Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
Krzysztof Dorohostajski
DorHipTur 1603 wydanie wtórne
Dorohostajski Krzysztof, Hippika to jest nauka o koniach, wyd. K. J. Turowski, Kraków 1861

http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=88623&dirids=1, http://polona.pl/item/3152583/4/
Odnotowano 235 cytatów z tego źródła
– Munsztuk zupełny hiszpański nakształt adziamskiego [...] Tego munsztuka dla kształtu, do stroju adziamskiego używają, względem krotochwil raczej, aniżeli z potrzeby [...]. DorHipTur 158.
patrz: ADZIAMSKI, ADZIAMSKI, ADZIAŃSKI
– Weźmij korzenia ślazu leśnego, althea zowią DorHipTur 230.
patrz: ALTEA
– O zarażeniu wąsatem [...| weźmij wina, włóż w nie ślazu całkiem narwawszy, także lnianego nasienia tłuczonego i altei zielonej. DorHipTur 208.
patrz: ALTEA
– Gołego hanyszku polnego i kopru mięszając zawsze w obroku koniowi dawaj. DorHipTur 182.
patrz: ANYŻEK, ANYŻEK, HANYŻEK
– Koniom k'woli przemyślne stajnie budują [gospodarze]; dla nich siodła, rzędy wojenne, aparaty kosztowne gotują. DorHipTur 6.
patrz: APARAT
– Na aperturę [lek]. Ta najczęsciej w pęcinie przypada, zwłaszcza gdy się koń tratuje, aboteż w strzelicy. DorHipTur 259.
patrz: APERTORA, APERTURA, APERTURA
– Na ukąszenie [...] z apteki możesz dosiądz rzeczy droższych, które ludziom dawają, jako dryakwie, mitrydatu, jednorożcu, prochów z kamieni drogich, z koralów abo pereł robionych. DorHipTur 219.
patrz: APOTEKA, APTEKA, APTEKA, APTYKA, HAPTEKA, JAPTYKA
– Weźmij gencyanny, to jest goryczki, arystolochii, to jest kokornaku, mirry [...] bobków, prochu słoniowego zębu natartego [...] stłuczże to wszystko na proch wespół. DorHipTur 180.
patrz: ARYSTOLOCHIA
– Toż czyni proch z liścia dębu młodego i z babki, który czyści i goi ranę i wrzody wszelakie. DorHipTur 216.
patrz: BABKA
– Tatarowie, ci bachmatów swoich aż w piątym roku też snać dosiadywają [...] Z mantuańskich stad gdy się wypełni rok trzeci, Źrzebca sidlić zwykli. DorHipTur 69.
patrz: BACHMAT
– Żaden zmysł, jako on [Bóg] dziwnem przejrzeniem swojem, od baczenia ludzkiego zakrytem, każdą rzecz zrządził i sprawił, doskonale ogarnąć tego nie może. DorHipTur 3.
patrz: BACZENIE
– Według tego tedy gdzie kto stada chowa, niech i niebo i pastwiska ma na baczeniu, a zwyczajem się, który za naukę stoi, rządzi. DorHipTur .
patrz: BACZENIE
– Najtrudniejsza bywa do kowania przyzwyczaić, lecz i to baczny masztalerz tak pogodzi, gdy w cudzeniu naprzód z lekuchna nogi ocierać i podejmować będzie. DorHipTur 74.
patrz: BACZNY
– Sadło końskie [...] najlepsze na wyprawę rzemienia, bo się snać taka skóra wody nie boi. DorHipTur 14.
patrz: BAĆ, BAĆ SIĘ, BOIĆ SIĘ, BOJAĆ SIĘ
– Miara jednak pospolita każdego wędzidła na konie średniego wzrostu ma być w szerokości na dłoń i na palec wielki, ale na parepki małe i na kursyry, abo badawije wielkie, według miary gęby onych. DorHipTur 126.
patrz: BADAWIJA
– Na prosty świeży kaszel w niedostatku innych lekarstw, i rzodkiew nakrajana w owies pomagać zwykła. Tego [...] przestrzegać, żeby zimnej wody zrzódłowej nic [koniom] nie dawano, ani wód śliskich, bagnistych. DorHipTur 195.
patrz: BAGNISTY
– Bakałarze szkolni rozumnego człowieka slabizować uczący poważeni bywają. DorHipTur 90.
patrz: BAKALARZ, BAKAŁARZ, BAKAŁARZ
– Bardela jest siodło bez żadnego drzewa i żelaza z samej tylko uplecionej słomy uczynione, plotnem grubem surowem abo miękkim cymcem obszyte. DorHipTur 77.
patrz: BARDELA
– Bardeli dotąd tylko używać przyjdzie, póki się grzbiet [konia] do ciężaru nie nałoży, a w kłus dobry wprawiać nie pocznie. DorHipTur 77.
patrz: BARDELA
– Bardelą osiodływać trzeba prawie w pośrodku grzbieta [konia] dla chrząstek i dla plecy ciężaru żadnego jeszcze nie zwyczajnych. DorHipTur 91.
patrz: BARDELA
– [...] acz siła przykładów widamy i czytamy, wszakoż na pamięć przywodzę jeden tylko świecki. Gdy Alexander król macedoński na swym Bucefale jadowitego bazyliszka zabił. DorHipTur 5.
patrz: BAZYLISZEK
– DorHipTur 246.
patrz: BELICA, BYLICA, BYLICA
– DorHipTur 227.
patrz: BELICA, BYLICA, BYLICA
– Abyś skoro po odchowaniu świerzopy osobno odłączył, tak żeby przez całe lato nie chodziły z młodemi ani z źrzebięty, bo bestwiąc się ta młódź, klacze stare tłucze, zkąd martwe porodzenia pochodzą. DorHipTur 47.
patrz: BESTWIĆ SIĘ
– Siwa abo biała sierść [konia] żywiołowi wodnemu i flegmie jest poddana, a ztądże białość swoję bierze. DorHipTur 15.
patrz: BIAŁŁY, BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY
– Jam widział w Bononii u konta jednego z domu Pepuli, dzianeta białego, prawie rosłego, stada mantuańskiego, który ćwiczonym będąc, trudne sztuki, jako Włoszy zowią insalto wyprawował, mając 25 lat. DorHipTur 13.
patrz: BIAŁŁY, BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY
– Są konie z białej i gniadej, są z cisawej, z białej, są z siwej, z wronej [...], ale okrom tych gliniaste, białogliniaste, płowe, wilczate, szpakowato wilczate. DorHipTur 23.
patrz: BIAŁOGLINIASTY
– Siwa abo biała sierść [konia] żywiołowi wodnemu i flegmie jest poddana, a ztądże białość swoję bierze. DorHipTur 15.
patrz: BIAŁOŚĆ
– I wad zwierzchnich upatruj, tak przyrodzonych jako też i przypadkowych: aby nie był [stadnik] różnych oczu, abo żeby żadnej białości w oczach nie miał. DorHipTur 34.
patrz: BIAŁOŚĆ
– Jak [koń] ku śniegowi, białością podobny, bez żadnej zmazy, tak też i Król i Książę czystego sumnienia, szczerości, sprawiedliwości całej i bez nagany być ma. DorHipTur 19.
patrz: BIAŁOŚĆ
– Koń który gwiazdę jedną ma czele, a drugą na nozdrzach, abo jakążkolwiek białość, złą gębę znamionuje, podległy przypadkom nieszczęsnym. DorHipTur 26.
patrz: BIAŁOŚĆ
– Rupie i glisty w jelitach. [...] Weżmij pół funta oleju lnianego, biedrzeńcu tłuczonego zielonego i trteczy, pospolu usmaż w panwi, a ostudziwszy kładż koniowi w nozdrze. DorHipTur 210.
patrz: BIEDRZENIEC, BIEDRZENIEC, BIEDRZYNIEC
– Mleko [...] pióreczkiem w oko [koniowi] wpuszczając bielmo spędza. DorHipTur 14.
patrz: BIELMO
– Wielce dziwnej maści i różnej,bo sam [koń] z natury bieluchny był jako śnieg najczystszy. DorHipTur 23.
patrz: BIELUCHNY
– Nie każdy biały [koń] lekkiego poważania godzien, jedno ten, który [...] od nóg począwszy, aż do głowy bieluczki bywa. DorHipTur 20.
patrz: BIELUCZKI
– Wprawnego już dobrze konia [...] przywodzić na ostatek przynależy do ściślejszego biegania, nie tylko zabawom krotochwilnym towarzyskim, gonitwom przedniejszym, ale i pojedynkowym, a ścisłym bitwom, w miejscach niebezpiecznych przypadającym. DorHipTur 104.
patrz: BITWA
– Cesarze [...] wielkich rzeczy, zysków, szczęścia, nieśmiertelnej sławy przez konie z największej części (czemu się więc na każdy dzień przypatrujemy, w bitwach, w gonitwach, w zawodziech) dochodzą i dostępują. DorHipTur 6.
patrz: BITWA
– Ślepota dwojaka bywa, zwierzchnia i wewnętrzna. Zwierzchnią zowiemy, gdy z uderzenia, zakłócia [...] widomy znak błonki, bielma albo krwie zacieczeniem oko zachodzi. DorHipTur 181-182.
