Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
łasce u kogo chodzić
patrz: ŁASKA
  • - Ach wielkiey łasce Aman u Sewera chodził Lec przecie iego szyie powrozem ogrodził. KodKon 54-55
zgrzytać zębami
patrz: ZGRZYTAĆ
serca (komuś) przyrasta
patrz: SERCE
dzieci boże
patrz: DZIECKO
dzieckiem chodzić
patrz: DZIECKO
  • - Praegnans Dzieczmÿ chodzącza, Brzemienna. SłowPolŁac 109
  • - GROSSESSE [...] CIĄZA ciężarność białogłowy dzieckiem chodzącey. DanKolaDyk II, 94
chleb zjeść
patrz: ZJEŚĆ
ledwie szyje nie złamać
patrz: ZŁAMAĆ
prawem przekonany
patrz: PRAWO
w związku znajdować się
patrz: ZNAJDOWAĆ SIĘ
prawem dziedzicznym chodzić
patrz: PRAWO
  • - Karczma w tej wsi jest, do ktorej należą włok 4, ktore szarwarkowe lustratia 1623 opisała. Teraz jednak włoki te, od wszelakich szarwarkow wolne, prawem dziedzicznym chodzą. OpisKról 32
osobliwym prawem chodzić (sz. zm.)
patrz: PRAWO
  • - Wieś Lissowo. Jest to wojtostwo, Ktore osobliwem prawem chodzi. OpisKról 14
  • - Jest w tejże wsi dworek pusty, do ktorego [...] należało włok 5, ktore osobliwym chodziły prawem, teraz jednak nikt się z przywilejem na te włoki na te włoki nie odezwał, cale pusto leżą. OpisKról 458
  • - W tej wsi włok 12, która ex antiquo do starostwa Kowalewskiego należała. Teraz jednak czas niemały osobliwym prawem chodzi. OpisKról 5
osobnym chodzić prawem
patrz: PRAWO
  • - Ta dzierzawa osobnym chodziła prawem, teraz jednak [...] za jednymże consensem i cesyą, ktora się przy starostwie Osieckim specyfikowała, trzyma i zażywa. OpisKról 325
znajdować sposób
patrz: ZNAJDOWAĆ
znalazł się sposób
patrz: ZNALEŹĆ SIĘ
opić się jak bela
patrz: OPIĆ SIĘ
  • - Odprawując rocznicę, źleśmy uczynili, Cośmy Bogu dziękować mieli, tośmy pili. Jeślić to Boża chwała opić się, jak bela, Pewnie nie doczekamy takich rocznic wiela. PotFraszBrück I 150
puścić w arendę, przez arendę
patrz: ARENDA, ARENDA, HARENDA
w kłopocie /kogoś/ zostawić
patrz: ZOSTAWIĆ
w arendzie chodzić
patrz: ARENDA, ARENDA, HARENDA
  • - Tego folwarku krescencya w arendzie chodzi, z ktorej p. Michał Blom daje na rok fl. 200. OpisKról 356
wodę a ziemię zostawić
patrz: ZOSTAWIĆ
zostawić wiadomość
patrz: ZOSTAWIĆ
liberum accessum dokądś zostawić
patrz: ZOSTAWIĆ
  • - Mosty [...] spalili Liberum Accessum do Wiednia. Nieprzyiacielowi zostawiwszy. PasPam 267v
w mocy swej zostawować
patrz: ZOSTAWOWAĆ
z ziemią zrównać
patrz: ZRÓWNAĆ
odpuszczać winę
patrz: WINA
nos zwiesić
patrz: ZWIESIĆ, ZWIESIĆ, ZWIESSIĆ
  • - [...] kiedy Zoná będzie miáłá w tobie ukontentowánie/ á pozna też iák Kuropatwá Cwiká po oku/ to to iáki táki poydzie nos zwiesiwszy [...]. GorzWol 11
chodzić o sprawiedliwość (sz. zm.)
patrz: SPRAWIEDLIWOŚĆ
  • - Nie chodzili nigdy o sprawiedliwość. RegZłocz 140
  • - O sprawiedliwość ta wdowa nigdy nie chodziła ani słała do Leska na Demiana Świetlika o pobranie jej bydła. RegZłocz 140
kogo jako bydło gdzie napędzić
patrz: BYDŁO
  • - Nasi jak się pomknęli i wsiedli na nich [Turków], tak ich jak bydło w Dunaj napędzili. DyakDiar 82
jak bydło ryczeć
patrz: BYDŁO
  • - Jak bydło rycząc albo jak wilk wyje Na wiatr ku górze wyciągnąwszy szyje, Tak my z drapieżnym zwierzem się równając Prawie wyjemy - na pół umierając. BorzNaw 138
jako bydło rznąć
patrz: BYDŁO
  • - Gdzie kolwiek się porwali [Niemcy] to iak na nich w Siedli [Turcy] z Szablami to iako bydło rznęli. PasPam 267v
kto jak bydło [jest] gdzie wpędzony:
patrz: BYDŁO
  • - Kozacy iedni w Lasy uciekac poczęli, a drudzy iak bydło w Miasto wpędzeni, aby z tamtąd Szturmem ognistym wykurzeni zostali. HistBun 8
kto [jest] jako bydło do obory gnany z pola
patrz: BYDŁO
  • - [...] Płakał przecię iako Bobr; a zełzami szczery Iad mu pryskał po Piersiach: kiedy Kawallery I swych widzi Rycerzow iednych, iako wory Na wozach: drugich iako bydło do Obory Gnanych zPola [...]. PotWoj 164
kto jak bydło [jest] gdzie wpędzony
patrz: BYDŁO
  • - Kozacy iedni w Lasy uciekac poczęli, a drudzy iak bydło w Miasto wpędzeni, aby z tamtąd Szturmem ognistym wykurzeni zostali. HistBun 8
kogoś jak(o) bydło gnać
patrz: BYDŁO
  • - [...] A Niemcy ich iak bydło, gnali kłoli siekli [...] PotWoj 113
  • - Onic to ludzie oni cosmy ich tą niwą Sto razy, jako bydło; szablą gnali Krzywą [...]. PotWoj 161
żyć jako bydło (przez pasterza) (sz. zm.)
patrz: BYDŁO
  • - Żyjem przez tak długi czas jako bydło przez pasterza. NiemPam 233
  • - Iáko [...] bydło żyć będziecie/ nie wiedząc gdzie iść/ co czynić/ y czego się trzymáć. StarPopr 12
zajmować /kogoś/ jak bydło na rzepie
patrz: BYDŁO
  • - A naszy nieprzestawszy skrzyn y wozow łupic Dali czas, ach dali czas Poganstwu się zkupic Ktore gdy ich zastanie napaszy y lepie zaimuie ich rozsypką iak bydło na Rzepie. PotWoj 104
kto [jest] jako bydło do obory gnany z pola
patrz: BYDŁO
  • - Iad mu pryskał po Piersiach: kiedy Kawallery I swych widzi Rycerzow iednych, iako wory Na wozach: drugich iako bydło do Obory Gnanych zPola. PotWoj 164
/kogoś/ jak(o)(by) bydło rzezać (na ofiarę)
patrz: BYDŁO
  • - To záczym rozumieiąc mniey się śmierci strzeże/ Ktora ich tym niesytsza iako bydło rzeże. TwarSLeg 48
  • - Spiących Pogan, iak bydło przez gardziele rzezą. PotWoj 145
  • - Dał Bog ze przeoczywszy one wszytkie sidła rzezałes ich iakoby naOfiarę bydła. PotWoj XVIIv
zwycięska ręka
patrz: ZWYCIĘSKI
za czym jako bydło iść
patrz: BYDŁO
  • - Zá pożądliwością tylko iáko bydło idą/ co miło to czyniąc/ á wierzgáiąc ná to co boli. StarPopr 30
/coś/ jako bydło do domu gonić
patrz: BYDŁO
  • - W Pewney támże Prowincyi, iák bydło ie [jelenie] do domu gonią, doią, nábiał zbieráią, wielką ztąd máiąc intratę. ChmielAteny1745 I 474
/kogoś/ jak bydło na ofiarę siec
patrz: BYDŁO
  • - Gdy świszczenników, chociaż do cerkwi uciekli, Przy ołtarzach, jak bydło, na ofiarę siekli. Ze krew z tułowów sciętych wypryskała, Nieraz oczy Przeczystej w obrazie zalała. ZimBSiel 151
jako z rękawa wysypać się
patrz: WYSYPAĆ SIĘ
kogo jako bydło przeganiać
patrz: BYDŁO
  • - A tak zaraz Car posłał na Wiosnę Mazepę Hetmana Zadnieprskiego z Woyskami Kozackiemi w Ukrainę Bracławską zkąd Mazepa ludzi gwałtem z całym Domostwem ich za Dniepr iako bydło przeganiał. OtwFDzieje 124
w kontrakt się wdawać
patrz: KONTRAKT
wypaść ze słowy
patrz: WYPAŚĆ
wypaść z kluby (sz. zm.)
patrz: WYPAŚĆ
pod niebiosa wynosić
patrz: WYNOSIĆ
wyniść z głową
patrz: WYNIŚĆ
w pole wyniść
patrz: WYNIŚĆ
górą chodzić
patrz: GÓRA
  • - Twá cnotá ták gorą, iákom sądził chodzi. CorMorszACyd 127
sam czart musiał to wymyślić
patrz: WYMYŚLIĆ
  • - Kn 978
czart to wymyśłił
patrz: WYMYŚLIĆ
  • - Czárt to wymyślił [...] Kn 978
wyjechać z wojska
patrz: WYJECHAĆ
na głowę wychodzić
patrz: WYCHODZIĆ
namiestnik boży
patrz: NAMIEŚNIK, NAMIESTNIK
w pole wychodzić
patrz: WYCHODZIĆ
z bożnice wyłączony (sz. zm.)
patrz: BOŻNICA, BÓŻNICA, BUŻNICA, BOŻNICA
  • - Wszákże jednák y z Książąt wiele ich weń uwierzyło: ále dla Fáryzeuszów nie wyznawáli/ áby z bożnice nie byli wyłączeni. BG J 12, 42
  • - Ták mowili rodzicy jego/ że się bali Zydow: ábowiem już byli Zydowie postánowili/ áby/ ktoby go kolwiek Chrystusem wyznáł/ był z bożnice wyłączony. BG J 9, 22
wyłączać /kogoś/ z bożnic
patrz: BOŻNICA, BÓŻNICA, BUŻNICA, BOŻNICA
  • - Wyłączáć was będą z bożnic: owszem przydzie godziná/ że wszelki ktory was zábije/ będzie mniemał/ że Bogu posługę czyni. BG J 16, 2
od fortki się wrócić
patrz: WRÓCIĆ SIĘ
blady jako z blechu
patrz: BLECH, BLECH, BLICH
  • - I takci się zwlokła [księżna] blada jako z blechu, Śmierci ledwie nie potkła nie bez swegoż grzechu. KorczWiz 51
być bliskim dołu
patrz: BLISKI
być bliskim trumny
patrz: BLISKI
być bliskim grobu
patrz: BLISKI
  • - śmierci ábo grobu bliski. Occiduus. Kn
rezydować przy boku czyimś (sz. zm.)
patrz: BOK
  • - Widzę Freqvencyią Ich MSCiow Panow Senatorow przy boku WKMSCi Rezyduiących. PasPam 146
  • - Tegoz Roku August II Krol Polski y Xiąze Saskie z Polskiey do Saxoniey odiachał, za Ktorym Iasnie Wielmozny IMPąn Franciszek Wielopolski Starosta Krakowski a Pąn na Zywczu Dziedziczny tamze poiachał, y Kielka Niedziel Residował przy boku iego. KomonDziej 228
chwytać się za boki
patrz: BOK
  • - Krotochwila [...] Tym/ komu rádá w domu/ ták hoynie częstuie/ Ze się iedni zá boki wstrząśnione chwytáią./ A drudzy się iuż dobrze nie po rozpukaią. MorszHRoz Cv
wprowadzić kogo na królestwo
patrz: WPROWADZIĆ
jako ogień wpadać
patrz: WPADAĆ
chodzić bok o bok
patrz: BOK
  • - Chodziliśmy bok obok ieden wedle drugiego. PasPam 174v
mieć w czym gust
patrz: GUST
  • - Fortitudo Bellica [męstwo wojenne] To Ludziom sprawuie Ze im y insze Cnoty tak Akkomoduie Iak sama kardynalna ma w tym gust niemały A by wszystkie iednemu wraz pozytkowały. PasPam 275
marsowe dzieło; dzieło marsowe
patrz: DZIEŁO
zabij kto w Boga wierzy
patrz: WIERZAĆ, WIERZYĆ
kto w Boga wierzy
patrz: WIERZAĆ, WIERZYĆ
/coś/ weszło w zwyczaj
patrz: ZWYCZAJ
obligować komuś cały wiek
patrz: WIEK
w wieńcu chodzić
patrz: WINIEC, WIENIEC
  • - Ziołmi y bylicą zdawná stroiono domy y wrotá domowe swiątobliwe y w wiencách chodzono na znak wesela podług Pisma. WisCzar 26
  • - Pánná czysta rodzi/ Przecie w wieńcu chodzi/ Nienáruszona. ŻabSymf Cb
/coś/ /komuś/ w dobry rozsądek weszło
patrz: WEJŚĆ
po chorobę gdzie chodzić
patrz: CHOROBA
  • - Co/ nié pytáiąc/ vt Day mi co/ v. Cokolwiék. Loco particulae co/ Poloni vsurpant multas alias, vt Dyáskáś tám miał czynić: Kátá ty wiesz: i. co ty wiesz. Kát mi po niem/ i. co mi po niem. Po chorobęś tám chodził/ i. po coś [...]. Kn 85
w chorobę powpadać
patrz: CHOROBA
wejść do związku
patrz: WEJŚĆ
wasza Królewska Mość
patrz: KRÓLEWSKI
czynić winnym
patrz: WINNY, WINIEN
szable dobyć
patrz: SZABLA

patrz: BIEDRZENIEC, BIEDRZENIEC, BIEDRZYNIEC
uderzyć z armat
patrz: ARMATA, ARMATA, HARMATA
syrop z cebuli morskiej
patrz: SYROP
  • - Syrop z Cebuli Morskiey [...] iest Arcysławnym lekarstwem. BeimJelMed 576-577
być wziętym na biskupstwo
patrz: BISKUPSTWO
  • - Pawła z Dominikańskiego Zakonu Długosz pisze iuż bydź wziętym na Biskupstwo 1209. NiesKor II 335
widzenie anielskie
patrz: WIDZENIE, WIDZENIE, WIDZIENIE
ciemną gwiazdę mieć
patrz: GWIAZDA
wywrzeć na kogo furyją
patrz: WYWRZEĆ
wywrócić coś na nice
patrz: WYWRÓCIĆ
wywrócić oczy
patrz: WYWRÓCIĆ
wywabić w pole
patrz: WYWABIĆ
za mąż chodzić (sz. zm.)
patrz: MĄŻ
  • - Zony prosze aby Za mąz nie chodzieła lec z tego nic nie bedzie. OpalKSat 73v
  • - Piękna rzecz była wdowie nie chodzić drugi raz za mąż. PotWoj IV
brodzić w winie
patrz: WINO
jako w bani wrzeć
patrz: BANIJA, BANIA, BANIA
zawrzeć kogo jak w bani
patrz: BANIJA, BANIA, BANIA
wywabiać w pole
patrz: WYWABIAĆ
oczy wytrzeszczać
patrz: WYTRZESZCZAĆ
na lekki chleb iść
patrz: LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI, LEKI
  • - [...] my tylo lekkie iákieś roboty odpráwuiemy/ ná lekki chleb idziem; á kiedyby też ze lwy/ niedźwiedźmi/ poiedynek czynić? BirkNiedz 81
na lekki chleb się udać
patrz: LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI, LEKI
  • - Ná lékki chleb się vdał. KnAd 532
na gwałt bić w dzwony
patrz: BIĆ
  • - W Mieście nagwałt biią w dzwony w bębny lud się sypie na bulwark. PasPam 69
zęby wyszczerzyć
patrz: WYSZCZERZYĆ
na oczy /coś/ /komuś/ wyrzucać
patrz: WYRZUCAĆ
być w ustawicznym ćwiczeniu
patrz: ĆWICZENIE
  • - Nam dostały się do zabawy Narody Te ktore [...] zawsze są w ustawicznym Cwiczeniu in Continuo Belli Opere [w ciągłym trudzie wojennym]. PasPam 278v
pytać się z daleka
patrz: DALEKO
mieć świętą duszą
patrz: DUSZA
duszę czartu oddać
patrz: DUSZA
  • - nieczystą Dusze Sprosnemu Czartu oddaiąc HistŚwież 24
stać jako krowa
patrz: KROWA
  • - Starczyzna poczęła uciekac [...] Iakesmy tedy siedli nanich [nieprzyiaciół] to tak cięto przez cztery mile wielkie kto w pierszy mili nie zginął to w drugiey albo w trzeciey do doiedziesz go a kon pod nim stoi iako krowa. PasPam 113
darować kogoś zdrowiem (sz. zm.)