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
– Nogieć jest błonka gruba zaczerwieniałego małego narastająca mięsa, na końcu ostrą chrząstkę mająca, prawie między powieką a źrzenicą leżąca, która gdy zbytnie naroście, niemal wszytko oko zakrywa. DorHipTur 185.
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
– Weźmij rzepy, naskrob jej nożem, a tak surową obwiń członek, abo nogę bolącą raz i kilka, wnet ból wyciągnie. DorHipTur 260.
patrz: BOLĄCY, BOLEJĄCY
– Z tychże właśnie przyczyn i pod piętką rozpadlina przychodzi, jedno iż miejsce bolątsze bo na niej ciężar wszytkiej nogi polega, k'temu blisko żył i pulsów, przeto też ten uraz szkodliwszy i niebezpieczniejszy nad insze. DorHipTur 231.
patrz: BOLĄCY, BOLEJĄCY
– Zabrze [...] w żwaniu obrażając dziąsła same, wielką boleść przymnaża, a koniowi karmi pożądanej gryść i żwać dobrze nie dopuszcza, a zatem do chudnienia niemałą przyczynę dawa. DorHipTur 191.
patrz: BOLEŚĆ
– O drżeniu serca [...] Weźmij gwoździków tartych dwie kwintle, szafranu kwintlę jednę, soku majenarowego i boragowego, obudwu z kwartę jednę, a wlej przez gardło ciepło. DorHipTur 197.
patrz: BORAGOWY
– O drżeniu serca [...] Weźmij gwoździków tartych dwie kwintle, szafranu kwintlę jednę, soku majenarowego i boragowego, obudwu z kwartę jednę, a wlej przez gardło ciepło. DorHipTur 197.
patrz: BORAGOWY, BORAKOWY, BORAKOWY
– Na odciśnienie podeszwy i piętki. Weźmij ślazu, barszczu, korzenia borakowego [...] otrąb przygarść, usmaż to wszytko, stłukszy pierwej w moździerzu dobrze, w smalcu wieprzowym. DorHipTur 260.
patrz: BORAGOWY, BORAKOWY, BORAKOWY
– Po borach [...] jedzenia strzedz trzeba, bowiem same zioła borowe pochodząc z ziemie wielce suchej [...] żadnej dobrej karmi wątluchnemu młodemu żołądkowi dać nie mogą. DorHipTur 55.
patrz: BOROWY
– pism boskich DorHipTur 3.
patrz: BOSKI
– Natłucz świeżych raków ze lnianem nasieniem, a z miodem przaśnym, uczyńże koniowi bót skórzany, a włóż te materyą weń, i obuj. DorHipTur 233.
patrz: BOT, BOT, BÓT, BUT
– Maść odwilżająca i ból wyciągająca. DorHipTur 251.
patrz: BÓL
– Liście kapuściane z piwem a z otrębami pszennymi dobrze rozwarzone, wyciąga ból i ulżywa żyłom suchym. DorHipTur 260.
patrz: BÓL
– Weźmij rzepy, naskrob jej nożem, a tak surową obwiń członek, abo nogę bolącą raz i kilka, wnet ból wyciągnie. DorHipTur 260.
patrz: BÓL
– Częstokroć z wilgotności złej w ciele, k'temu z prace wielkiej, abo też z gnuśnego stania ustawnego na stajni, przypada koniom puchlina w nogi [...], tak, że koń ochromieje i chodzić nie będzie mógł dla bólu i puchliny. DorHipTur 227.
patrz: BÓL
– Łysina szeroka oczu i brwi zajmująca, znak lenistwa i gnuśności. DorHipTur 26.
patrz: BREW
– Nakształt dwóch brodawek na spodniej szczece końskiej pod językiem zwykła niejaka ostrość narastać, co to roztrucharze suchotami nazywają. DorHipTur 190.
patrz: BRODAWKA
– Koń [...] musi mieć zabawkę, bądź to drabinę abo żłób gryść, bądź nogami grześć, bądź się zacierać o żłób, o drabinę abo o słupy, bądź z uździenice się zdzierać, bądź cugle gryść, bądź cóżkolwiek takowego broić. DorHipTur 81.
patrz: BROIĆ
– Musi spokojnie stać każdy, zwłaszcza za ustawną pilnością wiernych masztalerzów, którzy skoro koń na drugiego uderzy abo kwiknie [...] gdy broi, palcatem wzbierze a okrzyknie, do takiej skromności konia przywiedzie [masztalerz] by najszaleńszego, że potem [...] będzie spokojnie stał. DorHipTur 79.
patrz: BROIĆ
– Przy miejscach polistych a suchych owad mniej jadowity i wielki niż przy wilgotnych, który źrzebię młode, bronić się nie mogące i nieumiejętne, bardzo trapi, niemało krwie dobrej z niego wyciągając a do schnienia przyprawiając. DorHipTur 55.
patrz: BRONIĆ SIĘ
– Pomost przed końmi najlepszy jest bruk z drobnych polnych kamieni abo ceglany. DorHipTur 80.
patrz: BRUK, BRUK, BURK
– Ma być [ulica] brukowana równym kamieniem abo też cegłą, a obu stron w niej ku nogom końskim rynsztoki, dla ściekania wody i gnoju rządniejszego wymiatania. DorHipTur 81.
patrz: BRUKOWAĆ, BRUKOWAĆ, BURKOWAĆ
– Ma być [ulica] brukowana równym kamieniem abo też cegłą, a obu stron w niej ku nogom końskim rynsztoki, dla ściekania wody i gnoju rządniejszego wymiatania. DorHipTur 81.
patrz: BRUKOWANY, BRUKOWANY, BURKOWANY
– Bursztyn dziwną moc ma, a w doświadczeniu niemal sobie przeciwną: bo gdy najdzie jakie zaparcie abo zamulenie, ono pędzi i przeczyszcza. DorHipTur 221.
patrz: BURSTYN, BURSZTYN, BURSZTYN, BURZTYN
– [Jeźdźcy] Rozmaite na nos [koński] łańcuszki przyprawują dla umiarkowania noszenia głowy, pohamowania burzliwości końskiej i odjęcia jakiej krnąbrności, bądź urodzonej, bądź nałożonej. DorHipTur 77-78.
patrz: BURZLIWOŚĆ, BURZLIWOŚĆ, BURŻLIWOŚĆ
– Pan Bóg [...] stworzył też i konia bydlę człowiekowi do prace między wszemi najpożyteczniejsze. DorHipTur 8.
patrz: BYDLĘ
– O tem zwierzęciu abo bydlęciu koń nazwanem, zkąd zacząć, a jako o niem wywieść z początku przynależnie i doskonale mam, gdy pomyślam, dowcipu ledwo dostawa. DorHipTur 4.
patrz: BYDLĘ
– Abowiem jeżeli bakałarze szkolni rozumnego człowieka slabizować [!] uczący poważeni bywają, nie mniej zaiste jeśli nie więcej, ci którzy z niemem bydlęciem, do boju, do prace i do wszelakich krotochwil nader potrzebnem, kłopotliwe w ćwiczeniu swe zabawy trawią. DorHipTur 90.
patrz: BYDLĘ
– Nigdy według wszytkich historyków niczem inszem się [Tatarzy] nie bawili, tylko chowaniem różnych bydł [...] pierwszy oni domyślili się używać koni, także i do jazdy, a potem i do wojny. DorHipTur 9-10.
patrz: BYDŁO
– Mało [...] kawalkatorów u panów znajduje się; wolą iże im psi konie pogryzą, abo jako bykowie, nic nie umiejąc na stajni tyjąc, tylko popsieją, niżeliby na kawalkatora, [...] Z rocznych intrat swoich nałożyć mieli. DorHipTur .
patrz: BYK
– [...] tedy Neptun sceptrem swem uderzył w skałę brzegu morskiego, zkąd natychmiast koń wyskoczył bystronogi, zwierzę najpożyteczniejsze i napotrzebniejsze do wojennych potyczek... DorHipTur 7.
patrz: BYSTRONOGI
– Potrzeba, aby zwierzęta od wszelakiego bytu snadnie ponoszenia przyuczono. DorHipTur 57.
patrz: BYT
– Siodło, munsztuk i rynsztunek koniowi jego przynależący ochędożnie chować, a na swem miejscu zawiesić. Ceber, z którego poi czasów chłodnych abo niepogodnych zawsze mieć wypłókany. DorHipTur 85.
patrz: CEBER, CEBER, CEBR, CEBR, CĘBR, CZEBER, CZEBR
– Obłup cybul kilka mocnych, zbij, a wepchnij koniowi w zad miasto klistery, abo też możesz i korzeń koński tem namazać, i niech go powodzą. DorHipTur 213.
patrz: CEBULA, CEBULA, CYBULA, CZYBULA
– Zaciąwszy żyłę policzkową, zmieszaj sok cybulny z trochą saletry, a tem oko zakrapiaj, przemywając co dzień cudną ciepłą wodą. DorHipTur 184.
patrz: CEBULNY, CEBULNY, CYBULNY
– Pomost pod końmi najlepszy jest bruk z drobnych polnych kamieni abo ceglany. DorHipTur 80.
patrz: CEGLANY, CEGLANY, CEGŁANY, CZEGLIANY
– Ma być [ulica w stajni] brukowana równym kamieniem abo też cegłą. DorHipTur 81.
patrz: CEGŁA, CEGŁA, CZEGŁA
– Chcemyli tedy i samym wierzyć poetom, bez wątpienia, że koń jest najpierwsze zwierzę, którego po rozrządzeniu onego chaos a do postanowienia przywidzeniu, słońce dla swego biegu używało. DorHipTur 6.
patrz: CHAOS, CHAOS, CHAÓS
– Myśliwcy upatrować zwykli, że jednego psa dobrego i psicę do ustawnego rozpładzania gniazda chowają, a po rączym charcie abo charcicy zrzadka leniwe szczenięta bywają. DorHipTur 32.
patrz: CHARCICA, CHARCICA, HARCICA
– Myśliwcy upatrować zwykli, że jednego psa dobrego i psicę chowają do ustawnego rozpładzania gniazda, a po rączym charcie abo charcicy zrzadka leniwe szczenięta bywają. DorHipTur 32.
patrz: CHART, CHART, HART
– Częste moczu puszczanie. [...] Czerwonego kamienia natrzyj w wina pół kwarty i przylej do niego wody z gliną zamąconą drugie pół kwarty, a daj koniowi wypić chłodno. DorHipTur 221.
patrz: CHŁODNO
– Siodło, munsztuk i rynsztunek koniowi jego przynależący ochędożnie chować, a na swoim miejscu zawiesić, Ceber, z którego poi czasów chłodnych abo niepogodnych zawsze mieć wypłókany. DorHipTur 85.
patrz: CHŁODNY
– Karmia na staniu, przyrodzeniu najprzystojniejsza jego, owies piękny a żółty, zwłaszcza lecie, gdy ten jest chłodzącej mocy w wtórnym stopniu. DorHipTur 12.
patrz: CHŁODZĄCY
– Tranek chłodzący. Weźmij saletry [...] soku z ziela, które zowią tłustoszu ogrodnego [...] wina kwartę białego reńskiego abo francuskiego, jajec. DorHipTur 249.
patrz: CHŁODZĄCY
– Bo iż gorącego przyrodzenia jest [koń] chłodzących rzeczy bez pochyby potrzebuje. DorHipTur 11.
patrz: CHŁODZĄCY
– Dobrze też koniowi dawać podróżnik kopany z korzeniem [...] chłodzi, czyści wnętrze, poleruje, i bardzo rzecz potrzebna, zwłaszcza zatyłym koniom. DorHipTur 181.
patrz: CHŁODZIĆ
– Świerzopom źrzebnym [trzeba] upatrować pastwisko trawą obfitujące, zioły co najlepszemi i drzewy, tak dla karmi jako i dla cienia a chłodu. DorHipTur 54.
patrz: CHŁÓD
– Tedy mocząc chustę abo wielką gębkę, przeciwko sierści przemywaj co najcieplej możesz, przemywaj tamże na miejscu ciepłem osusz, i chustami wytrzej, nie wodząc mokrego [stadnika] na chłód. DorHipTur 41.
patrz: CHŁÓD
– Koniom k'woli [...] sługi, masztalerze, woźnice, koniusze chowają [gospodarze], one cudząc, pieszcząc chodząc i opatrznie karmiąc. DorHipTur 6.
patrz: CHODZIĆ
– Dobrze już taki sposobem ukojonego, w wozie jakim, na ręce z razu go uczyć chodzić, dzierżąc zawsze za duży cugiel a nie fasując. DorHipTur 75.
patrz: CHODZIĆ
– Obawiać się nie trzeba, aby młode źrzebięta, słabe w kosteczkach jeszcze, obrażone od świerzop abo innych bystrych koni być miały gdy w osobnem stadzie chodzić będą. DorHipTur 53.
patrz: CHODZIĆ
– Zostawmyż [białego konia] tedy tym, którzy w papierowych trzewiczkach chodzą, a pracy nie podnosząc, dostatki mają: jako królom i książętom; żołnierzowi lepszy gniady. DorHipTur 20.
patrz: CHODZIĆ
– Świerzopy źrzebne nie mają w kupie chodzić z drugiemi, także też i z młodzią dla nieobrażenia abo nieutracenia źrzebiąt w żywocie. DorHipTur 53.
patrz: CHODZIĆ
– Nie daremna ona przypowieść: Synaczek takuczki, jako i pan ociec, nie daleko jabłko od jabłoni padając. DorHipTur 32.
patrz: DALEKO
– Taatrowie, ci bachmatów swoich aż w piątym roku też snać dosiadywają [...]. DorHipTur 69 .
patrz: DOSIADYWAĆ
– Munsztuk cało zupełny, drążkowato zakręcony z gęsią szyją pochyloną, z kolcami na wierzchu, z dwiema gałkami [...] należy koniowi suchej, głębokiej i twardoustej gęby. DorHipTur 144.
patrz: DRĄŻKOWATO
– Wędzidło otworzyste z opaczną podkówką, a ze dwiema gałkami, załamuje kark, dziąsła karze, i język zadzierżywa, należy koniowi twardoustemu. DorHipTur 161.
patrz: DRĄŻKOWATY
– Weżmij soli łótów 8, prochu z liścia dziewannego łótów 6, sadzy łótów 4, galsztynu łótów 4, galasu tłuczonego łótów 6, rozmarynu tłuczonego łótów 2, octu dobrego łótów 3, zwarz zmięszawszy, a uczyń maść, którą ciepło na chuście przykładaj w trzeci dzień po sobie, przemywając co raz octem ciepłym po odjęciu plastru tego. DorHipTur 260.
patrz: DZIEWANNY
– Dzienną dziewiątą zorzę z jaśniejącą światłością Faetonowe wiozły konie z opatrznością. DorHipTur 7.
patrz: FAETONOWY
– Jako tedy cztery są żywioły, cztery istności, tak też i cztery są complexiones, to jest wilgości: krew, żółć, flegma abo wozgrza, i żółć spalona to jest melankolia. DorHipTur 15.
patrz: FLAGMA, FLEGMA, FLEGMA
– Siwa abo biała sierść żywiołowi wodnemu i flegmie jest poddana, a ztądże białość swoję bierze. DorHipTur 15.
patrz: FLAGMA, FLEGMA, FLEGMA
– Łysina szeroka oczu i brwi zajmująca, znak lenistwa i gnuśności. Albowiem gdy głowa z flegmy sprawiona, mało tam dowcipu i żartkości, jednakże bardzo długo tego przymiotu konie żyją. DorHipTur 26.
patrz: FLAGMA, FLEGMA, FLEGMA
– ROZDZIAŁ VII. O siwych. Sierść siwa, jako się pierwej mianowało, wilgości flegmistej podlega; lecz im ciemniejsza, tem więcej krwi przymięszanej miewa, a przez to doskonalszą dobroć. DorHipTur 18.