patrz: ZDROWIE
przyjaciel krewny
patrz: KREWNY
  • - ein Blut-Freund/ Przyjaciel krewny [...]. ErnHand 307
nieść zdrowie dla kogoś, na ofiarę komuś za co
patrz: ZDROWIE
z biesagami chodzić
patrz: BIESAGA, BIESAG
chodzić do kuchni
patrz: KUCHNIA
  • - BOUCHE [...] ALLER à la bouche, c'est à dire aux Cuisines du Roy. Ad culinam regiam ire. CHODZIC do kuchni, do stołu Krolewskiego, żyć z kuchni Krolewskiey. DanKolaDyk I, 213
czyjś chleb zjadać ,
darmo czyjś chleb zjadać
patrz: DARMO
  • - Przez cały wiek słuzby swoiey nie był w okazyiey. krwie nie rozlał y darmo ziada chleb Rzpty. PasPam 147-147v
  • - Z kogoz tedy większy iest Oyczyznie Emolument czy z owego darmo chleb z iadaiącego Birkuta czy z młodego a ustawicznie pracuiącego za zdrowie iey ochotnie krew Leiącego Towarzysza. PasPam 147v
  • - Nic niesprawił a przez dwie zimie chleb ziadał. PasPam 71v
  • - Pisoczynski [Piaseczyńki] Kazimierz [...] starał się pilnie że by stawać pro Gloria Gentis [w obronie sławy narodu] y że by owi ktorzy znim aemulabantur [współzawodniczyli] widzieli ze tam niedarmo Chleb ziada. PasPam 76v
chlustać /czym/ jako biczem
patrz: CHLUSTAĆ, CHLOSTAĆ, CHLUSTAĆ
  • - Pan wprzod widząc kto ma y iák wiele grzeszyć/ onego chlusta iáko biczem ciáłá chorobą. KalCuda 157
włóczyć się jak błędna owca
patrz: OWCA
owca boża
patrz: OWCA
dawać się na dyskrecją
patrz: DAWAĆ SIĘ
na co animadwersacyją mieć
patrz: ANIMADWERSACJA
  • - Na co [...] osobliwą animadwersacyją pa[n] administrator nasz mieć będzie powinien, aby przez zaciągnienie tajemnie jakich znacznych długów miasta i dziedziców do jakich prawnych intryg nie przy prowadzili [Zydzi]. JewPriv II, 5
oczy wypłakać
patrz: WYPŁAKAĆ
być jako bydlę prowadzonym
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Wpadł [Samson] w ręce Philistinow/ od ktorych był iáko bydlę nieiákie prowádzony. BirkNiedz 190
coś spaliło na panewce
patrz: PANEWKA
  • - ZGASŁO ná panewce prztyknęło spaliło ná panewce; to mowi się ták w własnym rozumieniu o strzelbie, iáko też y w niewłasnym o tym co mu się nie udało ná co się zábierał y kasał. DanKolaDyk II, 417
na swoje koło wodę ciągnąć
patrz: KOŁO
chodzący po kole
patrz: KOŁO
  • - PRZESTROGA I. koło KG, ma bydz postáwione około N, wierzchu kołá LTN, nie E ták iáko w figurze, áby chodzący po kole LTN mieli wolne mieysce gdy wiádro opuszczone wyciągáć będą. SolArch 143
chodzący w kole
patrz: KOŁO
  • - Według tey przestrogi máią się miárkowáć siły chodzących w kołách, ktorymi wodę álbo cieżary insze kto ciągnie do gory. SolArch 142
  • - Wszakże iż ciężar w kole postáwiony według Náuki 28. Części I. tey Zabáwy 2 pod punktem E, (to iest pod stopniow 60. nád ktory punkt chodzący w kole, ztrudnością wyżey postąpić może,) tylko połowicą siebie samego ociąża koło do obrotu, a gubi połowicę, iáko obaczysz ná Tablicy przy sześćdziesiątym stopniu ráchuiąc od B, punktu kołá w Figurze. SolArch 95
kołem chodzić
patrz: KOŁO
  • - A ci co reformati niedaleko czekac Ze bedą deformati kołem to bo chodzi. OpalKSat 107v
  • - Wszytko iak z ziemie poszło tak się w ziemię wraca. Toc przez Lat szesc tysięcy pasmo ten Swiat wodzi, Iedno psuie, drugie ztysz Materyey rodzi. Tec są Pierwszey Mistrzyni wszech rzeczy Natory, Koła ktorymi chodzi. PotPer 22-22v
chodzić w kole
patrz: KOŁO
  • - Nic Swiat nigdy nowego nie mądzi Smiech z płaczem Przeplatąno więc chodzą wtym na Swiecie Kole. OpalKSat 17v
uchwycić z czegoś podobieństwo
patrz: PODOBIEŃSTWO
szyję uciąć komuś
patrz: UCIĄĆ
da Pan Bóg
patrz: BÓG
chwałę Bogu oddać
patrz: BÓG
oddać się Bogu
patrz: BÓG
tak mi Panie Boże dopomóż
patrz: BÓG
bogu oddawać rachunek
patrz: BÓG
wylać (czyją) krew (niewinną)
patrz: WYLAĆ
panu Bogu ducha oddać
patrz: BÓG
żal się Boże
patrz: BÓG
pan Bóg /(kogoś)/ zachował
patrz: BÓG
jedź z Panem Bogiem
patrz: BÓG
broń Boże
patrz: BÓG
  • - Ale broń Boże/ żebyś zniewolona/ Gwałtem bydź iákim miáłá. TwarSDaf 111
  • - Dway stanęli Sieniawscy Mikołay zPropkopem Z ludzi swoim wyborem iakoby w reserwie Iesli bronBoze Turczyn wszytkie Ławy zerwie. PotWoj 78
  • - Do czego [niesprawiedliwości] broń Boże, żeby nie przychodziło, teraz zaraz wszystkie strony lub osoby niechętne i przeciwne sobie urazy swoje wszelkie wzajemnie [...] sobie darują. DiarSejm 303
Panie Boże komuś odpuść
patrz: BÓG
przez miłość Boga
patrz: BÓG
daj Boże szczęście ,
daj Panie Boże szczęście
patrz: BÓG
szyję ucinać komuś
patrz: SZYJA
  • - Cesarzow Rzymskich wielkie owe dzieła Konstantynowa smierc Iak oszpeciła Tam tym iak Bogom chonory dawano Temu na progu Szyię ucinano. PasPam 110
powracaj z Panem Bogiem
patrz: BÓG
jako się Bogu podobało
patrz: BÓG
  • - I tak się musiało ztac iako się Bogu podobało nie iako Ludziom. PasPam 225v
z czym chodzić w jednej kupie
patrz: KUPA
  • - GRámmátyk/ y Gámrátyk/ chcesz wraz bydź; leć głupie. Mądrość z fryiem niechodzi nigdy/ w iedney kupie. KochProżnEp 66
szkodę uczynić (sz. zm.)
patrz: SZKODA
uczynić coś komuś na wzgardę
patrz: WZGARDA
fałszywe udawać rzeczy
patrz: UDAWAĆ
wszechmocne siły
patrz: WSZECHMOCNY
wrzeszczeć na wszystek głos
patrz: WRZESZCZEĆ
na królestwo kogoś wsadzać
patrz: WSADZAĆ
w gębę /komuś, coś/ wrzucić
patrz: WRZUCIĆ
  • - w gębę wrzucić. [...] 2) ins Maul werfen, zuwenden. [...] jetter qu. ch. à la tête de qu. [...] 2) w gębę mu ten urząd wrzucił. T III 369
w gębę /komuś, coś/ wrzucić
patrz: WRZUCIĆ
  • - w gębę wrzucić. 1) in die Fresse wersen. [...] jetter au nez, à la tête de qu. [...] § 1) z gniewu list mi w gębę wrzucił. T III 369
wrzucić kogoś do wieży
patrz: WRZUCIĆ
domem się bawić
patrz: BAWIĆ SIĘ
rzeczą się nie bawiąc
patrz: BAWIĆ SIĘ
bawić się cielesnością
patrz: BAWIĆ SIĘ
kuflem się bawić
patrz: BAWIĆ SIĘ
się bawić obłudą
patrz: BAWIĆ SIĘ
wrywać się w głosy
patrz: WRYWAĆ SIĘ
stać jak wryty
patrz: WRYTY
bawić się po kątach
patrz: BAWIĆ SIĘ
się osóbkami bawić
patrz: BAWIĆ SIĘ
osobkowaniem się bawić
patrz: BAWIĆ SIĘ
marsowem bawić się cechem
patrz: BAWIĆ SIĘ
  • - Sam to przyznał Chodkiewicz Ktory iak się Marsowem począł bawic Cechem Nigdy tak wielkich, nigdy z tak ogromnem Echem sztuk ognistych, nie widział. PotWoj 73
ręce komuś wrazić
patrz: WRAZIĆ
się w domu bawić
patrz: BAWIĆ SIĘ
się poduszką bawić
patrz: BAWIĆ SIĘ
nieprawdą się bawić
patrz: BAWIĆ SIĘ
ekspr.
całować /kogo/ w dupę
patrz: CAŁOWAĆ
  • - Przetoż dla marnej sobaki Musi być artykuł taki: „Kto zabije cudzą sukę, Całuj ją trzy razy w dupę”. DzwonStatColumb 24
wprowadzenie kogoś na królestwo
patrz: WPROWADZENIE
wprawić w ryzę
patrz: WPRAWIĆ
zostać całym
patrz: CAŁY
cały boży dzień
patrz: CAŁY
cały boży rok
patrz: CAŁY
wprawić w kabałę
patrz: WPRAWIĆ
chodzić po nocy (sz. zm.)
patrz: NOC
  • - Po ty[m] znac zes nie cnota boc chodzis ponocy. KodKon 116
  • - Gáchuię/ po nocy chodzę Száleiąc. Furo [...] bacchor [...] no. cte comessantium modo ago aliquid. SzyrDict 65
karać workiem kogo
patrz: WOREK
  • - mperatorowa teráznieysza Elżbieta, iako rzadkich przymiotow Monarchini temperowała grube y tyrańskie Prawa Moskiewskie, do karania służące, polityczne y łaskawsze stanowiąc: toporow, knotow w szkaradnych tylko excessach zażywaiąc, więzieniem, workiem, karząc występnych. ChmielAteny IV 418
wytłoczyć worek
patrz: WOREK
  • - WYTŁOCZYĆ komu worek wyszlamować mu szkatułę do ostatniego grosza. DanKolaDyk II, 384

patrz: WOREK
wodzić się z myślą, myślami
patrz: WODZIĆ SIĘ
wnosić instancyją
patrz: WNOSIĆ
wnieść inicyja
patrz: INICYJA
  • - Widząc tedy Pan Lubomirski na co się rzeczy zanoszą wniosł takie Initia Czym niewszystkim musiał się podobać. PasPam 190v
lata pędzić
patrz: LATO
lata bronią
patrz: LATO
  • - Lata bronią Vide. Czaszniedopuszcza. ManTobPhr 52
wnieść materyją
patrz: WNIEŚĆ
modę wnieść
patrz: WNIEŚĆ
wlazło coś komuś w konsyderacyją
patrz: KONSYDERACJA
wlazło coś komuś na myśl
patrz: WLEŹĆ, WLIŹĆ
wlepić w coś oczy
patrz: WLEPIĆ
zapiał kur drugi
patrz: KUR
ukłaść się pod nogami
patrz: UKŁAŚĆ SIĘ
  • - Wydra znowu wstała co mi się układła była pod nogami y idzie cicho popodławiu. PasPam 253
kurzyć komuś pod nos (sz. zm.)
patrz: KURZYĆ
  • - Zle uczyniwszy ieszcze gloriatur [chełpi się] y Stanom Rzeczy Pospolitey kurzy pod nos ale na taką Hardość do Stanie wierze y Miecza [rzecze] Na co ia znowu daię taką Replikę. Insza to iest rzecz bydz obwinionym a insza winnym. PasPam 138
  • - Ci zdraycy siła nąm pod nos kurzą zaczym y my tez musięmy dla złych ludzi y o pocciwych opacznie porozumiewać. PasPam 150
  • - Na cos cie przyiechali zebys cię mię konfundowali że to ia widze że mi przez tego piiaka cały dzięn kurzycie pod nos a ia Cierpiałęm. PasPam 229
wet wetem ,
wet za wet
patrz: WET
  • - Strzyże owce Absolon, brat twój, w swym koszarze; Więc tak, jakoś ty był rad u siebie Tamarze, Swojej i jego siestrze, oddając wet wetem, Ochotnie z wyśmienitym czeka cię bankietem. PotFrasz1Kuk II 110
  • - Jeśli cię twoiá zoná nie miłuie iáko piszesz/ to źle/ nie mász czego chwalić: áleć podobno wet za wet oddáie. GorzWol 32
łaskawym na kogoś wejrzeć okiem
patrz: WEJRZEĆ, WEJRZEĆ, WERZEĆ, WEŹRZEĆ, WEJZREĆ, WEJRZYĆ
wdać się w konkujrencyją
patrz: KONKURENCYJA
umieć po polsku
patrz: UMIEĆ
  • - Te listy czytali przynim Cesarscy y zas potym kto umiał po polsku pytali go de statu rerum. PasPam 76
grzbiet warować
patrz: WAROWAĆ
zakładać chłopa
patrz: CHŁOP
  • - Niezákładáć Chłopow bez wiádomości Páńskiey, áni ich tego vczyć, áby się tym nie psowáli. HaurEk 65
chłopa zapomóc
patrz: CHŁOP
  • - Ze Wsi moiey Panowie Borzysławscy wzięni chłopa ze wszystkim, ktory lubo ich iest Poddany, ale cum consensu onychze Slub wziął z Poddaną moią, o Zapowiedziach wiedzieli, przeszkody nie czynili, a teraz kiedy Chłopa Zapomozono, dopiro z Zoną y z bydłem zabrac iezeli się godziło, Niech się Sami Ichmc rozsądzą. RadziejKor 128
osadzać chłopa
patrz: CHŁOP
  • - Iestem Dominus fundi, na ktorym osadzam chłopa, z obowiązkiem do rożnych powinnośći, czy w czynszach czy w robociźnie; iest to contractus mutuus, na ktory raz chłop pozwoliwszy, nie może mieć sobie za krzywdę wypełniáiąc swoię obligácyią. LeszczStGłos 104
chłopa stanowić
patrz: CHŁOP
  • - Záwczásu chłopy ná rolą stánowić. HaurEk 66 marg
umoczyć się we krwi
patrz: UMOCZYĆ
  • - Panie zachoway kopiiey cisnąc ktora by się nie umoczyła wekrwi Nieprzyiacielskiey. PasPam 107
chodzić jakoby umarły
patrz: UMARŁY
  • - Którzy chodzili przedtym jakoby umarli, Z wojskiem niezwyciężonych Sarmatów się starli, A że im kredensował w potrzebie gniew boski, Sam im serca dodawał. ZimBSiel 163
założyć chłopa (sz. zm.)
patrz: CHŁOP
  • - Záłożyć iednak chłopá może, zá słuszną ratią, y własną potrzebą iego, á záłożywszy z nowego odebráć, áby się ná tę drudzy chłopi nie spuszczáli wygodę. HaurEk 65
  • - Chłopá ktorego y iáko záłozyć. HaurEk 65 marg
z pysznym sercem (coś robić)
patrz: PYSZNY
podnieść serce w pychę
patrz: PODNIEŚĆ
jechać choćby na kraj świata
patrz: CHOĆBY
  • - Oyca y Matki Posagu Bogatego gotowiusięnka odstąpic y iechac zatym w kiem się zakocha chocby na krai swiata. PasPam 55
stać pusto
patrz: PUSTO
przypaść komu do serca
patrz: PRZYPAŚĆ
pod c zyją choragiew podjechać
patrz: CHORĄGIEW
chodzić przed półmiski
patrz: PUŁMISEK, PÓŁMISEK
  • - Pochlebcy [...] Ktorych wszytka robota y wtym kładą zyski Skłamac, zagrac kto umie, chodzic przed Pułmiski Poki czuią o kocie y oycowskiem zbiorze A gdy reszty w ostatnim przewąchaią Worze Rozbiegą się. PotWoj 13
w uporze chodzić
patrz: UPÓR
  • - Gdy záś Krol w tákim błędzie, y vporze chodzi, Syn mu się komplexyey ozdobney vrodzi. DamKuligKról 13
grosz boży
patrz: GROSZ
za przywilejem chodzić
patrz: PRZYWILEJ, PRZYWILEG
  • - Wieś Liwaldt alias Riwaldt. Połowa w tej wsi jest dobr szlacheckich, druga połowa to jest włok 28 krolewskich, za jednym przywilejem chodzi włok 24, a z a drugim włok 4. OpisKról 434
owczarnia Chrystusowa
patrz: CHRYSTUSOWY
  • - Zacny Pasterzu, Swięciłes się na Pasterstwo Owczarni Chrystusowey Ia bym tobie y knieciey [!] Obory gdzie krowy Stoią niedał w kommęndę. PasPam 193v
oblubienica Chrystusowa
patrz: CHRYSTUSOWY
  • - Bá Iudaszu, wżdyć to oblubienica Chrystusowa prosi o to, zebrze, osculetur me osculo oris sui, a ty bez prosby, bez modlęnia się, do twarzy się P. IEZUSOWIY drzesz? tak to, kto poczciwy, to obyczayny, a grubiani naywięcey chcą zażyć konfidencyi. MłodzKaz III, 378
chwycić kogoś za serce
patrz: CHWYCIĆ
serce chwyciło się
patrz: CHWYCIĆ SIĘ
serce (komuś) się chwyta
patrz: CHWYTAĆ SIĘ
w ustawach czyich chodzić
patrz: USTAWA
  • - Jesli w ustáwách mojich chodzić będziecie/ y przykazánia moje chowáć y czynić będziecie/ Spuszczę wam deszcz czasu swego y wyda ziemia urodzaj swoj. BG Kpł XXVI, 3
chodzić pod pokrywką
patrz: POKRYWKA
  • - Gdy świat był doskonalszy i ludzie z rozrywką Nie dali białogłowom chodzić pod pokrywką, Adam z Ewą potomstwa tyle zostawili, Dlatego że się nago, ubóstwo, czubili. MorszAUtwKuk 326
po ciele chodzić
patrz: CIAŁO
  • - Nie wiatr, nie zima cię chłodzi, Ale-ć to z serca mróz po ciele chodzi, Który, kiedy go miłość nie zniewoli, Cóż się od miękkich ma stopić soboli. MorszAUtwKuk 65
jak biczem ciąć
patrz: CIĄĆ
serce w kimś usychało
patrz: USYCHAĆ
  • - Po kosciołach zas Gratiarum Actiones [modlitwy dziękczynne] czyniono [...] A w Człowieku prawie Serce usychało. PasPam 277v
utoczyć krwie
patrz: UTOCZYĆ
  • - Iuz nieraz wiadomo to iest Całęmu Woysku y Wodzowi memu nie skąpo dla Oyczyzny utoczyło się krwie. PasPam 133
nazaciągać długów
patrz: DŁUG
zaciągnąć długi
patrz: DŁUG
utrzeć zadek
patrz: UTRZYĆ, UTRZEĆ
  • - Miły Bracie będziesz mi[ał] tynfa utrzy ze zadek tą kartą, chłop z wielką ochotą spuscił spodnie. PasPam 262-262v
po egzekucyi chodzić ,
po egzekucyjach chodzić
patrz: EGZEKUCJA
  • - Więc macie, ubogie poddaństwo, od nas, panów waszych, pozwolenie, abyście gdzie tylko i jako możecie znosili i gromili tych okrutnych Sasów, osobliwie po egzekucyjach chodzących. RybMManRzecz 223
  • - Uskarża się Oraz na ImX Plebana Zelwienskiego że Sam inaudito usu po Exekucyi chodzi z ludzmi attakuiąc Żydow dla pozyskania dawnych długow Swoich. SapADiar 127
uznać ochotę
patrz: UZNAĆ
porządkiem alfabetycznym zebrać
patrz: ZEBRAĆ
  • - Index Máteryi, ábo rzeczy, w sekretow białogłowskich, y nátury, księgách zámkniętych, porządkiem Alphábetycznym zebrány. AlbSekr 1 nlb
alfabetowym porządkiem zebrać
patrz: ZEBRAĆ
  • - Nayużytecznieysze słowa Polskie y Niemieckie Alphabetowym porządkiem zebrane. BierSłowa k. tyt.
porządkiem alfabetu ,
wedle porządku i alfabetu
patrz: PORACHOWAĆ
  • - Regiestr Herbow Szláchećkich, wedle porządku y Alfábetu poráchowány. PotPocz 6 nlb
  • - DĄB porządkiem Alfábetu pierwszy swemi ex patiatur gáłęziámi, według Pospolstwa opinij lat 100 rosnący. ChmielAteny1755 I 539
chodzić po śmierci
patrz: ŚMIERĆ
  • - Ktore dwa Domy P. Andrzey Irlant, Podstarosci Zywiecki, roskazał Spalic.Przy tym powiadali ze Baba Strzyga, onych podusiła chodząc po Smierci do tych Domow. Ktorey Babie dobywszy one głowe w Grobie Vcieto. KomonDziej 139v
z alembiku wypalić
patrz: WYPALIĆ
  • - Wziąć tych zioł [...] usiekáć drobno, z Alembiku wypalić, á ráno y ná noc w oczy puszczáć. SyrZiel 393-394
przepalić /(coś)/ przez alembik (sz. zm.) ,
przepalić /coś/ w alembiku
patrz: PRZEPALIĆ
  • - Napoy zwyczáyny ma bydź Mleko Owcze, álbo Ośle, álbo wodá z drzewá Brzozowego [...] lubo samá przez się przewarzána, lubo przez alembik przepalona. PromMed 17
  • - Weś Cynámonu [...] przepal przez álembik wolnym ogniem. CompMed 633-634
  • - [...] przepal w Alembiku 4. Garce tey Wodki przy wolnym ogniu. BeimJelMed 392
  • - Weźmi kwiecia y liścia Bzowego, posiekáy, náley wodą y przepal przez álembik, do przepaloney wodki włoż znowu świeżego liścia. VadeMed 55
egzorty prawić
patrz: EGZORTA
uczynić egzortę
patrz: EGZORTA
wieprz erymański
patrz: ERYMAŃSKI
  • - Co go [Herkulesa] między Poganskie Boszki policzyło Fortitudo, Ze wiepsza wprzod Erymanskiego A po tym zas zwycięzył y Lwa Naemeyskiego. PasPam 275
słowa jednego przemówić nie móc
patrz: NIE, NIE, NI
grzbietem przypłacić
patrz: PRZYPŁACIĆ
nieszczęśliwe strawić klimakteryki
patrz: KLIMAKTERYK
w drogach czyich chodzić
patrz: DROGA
  • - Przeklety niechai będzie satan co mie zwodził I iam iuz przeklety zem w drogach iego chodził. KodKon 106
pilną mieć drogę
patrz: DROGA
  • - Proszę na wstęp wymawia się Mazepa ze pilną mąm drogę. PasPam 177
przymówienie kilku słów
patrz: PRZYMÓWIENIE
droga boża
patrz: DROGA
chodzić czegoś drogą
patrz: DROGA
  • - Nie masz tu miłosierdzia nie masz zlutowania Sprawiedliwosci nie masz według mego zdania Zdany iest ten pan dzisiay na smierc kusonogą Krzyzową choc niechodzieł nieprawosci drogą. KodKon 94
jakąś drogą chodzić
patrz: DROGA
  • - Pithágorás pospolitą drogą zákázował uczniom swym chodzić/ to iest pospolitego życia nászládowáć. StarPopr 41
  • - Pan Bóg zna swe wierne/ jáką Drogą chodzą/ á zasię niepobożne/ co swowolność płodzą: do Gruntu wykorzeni/ y wiecznie zátraci. KancPol 652
  • - Irr-Weg gehen/ nágorszą Drogą chodzić. ErnHand 534
chodzić drogami czyimi (sz. zm.)