patrz: FLAGMISTY, FLEGMISTY, FLEGMISTY
– Czwarty prawie biały, flegmistej wilgości, pojrzenia dziwnie pięknego, a będąc szczerej flegmy, ślicznej też jest sierści, w której najwięcej się monarchowie wielcy, cesarze, królowie kochają, a takowych koni najczęściej na wszelakich głównych zjeździech używają, słusznie to pokazując, iż jako ku śniegowi białością podobny, bez żadnej zmazy, tak też i król i książę czystego sumnienia, szczerości, sprawiedliwości całej i bez nagany być ma. DorHipTur 19.
patrz: FLAGMISTY, FLEGMISTY, FLEGMISTY
– O zarażeniu wąsatem. Wąsat jest właśnie krzyżów bolenie, co na ludzie gdy przypada, scyatyką zwykli zwać; przychodzi to z wilgotności flegmatycznej przez spinę grzbietową z mózgu w te miejsca płynącej, gdzie nie ma dalszego wyjścia, opanuje członki i związania kości, a ból niezmierny czyni. DorHipTur 208.
patrz: FLEGMATYCZNY, FLEGMATYCZNY, FLEGOMATYCZNY
– [...] gdzie głaszcząc czego nauczyć może, szkoda biciem narabiać; owszem raczej czasem źrebcowi ścierpieć, a nie zawsze furyjką postępować [...]. DorHipTur 16.
patrz: FURYJKA
– Lecz gdy to nie pomoże, weźmij modrzejowej gębki tłuczonej łót 1, pieprzu, soli, po ćwierci łóta każdego, warz to w winie abo w occie, a lej koniowi przez gardło, możesz też i przez nozdrza lać, bo je wyczyścia. DorHipTur 192.
patrz: GĄBKA, GĘBKA, GĘBKA
– Dobrz też koniowi w owsie dawać często nakrajawszy drobno modrzejowej gębki, omanu, kokornakowego korzenia, goryczki, albo faeni graeci to jest koziorożca, nie dawając potem długo pić, bądź też zioła na proch stłuczone mięszając z słoniną naskrobaną, tak jako funt zaważy onej, a zielnego prochu pół łóta na raz dawać do dni dziewiąci. DorHipTur 195.
patrz: GĄBKA, GĘBKA, GĘBKA
– Tedy mocząc chustę abo wielką gębkę, przeciwko sierści przemywaj co najcieplej możesz, przemywaj tamże na miejscu ciepłem osusz, i chustami wytrzej, nie wodząc mokrego [stadnika] na chłód. DorHipTur 41.
patrz: GĄBKA, GĘBKA, GĘBKA
– Munsztuk otworzysty z gęsią szyją, ze dwiema tłuczkami z czanką krótką, esowatą, ussarską - daje wolność językowi wargi subtelne otwiera, pod się łamie, koniowi wolnej gęby zejdzie się. DorHipTur 157.
patrz: GĘBA
– Myśliwcy upatrować zwykli, że jednego psa dobrego i psicę do ustawnego rozpładzania gniazda chowają, a po rączym charcie abo charcicy zrzadka leniwe szczenięta bywają. DorHipTur 32.
patrz: GNIAZDO
– Koniom k'woli przemyślne stajnie budują [gospodarze]; dla nich siodła, rzędy wojenne, aparaty kosztowne gotują. DorHipTur 6.
patrz: GOTOWAĆ
– To też i ty czyń, upatrując klaczę i konia, po którym pożądasz grzecznego źrebięcia. DorHipTur 32.
patrz: GRECZNY, GRZECZNY, GRZECZNY, GRZĘCZNY
– [...] koń każdy w dzień stojąc musi jakążkolwiek mieć zabawkę, bądź to drabinę abo żłób gryść, bądź nogami grześć, bądź się zacierać o żłób, o drabinę abo o słupy, bądź z uździenice się zdzierać, bądź cugle gryść, bądź cokolwiek takowego broić: bo rzecz żywa żadną miarą słupowi kamiennemu podobna być nie może. DorHipTur 81.
patrz: GREŹĆ, GRYŹĆ, GRYŹĆ, GRZYŹĆ
– K'temu też jako wrzos tak i borowa trawa tę ma naturę, iż dychawiczne albo kaszlące czyni, a to ztąd, że pożywając, trudno ustrzedz, aby wespół z niemi i piasku na którym on roście potrosze nie żarły, który w żołądku młodym leżąc, trawion ani wypędzon być nie może, ale się przypajając do wątroby abo do płuc, one gryzie i psuje, ztąd różne przychodzą choroby. DorHipTur 55-56.
patrz: GREŹĆ, GRYŹĆ, GRYŹĆ, GRZYŹĆ
– O myszach. Jest też to choroba bardzo ciężka i nagła; często, zwłaszcza gdy nader wielkie przypadną, konia umarzają, bo skoro dusić poczną pod gardłem, zarazem koń upada na ziemię, i zadycha się gdy mu prędko nie zabiegą. Za czasu tedy zabiegać potrzeba, aby nie urastały, a jeśli napadną, tedy żadną prędszą i bezpieczniejszą rzeczą onych ratować nie może, jako kłuciem szydłem, abo nawet i przerzezaniem żelazkiem abo nożykiem subtelnym te miejsca pod szyją, gdzie się te gruczołki zgromadzają, które zowią myszami, a wybrać one, i skórkę, która w koło nich się rodzi: a po przerzezaniu abo skłuciu, wełną abo zgrzebiami lniamemi pomoczonemi w białek jajowy te ranki trzeba napełnić i masłem ciepłem namazywać, aż się goić dobrze poczną. DorHipTur 189.
patrz: GRUCOŁEK, GRUCZOŁEK, GRUCZOŁEK
– Jednakże wszelkie wędzidła (oprócz munsztuków dętych, które Włoszy kanony nazywają) po więtszej części są złożone z gałek, z knafli, z śliwek, z oliwek, z kółek, z kasztanów, z gruszek, z dzwonków, z flaszek, z prętów, z tłuczków, z których to abo z samych jednych, abo z pomięszanych, abo tak i owak obróconych według istności gęby końskiej wewnętrznej i potrzeby przynależnej, działane bywają. DorHipTur 126.
patrz: GRUSKA, GRUSZKA, GRUSZKA
– Wędzidło otwarte z gęsią szyją, z gruszkami opacznemi, wolność daje językowi, kark załamuje, karze dziąsła i lekkie drżenie czyni. DorHipTur 161.
patrz: GRUSKA, GRUSZKA, GRUSZKA
– Weźmij modrzejowej żywice, grynszpanu, oleju lnianego, siarki, maści bobkowej, zmięszaj. DorHipTur 225.
patrz: GRYNSZPAN, GRYSZPAN, GRYSZPAN
– Weźmij modrzejowej żywice, grynszpanu, hałunu, oleju lnianego, wszytkiego zarówno, usmaż to wespół, a napoiwszy bawełnę, abo zgrzebie lniane miękkie, napuszczaj rozpadlinę. DorHipTur 232.
patrz: GRYNSZPAN, GRYSZPAN, GRYSZPAN
– Maść po paleniu abo otworzeniu rany. Gryszpanu tłuczonego zmięszaj z miodem przaśnym i z białkiem jajowem, a przykładaj tylko póki się wyczyści miejsce ode krwie i zbieleje. DorHipTur 230.
patrz: GRYNSZPAN, GRYSZPAN, GRYSZPAN
– Weźmij korzenia omamowego, miodunkowego korzenia, stłucz na proch, przydaj siarki, grynszpanu, to jest rdze z miedzi, stłucz z starem sadłem, uczyniwszy nakształt maści, a namazuj ciepło. DorHipTur 224.
patrz: GRYNSZPAN, GRYSZPAN, GRYSZPAN
– Maść czerwona na rany i wrzody uporne i na mięso żywe. Weźmij rdze miedzianej, co grynszpanem nazywają, łótów pięć, patoki miodowej łótów czternaście, octu winnego co najmocniejszego łótów siedm, warz wespół, aż będzie maść gęsta czerwona. DorHipTur 250.
patrz: GRYNSZPAN, GRYSZPAN, GRYSZPAN
– Weźmiż żelazo rozpalone, a przepaliwszy one guzy, zasyp grynszpanem odwiązawszy, i przywiń chustą, żeby podeschło; potem przemywszy, jako wyżej, zasypuj prochem pomienionym. DorHipTur 226.