patrz: DROGA
  • - Abowiem ja rozkázuię tobie dziś/ ábyś miłował PAná Bogá twego/ y chodził drogámi jego. BG Pwt XXX, 16
  • - To mowi Pan zastępow: Ieśli drogámi memi chodzić będziesz y przykazánia mego będziesz przestrzegáł. KorRoz 82
  • - Ty nie chodziłeś drogámi Oycá twego Iosapháta, ále poszedłeś drogą Krolow Izráelskich, y przywiodłeś do cudzołostwá Iudę, y obywátelow Ierosolimskich, to iest, do bałwochwalstwá. TylkStrom 98
więcej rzeczy przykładać
patrz: PRZYKŁADAĆ
cieszyć się nadzieją
patrz: CIESZYĆ SIĘ
ciężka rzecz (sz. zm.)
patrz: CIĘŻKI, CIĘŻKI, CIEŻKI
prosto jak sierpem cisnąć
patrz: CISNĄĆ
puścić przed sobą strach
patrz: STRACH
  • - [Dowódcy szwedzkich wojsk] chcąc przed Sobą puscic strach niiaki List Sadowskiego slą do Oycow taki: Ze Duklas z nięmi idzie w tę tu Stronę Maiąc z Armatą Woysko zgromadzone [...]. OblJasGór 172
cudze pocierać kąty
patrz: CUDZY
w cudze rad zagląda garnki
patrz: CUDZY
  • - w cudze rad zagląda garki. er steckt seine Nase in alles. il fourre (met, porte) son nez par tout. T III 364
ruszyć cyngla, cynglów
patrz: CYNGIEL
ruszyć cyngla, cynglów
patrz: CYNGIEL
  • - Przypada domnie brodaty ia ruszę Cyngla prosto wpiersi spadł zkonia. PasPam 104v
  • - Idzcie Sobie bo kazę cynglow ruszyć. PasPam 167v
zastąpić cyrulika
patrz: CYRULIK, CYRULIK, CYROLIK
  • - Dałęm iednanym Sposobem za bol y zarany ich [...] Złotych 1200 Zasobna zastąpić Curolika. PasPam 89v
buzować klawę (sz. zm.)
patrz: BUZOWAĆ
być jako bydlę prowadzonym
patrz: JAKO
  • - Wpadł [Samson] w ręce Philistinow/ od ktorych był iáko bydlę nieiákie prowádzony. BirkNiedz 190
/kogoś/ jako bydlęta na ofiarę rzezać
patrz: JAKO
  • - Ná co temu Báálowi ofiáruiecie corki y syny wásze/ iáko bydlętá iákie ná ofiárę rzeżąc tyráńsko bárzo. StarKaz II, 359
kim jak(o) bydlęciem pracować
patrz: JAKO
  • - Aby vmiał [oficer] sobie poruconym rozkáżywáć, y Zołnierze[m], nie iáko bydlęciem prácowáć. FredPiech D2v
  • - Mało na tym, że chłopem iak bydlęciem prácuiemy; ale co większa y nie chrześciańska, że często za psa, albo szkápę chłopa poddánego przedáiemy. LeszczStGłos 100
w ziemię jako bydlęta nieme patrzeć
patrz: JAKO
  • - A Chrystus im [bałwochwalcom i mahometanom] Pan powiada: Widzę & vos de hoc mundo estis, w ziemię tylko iáko bydlętá nieme pátrzycie. StarKaz II, 72
dźwigać jako bydlę
patrz: JAKO
  • - Insi záś cále Instrumentow nie używáiąc, dźwigáią iáko bydlętá. Czegom się z słusznym politowániem często nápátrzył, z właszczá przy dozorcách niebácznych. SolArch 1
rybną wieczerzą nosić
patrz: RYBNY
  • - Przyiechalismy tedy zsiędę z konia az iuz Rybną wieczerzą noszą y iuz swita. PasPam 221
przepuszczać /coś/ w alembiku ,
przepuszczać przez alembik
patrz: PRZEPUSZCZAĆ
  • - Trzeci raz może doświadczyć tey wody przepuszczaiąc onę álbo distilluiąc w Alembiku. SykstCiepl 76
  • - Distiller des herbes, V. act. (En tirer le suc à l'alembic.) Succos herbarum subjectis ignibus exprimere. DYSTYLOWAC przepuszczać [...] przez alembik. DanKolaDyk I, 475
przepisać ręką swoją
patrz: PRZEPISAĆ
rumiany jak rubin
patrz: RUBIN
  • - Ezechielu, á widziałżeś ty kiedy Cherubiná? Nie widziałeś go oczymá temi powierzchownemi, oczymá ciálá, bo Cherubin Duchem iest, nie iest áni biały iáko śnieg, áni czarny iák sádze, áni rumiány iák rubin. MłodzKaz I, 53
ptakiem przelecieć
patrz: PRZELECIEĆ
dobry byt ,
lepszy byt
patrz: DOBRY
  • - Tak tedy idąc az pod Lepel zazywalismy pewnie dobrego bytu. PasPam 154
  • - Pad[l]i na dobry byt y obfitość wszystkiego w Obozach Tureckich. PasPam 276
  • - To przystastwo widziało mi się dnięm iednem że to w dobrym bycie y takiego drugiego przez wszystkę Służbę niemiałęm Bo mi y wozami naładowano takiemi Specyałami iakich. Nie wobozie ale przy domowych tylko wczasach zazywaią. PasPam 82v
  • - Im więcey tu z Łazarzem nędzował tym samym, Pewniejszy jest lepszego bytu z Abrahamem. PotFraszBrück I 512
  • - Poległ w Poráżce; ma tám swoy dobry Byt. ErnHand 125
przekładać przed oczy
patrz: PRZEKŁADAĆ
stoną jechać
patrz: STRONA
Nowy Testament
patrz: TESTAMENT
  • - NOWY TESTAMENT PANA NASZEGO JEZUSA CHRYSTUSA. W ktorym śię zámykáją Kśięgi; Ewángelia wedlug S. Mátteuszá S Márká S. Lukaszá S. J Dzieje Apostolskie Listy S. Páwlá Do Rzymiánow Do Koryntow dwá Do Gálátow Do Efezow Do Filippensow Do Kolossensow Do Tesálonicensow dwá Do Tymoteuszá dwá Do Tytusá Do Zydow Lis S. Jákubá S. Piotrá dwá S. Janá trzy S. Judy Objáwienie S. Janá. BG 1137 (tytuł)
  • - Żydom stary, nam i ten, i nowy obrazow Testament zakazuje, dopieroż bałwanow. Nie mogłem ich u żydow znaleść y poganow, I chybaby na świata trzeba jechać końce, Kędy jeszcze nie doszło prawdy Bożej słońce, Aż tu, gdzie go prawdziwi wyznawamy chwalcy, Żydzi nas i poganie zową bałwochwalcy? PotFraszBrück II 5
  • - Niepoprawne zródło
(O co) chodzić staraniem
patrz: STARANIE
  • - Znáć żem chodził cáłym starániem, áby się był tenże Związek skończył coprędzey. LubJMan 102
  • - Łacno było wyczytac: z Radułowey Cery Ze chciał szczerem, oPokoy nasz chodzic staraniem. PotWoj 168
uderzyć sztychem
patrz: UDERZYĆ
na gwałt uderzyć
patrz: UDERZYĆ
w powinnościach czyich chodzić
patrz: POWINNOŚĆ
  • - Y rozumieć y żyć mamy/ iáko máło ludzi rozumie/ y życie/ chcemyli w powinnościách nászych chodząc/ dobieżeć kresu sczęśliwego. StarPopr 42
krew burzyć
patrz: KREW
nieść krew dla kogoś ,
nieść krew na ofiarę komuś za co
patrz: KREW
napić się swojej krwi
patrz: KREW
napoić krwią miasto
patrz: KREW
pławić się we krwi
patrz: KREW
krew lać
patrz: KREW
krew rozlać (sz. zm.)
patrz: KREW
  • - Piotr S. dla Owieczek Chrystusowych Siła biczow ucierpiał [...] Garło dla nich dał y rozlał krew. PasPam 196v
krew rozlewać (sz. zm.)
patrz: KREW
  • - Takich wiele widzę ktorzy Lancetem Francuskięm medyanne otworzywszy krew rozlewali, albo ich Cyrulik nieostroznie golił. PasPam 133
w powodzi krwie czyjej brodzić
patrz: KREW
we krwi (czyjej) brodzić (sz. zm.)
patrz: KREW
małżonka Barankowa
patrz: MAŁŻONKA
oblubienica Barankowa (sz. zm.)
patrz: OBLUBIENICA
relacyją czynić (sz. zm.)
patrz: RELACYJA
  • - Poszedł tedy czynił tam rellacyią iuz niewiem iaką. PasPam 145v
  • - Czyni tedy kalinowski Rellacyią prawi iak na Mękach koloryzuie. PasPam 240
uczynić relacyją (sz. zm.)
patrz: RELACYJA
kazać komuś precz
patrz: PRECZ
pragnąć czego jako ryba wody
patrz: PRAGNĄĆ
prawić jak na mękach
patrz: PRAWIĆ
prawić ku rzeczy
patrz: PRAWIĆ
gardło brukowane
patrz: GARDŁO, GARDŁO, GARŁO
dojśc z kimś sprawy
patrz: SPRAWA
  • - Nie pewnie tu rzecze [wojewoda] dondziecie [z] sobą sprawy kiedy ten od iezdza a ten przyiezdza. PasPam 115
być na [urzędzie]
patrz: URZĄD
  • - Pukarzowski Towarzysz natenczas Starosty krasn[o]stawskiego, ktory tego Urzędu co mnie częstowano nasiebie affektował iakoz y był na nim. PasPam 122v
być bez urzędu
patrz: URZĄD
  • - To we mnie umartwili [...] powiedaiąc że to accessus [pierwszy krok] do wyszszych Honorow [...] Alterum [po wtóre] ze dla samego Głosu na Seymiku ze by się go prędzey doczekać, nizeli ci co bez Urzędu są. PasPam 219v
na stolec chodzić
patrz: STOLEC
  • - Trzebá áby co dzień ná stolec chodzieły. CiachPrzyp 10 nlb
biegać do pierścienia
patrz: PIERŚCIEŃ, PIERŚCIEŃ, PIERZCIEŃ, PIĘRŚCIĘŃ, PIERSCZIEN, PIERSCEN
gonić do pierścienia
patrz: PIERŚCIEŃ, PIERŚCIEŃ, PIERZCIEŃ, PIĘRŚCIĘŃ, PIERSCZIEN, PIERSCEN
żeby go ziemia pożarła!
patrz: POŻREĆ
powytykać dziesięcinę
patrz: POWYTYKAĆ
na głowę powyganiać
patrz: POWYGANIAĆ
z małych pójść początków
patrz: PÓJŚĆ
potomstwem chodzić
patrz: POTOMSTWO
  • - Od Dworu Hiszpáńskiego mamy pewną wiádomość/ że Krolowa nászá nowym Potomstwem chodzi. MerkPol 247
do czarta pójść
patrz: PÓJŚĆ
chodzić potomkiem
patrz: POTOMEK
  • - Przed wczorem poiechał Krol do Fonteneblo z Krolową/ ktora pewnie chodzi pierwszym Krolewskim Potomkiem/ iuż od trzech Miesięcy. MerkPol 215
potomek boży
patrz: POTOMEK
poszczwać upatrzonego
patrz: UPATRZEĆ, UPATRZYĆ
  • - Niemiałęm na ten czas szczęścia do upatrzonego lubo mi mowił krol kilka razy upatrzcie sobie dawano mi Urzędy. A iam widział zemi było chleba potrzeba Titulum [tytuł] posponuiąc a vitulum [byczka] zycząc sobie y tak przez cały Seym nieprzyszło mi poszczwać upatrzonego ktorego prędzey occasionaliter [przypadkiem] upatrzysz nizeli wten czas kiego go umyślnie szukasz. PasPam 179
pójść w niepamięć
patrz: PÓJŚĆ
  • - In omnes casus clare et aperte pateat.w czym to takowym ten dawny zwyczaj, który etiam in futurum ma być zachowany. consistebat. aby ani vetustate temporum cokolwiek nie poszło w niepamięć ani ob defectum autentycznych informacyi różne zdaniu saepe memoratae commissionis cale przeciwne miejsca mieć nie mogły opinie i interpretacyje. Na koniec insuper wszelkie osobliwsze przypadki w różnej robocie skarbowej. InsGór 1743 101
krwie rozlanie, rozlanie krwie
patrz: ROZLANIE
  • - Tamci zas Cholerycy Pragnęli miecza y krwie rozlania. PasPam 241v
zewnętrzna mięszanina
patrz: MIESZANINA, MIĘSZANINA, MIESZANINA
iść, gdzie noga nie postała
patrz: GDZIE
w służebniczej chodzić postaci
patrz: POSTAĆ, POSTOJEĆ
  • - Podź postaropolsku, nie szukay compendium swego despendo Rzeczypospolitey, ieżeli chcesz, żeby tá wolność ktora dotąd rumpebat jugum, frangebat vincula trwałá, żeby Oyczyzna w służebniczey nie chodziła postaci, żeby iákikolwiek Piłat według upodobania swego Krola nie przyprowadził. DanOstSwada V, 6
wódka pachniąca
patrz: WÓDKA
  • - Do tey polewki przyley [...] wodki Rożánney przedniey pachniącey Cynámonowey, oboygá po pułtory kwáterki, konfektu Rożowego, łotow sześć. VadeMed 311-312
stolica Boża i Barankowa
patrz: STOLICA
być u kata w ręku
patrz: RĘKA
z rąk czyichś windykować
patrz: RĘKA
od rąk czyichś eliberowany
patrz: RĘKA
jak ręką odjął
patrz: RĘKA
ręce łamać
patrz: RĘKA
w ręce oddawać
patrz: RĘKA
w rękach zabić
patrz: RĘKA
porwać pod ręce
patrz: RĘKA
na tronie posadzić
patrz: POSADZIĆ
załamywać ręce
patrz: RĘKA
ręką własną podpisywać się
patrz: RĘKA
przez miłość boską
patrz: PRZEZ
  • - Przez Miłość Boską proszę Cię y zaklinąm. PasPam 225
chodzić po rękach ,
po ręku chodzić
patrz: RĘKA
  • - Chodził ten List po rękach Ludzkich sąmze Pąn Hetman rozesłałgo Copie niektorym przednieyszym Panom Senatorom Duchownym y Swieckim. ŻółkPocz 11-12
  • - Potym tez Pąn Hetman z Pułkownikami y z Rotmistrzami, y inszymi przednieyszymi osobami zWoyska na Vmowiąne Conditie ktore iz poręku Ludzkich chodzą niezdało się ich tu pisać. ŻółkPocz 34
chodzić przez ręce
patrz: RĘKA
  • - Co do rzendu ten musi chodzic przes rozne ręce gdy konia ubieraią, rozbiraią etc.. OpalKListy 423
chodzić z ręki do ręki
patrz: RĘKA
  • - Tę zagrodę zbudował Piech Wozny, przedał ią za grzywien 3, chodziła z ręki do ręki. KsKasUl I, 325
od rąk /czyichś/ eliberowany
patrz: RĘKA
pismo boże
patrz: PISMO
pospolicie mówią
patrz: POSPOLICIE
głowa się zawróciła
patrz: GŁOWA
mieć głowę iako na śrobach
patrz: GŁOWA
  • - Trzeba było miec głowę iako na srobach y przed się y za się oglądać się bo kiedy się nieostroznie zabawił koło iednego to zas owi fugientes [uciekający] stełu siekli naszych. PasPam 96v
głowę mozolić /komuś/
patrz: GŁOWA
głowa się napsowała /komuś/
patrz: GŁOWA
w rozkazaniu czego chodzić
patrz: ROZKAZANIE
  • - Ieśli niezbożny będzie czynił pokutę, zá wszytkie grzechy swoie, ktore porobił, y ieżeli będzie strzegł wszytkiego przykázania mego, y w roskazániách żywotá będzie chodził, áni czego nie uczyni niespráwiedliwego, będzie żył żywotem, y nie umrze. TylkStrom 82
  • - Ieżeli się od swey drogi złey odwroci [niezbożny], y uczyni pokutę, y w roskazaniu iego [żywota] będzie chodził, y nie będzie czynił nic niespráwiedliwego. Nie dosyć że się będzie spowiedał, ále trzebá náwroceniá. TylkStrom 82
głowę naładować opinią
patrz: GŁOWA
mieć muchy w głowie
patrz: GŁOWA
  • - Z kąd że to? z tąd/ że poznał támtego dutká; á tego dobrego Iezdcá Ieśli tedy biedne nierozumne stworzenie/ zrozumie co dobry iezdźiec/ co dureń? iákosz dáleko więcey Zoná/ ile ktora swoy rozumek/ á y much potrosze ma w głowie; niezrozumie co kto umie? GorzWol 40
w poselstwie do kogo chodzić
patrz: POSELSTWO, POSILSTWO
  • - W tym przęcie wiekom poźnym zawinili Isz gdy w Poselstwie do oycow chodzili, Przynagláli im słowy y grośbámi Zeby poddáli Klasztor z obronámi. OblJasGór 22
chodzić z nędzą
patrz: NĘDZA
  • - Przedtym się wydawáło hoynie, Errogavit, á teraz źle, nie mász się do czego udáć, Multum perpessa. ták to substáncye ztrácone, máiętności w-zastáwách, Errogavit substantiam, chodzą z-nędzą, Multum perpessa. MłodzKaz II, 291
alternatą z czym chodzić
patrz: ALTERNATA
  • - Tuszewka błotne jeziorko, ktore alternatą z zamkiem Grudziądzkim chodzi. OpisKról 26
ścisnąć ramionami
patrz: RAMIĘ
ścisnąć kogoś za ramiona
patrz: RAMIĘ
pozew zawity
patrz: POZEW
  • - [...] dajemy wolność i moc tym listem, zapisem i wiecznym funduszem naszym Imci panu aktorowi od wszystkich patronów i seniorów zborów ewangelickich w W. Ks. Litewskiém gdziekolwiek będących, et in defectu w Koronie Polskiéj i w państwach i w księstwach do niéj należących mieszkających obranemu, teraz i na potomne czasy będącemu, pozwać nas i sukcesory nasze, w termin należny Ks. Żmudzkiego, do trybunału W. Ks. Litewskiego rokiem statutowym, pozwem zawitym, kładąc na tejże majętności kiejdańskiéj. RadziwKSprawy 603
miłością przeciw komuś gorzeć
patrz: GORZEĆ
  • - Przy Meznosci Tey zawsze iako Płomien byli Zarliwosci Iego zacni klienci Proponuiąc zyzni do Chwały Boskiey zaszczyt y Miłey Oyczyzny Zeby ten przyrodzony przymiot wsobie mieli Miłością przeciw Bogu Blizniemu gorzeli. PasPam 270v
kontent jakby go bocian nosem iskał
patrz: ISKAĆ
  • - Kontent iakby go bocian nosem iskał. er denckt es hat ihn ein Naase geleckt. il s'imagine d'avoir raison d'étre content; il croit avoir trouvé la pie au nid. T III 63
jak śledzie w beczkę wbijać
patrz: ŚLEDŹ, SZLEDŹ, ŚLEDŹ
  • - Turki jak śledzie w beczkę wbijał DembPrzew 48
siedzieć jak śledzie w beczce
patrz: ŚLEDŹ, SZLEDŹ, ŚLEDŹ
  • - siedzieli jak śledzie w beczce DembPrzew 59
biały jak śnieg
patrz: ŚNIEG
  • - A száty jegoz [Jezusa Chrystusa na górze Tabor] stáły śię łśniące, bárzo białe jáko śnieg, jákich blecharz ná źiemi nie może wybielić. NT Mk 9, 3
  • - A száty jego [Jezusa Chrystusa na górze Tabor] stáły śię łsniące y bárzo białe jáko śnieg/ jákich blecharz ná źiemi nie może wybielić. BG Mk 9, 3
powołać kogoś z tego świata
patrz: POWOŁAĆ
  • - Plenus dierum Placida morte [syt wieku, łagodną śmiercią] z tego powołany Swiata. PasPam 205
nie dać się rozwiązać zębami
patrz: ROZWIĄZAĆ, ROZWIĘZAĆ, ROZWIĄZAĆ
  • - I dwiema palcami związać go było snadno ale pochwili nieda się rozwiązać y zębami. PasPam 139
dać się pociągnąć
patrz: POCIĄGNĄĆ SIĘ
uczynić czyjąś wolą (sz. zm.)
patrz: UCZYNIĆ
uczynić sobie pokój
patrz: UCZYNIĆ
pactum uczynić
patrz: UCZYNIĆ
  • - Było pactum z Bratem iego krzysztofem uczynione. PasPam 248v
  • - Panna Znakiem Niebieskich Obrotow [...] przy wrodzoney Płci swoiey Szczupłosci Nie wzdryga się okrutnych Zwierzow Surowosci Gdy nie odmięnne Pactum ze Lwowem uczyniła. PasPam 272v
posyłać (wojsko) w sukursie
patrz: SUKURS
probować szczęścia (sz. zm.)
patrz: SZCZĘŚCIE
po świecie chodzić
patrz: ŚWIAT
  • - Idź y nie dáy po Swiecie krzywdzie moiey chodzić, tylko krwią, ten się może raz zmyć y nádgrodzić. CorMorszACyd 119
uczynić wotum ,
wota uczynić
patrz: UCZYNIĆ
dysgust uczynić
patrz: UCZYNIĆ
marsem patrzeć na kogoś
patrz: PATRZYĆ, PATRZEĆ
bieleć jako alabaster
patrz: ALABASTR, ALABASTER, ALABASTR, ALABASTER, HALABASTER
jak(o) alabastr biały
patrz: ALABASTR, ALABASTER, ALABASTR, ALABASTER, HALABASTER
trąba anielska (sz. zm.)
patrz: ANIELSKI, ANJELSKI, ANGELSKI, ANGIELSKI, ANIELSKI, JANIELSKI, JENIELSKI
straż anielska
patrz: ANIELSKI, ANJELSKI, ANGELSKI, ANGIELSKI, ANIELSKI, JANIELSKI, JENIELSKI
  • - Trzeci záś poczet ludzi czárom niepodlegáiącym/ iest nayosobliwszy/ to iest/ pilną strażą Anielską obwárowány/ wewnątrz y zwierzchu: wewnątrz przez wlanie łáski/ zewnątrz przez mocy niebieskich/ to iest: duchow niebiosá obrácáiących obronę. SpInZąbMłot 11
Królowa Anielska
patrz: ANIELSKI, ANJELSKI, ANGELSKI, ANGIELSKI, ANIELSKI, JANIELSKI, JENIELSKI
  • - Ktorzy iak przysli, á traktat z Oycámi Zaczęli, między roznemi mowámi, Przyrzekli imto: Iz wszyscy Polacy Wolą okrutne męki cierpieć raczy Niz ręce podnieść na Dom Niebieski Wktorym twarz mieszka Krolowey Anielski [...]. OblJasGór 28v
wojsko anielskie
patrz: ANIELSKI, ANJELSKI, ANGELSKI, ANGIELSKI, ANIELSKI, JANIELSKI, JENIELSKI
anielskie głosy
patrz: ANIELSKI, ANJELSKI, ANGELSKI, ANGIELSKI, ANIELSKI, JANIELSKI, JENIELSKI
światło anielskie
patrz: ANIELSKI, ANJELSKI, ANGELSKI, ANGIELSKI, ANIELSKI, JANIELSKI, JENIELSKI
lękać się guza
patrz: LĘKAĆ SIĘ
  • - I głupi głos tylo mocy, nie miał mieć, [by] wojsko w nocy Z jego rady uciekało. Znać, że się tak wszytkim zdało; A także nasz pan bajbuza [Radziejowski] lękając się i sam guza, prowadzić ich obiecuje I przed wszytkimi przodkuje. OpalŁCoś 269
jednanym sposobem
patrz: SPOSÓB
nocnym sposobem
patrz: SPOSÓB
(Około czego) chodzić sposobami
patrz: SPOSÓB
  • - Teraz tylko Bychow sam nád Dnieoprem ná Białey Rusi zostawa w ręku nieprzyiacielskich/ około ktorego chodzi rożnymi sposobámi I. M. P. Woiewodá Wileński. MerkPol 136
  • - Chodzimy wszystkimi sposobami, aby wojsko dało wozowych koni pod piechotę, ale jakoś to oporem idzie. SobJListy 71
powiedać sposób
patrz: SPOSÓB
w małej frekwencyjej
patrz: FREKWENCJA
chodzić około panny
patrz: PANNA
  • - Pan Kostka mocnie chodzi około Panny Gniezninski col suo cerecello. OpalKListy 24
nie spisałby na dziesięciu skórach wołowych
patrz: DZIESIĘĆ
każdy boży rok
patrz: ROK
do kogo w dziewosłąby chodzić
patrz: DZIEWOSŁĄB
  • - Któż to inszy sprawił [...] Kto w sercu osłodził, Oprócz mnie, którym do niej w dziewosłąby chodził. ZimSRoks 21
rok któryś zacząć
patrz: ROK
rok pański
patrz: ROK
zacząć z inszej beczki
patrz: BECZKA
  • - chciałem ią zacząc z inszey beczky OpalKListy 461
z inszej beczki począć
patrz: BECZKA
  • - Z inszey béczki pocznimy. KnAd 1331
  • - z inszey, prawi beczki Musi począc tę woynę PotWoj 148
ślub jawny
patrz: JAWNY
  • - Profés/ zakonnik co ślub iáwny uczynił. [...] Hieromonachus [...]. Kn 823
po prośbie jałmużny chodzić
patrz: JAŁMUŻNA
  • - Tegoz Roku Zboyczow W Kopaniey Kielkanascie graszowało nad Ktoremi Woyciech Klimczak Hetmanem. maiąc Dziada iednego Ktory po prozbie Iałmuzny rzekomo chodził do roznych Domow y Dworow a przeglądał. KomonDziej 216-216v
jako dudy nadęty
patrz: DUDY
  • - Hetmanskie Woysko iuz było iako dudy nadęte y srogiego ducha miało do konfederacyiey. PasPam 115v
jak na brytfannie kogo usmażyć
patrz: BRYTFANNA
ekspr.
pocałować /kogo/ w dupę
patrz: DUPA
  • - Kiedy kto zabije kogo, Nie trzeba go płacić drogo, Powinien go za pokutę Trzykroć pocałować w dupę. DzwonStatColumb 19
po jałmużnę chodzić
patrz: JAŁMUŻNA
  • - Do Dworu Xięzny pomięniony ten zmyslony Kapucyn Często po Iałmuznę chodził. HistŚwież 112
chodzić po jałmużnie
patrz: JAŁMUŻNA
  • - Roku tego był przednowek wielki, drogie było zboże, ubogich ludzi wiele chodziło po jałmużnie. OwsRocz 16
z torbą chodzić po jałmużnie
patrz: JAŁMUŻNA
  • - MENDIER [...] ZEBRAC z torbą chodzić po iáłmużnie. DanKolaDyk II, 251
nie z takiemi być jako ludzie postępkami
patrz: LUDZIE
gęsty bój
patrz: BÓJ
  • - Nieprzyszło mi kołpaka wziąć [...] Bo to niepodobna w gęstym boiu Ty natym iedziesz a na to biie ich dziesiec. PasPam 108
broń nas Panie ode wszego złego
patrz: ZŁY
  • - Broń nas Panie odewszego złego. BujnDroga 213
do stoła chodzić ,
do stołu chodzić (sz. zm.)
patrz: STÓŁ
  • - Conuictor Do stola chodzączÿ. SłowPolŁac 29
  • - Gospodą staliswa i do stołu chodzili u Magistra Andrzeia Wolziusa. VorLetSkarb 85
  • - Chodzi ieden do stołu/ ztárgował na cáły rok zá 300 zł. Więc przyszło mu odiacháć we ćwierci Roku/ pytam wiele powinien gospodarzowi zápłácić. GorAryt 103
stół boży
patrz: STÓŁ
stół boski (sz. zm.)
patrz: STÓŁ
żarliwością chodzić koło czego
patrz: ŻARLIWOŚĆ, ŻARLIWOŚĆ, ŻARŻLIWOŚĆ
  • - Tá sławá należy, y przez wszytkę potomność należeć będzie Wm. M. M. Pánu, ktory táką żárliwością, y pilnością chodzisz koło tego, ábyś utrapioną Oyczyznę z tego upadku, w ktory w pádłá, y z tego Iárzmá, w ktore się dla nie cnoty Zápámiętáłych Synow swoich záprzęgłá, wyrwał. LubJMan 13
w żałobie chodzić (po kim) (sz. zm.)
patrz: ŻAŁOBA
  • - Po Oycu/ Brácié/ Stryiu/ etc. w-żáłobié chodzę. [...] Patrem mortuum lugeo, nigram vestem indutus [...] In luctu sum ob mortem fratris [...]. Kn 719
  • - Posłowie Holendersczy/ nie spráwili sobie żáłoby po śmierci Xiężney de Oranges, choć Krolestwo y wszytek Dwor po niey w żáłobie chodzili. MerkPol 205
  • - Piotr w rzewney chodził żałobie/ jáẃni się Uczniowie skryli/ tájemni się objáwili. KancPol 174
  • - Materyj żadnych świetnych nie potrzebuję, bom uczynił votum w żałobie chodzić, póko nie ujrzę śliczności duszy i serca mego. SobJListy 211
krwawym potem się pocić
patrz: POT
  • - Tam na tym od puscie iak się poczęli ofiarować tak Litwa nieborzęta tak się w gorące wdali kontemplacyie az się krwawym potem pocili. PasPam 199v
pod strażą chodzić
patrz: STRAŻ
  • - Trzykroć szczęśliwszy wiek kwitnącej młodzi, Która pod strażą czułą jeszcze chodzi. Wiek z każdej strony błogosławiony. ZimSRoks 71
zaciągnąć się do wojska
patrz: WOJSKO
dziatki boże
patrz: DZIATKI
ku rodzeniu dziatek chodzić
patrz: DZIATKI
  • - A przytym Browarku była Studnia w ktorey sie dwoie Ludzi Vtopiło Ieden Pokiwidno Nazwany Pomocznik, a druga Iadwiga Kaczurzina [...] Niewiasta Ku rodzeniu dziatek chodzącza. KomonDziej 191v
z dziatkami chodzić
patrz: DZIATKI
  • - Ieśli z dziatkámi chodzi/ álbo choruie [żona]/ uczyń iey należyty [...] wczás. GorzWol 32
owieczka boża
patrz: OWIECZKA
ścieżką czegoś chodzić
patrz: ŚCIEŻKA
  • - Coś więtszego ia widzę w Pánnie Bogárodzicy/ w Hetmánowey ták wielu Pánienek/ z których káżdą Duchowną możesz názwáć Amázonką/ to iest bez piersi: y oná ábowiem pierwsza ioest/ ktora tá ścieszką pánieństwá wiecznego chodzić poczęłá. BirkOboz 31
manną bożą żyć
patrz: ŻYĆ
czyimiś ścieżkami chodzić
patrz: ŚCIEŻKA
  • - Piękny wizerunk po sobie zostawił Chcział bysmy iego sczieskami chodzili zbawieni byli. KodKon 54
boską rosą żyć
patrz: ŻYĆ
do dnia dzisiejszego
patrz: DZISIEJSZY
dziwne rzeczy
patrz: DZIWNY
z myślą chodzić jak za pasy
patrz: PAS
  • - Tu zwyczajnie pod te czasy z myślą chodzisz, jak za pasy Darmo się człowiek sforcuje, co inszego obiecuje. [...] Kiedy zaś Bóg wolą skłoni, już jej człowiek nie przełomi. StanTrans 139
jak bydlę żyć
patrz: ŻYĆ
  • - Iaki Pan, taki y kram, Pan iak bydle żyie, Niedziw, że się służący obrocą w bestye. DrużZbiór 71
gorzej niż bestia ,
gorzy niż bestia
patrz: ŹLE
podgolić kogoś na mieszku
patrz: MIESZEK
poddańskim sercem
patrz: PODDAŃSKI
jako byk ryknąć
patrz: BYK
wjazd odprawić
patrz: WJAZD
pomazaniec boży ,
pomazańca boży
patrz: BOŻY
w boży czas
patrz: BOŻY
boża rosa
patrz: BOŻY
chrzciciel boży
patrz: BOŻY
kmieć boży
patrz: BOŻY
każdy boży dzień
patrz: BOŻY
dom boży
patrz: BOŻY
dziecię boże
patrz: BOŻY
w imię Boże
patrz: BOŻY
  • - PETRUS [...] Błogosławieni [...] elemozyny w Imię Boże dają, A naszy, chociaj skąpi, a wżdy nic nie mają. Błogosławieństwo Pańskie majętnymi czyni I będą ci zbawieni, niech mię, kto chce, wini. (WSZYSCY) [...] Wyjedziemy na tobie, jedno bełkocz dalej, Idźże, ani tu bywaj. SynKlechGrzesz 383
boża męka
patrz: BOŻY
piastun boży
patrz: BOŻY
pomocnik boży
patrz: BOŻY
dziecięcie boże
patrz: BOŻY
na imię boże
patrz: BOŻY
obiad boży
patrz: BOŻY
posłaniec boży
patrz: BOŻY
poddanym sercem
patrz: PODDANY
imię Boskie wziąć na pomoc
patrz: IMIĘ
  • - Ociec [...] pisał domnie y rozkazał że bym imię Boskie wziąwszy napomoc tym się naymniey niekonfundował, ale szedł smiele tam gdzie iest wola wodza pod Błogosławienstwem Oycowskiem y Macierzynskiem. PasPam 53v
na karku /czyimś/ jechać
patrz: KARK
obejrzeć się okiem miłosierdzia
patrz: MIŁOSIERDZIE, MIŁOSIERDZIE, MIEŁOSIERDZIE
obejrzeć się okiem miłosierdzia
patrz: MIŁOSIERDZIE, MIŁOSIERDZIE, MIEŁOSIERDZIE
boską rosą karmić
patrz: KARMIĆ
coś w tym za sekret
patrz: ZA
być zabawnym wojną
patrz: WOJNA
trupem upaść bladym
patrz: UPAŚĆ
  • - Iesli tesz ktory uciekł na domowesmieci Tu tu mu lepiey było trupem upaść bladem Nisz zyc Bogu obrzydłem y Swiatu szkaradem. PotWoj 18
upaść do nóg
patrz: UPAŚĆ
  • - Porwę się chcąc mu do Nog upaść. PasPam 279v
gołe pieniądze
patrz: GOŁY
  • - Mnie tez bardziey appetyt pociągał ad pingvem Globum nizeli do gołych piniędzy. PasPam 220
tropy czyimi chodzić
patrz: TROP
  • - Day Boze aby go tym Pan Bog w Niebie Cieszeł, żeby z domu swego mogł ogląda[ć] z Młodych Leciech kogo ktoryby tropy iego Chodzieł. HerbOr 346
za tropy czyimi chodzić
patrz: TROP
  • - Ktorzy za tropy Panskiemi chodzili Głosy ochotnie kniemu podnosili. KodKon 40
za czym w trop chodzić
patrz: TROP
  • - Za rozkoszami świata tego tuż w tropy śmierć chodzi. SaadiOtwSGul 226-227
  • - Grzechy nasze o Panie za ktorymi w Tropy Napierwszy Swiat chodziły ognie y Potopy Dzis, nie w Wodzie, dla Tęcze, nie w ogniu z Gomorrą Ale się w własney swoiey krwi czyszczą y piorą. PotWoj 1
  • - Sapiehowie z wielkich honorów i dostatków wbiwszy się w Ambicyą (zaktorą wszystkie w trop zwykły chodzić defecta ludzkie) począł ieden z Nich Hetman wielki Litewski przeciwić się Nieboszczykowi Krolowi. OtwFDzieje 40
iść w tropie
patrz: TROP, TROPA
okrutnie siła
patrz: SIŁA, SIEŁA, SIŁA
słychać mszy
patrz: SŁUCHAĆ
  • - Słuchał królewic jmć [Władysław IV Waza] mszy u ś. Jędrzeja i tamże w kaplicy podziemnéj widział relikwią zacną krwi Pana Jezusowéj, która z boku Zbawiciela naszego wypłynęła gdy go Longinus rotmistrz włocznią przebił [...]. PacOb 150-151
poczynić kontempt
patrz: KONTEMPT
poczynić dyzgust
patrz: DYZGUST
poczynić dożywocie
patrz: DOŻYWOCIE
  • - Poiechalismy z Zoną y zaraz tam poczynilismy sobie dozywocie zapisować mi chciała cum assistentia [w obecności] Braci Reformacyią swoię alem ia tego niechciał mowiąc że ia sobie urobię Substancyią. PasPam 226
(W czym trzymać się) jako chóry anielskie
patrz: CHÓR, KÓR, CHÓR, CHUR, HÓR
chór anielski
patrz: CHÓR, KÓR, CHÓR, CHUR, HÓR
katowskiego godny miecza
patrz: MIECZ
łożyć koszt na co
patrz: ŁOŻYĆ
  • - Terminy Prawne uspokoione na ktore wiele łozyłęm kosztu. PasPam 283
porządkiem alfabetu porachować ,
wedle (według) porządku i alfabetu porachować
patrz: PORZĄDEK
nawarzyć piwa
patrz: NAWARZYĆ
brodzić jak ryba
patrz: RYBA
  • - Roku 1615. Bosman jeden we Gdańsku, w Motławie tak brodził jak ryba bez molestyej. SzemTorBad 308
pouchodzić żywo
patrz: ŻYWO
bosą nogą (sz. zm.)