patrz: GRYNSZPAN, GRYSZPAN, GRYSZPAN
– Na muchę abo żabę. Wprzód gdy taki parch na koniu postrzeżesz, tedy one miejsca rozpalonem żelazem z nienagła pozży, a przyłóż chleba rzanego z solą, i zaniechaj tak przez noc i dzień, potem wziąwszy on chleb, posyp grynszpanem gęsto, iż wszędzie przylgnie. DorHipTur 225.
patrz: GRYNSZPAN, GRYSZPAN, GRYSZPAN
– A jako ogień jest rzecz niestateczna, rychło się niecąca i rychło ustawająca, tymże sposobem każdy cisawy każdą rzecz łacniuchno pojmie, subtelnego dowcipu będąc, a cokolwiek uczyni, to z swej chęci przyrodzonej. Gdzie mu się też uprzykrzy, wnet się on przyrodzony ogień w nim rozżarza, tak że dziwnemi sposobami z uporu czyniąc i sam w sobie się gryząc, w chorobę wpada, abo z jadu dziwne sztuki wyprawuje, czemum się ja na kawalkacyach nie raz przypatrzył. DorHipTur 17-18.
patrz: GRYŹĆ SIĘ, GRYŹĆ SIĘ, GRZYŹĆ SIĘ
– Stawu zwinienie. Naciągnij nogę zwinioną zaś jako była, żeby aż w staw znowu wpadła, a obłóż zarazem staw naruszony tą maścią: Oliwy, octu, miodu, tłuczonej pacyny, to wespół umięszaj z octem i grzej, a na mokry płat namazawszy obwiąż dużo. DorHipTur 238.
patrz: GRZAĆ
– Bardelą osiodływać trzeba prawie w pośrodku grzbieta [konia] dla chrząstek i dla plecy ciężaru żadnego jeszcze nie zwyczajnych. DorHipTur 91.
patrz: GRZBIET
– Gurdziel jest wrzód, który się na języku czyni: na to weźmij w chustę łajno człowiecze świeże, przywiąż do wędzidła, i włóż koniowi w gębę, żeby żwał, przed obrokiem i po obroku po kilka godzin. DorHipTur 245.
patrz: GURDZIEL, KURDZIEL, KURDZIEL, KURDZIEŁ
– [...] im mężniejszy i dowcipniejszy koń, tem się mężniej gwałtowi sprzeciwia, a sprzeciwiając się mocuje się z siłami swemi, w którym abo członek który obrazi, nogę wywinie, żył nadtarga, abo też, co często bywa, wnętrza naruszy. DorHipTur 75.
patrz: GWAŁT
– [...] wszelkie zwierzę mocne a duże gwałtu, musu abo bicia cierpieć nie chce, ale rychlej dobrą wolą i chęcią zniewolone bywa. DorHipTur 16.
patrz: GWAŁT
– Wielki nie rozum ci pokazują, którzy źrzebce i gwałtem wielkim prędko je chcąc zniewolić, i jednakim sposobem otargiwają, za czem też abo prędko ochromią, abo mu naturę stargają, gdyż im mężniejszy i dowcipniejszy koń, tem się mężniej gwałtowi sprzeciwia [...]. . DorHipTur 75.
patrz: GWAŁTEM
– Źrzebiec który [...] na mosty bezpiecznie wbiegiwa, rowy, płoty rad przeskakiwa, rże, rad biega i do grania drugich pobudza, głowę w górę podniósłszy i ogon, nozdrzami gwiżdże, i ostrożnym jest [...] DorHipTur 72.
patrz: GWIZDAĆ
– Nie daremna ona przypowieść: Synaczek takuczki, jako i pan ociec, nie daleko jabłko od jabłoni padając. DorHipTur 32.
patrz: JABŁKO
– Nie daremna ona przypowieść: Synaczek takuczki, jako i pan ociec, nie daleko jabłko od jabłoni padając. DorHipTur 32.
patrz: JABŁOŃ
– Karmia zimie każdemu jest wiadoma: siano dobre, k'temu pszeniczna, jęczmienna słoma, to najzdrowsza, ba i z jarzyce nie najgorsza. DorHipTur 57.
patrz: JARZYCA
– W karmie z razu źrzebcom owsa gołego wystrzegać się dawać, bo nogi od niego puchną, ale sieczki jarzycznej abo pszennej, póki się na nim pracować nie będzie, hojnie przysypywać może. DorHipTur 74.
patrz: JARZYCZNY
– [...] Jednotwórca [...] wyrzekł: Iżali dodasz koniowi mężności, abo okolisz szyję jego rżaniem? DorHipTur 6.
patrz: JEDNOTWÓRCA
– [...] kawecan [...] bez którego kawalkator, jako matematyk bez kwadratu abo jeometra bez cyrkla i kompasu, nic począć w nauce swej nie może. DorHipTur 78.
patrz: JEOMETRA
– [...] potrzebna się zda pochwy jakie okrągłe [...] także i dla bezpieczniejszego siedzenia jeźdźcowego, którą zawsze kładąc i odejmując, bardzo łagodnie z koniem postępować trzeba, pogłaskiwając i potrzepywając ręką łaskawie, wsiadając i zsiadając. DorHipTur 91.
patrz: JEŹDŹCOWY
– Na aperturę [lek]. Ta najczęsciej w pęcinie przypada, zwłaszcza gdy się koń tratuje, aboteż w strzelicy. DorHipTur 259.
patrz: KOŃ
– Chcemyli tedy i samym wierzyć poetom, bez wątpienia, że koń jest najpierwsze zwierzę, którego po rozrządzeniu onego chaos a do postanowienia przywidzeniu, słońce dla swego biegu używało. DorHipTur 6.
patrz: KOŃ
– Sadło końskie [...] najlepsze na wyprawę rzemienia, bo się snać taka skóra wody nie boi. DorHipTur 14.
patrz: KOŃSKI
– [Jeźdźcy] Rozmaite na nos [koński] łańcuszki przyprawują dla umiarkowania noszenia głowy, pohamowania burzliwości końskiej i odjęcia jakiej krnąbrności, bądź urodzonej, bądź nałożonej. DorHipTur 77-78.
patrz: KOŃSKI
– Ma być [ulica] brukowana równym kamieniem abo też cegłą, a obu stron w niej ku nogom końskim rynsztoki, dla ściekania wody i gnoju rządniejszego wymiatania. DorHipTur 81.
patrz: KOŃSKI
– Obawiać się nie trzeba, aby młode źrzebięta, słabe w kosteczkach jeszcze, obrażone od świerzop abo innych bystrych koni być miały gdy w osobnem stadzie chodzić będą. DorHipTur 53.
patrz: KOSTECZKA
– Wędzidło otworzyste, z kotczą nogą, ze dwiema knflakami i z jednem kółkiem z nadworza po obu stronach, z łańcuszkiem na wierzchu kolczastym, otwiera wargi, i wnętrzą mięsistość odwraca, [...]. DorHipTur 166.
patrz: KOTCZY
– Munsztuk dęty, otworzysty, z kotczą nogą, załamuje, wolność daje językowi, i wolne dzierżenie czyni; należy koniom dobrej gęby. DorHipTur 135.
patrz: KOTCZY
– Wędzidło otworzyste, ze dwiema gałkami wewnątrz ku językowi, z kotczą nogą, ścisłą wolność językowi dawa, [...], należy własnie koniom tureckim wysoko głowę noszącym. DorHipTur 164.
patrz: KOTCZY
– Z takiej [cisawej] sierści tedy końmi bardzo lekko postępować należy, ostróg w nauce nie używając [...]. DorHipTur 18.
patrz: LEKCE, LEKCE, LEKKO, LEKKO, LETKO
– Wędzidło otwarte z gęsią szyją, z gruszkami opacznemi, wolność daje językowi, kark załamuje, karze dziąsła, i lekkie dzierżenie czyni. DorHipTur 161.
patrz: LEKI, LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI
– Homerus dobremu koniowi cnoty od trzech zwierząt przybiera: Od wilka oczy, obżartość i moc w przedzie. Od liszki uszy małe i ostre, ogon długi i gęsty, chód podniosły, lekki i wdzięczny. DorHipTur 29.
patrz: LEKI, LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI
– Gniazdo jaskółcze na proch spalone i i to pomaga, także i łupież wężowy na proch spalony, a zmięszany z lodowatym cukrem. DorHipTur 184.