patrz: BOSY, BOSY, BOSSY, BOSZY
szczęśliwszy byt
patrz: SZCZĘŚLIWY
  • - Ludźie y umieráią y rodzą się płácząc. Choć máią obietnicę, tyśiąc kroć niźli tu, Po zmartwychwstániu ćiáłá, szczęśliwszego bytu. PotPocz 176
dziesiątego nauczyć
patrz: DZIESIĄTY
dać basarunek
patrz: BASARUNEK, BASARONEK, BASARYNEK, BASARUNEK, BASSARUNEK
wzrok bystry
patrz: WZROK
  • - Ktore Animalia Swiát Bogácą? [...] LYNX, to iest OSTROWIDZ bystrego wzroku Zwierz, z rodzáiu Wilkow [...] żyiący drapiestwem, Ktore wywierá ná rożne Zwierzętá, zdrádą ná nie z drzewa skacząc. ChmielAteny1755 I 495
na nogach postawić
patrz: NOGA
chodzić na czyich nogach
patrz: NOGA
  • - Z tey tedy nowey przyczyny/ á co większa niech będzie) zá pilną proźbą moią/ niechciey się, WM. iuż dáley wymawiáć. Pleb. Iać iáko więc mowią/ nie chodzę na Biskupich nogach/ Otrzymawa zezwolenie od Księdzá. OpalŁRoz B3
do sądu pociągać
patrz: POCIĄGAĆ
syn marnotrawny (sz. zm.)
patrz: MARNOTRAWNY
  • - syn marnotrawny der verlohrne Sohn im Evangelio. l'enfant prodigue de l'Evangile. T III 792
marsem narabiać
patrz: MARS
powstać z martwych
patrz: MARTWY
atlantowskie barki
patrz: BARK
w inszej chodzić skórze
patrz: SKÓRA
  • - Y ieźli iáko Sóńce, rozum do MIesiącá NIe rządzi? wziąwszy z ziemie, aż do Piekłá strąca. Coz pisać o odmiánie? gdzie się ták náturze Zdało: że niemal, co rok, w inszey chodzim skurze: Ze ieźli się nie widzą, chodć Vr"acie rodzeni, NIe znáią, ták się ciáło w krotylkim czásie mieni. PotPocz 71
rachować /coś/ na intratę
patrz: RACHOWAĆ
  • - Aręnda tez wyciągniona Bardzo bo y piotruszkę y kapustę nawet y iaie kokosze rachowano na Intratę. PasPam 226v
lekko rachując
patrz: RACHOWAĆ
stara to piosnka
patrz: PIOSNKA, PIOSTKA, PIOSENKA, PIOSNKA
  • - stara to piosnka. das ist ein altes Lied. il n'a qu'une chanson; il ne fait qu'une chanson. T III 1379
mieć na /coś/ pilne oko
patrz: PILNY
godzinki Panny Maryi
patrz: GODZINKI
  • - Godzinki P. Máryey/ ksiąszki. Vulgo officium B.M.V. Kn 200
  • - Godzinki Pánny Máryiey/ Vulgò Officium B.M.V. Latinè àutem, Preces horariae quae sub Deiparae nomine Deo offeruntur. [...] Mowię ábo śpiewam godzinki P. Máryey. Kn 200
  • - godzinki Panny Maryi. Bet-Stunden zu Ehren der Jungfrau Mariä [!]. l'ofice m. qu'on dit pour la Sainte Vierge. § śpiewać, mowić godzinki P. Maryi. T III 396
  • - godzinki Panny Maryi, książki. Gebet-Buch zu diesen Bet-Stunden. l'ofice; petite livre qui contient les priéres pour la Vierge. T III 396
natchnąć serce czyjeś czym
patrz: NATCHNĄĆ, NATCHNĄĆ, NADTCHNĄĆ, NADCHNĄĆ, NADKNĄĆ
chodzić z kijem
patrz: KIJ
  • - Chodzę z kiiem/ Ambulo cum fuste, i. gesto fustem, armatus sum fuste. Polonismum olet, habet tamen Plautus. Tanquam si claudus sim, cum fusti est mihi ambulandum, s. quo seruos negligentes imperij castigem. Kn 68
pilnością chodzić koło czego
patrz: PILNOŚĆ
  • - Tá sławá należy, y przez wszytkę potomność należeć będzie Wm. M. M. Pánu, ktory táką żárliwością, y pilnością chodzisz koło tego, ábyś utrapioną Oyczyznę z tego upadku, w ktory w pádłá, y z tego Iárzmá, w ktore się dla nie cnoty Zápámiętáłych Synow swoich záprzęgłá, wyrwał. LubJMan 13
z siekierą do dwora chodzić ,
z siekierą do dworu chodzić
patrz: SIEKIERA
  • - Czynsze powinne áby według czásu Młynarz oddawał, y do napraw Dworskich Budynkow, áby z siekierą według vstáwy, y powinności do Dworá chodził. HaurEk 41
  • - Aby iednak Czynsu Złotych 40 ktory teraz dawa płacił y z Siekierą do Dworu na Poprawe chodził Słowik Młynarz. KomonDziej 115v-116
jako biczem siec
patrz: SIEC
  • - Tak iáko biczem Sárrácen zuchwáły Siecze po sercu nászychtem łáiániem. TasKochGoff 185
piękna rzecz
patrz: PIĘKNY, PIĘKNY, PIEKNY
w samorodnej barwie chodzić
patrz: BARWA
  • - Sprawcie mi/ takie y owákie od wymysłow száty/ chociáy ich ma pełne skrzynie/ á ty nieboże mężu musisz by też dzieciom w samorodney bárwie chodzić. ProwDachŻona C
  • - Á ty nieboże mężu musisz/ by też dzieciom w sámorodney bárwie chodzić [...] przecie ią stroy/ przecie kupuy. ZłoteJarzmo D
w jakiejś barwie chodzić
patrz: BARWA
  • - Podźciesz teraz Kálwinistowie/ á zowcie się nowym tytułem Ewángelickim/ godniście go bárzo. Skąd ią poczniesz/ to źle; wszędzie nie dobrze: zgołá wam nieprzystoyno w tákiey bárwie chodzić. Dam ia wam przezwisko przystoynieysze/ gdy was z Ewángeliey dzisieyszey kąkolnikámi názowię. BirkNiedz 197
w barwie chodzić z czym
patrz: BARWA
  • - Jeśli poduszka w barwie ma chodzić z pościelą, Głowy głowie, a ciału trzeba twego ciała; Tak głowa z ciałem będzie zupełny wczas miała. MorszAUtwKuk 354
serce /czyjeś/ bóść ,
serce /komuś/ bóść (sz. zm.)
patrz: BÓŚĆ
/Kogoś/ w oczy bóść (sz. zm.)
patrz: BÓŚĆ
/(Kogoś)/ w serce bóść
patrz: BÓŚĆ
w jednej sforze (z kim czym) chodzić (sz. zm.)
patrz: SFORA
  • - Tak piękny smiech z zdradą chodzic w iednei sworze Zadną miarą nie moze. ArKochOrl 65v
  • - Stáry á dziecię w iedney sforze zsobą chodzą. WojszOr 296
  • - Wszytkie takie iednakie bogata Vboga I wiedney Sworze chodzą bo ktora chuda Sprzeciwia sie dostatniey chocby się y spękac Mezowi musi dla niey bydz. OpalKSat 29v
  • - Kucharz y Kuchárká w iedney zsforze chodzą/ w ktorych ręku nie tylko Páńskie/ ále y káżdego/ dobre/ przez szczerość y umieiętność/ złe przez skwápliwość y złość/ zdrowie. HercBan 5
  • - Widzę Litwin a Swinia w iedney sworze chodzi Swinia chce [...] li co zwąchać to chodzi po nocy Litwin zas na rabunek iak by wybrał oczy. PasPam 183v
  • - W jednej sferze[!] chodzi Zabojstwo z cudzołostwem. PotFraszBrück I 311
  • - Dosyć na tym, że się w tym Domu urodziła, gdzie zawsze z Starożytnością poczciwość, z podczciwością cnota w iedneyże sworze chodziła. DanOstSwada II, 21
frontem komuś stać
patrz: FRONT
  • - Lew Ognisty Frontem mu stoi ku pomocy. PasPam 271v
w czyjejś komendzie ostawać
patrz: KOMENDA
w woli czyjej chodzić
patrz: WOLA
  • - Iákoż tedy szátan mogł Iobowi szkodzić/ [...] A wiemy to/ iż Iob był mąż święty/y w woli Bożey iáko pismo świádczy záwsze chodzący. SpInZąbMłot 398
gęba jak chomąto
patrz: CHOMĄTO, CHOMĄT, CHOMĄTO, CHOMĄT, CHOMUNT, CHOMUNTO
  • - Układam się do spania. Ażci jakaś gadzina ku mnie - była jak wół czabański, na niskich barzo nogach, miała gębę jako chomąto, zębów nie znać. NowSakBad
po czyjej woli chodzić (sz. zm.)
patrz: WOLA
  • - Boby nierówno lepiéj gadzinę urodzić, Niż dziecię, coby miało po swéj woli chodzić. SaadiOtwSGul 207
  • - Ták v Xiędzá iák v Wdowy/ káżdy chodzi po swey woli. RysProv XV, 10
  • - Po cudzey ábo po czyiey woli chodzić/ skakáć. Ex alterius arbitrio pendere [...] Pendere ex aliena leuitate [...] Ex alterius more viuere [...] Ad alienum ambulant gradum, ad alienum dormiunt somnum, ad alienum comedunt appetitum [...] Namque coquus domini, debet habere gulam. Kn 717
wolą czyjąś pełnić
patrz: WOLA
grać /komuś/ na nosie
patrz: NOS
  • - grać komu na gębie, na nosie. einem auf der Nase spielen. injurer qu à son nez. T III 414
do kogo popalić boty
patrz: BOT, BOT, BUT, BÓT
wyssać coś (sobie) z palca
patrz: PALEC
  • - Rzadko co ludzie z pálcá sobie wyzsą. RysProv XIV, 2
  • - Wyssał to sobié z pálcá. KnAd 1288
  • - Wysysam co z-pálca/ v. Zmyślam. Kn 1337
  • - Racz WMMPan oddac to Kosciołowi bo skadzeby on to miał wysać sobie z palca. OpalKListy 459
chodzić w swej mierze
patrz: MIARA
  • - Rdza je żelazo, woda głaz dziurawi, Sen straszny prawda rozwieje na jawi, żadna rzecz wiecznie nie chodzi w swej mierze, Już i ta książka moja koniec bierze. MorszAUtwKuk 267
się burzyć jako młode piwo
patrz: BURZYĆ SIĘ, BURZYĆ SIĘ, BURŻYĆ SIĘ
dać w moc
patrz: MOC
mięsny dzień
patrz: MIĘSNY, MIĘŚNY, MIĘSNY, MIEŚNY
w usłudze jakiejś chodzić
patrz: USŁUGA
  • - A ci wszyscy są oraz generis furtiui Vt pote szafarz włodarz Pisarz mielcarz owczarz, Karczmarz szynkarz i insi bo y ci w Vsłudze Choc gospodarskiey chodząc są tak zesługami O drobnieyszych co copowiem ze nic nie Vmieią Tylko zepsowac złomac słuc co albo zgubic. OpalKSat 36v
oddawać wizytę
patrz: WIZYTA
oddawać kogoś ziemi
patrz: ODDAWAĆ
odebrać wiadomość
patrz: ODEBRAĆ
jurament odprawić
patrz: ODPRAWIONY
  • - Dopiro za Czwartem kołowaniem kiedy iuz Porucznicy podawali Regestra Iuramentu odprawionego swoich kompaniiey. Nacisną na mnie serio żebym [...] przysiągł. PasPam 120
odprawić swój wczas
patrz: WCZAS
jurament odprawić
patrz: JURAMENT
  • - Dopiro za Czwartem kołowaniem kiedy iuz Porucznicy podawali Regestra Iuramentu odprawionego swoich kompaniiey. Nacisną na mnie serio żebym [...] przysiągł. PasPam 120
  • - Tą materyią w Niesiono że by przysiągali ci co ieszcze Iuramentu nieodprawili Super fidelitatem [na wierność] Starczyznie. PasPam 120
  • - Mowię tak Wszakto NieBoze Przykazanie aby de necessitate [z konieczności] kozdy Towarzysz wkole Generalnym Iurament odprawił ale wolno y w partykularnym przed Swoięm officerem to expeddyowac co y tu. PasPam 121
odprawić okazyje
patrz: ODPRAWIĆ
trup na trupie padał ,
trup na trupie padł
patrz: TRUP
  • - Lud gęsto bardzo stał y tak zginął że trup na trupie padł. PasPam 97v
  • - Tak cięto trup na Trupie padał. PasPam 97v
trup na trupie leży
patrz: TRUP
  • - Iuz tedy trup na trupie leży na kupie. PasPam 108
nie odstąpić kogoś piędzią
patrz: ODSTĄPIĆ
zdrajca ojczyzny
patrz: ZDRAJCA
  • - Cięszki to zaprawdę Stanowi Senatorskiemu uwazam Paroxysm kiedy go iuz Oyczymami Iusz Łuszczy bochęnkami y proznemi chlebami na ostatku zdraycami Oyczyzny nazywaią. PasPam 140
racyjami żelaznymi narabiać
patrz: NARABIAĆ
racyjami żelaznemi narabiać
patrz: NARABIAĆ
pasierb ojczyzny
patrz: OJCZYZNA
syn ojczyzny
patrz: OJCZYZNA
sie poduszką bawić
patrz: PODUSZKA
wiadomość kogo zaszła
patrz: WIADOMOŚĆ
naprzykrzyć się czasowi
patrz: NAPRZYKRZYĆ SIĘ
grzbiet opatrzyć
patrz: OPATRZYĆ
pozapuszczać brodę i włosy
patrz: POZAPUSZCZAĆ
  • - O Moskwę iák sie stáráli Iezuici áby onę z Kościołem kátolickim złączyć/ y iáko iusz byli kwoli národowi onemu/ y brody/ y włosy pozápuszczáli. SzemGrat 33
osobliwie chodzić
patrz: OSOBLIWIE, OSOBLIWIE, OSSOBLIWIE
  • - Przydałem przytym młyn ieden budowany wŁoiowie drugi wPeredonie ktore osobliwie chodziły y do arędy nienależeli. SapADiar 38
snem śmiertelnym zawrzeć oko
patrz: SEN
  • - Arcybiskup Prazmowski Snęm Smiertelnym zawarł oko. PasPam 245
za osobnym konsensem chodzić
patrz: OSOBNY
  • - Ten folwark [...] za osobnym konsensem nieboszczyka ś. pamięci JMP Wojewody chodzi i approbowany jest przywilejem JKM. InwPuck 107

patrz: LEŻEĆ
kożdy w osobności
patrz: KAŻDY
trupem padać
patrz: PADAĆ
  • - Z belluard ognia tym więcey dawáli Aby nástępny Szwedzkie rozrywáli, To ich w łeb, to wbok, to ręce Strzeláli Y widáć było, gdy trupem padáli. OblJasGór 83
restaurować serce
patrz: RESTAUROWAĆ
Nowy Zakon
patrz: ZAKON
  • - Hieronymus CARDANUS z Mediolanu Xięstwa Włoskiego oriundus, Medyk i Matematyk sławny, powierzchowny Chrześcianin, a w sercu Ateusz. Nauczał w swych księgach blaspheme & impie, że Prawo starozakonne Żydowskie wyszło od Saturna. Nowy zaś Zakon, albo Ewangelia, od Jowisza i Merkuriusza; a zaś Alkoran Mahometa od Słońca i Marsa. ChmielAteny III 607
obłóczyć kogoś do zakonu
patrz: ZAKON
zapał naniecić
patrz: NANIECIĆ
puścić wiatr
patrz: PUŚCIĆ
puścić żal mimo się
patrz: PUŚCIĆ
wydać kogoś na sztych (sz. zm.)
patrz: SZTYCH
głosy puścić
patrz: PUŚCIĆ
jechał /kogoś/ pies
patrz: JECHAĆ
rezydować przy boku czyimś
patrz: REZYDOWAĆ
piniądze zbierać
patrz: PIENIĄDZ, PIENIĄŻ, PIENIĄDZ, PINIĄDZ
(W czym trzymać się) jako chóry anielskie:
patrz: TRZYMAĆ SIĘ
na wierzbie gruszka
patrz: GRUSZKA, GRUSZKA, GRUSKA
  • - Łacno starzec uwierzy ze na Wierzbie gruszka Co mu z oczu, nie pancerz, lecz patrzy Poduszka. PotWoj 200
kazać podziękować za zgniłe gruszki
patrz: GRUSZKA, GRUSZKA, GRUSKA
  • - Kazałci zá gniłe gruszki podziękować. RysProv D1
być biczem na kogo, co
patrz: BICZ
  • - To pewna ze monete tak rozdzielono, i samem na oko kilka sztuk takowych widział, wczem populus detrimentum nie odniesie poniewasz znowu do skarbu odbieraią, alie pono bicz to iest na cudzoziemskie Woysko, zeby s Panstwa nie wyiezdzało, i pieniądze niewywoziło. VorLetSkarb 275
do przysługi komuś opowiedzieć ochotę
patrz: PRZYSŁUGA
sam sobie bicz nagotować
patrz: BICZ
  • - Rupta potém in apertum evasit amicitia odium, któa im była większa, tym potém cięższa królowi, bo ich w honory i w bogactwo spanoszywszy sam sobie bicz nagotował. PotWoj VI
bicz języka
patrz: BICZ
  • - Przed biczem języká ukryty będziesz: á nie ulękniesz się w spustoszeniu/ gdy przydzie. BG Hi 5, 21
lecieć, gdzie nogi niosą
patrz: NIEŚĆ
opowiedać wota
patrz: WOTUM
słowo odmieniać
patrz: ODMIENIAĆ
odzywać się z ochotą
patrz: OCHOTA
namyślić się na ochotę
patrz: OCHOTA
na podsobku chodzić
patrz: PODSOBEK
  • - Kto przed tym Roy wodził Wkrotce on będzie na podsobku chodził. PasPam 109v
pasować się z myślami
patrz: PASOWAĆ SIĘ
  • - Passuię się tedy zowemi myslami iako zNiedzwiędzięm. PasPam 73v
o wilku jest gadka
patrz: WILK
  • - Lupus est in fabula [...]. Lupus est in sermone. O wilku iést rozmowá/ sed et gadká nos discimus. o tym iést gadká/ i. gadánie. Kn 948
serce komuś odjąć
patrz: ODJĄĆ
oczywista rzecz
patrz: OCZYWISTY
rozerwanie traktatu
patrz: TRAKTAT

patrz: OGŁOSZONY
  • - Nierowna w wieki krolow Symetryia [...] Ten Wszystkim straszny, Swiatu ogłoszony A ten na tryumf w powrozie wiedziony. PasPam 110
służbę obejmować
patrz: OBEJMOWAĆ
nabić /komuś/ głowę (sz. zm.)