patrz: ŁUPIEZ, ŁUPIEŻ, ŁUPIEŻ
– O zatretowaniu [...] Weźmij owczych bobków, oleju lnianego, octu twardego, majowego masła, utłukszy babki rozpuść [...] rozmażże ją na chustę, a tem nogę i zatret obwini. DorHipTur 241.
patrz: MAJOWY
– Maść na bardzo uporne sadno. Kup w aptece chrząszczów żółtych [...] stłucz je na proch w moździerzu, potem wziąwszy masła świeżego majowego [...] zmięszaj dobrze kopystką drzewnianą [...]. DorHipTur 217.
patrz: MAJOWY
– O zatretowaniu [...] Weźmij owczych bobków, oleju lnianego, octu twardego, majowego masła, utłukszy babki rozpuść [...] rozmażże ją na chustę, a tem nogę i zatret obwini. DorHipTur 241.
patrz: MASŁO
– Maść na bardzo uporne sadno. Kup w aptece chrząszczów żółtych [...] stłucz je na proch w moździerzu, potem wziąwszy masła świeżego majowego [...] zmięszaj dobrze kopystką drzewnianą [...]. DorHipTur 217.
patrz: MASŁO
– Według tego tedy gdzie kto stada chowa, niech i niebo i pastwiska ma na baczeniu, a zwyczajem się, który za naukę stoi, rządzi. DorHipTur .
patrz: MIEĆ
– Abowiem jeżeli bakałarze szkolni rozumnego człowieka slabizować [!] uczący poważeni bywają, nie mniej zaiste jeśli nie więcej, ci którzy z niemem bydlęciem, do boju, do prace i do wszelakich krotochwil nader potrzebnem, kłopotliwe w ćwiczeniu swe zabawy trawią. DorHipTur 90.
patrz: NIEMY
– [Tatarzy] majętności i rzeczy swych ruchomych jakichżekolwiek na grzbieciech własnych nie nosili, ale rychlej na koniech: bo włóczyć się abo uchodzić pieszemu z ruchomemi rzeczami pewnie nie sporo [...]. DorHipTur 10.
patrz: NIESPORO
– Obmywszy wodą ciepłą z zioły jakiemi pachnącemi warzoną, wysusz go [stadnika], i prześcieradłem i guniami przykryj [...] nie ruszając go do prace. DorHipTur 41.
patrz: PACHNĄCY, PACHNIĄCY
– Maiąc w ręku co ślicznie pachnącego by nie wiem jako rozgniewanego i srogiego konia łacniuchno uspokoi i do siebie skłoni. DorHipTur 12.
patrz: PACHNĄCY, PACHNIĄCY
– Wędzidło proste, z gałek napiłowanych, na kształt paciorków, pochodzistych ku środkowi, z łańcuszkiem paciorkowatym nasiekanym na wierzchu, zatrzymywa język, pianę mnoży. DorHipTur 167.
patrz: PACIARKOWATY, PACIORKOWATY, PACIORKOWATY
– Nie daremna ona przypowieść: Synaczek takuczki, jako i pan ociec, nie daleko jabłko od jabłoni padając. DorHipTur 32.
patrz: PADAĆ
– Przemieniać koniowi miejsce ćwiczenia, raz takie drugi raz owakie, równe i nierówne, pochodziste, pagórkowate, padołkowate abo i przemięszywane obierać. DorHipTur 116.
patrz: PADOŁKOWATY
– Przemieniać koniowi miejsce ćwiczenia, raz takie drugi raz owakie, równe i nierówne, pochodziste, pagórkowate, padołkowate abo i przemięszywane obierać. DorHipTur 116.
patrz: PAGÓRKOWATY
– Potrzeba świerzopy z młodym płodem odpędzać na miejsca pagórkowate, przytwardsze, i przednie suche. DorHipTur 55.
patrz: PAGÓRKOWATY
– Zawsze w każdem z razu stępią, potem kłusem zaczynaj, w pośrodku czynienia często odpoczywaj, ręką i lacatem ogłaskiwaj, traweczki po trosze dłonią podając do gęby. DorHipTur 98.
patrz: PALCAT, PALCAT, PALCZAT
– Ogonem wierzgającemu Koniowi, wadę odejmować musi, jeśli jest bardzo łechliwy, bez ostróg na nim jeżdżąc, [...] i palcatem nie zacinając po miejscach przykrych, przywięzując rzemyczkiem rzępię u ogona w kawalkowaniu mimo puzdro do popręgu siodłowego. DorHipTur 115-116.
patrz: PALCAT, PALCAT, PALCZAT
– Maść czyszczącz [...] Hałun też palony rane wysusza, i dziwe mięso trawi. DorHipTur 216.
patrz: PALONY
– K'temu też - śmiałości wielkiej i dowcipu do nauki, a czego się nauczą długo [konie] pamiętliwe,wszakoż karania zbytniego niecierpliwe. DorHipTur 16.
patrz: PAMIĘTLIWY
– Zostawmyż [białego konia] tedy tym, którzy w papierowych trzewiczkach chodzą, a pracy nie podnosząc, dostatki mają: jako królom i książętom; żołnierzowi lepszy gniady. DorHipTur 20.
patrz: PAPIEROWY, PAPIEROWY, PAPIOROWY, PAPIROWY
– Świerzb, wozgrzywość, żaba, mucha, krzczyca, wilk, strupy. Te różne parchu przezwiska przypadają [...] ze krwie zapalonej ostrej, zepsowanej od żółci jadowitej a słonej. DorHipTur 223.
patrz: PARCH, PARCHA
– Wprzód gdy taki parch na koniu postrzeżesz, tedy one miejsca rozpalonem żelazem z nienagła pozży, a przyłóż chleba rzanego z solą, [...] potem wziąwszy on chleb, posyp grynszpanem gęsto. DorHipTur 225.
patrz: PARCH, PARCHA
– Munsztuk zupełny hiszpański [...] pożyteczny jednak jest do jazdy po mieście, koniom albo raczej parepom wolnym [...] czyni smaczne dzierżenie, nóg podnoszenia i ozdobnego chodzenia nakłada. DorHipTur 158.
patrz: PAREPA, PAREPA, PARYPA
– Miara jednak pospolita każdego wędzidła na konie średniego wzrostu ma być w szerokości na dłoń i na palec wielki, ale na parepki małe i na kursyry abo badawije wielkie, według miary gęby onych. DorHipTur 126.
patrz: PAREPKA
– Szopa [...] i dla chędożenia koni czasów zwłaszcza parnych, i dla kowania przestronnego wielce pożyteczna. DorHipTur 83.
patrz: PARNY
– pism boskich DorHipTur 3.
patrz: PISMO
– Uwarz w ocie [!] korzenia podróżnikowego, przyłóżże k'temu starego sadła, a na modrym płacie przywiń ciepło. DorHipTur 239.
patrz: PŁAT, PŁATA
– Boć zaiste szpetna rzecz bardzo, gdy nierząd i nieochędostwo w stajni, abo gdy munsztuki, kawecany, siodła za końmi właśnie jako w jakim kramie wiszą, a po kąciech i na widoku widły, miotły, płaty, gębki różno rozrzucane leżą tam, gdzie oko i pańskie i ludzi obcych ustawnie się przemija, a pospolicie dla zabawki i goście gospodarze do stajen swoich radzi wodzą, konie pokazując. DorHipTur 83.
patrz: PŁAT, PŁATA
– Stawu zwinienie. Naciągnij nogę zwinioną zaś jako była, żeby aż w staw znowu wpadła, a obłóż zarazem staw naruszony tą maścią: Oliwy, octu, miodu, tłuczonej pacyny, to wespół umięszaj z octem i grzej, a na modry płat namazawszy, obwiąż dużo. DorHipTur 238.
patrz: PŁAT, PŁATA
– [...] same zioła borowe pochodząc z ziemie wielce suchej [...] sam rozum ukazuje, że żadnej dobrej karmi wątluchnemu młodemu żołądkowi dać nie mogę. DorHipTur 55.
patrz: POCHODZIĆ
– Przemieniać Koniowi miejsce ćwiczenia [...] A zastanawiać abo zadzierżywać ile się razów zdarza na pochodzistem nieco miejscu, abo pod górką potrzeba. DorHipTur 117.
patrz: POCHODZISTY
– Przemieniać koniowi miejsce ćwiczenia, raz takie drugi raz owakie, równe i nierówne, pochodziste, pagórkowate, padołkowate abo i przemięszywane obierać. DorHipTur 116.