patrz: NABIĆ
  • - Jeszcze czujna jutzrenka po nocnej kąpieli Wczasowała spotniałe członki na pościeli, Zaledwie co na ziemię upragnioną rosy Wycisnęła rękoma z utrafionej kosy, A już goście myśleli o drodze, Odprawiwszy on nocleg w niesłychanej trwodze: Bowiem, nabiwszy sobie głowę przeszłą wojną, Dla snów straszliwych i noc mieli niespokojną: Ledwie który z nich, chcąc się uspokoić, zdrzymie, Zda się mu, że go wiążą, sieką, tłuką w Krymie. ZimBSiel 162
  • - Takem sobie już głowę nabił melankolią, że już się mój nigdy z przyrodzenia wesoły nie przywróci humor. SobJListy 401
  • - I to rzecz foremna, czym Wci memu sercu nabili głowę ci, co kieliszki po stole szykują, albo ci, co się im dobrze wiedzie i prawią, co im ślina do gęby przyniesie. SobJListy 560
  • - A tak król August [...] sobie mocno nabił był głowę prospero armorum Successu, że posiadłszy sub pretextu recuperandorum avulsorum dziedzicznych woysk swoich siłami, Inflanty one iako Iure gladis nabyte nasiebie trzymać będzie [...]. OtwFDzieje 36
  • - CHIMERES que tout cela. Som nia. Ter. *Il se repaist l'esprit de chimeres. Inanibus pascitur. HYMERY to wszystko, bayki, prożność ni-to, ni-owo. *Pasie swoy umysł Hymerami Se mettre mille chimeres dans l'esprit. Sibi monstra & portenta fingere. Inanes visiones habere. Cic. Tysiącznemi hymerami głowę sobie nabić. DanKolaDyk I, 304
  • - [...] ENFARINER se dit au figuré, pour Gaster l'esprit de quelqu'un par des vaines et fausses opinions. Opiniounm [!] pravitate aliquem inficere. Cicer. GŁOWĘ komu umączyć mowią w Francuskim zá miast nabić mu głowę y uprzątnąć w głowie prożne y ladaiakie opinie. Il s'est allé enfariner de cette opinion. Opplevit illius animum haec opinio. Cic. Uprzątnął sobie w głowie álbo nábił sobie głowę tym zdaniem. DanKolaDyk I, 508
  • - [...] ENTESTEMENT, Estime trop grande de quelqu'un, ou pour une chose.) Nimia alicujus existimatio. NABIC sobie głowę kim álbo czym, zbytnie y wielkie bardzo o tym u siebie mieć poważenie, trzymać o czym wiele y rozumieć wysoce [...]. DanKolaDyk I, 517
  • - [...] METTRE une chose dans la teste d'une personne. Inducere aliquid in animum alicujus. Cic. Aliquid alicui persuadere. Ter. WBIIAC komu co w głowę nábiiać mu głowę czym. *Il s'est mis cela en ieste [!] ou dans la teste. Id sibi in animum induxit. Ter. Nábił sobie tym głowę. *Se mettre une personne dans l'esprit. Sibi aliquem in animum instituere. Ter. Nábić sobie głowę osobą iáką kim, záprzątnąć sobie głowę nią [...]. DanKolaDyk II, 260
  • - Nabiiam, v. m. F. nabiię. 1) benageln, mit Nägeln beschlagen; voll Nägel, Pfähle schlagen. 2) laden ein Gewehr. 3) einschlagen, einrühren, als Eyer. 4) füllen. 5) niedermetzeln, niederhauen. 1) ficher, enfoncer, cogner beaucoup de pieux, de cloux. 2) charger un canon à feu. 3) brouiller, mettre dedans pour préparer qu. ch. 4) remplir. 5) tuër un grand nombre de; abatre beaucoup de. § 1) nabił palow, kołow, gozdzi; nabiię tę deskę goźdźmi. 2) nabić muszkiet kulą. 3) nabić iaiec na iaiecznicę; iuż gorzałczany nabił na gorzałkę. 4) dobrze mu to wory nabiia. 5) z szańcu wiele mu ludzi nabito; nabił ptastwa, zwierza. nabiiam działo. ein Stück laden. servir le canon. nabiiam komu uszy czym. einem einbläuen, den Kopf toll machen. ravoder aux oreilles de qu; inculquer; batre les oreilles à qu. de qu. ch. § nabił mi uszy temi powieściami. nabili mu to w głowę, tym głowę. man hat ihm dieses in den Kopf gesetzt. on lui a mis cela dans la tête. § nabił sobie tym głowę. T III 887
łaskawym okiem
patrz: ŁASKAW, ŁASKAWY
łaskawym na kogoś oglądać się okiem
patrz: ŁASKAW, ŁASKAWY
ostrzyć zęby na kogoś
patrz: OSTRZYĆ
  • - Biorą [Turcy] iako kobus wymordowanego Skowronka Tym Sposobem swoie Imperium rozszerzaią y na nas iuz ostrzą zęby. PasPam 196
anielski tabor
patrz: TABOR
orzeł orła i Sokół nie gołębia rodzi
patrz: RODZIĆ
kapturem nakryć głowę
patrz: NAKRYĆ
do tańca chodzić
patrz: TANIEC, TANIEC, TONIEC
  • - Jáko Diná y Bethsábá o cnotę przyszły y czystość utráciły, gdy były ná przechadzkę wyszły. Ták jeszcze podziśdzień drugá Pánná swowolnie pozbywa cnoty, kiedy lekkomyślne przechadzki stroi, y do táńcá chodzi. GdacPan 148
nająć mszą
patrz: NAJĄĆ
pióro oderwało się od /czegoś/
patrz: ODERWAĆ SIĘ
w opiekę oddawać się komuś
patrz: ODDAWAĆ SIĘ
ozwać się obszernemi słowy
patrz: OZWAĆ SIĘ
nakierować serce
patrz: NAKIEROWAĆ
w radzie zasiadać
patrz: W
w niepamięć /coś/ zarzucać
patrz: W
poddać się w obedyjencyją
patrz: PODDAĆ SIĘ
  • - On Philip Wielki krol Macedonski, kiedy mu przyszły Nowiny ze [...] krolowi Spartanskiemu [może zam. królestwo dardańskie] w wieczną iemu poddało się obedyencyią [...] zawołał wielkim głosem. PasPam 149a-149av
rzucać kogoś z opieki
patrz: OPIEKA
rzucić Marsa
patrz: RZUCIĆ
jak piłką rzucił
patrz: RZUCIĆ
impet brać
patrz: PIŁKA, PIŁKA, PYŁKA
wziął impet kogoś
patrz: IMPET
  • - Prochy [...] wyniosły ich Bardzo Wysoko [...] iak ich wziął impet to tak lecieli do góry przewalaiąc się tylko między dymem ze ich okięm pod obłokami nie mogł doyrzeć. PasPam 60v
chodzić w odpowiedzi (sz. zm.)
patrz: ODPOWIEDŹ
  • - A błaznowie macieli sie o lada co wadzic Takze y w otpowiedzi Ustawicznie chodzic. KodKon 121
  • - Więcej frańce w obozie, niźli ran, Kurwy, karty, paszkwile chodząc w odpowiedzi, Z pogaństwem wasze dzieło, a ktoż tak krew cedzi? PotFraszBrück I 313
chodzić z kim w odpowiedzi (sz. zm.)
patrz: ODPOWIEDŹ
  • - Chodzę z kiem w odpowiédzi/ vide Odpowiádam 2. Kn 68
  • - W odpowiedzi chodził y ow waleczny z trzody Pásterzskiey Dawid [...] z swoim nieprzyiacielem Saulem. WojszOr 274
chodzić z czym w odpowiedzi
patrz: ODPOWIEDŹ
  • - Bo chodzi człowiek z kazdem zwierzem w odpowiedzi. PotSyl 3
jeść się nie godzą
patrz: JEŚĆ
skóry nadstawić
patrz: NADSTAWIĆ

patrz: KARACENA, KARACENA, KARACYNA, KARACZENA, KARACZYNA
w cyrkiel /coś/ uczynić
patrz: CYRKIEL
  • - w cyrkiel co uczynić. nach dem Zirckel etwas machen. faire au compas qu. ch. T III 171
rezydujący przy czyimś boku (sz. zm.)
patrz: REZYDUJĄCY
  • - Widzę Freqvencyią Ich MSCiow Panow Senatorow przy boku WKMSCi Rezyduiących. PasPam 146

patrz: RUSZONY
zbledniały jak toruńska cegła
patrz: ZBLEDNIAŁY
  • - Leci do domu zbledniáła iák toruńska cegłá [niewiasta z szynku]. NarArch 62
czerwonym jako cegła być
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Vpiwszy sie Nagle Vmarła, y po Smierci Czerwona iako Czegła była. KomonDziej 179
w pień wysiec
patrz: WYSIEC
  • - [...] ono [miasto Prohacice] tak nielitościwie dla postrachu drugim w pień od największego do najmniejszego, żadnej płci nie odpuszczając, wysieczono [...]. DembPrzew 30
  • - [...] w pien wysiekli, ze im oczy łupimi, ze białegłowy, piersi zelazem przepaliwszy i stryczkiem za wlokszy wieszamy. VorLetSkarb 270
podbi(ja)ć komu bębenka
patrz: BĘBENEK
  • - Ci kwitę czyniąc nie chcieli pod Regimentem Imci być pod bijając drugim bębenka do wypowiedzenia służby. MasDiar 104v
  • - Zarzucki też Chciwy na te rządy podbił bębenka, Dońcom, że się wraz na Lepuna zrzuciwszy na szablach go roznieśli i zabili. MasDiar 98v
  • - Podbił mu bębenká. RysProv H1
  • - Udał się był ku Francyi, bojąc się aby heretykom francuzkim nie podbił bębenka, poczęto z wojskiem Elearskiem traktować. DembPrzew 99
  • - Podbiiam komu bębenká/ v. Dodáię sércá ná złe. Kn 734
  • - Zwykł Dzieciom ná Tákie złe Rzecży Sercá dodáwáć, (podbjáć Bębenká). ErnHand 193
  • - TO mu serca ochoty fanatzyi humoru dodało, to mu bembenka podbiło przysłowie polskie na hardo wsadziło. DanKolaDyk II, 117
krom oczu
patrz: KROM
  • - Ludzi pobożnych i Boga miłujących obyczaje jednakie być mają tak w oczy jako krom oczu: aby o ludziach krom oczu źle nie mówili, a w oczy nie chwalili. SaadiOtwSGul 79
  • - Drugi sie takze znaydzie co sie w sobie kocha I co sobie pochlebia ze go wszyscy chwalą I ze mu pochlebi[a]ią O wielki[z] to człowiek W naszey Rzeczypospolitey to w oczy, a krom tych [oczu] Zdrayca Oyczyzny fałszyrz szalbierz Machiawel [...]. OpalKSat 104
nie ma czasu
patrz: CZAS
  • - Niebrano zywcem nic bo nie było Czasu bawic się tak wielką potęgą Nieprzyiacielską. PasPam 108
  • - Rzecze Woiewoda MSCi Panowie [...] mostow tu budowac niemasz czasu. PasPam 112
mieć czas
patrz: CZAS
czas zamierzony
patrz: CZAS
chodzić synem (sz. zm.)
patrz: SYN
  • - Chodzi synem/ cięszka/ Continet in aluo filium [...] Gestat in vtero [...] Gestat in aluo [...] Fert partum [...] Fert vtero [...] Vtero grauis partii gerit [...] Grauida est filio [...]. Kn 68
  • - Akmená, w rozmowę się wdáłá z nią o połogách: winszuiąc, áby się iey Bogowie łáskawiey stáwili, niżeli iey sámey stáwiłá się Iuno, kiedy Herkulesem synem swoim, oycem mężá iey, chodziłá. OvOtwWPrzem 362
berło rządzić, berłem rządzić
patrz: BERŁO, BERŁA
grzmi /komuś/ we łbie
patrz: GRZMIEĆ
  • - grzmi mi we łbie [...] 2) es gehet mir im Kopf herum. [...] cela me donne bien du tintouin; cela m'embarasse. [...]. T III 433
klecić starą bidę
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - [Przez pana Sapiehę] byliśmy przyjęci, jako od kawalera dystyngwowanych, jakem się w nim rozpatrzył, przymiotów i umięjącego żyć na świecie, jako non neo natus dominus, ale równy starożytnością naszej familii pan, z którym mile starą klecić bidę, jak największych z nowym sitkiem używać konsulacji. RadziwHDiar 153
robić jak bestyjami
patrz: BESTIA
miłością pałać
patrz: PAŁAĆ
  • - Miłością pała Krol oblubienice... JurkPieś E3v
panie zachowaj
patrz: PAN
prędkim słowem
patrz: SŁOWO
jako zwierz bezrozumny
patrz: BEZROZUMNY
jak(o) bestyja bezrozumna
patrz: BEZROZUMNY
widoczne rzeczy
patrz: RZECZ
na /coś/ się rzeczy zanoszą
patrz: RZECZ
rzecz potrzebna
patrz: RZECZ
jako zwierz bezrozumny
patrz: ZWIERZ
wsadzić, wsadzać kogo na barzego (sz. zm.)
patrz: BARZY
  • - Wsádził go ná Bárzego. RysProv 2
  • - Wole tak zyc wpokoiu [...] Nizli mie masz podsczuwac wsadzac nabarzego. OpalKSat 27v
  • - Nie zhardziała [Lidia] przyszedszy z kondycyjej równej Do stanu wysokiego, do Fortuny głównej, Ani jej to, kiedy mąż we wszystkim wygadza, Znosi, pieści, folguje, na barzego wsadza. PotPis I, 212
z barzego zsadzić kogo
patrz: BARZY
  • - Ty Kantemirze, któremu w tej komediej szczęście było pochlebiło, ty hardy i wyniosły baszo, z barzego zsadzony będziesz, i wrócisz się do wzrostu twego. KoniecSListy 264
oko zaprószyć
patrz: OKO
oczy zamydlić
patrz: OKO
oczy czym zarzucać
patrz: OKO
oko czym zarzucić
patrz: OKO
nie zamrużone oko
patrz: OKO
zaigrać oko
patrz: OKO
pokazać się na oko
patrz: OKO
z niezamarszczonym okiem
patrz: OKO
na barzą kogo wsadzić
patrz: BARZA
  • - Chciał z nami prośbę i nie fukiem postępować, ale oni powiedali, że ich na barzą wsadzisz, kiedy ich będziesz prosił. AktaKrak I 313

patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
w wielkiej cenie chodzić
patrz: CHODZIĆ
z czym w równi chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Wszystká Iego [króla] fortuna y sława, z fortuną y sławą Rzeczypospolitey w rowni chodzi. DanOstSwada III, 16
z czym chodzić na wytrwaną
patrz: CHODZIĆ
  • - Kto chce miec wygraną Trzeba pierwey z Fortuną chodzic na wytrwaną. PotWoj 47
z mantykami chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Do Bruxel do klasztoru przyszedszy Gwardyan tameczny przyiął go za prostego laika y zaraz mu robotę w ogrodzie naznaczył procz tego co dzien z mantykami chodzic musiał y inne prace zakonne y Ciezary przez dwie lecie ponosic. HistŚwież 111
do druku chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Gromił tedy piorem swym szczęśliwym zabobony Kálwińskie/ Aryáńskie/ odszczepieńskie: położył przed oczy niewinnych dziatek/ Zywoty Swiętych/ ktore do siedmikroć zá żywotá iego do druku chodziły. BirkSkar 18
chodzić po sercach
patrz: CHODZIĆ
  • - Czynisz tákie dziełá ábyś Obozy náuk cnych ozdobił, iákie nigdy przedtym nie chodziły iedno po sercách vczonych y z dzieciństwá w księgách zábáwionych. BirkOboz 52
po próżnicy chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Pálcow bokowych CH, nie dawáć blisko FH, áby cewi Q, po przerznięciu, drzewá będąc vwolnione od pálcow, obracáły się dármo, á wozká nie podmykáły pod Piłę nád potrzebę; lubo oná po prożnicy chodzić będzie, poki wody nie zástáwią spadaiącey ná koło skrzynczaste. SolArch 101
z czym chodzić na wytrwaną
patrz: WYTRWANY
  • - Kto chce miec wygraną Trzeba pierwey z Fortuną chodzic na wytrwaną. PotWoj 47
o co (komu) gra chodzi
patrz: CHODZIĆ
  • - O to tylko największa gra chodzi, ze barzo o male pieniędzy mi zostaje. ŁugowPodr 93
  • - O sławę obiema gra chodzi Bo zywot utraconey sławy nie nagrodzi. PotWoj 161
  • - Y oto Mieysce nie ták wam grá chodzi Iako was miłość pokoiu uwodzi Zebyscie tylko z oblezęniá wyszli Tego pragniecie, y to wam namysli. OblJasGór 105
  • - Oczuć się przebog cerstwa LECHA Młodzi/ Boć nie okozią wełnę grá iuż chodzi. Ale o Wolność. KochProżnLir 256
  • - Odbiegł Henryk Polakow, przeto go też mijam, Y mieyscá w Herbách iego nie dáie Liliam. O dzieci mu gra chodzi, ze z Thronu ucieka, Nie wie, ze go w Páryżu zábita śmierć czeka. PotPocz 27
około czego rozumem chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - O táiemnicy Troyce ś. [...]/ y iáko około niey mamy rozumem nászym chodzić. BirkNiedz
z alembiku palić (coś):
patrz: PALONY
  • - Bywa ták z liścia/ iáko z korzenia iego [omanu]/ Wodká dystyllowána: ták z osobná/ iáko społecznie tłuczone y ziuszone/á z Alembiku palona. SyrZiel 60
chodzić po kolędzie (sz. zm.)
patrz: CHODZIĆ
  • - Tym ja ślę wiersze, ten je czytać będzie, Co dawno chodzi z kusiem po kolędzie, Co nowicyjat odprawił w Lublinie Na Czwartku, co wie, jakie gospodynie w warszawskiej Baszcie, na Mostkach we Lwowie, co za szynk w Smoczej Jamie przy Krakowie. MorszAUtwKuk 310
  • - ESTRE'MER [...] KOLĘDOWAC, kolędę obchodzić dawać odbierać chodzić z kolędą álbo po kolędzie. DanKolaDyk I, 554
  • - A niewiecie wy tego/ iż w Vniey Kátholickiey/ w ktorey bogoboyna Ruś mieszka/ tákich obyczáiow nie mász/ áby dziedzictwo Chrystusowe miáło po kolędzie chodzić od Mołoycá do Mołoycá/ od Kniáziá do Kniáziá? BirkRus 5
chodzić z kolędą
patrz: CHODZIĆ
  • - ESTRE'MER [...] KOLĘDOWAC, kolędę obchodzić dawać odbierać chodzić z kolędą álbo po kolędzie. DanKolaDyk I, 554
chodzić przed półmiski
patrz: CHODZIĆ
z listami chodzić (sz. zm.)
patrz: CHODZIĆ
  • - Krawiec ten z listami chodzi fl. 6. OpisKról 319
  • - Do Nyssy Chłopi chodzą z listámi od Księdzá Krákowskiego, trzebáby ich przeiąć. LubJMan 74
do kogo w nawiedziny chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Więc iáko dyabelska iego [Lutra] mądrość byłá/ sam o tym świádczy/ gdy pisze: (Zbráciłem się ia dawno z dyabłem/ dawno się my znamy/ y záwártą między sobą przyiaźń mamy: ziadłem z nim więcey niż ieden korzec soli; często on do mnie w náwiedziny chodził/ rozmawiał zemną słodko/ w nocy mię drugdy budził/ y poduszczał ábym przeciwko Mszey pisał/ y dodawał do tey spráwy árgumentow). BirkRus 22
na przechadzkę chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Przychodzic się/ na przechadzkę chodzic. KusWeg K4v
do jakiejś szkoły chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Ale coż ia mowię o dziateczkách wászych/ y nárzekam ná ich nieszczęście/ iż niebożątká oddáne są wilkom ná wychowánie: Wy sami Oycowie do teyże szkoły chodzicie; wiążecie się z Heretykámi/ á nie przebieráiąc żadnych/ ze wszytkimi. BirkRus 10
zblednąć jak toruńska cegła
patrz: ZBLEDNĄĆ
  • - Zbladł iák Toruńska cégłá. KnAd 129
w wianeczku chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - W boleści będziesz rodzić w wianeczku iuż nie chodzić. ŻabSymf C2
w wianku chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Bywaią i pánny, co w wianku nie chodzą. MłodzKaz II, 50
w papierowych trzewiczkach chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Zostawmyż [białego konia] tedy tym, którzy w papierowych trzewiczkach chodzą, a pracy nie podnosząc, dostatki mają: jako królom i książętom; żołnierzowi lepszy gniady. DorHipTur 20
jako bela opity
patrz: OPITY
  • - Już mój miły nad babami Herkules, jako bela opity namieśnik, zębami zgrzyta, na wąsy dmucha i jako papuć gębę odyma. MałpaCzłow 282
truchtem chodzić
patrz: CHODZIĆ
w wozie chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Dobrze już taki sposobem ukojonego, w wozie jakim, na ręce z razu go uczyć chodzić, dzierżąc zawsze za duży cugiel a nie fasując. DorHipTur 75
z czym chodzić na wytrwaną
patrz: CHODZIĆ
  • - Kto chce miec wygraną Trzeba pierwey z Fortuną chodzic na wytrwaną. PotWoj 47
w gonieniu chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Wielka na to obserwancya ma być [...] żeby pozadni psi za przedniemi niedaleko w gonieniu chodzili. OstrorMyślTur 41
chodzić śladem czyim
patrz: CHODZIĆ
  • - Vrząd Káznodzieyski nawięcey Pan zálecić chciał Odkupiciel nász/ gdy mieszkał z grzesznikámi: á że nam trzebá chodzić śládem iego/ będzie pożytecznieysza y milsza Pánu Bogu/ iesli odłożywszy pokoy/ wynidziemy z domu ná pracą. BirkOboz 63
chodzić czyim torem
patrz: CHODZIĆ
  • - Ten Wieniec, kto tu chodzi, Chrystusowym torem Niech u siebie, naywyższym poczyta honorem PotPocz 157
chodzić w grzechach czyich
patrz: CHODZIĆ
  • - Y stáło się/ niemájąc ná tym dosyć iż chodził w grzechách Jeroboámá Syná Rábátowego/ że sobie wziął zá żonę Jezábelę [...] á szedszy służył Báálowi/ y kłániał mu się [Achab]. BG 1Krl XVI, 31-32
chodzić w okowach czego
patrz: CHODZIĆ
  • - Słuchay synu/ y przyimi rádę rozumu/ y nie odrzucay rády moiey: wrzuć nogę twoię w pętá iey (mądrości) y w łáncuchy iey szyię twoię; podłoż rámię twoię á noś ią/ á nie leń się chodzić w okowách iey. BirkOboz 84-85
kolejną chodzić
patrz: KOLEJNA
  • - Tudziesz według dawnego trybu, do pásienia koni ná łąkách, ná stánowisku, álbo w obozie (álbo iáko sobie postánowią) dla dozoru czeladzi, niech koleyną od godziny do godziny chodzą [towarzysze z pacholikami na straży]. FredKon 18
do czego koleją chodzić
patrz: KOLEJ
  • - Do doju zagrodniczki 2 ustawnie w kożdy tydzień koleją chodzą. InwKal I I, 95
za kim chodzić
patrz: CHODZIĆ
chodzić od domu do domu (sz. zm.)
patrz: CHODZIĆ
  • - Ten co siedzi albo chodzi od domu do domu zebrząc radby kiedyby mogł naywiększem Panem został. PotPrzyp 14
  • - / domowáć á przedáć, (od domu do domu chodzić.) ErnHand 444
w zawód chodzić
patrz: ZAWÓD
  • - Zmałym kołem kędy się znáyduią [młyny], rádzę ich popráwić: Ponieważ bardzo leniwo melą, y konie w zawod chodzić przy kole muszą. SolArch 88
chodzić w zawody z czym o zakład
patrz: ZAWÓD
  • - Ná Herb Stáry Koń [...] Ten to Koń, ten; ktorego: chociasz widzisz stárem, Chodzi w zawody z rączem o zakład Cyllárem. PotPocz 144 [154]
chodzić po izbie
patrz: CHODZIĆ
  • - Oni to chwalą barzo, i tak wiele uciechy mają bo daysię ich trzymała a nie większa. Na tańce nasze tak mowią, chodzić po jźbie, szukać czego niezgubił, szalonym się czynić. MasDiar 63
w karocy chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Pod ręką zwykle u forysia łysy W karocy chodzi w mosiądzowym szurze. PotFraszBrück II 419
chodzić o kiju
patrz: CHODZIĆ
  • - Bog zapłać za opiekę, Mości panie stryju, Kiedy muszę psy draźnić, chodzący o kiju. Dobywszy z obcych ręku ojczystej chudoby; Przywłaszczyłeś ją sobie starymi sposoby. PotFraszBrück II 397
  • - Nie wiedzą, ze kuflowa pełna; ludzie młodzi, Herbowney Miesiącowey pełni, wielce szkodzi, Herbuć nią nie ubędzie? wszák ták Pánie Stryju, Lecz nie gorey, gdy chodzi Herbowny o kiju. PotPocz 65
o swej mocy chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - O swey mocy chodzić. Suis viribus sine adminiculo progredi [...] Neque iam queo pedibus mea sponte ambulare [...] Stare vix rectus potest, in anticam sine sacomate ruinosus [...] per me ipse consisto. Kn 555-556
suchą nogą chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Po dwákroć do Chrystusa Piotr wyskoczy z Łodzi, Raz widząc że po wodzie suchą nogą chodzi? Drugi po Zmartwychwstániu. PotPocz 88
nurkiem chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - NAGER [...] Pływać w wodzie nurkiem chodzić [...] Nurzać się nurkiem chodzić. DanKolaDyk II, 289
chodzić za pługiem (sz. zm.)
patrz: CHODZIĆ
  • - Zá pługiem chodzę/ orzę. Manicula [...] Regula transuersa in stiua, quae manu tenetur [...]. Kn 715
  • - Chodzieł Noe, wyszedszy z Korabiá, za pługiem, Y ty możesz párobkiem, w czesie być nie długiem. PotPocz 134
chodzić za sochą
patrz: CHODZIĆ
  • - Rola kłosow rodzic zapomina, y oracz spracowany chodzic Za sochą ziemię orząc. DrobOpow 45
w szeregu chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Nakształt Niemieckich Szárżántow (sámi w szeregu nie chodząc) práwego y lewego skrzydłá, będą pilnowáć, z Rohátynámi, szeregi prostuiąc, w następowániu, w vstępowániu, á miánowicie pilności stráży, noc y dzień koleyną, będą przestrzegáć. FredKon 36-37
truchtem chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - TROT (Alluve d'un chevel qui secoue son homme.) [...] TRUCHTEM iechać álbo chodzić kłusem trzęść. DanKolaDyk II, 558
chodzić w szczerości (sz. zm.)
patrz: CHODZIĆ
  • - Abowiem wielcem się urádował/ gdy przyszli brácia/ y dáli świádectwo o twojey szczerości/ jáko to w szczerości chodzisz. BG 3J I, 3-4
  • - Więtszey nád tę radości nie mam jáko gdy słyszę/ iż dziatki moje chodzą w szczerości. BG 3J I, 4-5
na wywrót chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Nie dármo Sálomon niezbożne wywrotnemi zowie [...] bo ci ná wywrot chodzą/ co ma być ná wierzchu/ to ná dole; chłópá ná páná sadzáią. BirkNiedz 57
płodem chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Przetoz iest Dekret albo Bula Sixti V. Papae, ktoby psował białągłowę brzemienną áby w sobie trułá płod ktorym chodzi, abo żeby poroniłá, ten ma bydz iáko czarownicy karány. WisCzar 94
w kajdankach chodzić
patrz: CHODZIĆ
w konfidencyją chodzić z kimś
patrz: CHODZIĆ
  • - Spytana jest Zofija Kołodziejczykowa, jeżeli w jaką konfidencyją nie chodzieła z tym Peciakiem. KsJaz 153
chodzić w korwety
patrz: CHODZIĆ
  • - COURBETTE [...] MOWIĄ niewłaśnie kazać komu chodzić w korwety, po swoiey woli go gdzie zażywać iák się podoba. DanKolaDyk I, 386
na palcach chodzić
patrz: CHODZIĆ
o przodek z czym chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - W Grecyey kędy wszelakich Cnot zniwo, Ktora oprzodek zdawna z Rzymem chodzi, Przebog niech mieysca, takie nie ma dziwo. PotSyl 15
w parze chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Przybliżáli się do Páná IEZUSA: á iákoż? hurmem i cáłym pásmem? nic [!], ále parą, Publicani et peccatores, w-parze chodzili, Celnicy i grzesznicy. MłodzKaz I, 255
z alembiku palić /(coś)/
patrz: ALEMBIK, ALEMBIK, ALAMBIK, HALEMBIK
  • - Bywa ták z liścia/ iáko z korzenia iego [omanu]/ Wodká dystyllowána: ták z osobná/ iáko społecznie tłuczone y ziuszone/á z Alembiku palona. SyrZiel 60
przyjąć do czci
patrz: CZĘŚĆ, CZEŚĆ, CZEŚĆ
  • - Wszystkich tych ktorzy iakięm kolwiek sposobem przez wszystek czas Panowania naszego nas urazili przyimuięmy do Czci. PasPam 210v-211
nakłonić serce
patrz: NAKŁONIĆ
jednanym sposobem
patrz: JEDNANY
po całej nocy robić coś ,
robić coś po całym dniu i nocy
patrz: DZIEŃ
dosyć się dzieje /czemuś/ ,
dosyć się dzieje w /czymś/
patrz: DOSYĆ, DOSYĆ, DOSIĆ
  • - A że ták vporemczęstokroć Brácia wászy w tym idą/ przyczyná tá/ przyznáć się im musi/ iż się wprzod w áfektácyách ich y nápráwie praw dosyć nie dzieie [...]. OpalŁRoz K3
  • - Niech za wszystko Bóg będzie pochwalony, i że na nas turbacye dopuścił. [...] W których jeśli Mu się podoba i daléj nas trzymać, niech się dosyć dzieje świętej Jego woli [...]. ZawiszaPam 30
nie dosyć się dzieje /czemuś/
patrz: DOSYĆ, DOSYĆ, DOSIĆ
  • - Iż się nie dosyć dzieje w niektórych województwach konstytucyjej 1611 o zasiadaniu urzędników ziemskich miejsc swoich na aktach publicznych [...]. AktaKrak II/1 278
nie dosyć się /komuś/ staje
patrz: DOSYĆ, DOSYĆ, DOSIĆ
  • - Nie byłbys sędzią sprawiedliwym Panie Iesli złym ludziom nie dosic się zstanie Za ich niecznoty ktore zyiąc broią [...]. KodKon 93
nie dosyć czynić /czemuś/
patrz: DOSYĆ, DOSYĆ, DOSIĆ
  • - A tosz Jezuitom nie trzebá było zárzucáć tego/ że swoiey powinności nie dosyć czynią/ w opowiádániu wiáry świętey pogáństwu/ y w obronieniu oney gdzie trzebá [...]. SzemGrat 34
dosyć z siebie czynić
patrz: DOSYĆ, DOSYĆ, DOSIĆ
  • - Uderzał z nami wraz z lewy strony naszey Xiąze Adąm Rozynski, y dosyc tam z siebie czynił, gdzie Kaminski Rotmistrz był szkodliwie posieczony. MarchŚcibHist 10
  • - Na to poselstwo odpowiedział Krolewic zem dosyc ssiebie czynieł, kazawszy s pokoiu me[go] Tryznie oszby P. Woiewodzica przeiednał [...]. OssJŻyw 31
dość z siebie czynić
patrz: DOŚĆ, DOŚĆ, DOŚCI
  • - Było co widzieć/ kiedy z podziwieniem/ Czynił o zakład Nałog z Przyrodzeniem: Zrázu nátura dość z siebie czyniłá/ bo go ná dobre staje zostáwiłá. TwarKPoch E4v
  • - My w osobie Krola JE[go]Mci Pana Naszego dosc z siebie czyniąc przed naznaczonym przysiędze czasem przybywszy zaczęte rzeczy konczyc gotowismy, tego ieno potrzebuiemy abychmy wprzod u Cara byli. PiasRel 28v
dać pokój czemuś, komuś
patrz: DAĆ
szmer włoski
patrz: SZMER
  • - szmer Włoski/ vide Dzięciélnicá. Kn 1118
  • - szmer Włoski vid. Dzięcielnica T III 2264
o grzbiet nie stać
patrz: STAĆ
bać się /czego/ jak kwiatek mrozu
patrz: BAĆ SIĘ, BOJAĆ SIĘ, BOIĆ SIĘ, BAĆ
  • - Boś ty tam, bracie, tak napsował wina, Że się tak boją winnice morsztyna Jak kwiatki mrozu. MorszAUtwKuk 52
o grzbiet się bać
patrz: BAĆ SIĘ, BOJAĆ SIĘ, BOIĆ SIĘ, BAĆ
końca patrzać
patrz: KONIEC
grzbietem odbyć czego
patrz: ODBYĆ
niechże zdrów zadaje
patrz: ZADAWAĆ
biały jak śnieg ,
być białym jak śnieg
patrz: BIAŁOŚĆ
  • - Jak [koń] ku śniegowi, białością podobny, bez żadnej zmazy, tak też i Król i Książę czystego sumnienia, szczerości, sprawiedliwości całej i bez nagany być ma. DorHipTur 19
  • - [Hyzop ma] liście po wierzchu zielone/ á od spodku ták białe/ że z śniegiem/ swą białością zrowna. SyrZiel 467
  • - Szata na niem białoscią mogła rownac z sniegiem. ArKochOrl 8v
grzbiet komu trzymać
patrz: TRZYMAĆ
chłopiec domowy
patrz: DOMOWY
zawziąć konfidencyję
patrz: KONFIDENCJA
zawziąć serce
patrz: ZAWZIĄĆ
serce zepsować /komuś/
patrz: SERCE
nakłonić serce
patrz: SERCE
agitacyja wózkowa
»AGITACYJA«
patrz: WÓZKOWY
za szeląg
»ani trochę, za grosz«
patrz: SZELĄG
  • - Spokoynie w tych Pustkach stoię nikomu za szeląg szkody nie uczyniwszy. PasPam 182
aprehensyjej pobłazać
»APREHENSYJA«
patrz: POBŁAŻAĆ
oddawać ad votum
»asystować przy obłóczynach«
patrz: ODDAWAĆ
  • - Woiewoda wydawał Corkę do klasztora w Warszawie do Bernardynek mnie zaciągnął ze bym ią oddawał ad votum. PasPam 220
  • - Proszono mię że bym Pannę oddawał ad votum. PasPam 281
broń na kogo dobywać
»atakować kogo zbrojnie«
patrz: DOBYWAĆ
  • - Broni na nich [żołnierzy Osmana] Polakom dobywac nie trzeba Pomrą iako Iaskołki, iako Muchy posną Tylko ze zas drugi raz nie ozyą z Wiosną. PotWoj 27
bać się kogo, czego jak wściekłego psa
»BAĆ SIĘ«
patrz: PIES
bać się kogo, czego jak wściekłego psa
»BAĆ SIĘ«
patrz: WŚCIEKŁY
bać się /kogoś, czegoś/ jako wściekłego psa
»bardzo bać się kogoś, czegoś«
patrz: BAĆ SIĘ, BOJAĆ SIĘ, BOIĆ SIĘ, BAĆ
  • - A żeć się ludzie czásem kłániáią/ tedyć tego dla twoiey poczciwości nie czynią/ ále że się ciebie iáko psá wściekłego boią. StarPopr 31-32
tłusty chleb
»bardzo dobre, dostatnie życie, utrzymanie«
patrz: TŁUSTY
  • - Ia zas będąc inter incudem et maleum [między kowadłem a młotem] maiąc rowno zynszemi zasługi y bywszy godzięn wespoł z niemi tak tłustego chleba. Chciałęm bydz w związku. PasPam 120
jak nabił
»bardzo dużo, mnóstwo«
patrz: NABIĆ
  • - Chciáło się Pánu kazáć, ále kiedyż? w-ten czás gdy ludzi iák nábił, gdy Solennitas byłá, propter populi celebriorem conventum. MłodzKaz II, 92
jak wiela na głowie włosów
»bardzo, dużo, mnóstwo«
patrz: WIELA
  • - Siła razy chłopie tam był wmoiey Niebytnosci? Odpowiada że iak wiela na moiey głowie włosow. PasPam 177
łgać aż się z gęby kurzy
»bardzo kłamać«
patrz: GĘBA
  • - Łże aż mu się z gęby kurzy DanKolaDyk II, 397
aże strach
»bardzo, ogromnie, strasznie«
patrz: AŻE
  • - Inni tez co byli dobrzy Zołnierze z niewiescieli porospiiałosię to aze strach. PasPam 187
jak dudy osłabieć
»bardzo osłabnąć«
patrz: DUDY
  • - iak dudy osłabiał. er ist matt wie eine Fliege. il a les ouïes pâles; ses forces son abatuës. T III 286
katonowa cenzura
»bardzo ostra, surowa ocena«
patrz: CENZURA
  • - In crimine zas Laesae Majestatis szkodzic mi nie będzie y katonowa Censura. PasPam 136
by po brzytwach ,
jak po brzytwach
»bardzo ostrożnie, bojaźliwie«
patrz: BRZYTWA, BRZYTEW
  • - Znacznie mu sie sprzeciwiali y słuchać go nie chcieli [przedstawiciele Moskwy]. Hetman obaczywszy ze zle musiał z niemi iak po brzytwach. MarchŚcibHist 37
  • - Iák po brzytwách/ vide Boiáźliwié/ Ostrożnié. Kn 231
  • - Czytelniku łáskáwy iáśnie obaczyć możesz, iáko to máteria sadowa o czárách y czárownicách záwikłána iest, y iáko sędzia w niey by po brzytwách ostrożnie má postępowáć. WisCzar 117
pijany jak buba
»bardzo pijany«
patrz: PIJANY
mrzeć od strachu
»bardzo się bać«
patrz: STRACH
  • - Márli drudzy od strachu: zwątpiwszy o zdrowiu. Kiedy szalony wicher, ná to się rozgrzesza, Ruszywszy morze z gruntu, ziemię z wodą miesza. PotPocz 93
z strachu omdlewać
»bardzo się bać«
patrz: STRACH
  • - Jestem iák topień morski/ co go wiátr powiewa/ A on z stráchu y z szkody/ miżerny omdlewa. KochProżnLir 81
ledwie od strachu nie umierać
»bardzo się bać«
patrz: LEDWIE, LEDWIE, LEDWO, LEDWA, LEDWY, LEDWE
  • - Wyszli tedy drzwiami zyzby. Iemu zadney nieczyniąc Wiolęncyiey ow ledwie od Strachu Nieumiera. PasPam 77
ze strachu umierać
»bardzo się bać«
patrz: STRACH
  • - Ten [Adolf] ze strachu umierał, Wniesiony [przez Zefira] między gęstych chmur Bałwány. DrużZbiór 237
od strachu napoły umierać
»bardzo się bać«
patrz: STRACH
  • - Wszyscy się boią/ wszyscy od strachu nápoły vmieráią/ á on [Chrystus] nieustrászonym sercem odpoczywa. BirkNiedz 118
wpaść w desperacją
»bardzo się czymś przejąć, zmartwić się bardzo«
patrz: DESPERACJA
  • - Przeklenstwo słyszał [sc. Rakoczy] od Synow, Męzow Braci ktorych nawoynie Polskiey pogubił wpadł wdesperacyią y umarł. PasPam 52v
bać się /kogoś, czegoś/ jak ognia
»bardzo się kogoś, czegoś bać, unikać kogoś, czegoś«
patrz: OGIEŃ
  • - Iák ogniá się boi/ strzeżé/ chroni. Latini dicunt: Cane peius & angue [...] Vitat oliuum cautius sanguine viperino. Kn 231
w pół obumrzeć od strachu
»bardzo się przestraszyć«
patrz: PÓŁ, PUŁ
  • - Ztał sie zal na Sercu y okropność patrząc na owego rozsiekanca ci zas co się poczuwali bydz Malkontentami w puł obumarli od Strachu. PasPam 244
od strachu napoły pomrzeć
»bardzo się przestraszyć«
patrz: STRACH
  • - Niektórzy dziurawili ściany kilofami, Insi, przebiwszy zwierzchnie młotami sklepienie, Spuszczali na gęsty lud orclowe kamienie; Aż niektórzy od strachu napoły pomarli. ZimBSiel 155-156
mróz trzaskający ,
trzaskący mróz (sz. zm.)