patrz: POCHODZISTY
– [...] żeby [koń] był rogu czarnawego, szerokiego, pochodzistego, zewnątrz żłobkowatego; piętki wysokiej. DorHipTur 30.
patrz: POCHODZISTY
– Koń, który jądra małe ma, abo one w się rad wciąga i kryje, bywa pochopnym do wszytkiego, rączym i barzo długo żyjącym. DorHipTur 28.
patrz: POCHOPNY
– [...] aby na stajni nie zgnuśniał [stadnik], i do miłości pochopniejszy był [...] także i zbytnia rozkosz lenistwo płodzi, [...] masz go kazać przejeżdżać do prace wielkiej nie mając. DorHipTur 39.
patrz: POCHOPNY
– Wszakoż to pociągiwanie skóry i popuszczanie najpewniejszym znakiem być może na wierzchu głowy, między uszyma na samym czubie i na policzkach. DorHipTur 61.
patrz: POCIĄGIWAĆ
– Radziłbym tedy, aby każdy możny gospodarz na dwojgu i trojgu miejsc nie podalekich od siebie stado chował, to jest w jednem świerzopy, a te już odchowane. DorHipTur 53.
patrz: PODALEKI
– Kiedy z hardości [koń] susy czyni, miece się, i nie chce iść w przystojną miarę, tedy mu popuść rześko, do czwału przymuś dobrego, zacinając i głosem pogrożywając, aż podmorzywszy poprzestanie. DorHipTur 108.
patrz: PODMORZYĆ
– Jak [koń] ku śniegowi, białością podobny, bez żadnej zmazy, tak też i Król i Książę czystego sumnienia, szczerości, sprawiedliwości całej i bez nagany być ma. DorHipTur 19.
patrz: PODOBIEN, PODOBNY
– Gniady każdy z natury podobny do biegu długo trwającego, do skoków i do wielkich prac przychylny. DorHipTur 17.
patrz: PODOBIEN, PODOBNY
– Ten koń przy dziwnych wyćwiczeniach swych te cnoty ku wierzeniu ledwo podobne miał, że sam wolno puszczony, widząc zbrojnego chłopa, ku niemu się miał, kąsając zęboma, zadem i przodem bijąc [...]. DorHipTur 21.
patrz: PODOBIEN, PODOBNY
– Zrzebię w żywocie świerzopy leżąc, jako które nogi złączone miewa, a jako się rodzi, tak też według tego białe bywają; a iż się wespół w żywocie być nauczyły, podobieństwo ztąd biorą, że w chodzeniu i biegu rado się podobne swemu podobnemu łączy, zkąd z przyrodzenia przeplatywając nogami, nieszczęsne a niespodziewane szwankowanie przypada. DorHipTur 25.
patrz: PODOBNE, PODOBNY
– Potrzebna się zda pochwy jakie okrągłe [...] także i dla bezpieczniejszego siedzenia jeźdźcowego, którą zawsze kładąc i odejmując, bardzo łagodnie z koniem postępować trzeba, pogłaskiwając i potrzepywając ręką łaskawie, wsiadając i zsiadając. DorHipTur 91.
patrz: POGŁASKIWAĆ
– ...masztalerskiego oka pilnującego trzeba ustawnego z pogrożeniem i okrzykiem, gdyby się koń z drugim waśnił abo spokojnie stać nie chciał. DorHipTur 82.
patrz: POGROŻENIE
– Kiedy z hardości [koń] susy czyni, miece się, i nie chce iść w przystojną miarę, tedy mu popuść rześko, do czwału przymuś dobrego, zacinając i głosem pogrożywając, aż podmorzywszy poprzestanie. DorHipTur 108.
patrz: POGROŻYWAĆ
– Wprawnego już dobrze konia [...] przywodzić na ostatek przynależy do ściślejszego biegania, nie tylko zabawom krotochwilnym towarzyskim, gonitwom przedniejszym, ale i pojedynkowym, a ścisłym bitwom, w miejscach niebezpiecznych przypadającym. DorHipTur 104.
patrz: POJEDYNKOWY
– W otworzoną rankę przemywszy octem, jako pierwej z solą natłucz zagawiec, to jest pokrzywek z solą, abo ziela, co je zowią dziewanna, a napchaj w nię i odnawiaj co raz. DorHipTur 242.
patrz: POKRZYWKA
– Weźmij olejku terpentynowego łótów 6, olejku liliowego łótów 4, olejku rumiankowego, dialtyi[...] olejku z liszki warzonego łótów 4, olejku pokrzywnego łótów 8, zmięszaj, a tem namazuj. DorHipTur 209.
patrz: POKRZYWNY
– Bardela jest siodło [...] z jednym popręgiem na wierzchu siodła przez wsiedzenie zaciągnionym, bez strzemion, popiersia i pochew. DorHipTur 77.
patrz: POPIERSIE
– Munsztuk zupełny hiszpański nakształt adziamskiego, [...] tego munsztuka dla kształtu, do stroju adziamskiego używają, względem krotochwil raczej, aniżeli z potrzeby. DorHipTur 158.
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
– Strzemiona na dużych sowitych puśliskach u siodeł, abo mają być równe obie, abo prawe na palec dobry krótsze nad lewe, dla raźniejszego siedzenia i władania kopiją i bronią, gdy tego potrzeba przynosi. DorHipTur 92.
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
– W bok jednak stajni [...] komor potrzeba rządnych dla [...] chowania rzeczy i pościeli masztalerskich, mioteł, wideł, taczek, łopat, cebrów, wiader i inszych potrzeb. DorHipTur 83.
patrz: POTRZEBY
– Ma też być miejsce obierane dla stajni, gdzieby powietrze dobre, wolne, a nie zacieśnione od smrodów było [...]. DorHipTur 79.
patrz: POWIETRZE
– Strzemiona na dużych sowitych puśliskach u siodeł, abo mają być równe obie, abo prawe na palec dobry krótsze nad lewe, dla raźniejszego siedzenia i władania kopiją i bronią, gdy tego potrzeba przynosi. DorHipTur 92.
patrz: PRZYNOSIĆ
– ...trudno ustrzedz [...] piasku [...], który w żołądku młodym leżąc, trawion ani wypędzon być nie może, ale się przypajając do wątroby abo do płuc, one gryzie i psuje, zkąd różne przychodzą choroby. DorHipTur 56.
patrz: PRZYPAJAĆ SIĘ
– Drżenia serca nie insza bywa przyczyna, jedno gdy duch abo wiatr melankoliczny z wilgotności smrodliwych w ciele zamknionych [...] do wnętrzności serdecznej dochodzi przez pulsne żyły... DorHipTur 196.
patrz: PULSNY
– Weźmi rumnu garści cztery, piołunku garści dwie, głogowych rózek garści dwie, szczawiu garści trzy, barszczu garści trzy, mięty garści dwie, ruty garści dwie. DorHipTur 40.
patrz: RUMEN
– A napój czasu przypuszczania, i z 10 dni potem taki być ma: Wziąwszy wody pięknej, strzegąc aby zimna nazbyt nie była, w zimne zwłaszcza czasy, przymięszać trochę mąki pszennej i miodu praśnego, aby się jedno zamąciła a osłodziła trochę, tę dawać pić poranu i wieczór do woli; k'temu jeśli zimno, w łazience jakiej, jeśli zaś ciepło, na słońcu wodą z mydłem go przemywając z ługiem, z rumnem, z miętką, z piołunkiem, z bylicą, abo z innemi pachniącemi ziołami warzoną, także nozdrza i jądra winem białem abo octem przemywając, gdyż dziwnie lubi koń pachniące rzeczy. DorHipTur 39-40.
patrz: RUMEN
– Weźmij olejku terpentynowego, łótów 6, olejku leliowego łótów 4, olejku rumiankowego, dialtyi, każdego po łócie 1, olejku z liszki warzonego łótów 4, olejku pokrzywnego łótów 8, zmięszaj, a tem namazuj. DorHipTur 209.
patrz: RUMIANKOWY, RUMIENKOWY, RUMIENKOWY
– Abyś tedy onego od tego wystrzegł, uczyń tak: odjąwszy już stadnika, po rozprawie, znowu podkować go kazać, a nie mieszkając takie mu mycie nagotować: Weźmi rumnu garści cztery, piołunku garści dwie, głogowych rózek garści dwie, szczawiu garści trzy, barszczu garści trzy, mięty garści dwie, ruty garści dwie. DorHipTur 40.
patrz: RUMIEN
– A napój czasu przypuszczania, i z 10 dni potem taki być ma: Wziąwszy wody pięknej, strzegąc aby zimna nazbyt nie była, w zimne zwłaszcza czasy, przymięszać trochę mąki pszennej i miodu praśnego, aby się jedno zamąciła a osłodziła trochę, tę dawać pić poranu i wieczór do woli; k'temu jeśli zimno, w łazience jakiej, jeśli zaś ciepło, na słońcu wodą z mydłem go przemywając z ługiem, z rumnem, z miętką, z piołunkiem, z bylicą, abo z innemi pachniącemi ziołami warzoną, także nozdrza i jądra winem białem abo octem przemywając, gdyż dziwnie lubi koń pachniące rzeczy. DorHipTur 39-40.
patrz: RUMIEN
– O puchlinie w nogach [...] parzenie uczyć takie: Weźmij rumieniu, bylice, kurzego ziela, warz w ługu abo w occie, a naparzaj tem nogi: a po parzeniu coraz ususzywszy, okładaj mąką grochową [..]. DorHipTur 227.
patrz: RUMIEŃ
– Bo iż gorącego przyrodzenia jest [koń] chłodzących rzeczy bez pochyby potrzebuje. DorHipTur 11.
patrz: RZECZ
– Drugie odchowywanie jest, wolno stadnika [konia] puszczając w stado, abo do kupy w ogrodzisku, ale mi się takie namniej nie podoba. Albowiem jako mierna Wenus, zwłaszcza próżnującemu, jest rzecz bardzo potrzebna do zdrowia, żeby się nasienie w krew zasię i w sytość nie obracało; tak też zbytnie onej zażywanie, mocy i ciepłości przyrodzonej umniejsza, i wszystkie żyły zwątla, ztąd siła potrzebnej wilgotności ciału ujmuje. DorHipTur 43.
patrz: SYTOŚĆ
– Bakałarze szkolni rozumnego człowieka slabizować uczący poważeni bywają. DorHipTur 90.
patrz: SZKOLNY
– Rupie i glisty w jelitach. [...] Weżmij pół funta oleju lnianego, biedrzeńcu tłuczonego zielonego i trteczy, pospolu usmaż w panwi, a ostudziwszy kładż koniowi w nozdrze. DorHipTur 210.
patrz: TŁUCZONY
– Maść, którą mazać czasu febry. Weźmij róży funt jeden, oliwy starej funtów dwa, octu dobrego półtora funta, tłustosza, to jest kurzej nogi, mięty, ruty po funcie; te zioła stłukszy, warz z octem i z oliwą, aż wywre wilgotność. DorHipTur 199.
patrz: TŁUSTOS, TŁUSTOSZ, TŁUSTOSZ
– Tranek chłodzący. Weźmij saletry [...] soku z ziela, które zowią tłustoszu ogrodnego [...] wina kwartę białego reńskiego abo francuskiego, jajec. DorHipTur 249.
patrz: TŁUSTOS, TŁUSTOSZ, TŁUSTOSZ
– Tranek chłodzący. Weźmij saletry [...] soku z ziela, które zowią tłustoszu ogrodnego [...] wina kwartę białego reńskiego abo francuskiego, jajec. DorHipTur 249.
patrz: TRANEK
– Zostawmyż [białego konia] tedy tym, którzy w papierowych trzewiczkach chodzą, a pracy nie podnosząc, dostatki mają: jako królom i książętom; żołnierzowi lepszy gniady. DorHipTur 20.
patrz: TRZEWICZEK
– [...] z strony istności samej osoby, na taki [koniuszego] urząd potrzeba upatrować i obierać człowieka umysłu i ciała zdrowego, wiernego, trzeźwego, czytać i pisać umiejętnego [...]. DorHipTur 86.
patrz: TRZEŹWI, TRZEŹWY
– O czáśie przypuszczánia koni, á vchowániu świerzop, y rozeznániu będzieli zrzobek czyli kláczká DorHipTur 5.
patrz: UCHOWANIE
– Na plec i na inne członki schniące. Weźmij jałowcowych jagodek, korzenia lubczykowego, a łoju gniłego, masła niesolonego, utłucz wszytko miałko, a wespół usmaż, tem pomazuj miejsce schnące do tygodnia. DorHipTur 207.
patrz: UTŁUC
– O zarażeniu wąsatem. Wąsat jest właśnie krzyżów bolenie, co na ludzie przypada, scyatyką zwykli zwać. DorHipTur 208.
patrz: WĄSAT
– Ten koń przy dziwnych wyćwiczeniach swych te cnoty ku wierzeniu ledwo podobne miał, że sam wolno puszczony, widząc zbrojnego chłopa, ku niemu się miał, kąsając zęboma, zadem i przodem bijąc [...]. DorHipTur 21.
patrz: WIERZENIE
– Munsztuk zupełny hiszpański [...] pożyteczny jednak jest do jazdy po mieście, koniom albo raczej parepom wolnym, dobrej i postanowionej gęby, załamuje, i czyni smaczne dzierżenie, nóg podnoszenia i ozdobnego chodzenia nakłada. DorHipTur 158.
patrz: WOLEN, WOLEN, WOLEŃ, WOLIEN, WOLNY, WOLNY
– Munsztuk dęty, otworzysty, z kotczą nogą, załamuje, wolność daje językowi, i wolne dzierżenie czyni; należy koniom dobrej gęby. DorHipTur 135.
patrz: WOLEN, WOLEN, WOLEŃ, WOLIEN, WOLNY, WOLNY
– Ma też być miejsce obierane dla stajni, gdzieby powietrze dobre, wolne, a nie zacieśnione od smrodów było [...]. DorHipTur 79.
patrz: WOLEN, WOLEN, WOLEŃ, WOLIEN, WOLNY, WOLNY
– Munsztuk otworzysty z gęsią szyją, ze dwiema tłuczkami z czanką krótką, esowatą, ussarską - daje wolność językowi wargi subtelne otwiera, pod się łamie, koniowi wolnej gęby zejdzie się. DorHipTur 157.
patrz: WOLEN, WOLEN, WOLEŃ, WOLIEN, WOLNY, WOLNY
– Jednakże określić osobę i sposób kawalkatora, nie zda mi się choć na krótce opuścić. Pragnę tedy osoby umysłu wesołego, wolnego, cierpliwego, subtelnego, statecznego i pilnego, naturę końską upatrującego, ostrożnego i czułego: czytać, pisać przynajmniej, abo i rysować po części umiejącego, nie furyata, nie pijanicę, nie ospalca. Ciała k'temu nie ścierwistego ani wróblego, urody średniej, członków zdrowych, chybkiego, pracowitego, konie i tę naukę z natury nie z musu, nie dla zysku jakiego uprzejmie miłującego, acz inszych cnót człowiekowi dobremu przynależących nie odrzucam, te tylko pomieniam, które właśnie do nauki przynależą. DorHipTur 89.
patrz: WRÓBLI
– Liście kapuściane z piwem a z otrębami pszennymi dobrze rozwarzone, wyciąga ból i ulżywa żyłom suchym. DorHipTur 260.
patrz: WYCIĄGAĆ, WYCIĄGAĆ, WYCIOGAĆ
– Maść odwilżająca i ból wyciągająca. DorHipTur 251.
patrz: WYCIĄGAJĄCY
– Weźmij rzepy, naskrob jej nożem, a tak surową obwiń członek, abo nogę bolącą raz i kilka, wnet ból wyciągnie. DorHipTur 260.
patrz: WYCIĄGNĄĆ
– Munsztuk zupełny hiszpański nakształt adziamskiego, [...] tego munsztuka dla kształtu, do stroju adziamskiego używają, względem krotochwil raczej, aniżeli z potrzeby. DorHipTur 158.
patrz: WZGLĘDEM
– Munsztuk zupełny hiszpański nakształt adziamskiego, [...] tego munsztuka dla kształtu, do stroju adziamskiego używają, względem krotochwil raczej, aniżeli z potrzeby. DorHipTur 158.
patrz: Z
– Rupie i glisty w jelitach. [...] Weżmij pół funta oleju lnianego, biedrzeńcu tłuczonego zielonego i trteczy, pospolu usmaż w panwi, a ostudziwszy kładż koniowi w nozdrze. DorHipTur 210.
patrz: ZIELONY