»bardzo silny mróz, powodujący także skrzypienie śniegu pod nogami«
patrz: TRZASKAJĄCY, TRZASKĄCY
  • - 7. S - Mróz trzaskający w nocy i w dzień, z rana śnieg trochę padał. ChrapDiar I 178
  • - Mróz srogi, trzaskający i pogoda piękna. ChrapDiar I 184
  • - W nocy potężny mróz trzaskający, w dzień także mróz i nic nie ugrzało, pogoda piękna. ChrapDiar I 188
  • - Srogi mróz trzaskający, jednak bez wiatru, śnieg polatywał czasem. ChrapDiar I 377
  • - Planety znaczne, których sprawy słucha Tak mokre morze, jako ziemia sucha! Wy piękną wiosnę i lato gorące, Opatrzną jesień i mrozy trzaskące W zwyczajnym na świat prowadzicie torze, Odmieniający niebo, ziemię, morze; Na niewidzialnym popiętrzywszy wody Powietrzu, w mokre z zgęszczonych chmur grody Deszcze i grady, gromy, lici, rosy Spuszczacie, czerstwiąc albo rażąc kłosy. PotPieśRKuk I 482
  • - Kiedy owo kto ná rynku stoiąc, gadáiąc, z-kompányią czás trawiąc, á nie zmárznie, á do Kościołá przyszedszy, záraz okrzepnie, to ten nie in Spiritu venit, nie w-duchu przyszedł. kiedy wygoliwszy się zdrowo stać przed Iegomoscią czapkę zdiąwszy, choć ná trzáskącym mrozie, á w-Kościele záraz przy Mszy S. odkrywszy głowę, kátáru, iako on powiádá, nábędzie, nábędzie, nie venit in Spiritu, i ten nie przyszedł w-duchu. MłodzKaz IV, 4554 [455]
  • - Ty żyiesz! iák wiele álbo rękę/ álbo rámię/ dopioro? dopioro złamało? ty wcále zostáiesz! iák wiele mrze głodem? ty do gotowego stołu siádasz! iák wiele nágo/ odárto/ ná gnoiu w trzáskące mrozy leży/ ciebie odziewaią/ tobie ná kominku suche drewká ukłádaią! BujnDroga 373
niewiele myśląc
»bez dłuższego zastanowienia, bez namysłu«
patrz: MYŚLEĆ, MYSZLEĆ, MYŚLEĆ
  • - A ia niewiele mysląc iak go wytnę pięscią wgębę. PasPam 174v
jako w dym
»bez wahania«
patrz: DYM
  • - Owych tez co ich przybywało napomoc przerznęli konmi dopieroz wnich iako w dym. PasPam 62
jako bydło za kim chodzić
»bezkrytycznie postępować jak ktoś inny, bezmyślnie naśladowac kogoś«
patrz: CHODZIĆ
  • - Ia tym tego nie piszę/ ktorzy iáko bydło iedni zá drugimi chodzą. StarPopr 41
ręką bezbronną
»będąc nieuzbrojonym«
patrz: RĘKA
  • - W tym gdy ręką bezbronną mężnie czyni sielá/ Niechcąc umrzeć bez pomsty/ z tełu go pożełá Nożem krwáwym Láchezys. TwarSLeg 35
pokaże się
»będzie, stanie się, okaże się (coś)«
patrz: POKAZAĆ SIĘ
  • - Iezeli się nietak iako mowię pokaze. Dąm vinctas manus. PasPam 149
  • - Az Mu Mowi Jeden Bracie czy Się Waszec Nie Omylił [...] Rzecze Zdrowie Moie Szyia Moia iezeli się inaczey pokaze. PasPam 91
jutro pokaże
»będzie wiadomo jutro«
patrz: POKAZAĆ
  • - Iutro to pokaze kto będzie paenowany. PasPam 182
na grzbiecie karać kogo
»bić kogo za karę kijem«
patrz: GRZBIET
  • - na grzbiecie karać kogo. einen mit dem Stock abstrafen. châtier qu. de coups de bâton T III 430
za łeb pójść
»bić się«
patrz: PÓJŚĆ
  • - Kto przy mnie załeb, puydzie, piniędzy pożyczy Poradzi, A gdy iechać siła mil nie liczy. To mi prawy przyiaciel. PasPam 250
młócić kogo
»bić, uderzać, walić mocno«
patrz: MŁÓCIĆ
  • - Dopieroz go na Zięmi młocić bić deptać ze go ledwie Zyronski [Żeromski] Marszałek zywo obronił. PasPam 185
lecieć gdzie nogi niosą
»biec na oślep, bez opamiętania«
patrz: NOGA
  • - Leciał gdzie go nogi niosły. PasPam 177v
biegać do pierścionka
»BIEGAĆ«
patrz: PIERŚCIONEK, PIERŚCIONKA, PIERŚCIONKA, PIERZCIONEK, PIERŚCIUNEK, PIERŚCIONEK, PIERZŚCIONEK
stroić biesiady
»biesiadować, ucztować«
patrz: STROIĆ
  • - Mowi ociec do syná w Komedyey v ktoregoś Poety. O synu/ ze złymi ludźmi niechcę ábyś się miał ná drodze potykáć: A my zniemi biesiády stroić, czty ná nie spráwowáć/ im vsługowáć/ y ich chłopom y szkápom się wyrządzać mamy? StarPopr 111
odprawować biesiady
»biesiadować, ucztować«
patrz: ODPRAWOWAĆ
  • - W niem [lesie] się z odległych kráiow czárownice Schodzą/ z nocnemi swemi miłośniki: [...] Przy dźwięku nocney piekielney muzyki Swe odpráwuią przeklęte biesiády/ Y niepobożne tańce/ y obiády. TasKochGoff 331
  • - Poprzestałem-ci powszedniej roboty, Alem się puścił na większe niecnoty: Wtenczas i tańce, i tłustsze obiady Odprawowałem, zbytki i biesiady, Jakby ten dzień był od roboty pusty Dlatego, abym miał czas do rozpusty. MorszAUtwKuk 222
zażyć biesiady (sz. zm.)
»biesiadować, ucztować«
patrz: BIESIADA, BIESIEDA, BIESIADA
  • - Choćbym też chciała wyniść miedzy was, sąsiadki, Biesiady trochę zażyć, póki człowiek gładki. SejmBiałBad 65
  • - Jeżeli przyjacielskiej chciał [Dardańczyk] zażyć biesiady, Poszedł w pląsy z Heleną, a dzikie dryjady Jedne przed nim skakały, Drugie na multankach grały. ZimSRoks 29
  • - Miasto - na to patrzając - rozmaicie wroży: Czyli rajca ow komuś dalekiej podroży Z małżonką swą pomaga, niedaleki czyli Na spacyer odjeżdża przy wesołej chwili Za miasto, gdzie pieszczone dziardyny i sady - Tam zażyć chcąc deboszu i miłej biesiady, Gdzie smakowite frukty, sadzone kwatery Z bukszpanu, z bluszczu - człeku doda[wa]ją cery. KorczWiz 100
zażywać biesiady
»biesiadować, ucztować«
patrz: BIESIADA, BIESIEDA, BIESIADA
  • - Apollo biesiad, żartów Dyjannna zażywa. Wesoła myśl nie bywa nigdy zazdrośliwa... SzymSiel 75
  • - Nákoniec y kto krotofile/ y biesiády/ y tego świátá zabaw záżywa/ áby w nich nie vtapiał sercá swoiego/ ále chwaląc Páná Bogá zá iego dáry/ ták tego vżywał/ iáko rzeczy ná vżywánie ludzkie stworzoney. StarKaz 641
  • - Iakosz maiąc się dobrze y s konmi podroznemi przes całe trzy dni zazywałem dobrey biesiady z dobremi ludzmi y zacnemi damami. PoczOdlPam 86
  • - [marg.] Po smierci ie[go] [Chrobrego] rok cały w załobie Męzowie y niewiasty Polskie chodziły biesiad zadnych nie zazywali. DrobOpow 135
pod nos
»blisko«
patrz: NOS
  • - Przykrzeysza [...] Bellandi Maniera kiedy to z kilku dziesiąt Tysięcy Samopałow zakurzą pod nos kiedy to z kartanu iako ceprzyk kula zapruszy oko. PasPam 207
na P. Boga spuścić coś
»Bogu cos polecić, przestac się czyms martwić, kłopotać«
patrz: SPUŚCIĆ
  • - Temu dawszy pokoy bo się iuz to raz na P Boga spusciło wracąm się do owego z wdową komplementu. PasPam 222v
buty komu wycierać, czyje boty wycierać, wycierać boty u kogo
»BOT«
patrz: WYCIERAĆ
Pan Anielski
»Bóg«
patrz: PAN
  • - Potym Naswiętszy Sákráment, gdzie w Chlebie, on Pan Anyelski mieszka, co y w niebie W ktorego oczách wszystkie stoią stráze Páná Zastepow Swietych nosić kaze: Sam tákze spolnie w processiey chodzi I wszytkie baszty, y mury obchodzi. OblJasGór 27
architekt nieba (sz. zm.) ,
architekt nieba i jego obrotów ,
architekt nieba i ziemi
»Bóg«
patrz: ARCHITEKT
  • - Jeżeli w czym misterny nieba i ziemie Architekt kunszt osobliwy i specyalne rąk swoich wyrazić [chciał] dzieło, tedy w tym, że [...] każdemu rożne od siebie rozdał twarzy lineamenta. PisMów II 219-220
  • - Sam Bog Architekt Nieba y iego obrotow [...] konserwuie pozycyą nieba y iego obroty. BystrzInfAstrol 19 nlb
dla Boga
»BÓG«
patrz: DLA
majestat boski, święty majestat
»Bóg, osoba Boga«
patrz: MAJESTAT
  • - Smierc nieporwie się na tego, kogo Bog w Swoiey konserwuie Protekcyiey, do dalszey Maiestatu Boskiego swego y Oyczyzny usługi. PasPam 206v
  • - Ociec pisał do mnie ze bym szedł smiele Obiecuiąc gorąco do Maiestatu Boskiego supplikować. PasPam 53v
  • - Oddawszy się tedy Boskiey y Iego Nayswiętszey Matki protekcyiey kozdy swoie zosobna iego S. Maiestatowi poszlubiwszy wota [...] stanęlismy iuz osobno od konnych. PasPam 57v
  • - Za Nayswiętszy Maiestat y Matki iego wylana kropla krwie bynaycięszsze wszystkie obmyie grzechy. PasPam 58
ból kamienny
»ból spowodowany kamieniem w nerkach«
patrz: BÓL
  • - [Ludzie] poczęli z nienagłá tychże wod używáć do takowychże chorob ludzkich/ to iest kiedy kto miał nerek rzezánie/ bol kámienny [...]. SykstCiepl 132
suchy ból
»ból stawów«
patrz: BÓL
  • - Tegoż nie ustał mi bol w ręce prawey y włokciu - Owszem y w nodze prawey Suchy bol nadwuch mieyscach Odezwał się. SapADiar 162
boga wyświadczać się imieniem
»brać Boga na świadka«
patrz: WYŚWIADCZAĆ SIĘ
  • - Boga wyświadczam się Imieniem że-m iest Niewinny tey kalumniey. PasPam 145
w pola chodzić
»brać udział w bitwach«
patrz: POLE
  • - Sam bowiem zołnierz dobrowolnie Rectifikowac sie bedzie tak y naprawiac Albowiem dobrą maiąc do onych dzieł Rycerskich I odwag okazyą tę by miał zabawke W Pola chodzic Iezykow dostawac y wiezniow Czestemi nieprzyiacioł czatami nawiedzac. OpalKSat 115v
na swoje sumnienie brać
»brać za kogoś odpowiedzialność«
patrz: SUMNIENIE
  • - Iuz że się day nachylić moiey perswazyiey a ia cię na Sumnienie swoie kapłanskie biorę. PasPam 144
dobre sumnienie
»brak poczucia winy«
patrz: SUMNIENIE
  • - Dobre Sumnienie y niewinność iest to Memoria Actionum Nostrarum bene a bobis gestarum I iako by nie iaka approbacya y utwierdzenie mysli naszych dobrze o swoich uczynkach trzymaiących. PasPam 148v
czego bronić do tchu ostatniego
»bronić czego żarliwie, do ostatka, ryzykując życiem«
patrz: DO
  • - Wzdÿ nie nie wątpmÿ ani tesz tak slepi Bądzmÿ, ze zdrowiey ÿ daleko lepieÿ, Panskiego Domu ÿ całości Swego Zakonu bronić do tchu ostátniego; Nizli z tym wszytkim przyść ná zepsowánie Albo w niewolą álbo ná wygnánie. OblJasGór 95v
do ząb bronić czego
»bronić czego żarliwie, do ostatka, ryzykując życiem«
patrz: BRONIĆ
  • - Do ząb/ proprie. vt Do ząb broni wilk dzieci/ etc. Lupus mordicùs catulos defendit. Nonnisi dentibus excussis à catulis lupum amoueas [...]. Kn 126
czego do gardła bronić
»bronić czego żarliwie, do ostatka, ryzykując życiem«
patrz: DO
  • - Abyśmy praw i wolności naszych ojczystych do gardł i majętności swych bronili. AktaKrak I 302
  • - Powinność [...] dobrego żołnierzá iest [...] trwać státecznie przy Hetmánie swoim/ y w bitwie áż do gardła zdrowia y cáłości iego bronić. StarPopr 129
do ząb bronić kogo co
»bronić kogo czego żarliwie, do ostatka«
patrz: DO
  • - Do ząb tr. vt Do ząb broni przyiaciélá/ zdánia swego/ etc. Mordicùs tuetur amicum, tr. Pertinaciter ei adhaeret. Constantissimè eum defendit [...]. Kn 126
bronić się do ostatniego (sz. zm.)
»bronić się do końca, nie poddawać się«
patrz: DO
  • - My dufaiąc Bogu bronicsię dostatniego [!] będziemy. HistBun 11
  • - Ale oblężeni Kamieńszczanie znaiąc Chmielnickiego sztuki odpisali mu rezolwuiąc się bronic do ostatniego. HistBun 25v
  • - Przeor, maiąc na ten czas w klasztorze swoim sto Zakonnikow iako tez y Zamoyski z Szlachtą inszą, bynaymniey tego nie słuchali, ale się przy Protekcyi Cudowney Matki Boskiey Bronic do ostatniego deklarowali. HistBun 36
  • - Gdy go nasi napędzili, umknął się do Miasta, tam się zawarł Ostrogi zarąbał, Czernią wały osadził, y do ostatniego bronić się rezolwował. HistBun 8
bronić się do krwie ostatniej
»bronić się do końca, nie poddawać się«
patrz: KREW
  • - A przecię ma bydź taka w nas ochota Ze niekochaiąc tak o slep zywota Iako naydłuzeÿ bronic się mozęmÿ, Do Krwie ostatnieÿ, poki tylko thnięmÿ. OblJasGór 131v
zawłóczyć broną
»bronować«
patrz: BRONA
  • - Záwłóczę siewbę broną/ inocco lupinum. Kn 1401
  • - Oracz [...] przeorywa ziemię [...] Potym sieje nasienie/ y záwłoczy Broną. KomDobrOrb 113-115
bronę włóczyć
»bronować«
patrz: BRONA
  • - Boć tez i furman sieła jeździ, a ci co z listy biegają, ba i owi nie mało co bronę włóczą, ale czynią to z musu, i wprawdzie pracuje, ale umysł żadnej pociechy nie ma. OstrorMyślTur 5
włóczyć broną (sz. zm.)
»bronować«
patrz: BRONA
  • - Sarculo Wlocze bronamÿ rolą SłowPolŁac 123
  • - Brona. [...] §1) bronami włoczą. T III 78
jedną ziemi[e] bryłą okryty
»BRYŁA«
patrz: OKRYĆ
w tumultach i buntach bywać
»buntować się, występować przeciwko władzy«
patrz: TUMULT
  • - Tak kiedy podłe y płoche Serca Ludzkie wroznych tumultach y buntach, wroznych rozruchach y zawierzuchach, wroznych odmianach y zamieszaniach bywaią, przeto sie naypodleyszemi y naywzgardzienszemi naswiecie wydawaio [!]. SzołHist 11v
być w buntach
»buntować się, występować przeciwko władzy«
patrz: BUNT, BUNT, BONT
  • - W okolicy Kislaka były Miasta wbuntach w ktorych Rebellizanci kozacy stali. DrobTuszInf 13
do buntów iść
»buntować się, występować przeciwko władzy«
patrz: DO
  • - Wsiów także i Miasteczek októrych była Suspicya że chcieli do buntów iść wycinano - i gdyby była przezorność i odwaga Potockich i Lubomirskich temu nie zabiegła, w wielki pozar wyrosłaby była ta swywola Kozakow. OtwFDzieje 86
burkę obrócić
»BURKA«
patrz: OBRÓCIĆ
/coś/ równać z błotem
»burzyć, niszczyć«
patrz: BŁOTO
  • - [Etna] z swoiey Otchłánie siarczystym wymiotem Záraża, zásypuie, Miástá rowna z błotem. DrużZbiór 28
być głuchym na coś
»być obojętnym na coś, nie móc lub nie chcieć czegoś zrozumieć; nie przyjmować czegoś do wiadomości«
patrz: GŁUCHY
  • - Był Zołkiewski na te Prozby głuchy Boi się wdac Korony w Nowe zawieruchy. PotWoj 17
w bogactwach opływać
»być bardzo bogatym, mieć bogactw pod dostatkiem«
patrz: OPŁYWAĆ
  • - Iákie głupstwo/ áby świetcy synowie twoi w bogáctwách y w máiętnościách ná krotki czás opływáli/ zániedbáć ná wieczne czásy dusze swoiey. BirkEgz 24
  • - Drudzy w bogáctwach opływaiący rożnemi Państwy y Monarchiami władnąc, karmią się nadzieią długiego pożycia. DanOstSwada VI, 6
jakoby wpół umarły chodzić
»być bardzo osłabionym, wyczerpanym; nie przejawiać woli działania, poddawać się zniechęceniu«
patrz: WPÓŁ
  • - Tamże [w obozie] się było przypatrzyc znędzionym ludziom kiedy iedni ledwie żyli, drudzy iakoby wpoł umarli chodzili. HistBun 16v
żart.
pamiętać potop
»być bardzo starym«
patrz: POTOP
  • - Mowią że ten Stroy pamięta potop. PasPam 79v
kości nie czuć
»być bardzo zmęczonym«
patrz: CZUĆ
  • - Iuz kosci wsobie człowiek nieczuie od srogiego zturbowania. PasPam 98
bokami świecić
»być biednym, obdartym«
patrz: ŚWIECIĆ
  • - Bokámi świeci, iákby z niewoli, Głod niedostátek, áż głowa boli [wielbiciel Wenus]. CompMed 413
śnieg białością przejść
»być bielszym od śniegu«
patrz: BIAŁOŚĆ
  • - Potym Na Szyie, Ktore Snieg białością Y Vrodziwą przeszła Subtelnością; Perły włozyła na Vrząd wybrane, Wielkie: a zgoła nie oszaczowáne Ale te perłÿ, nic iey nie przydáły, Piękności, bo z niey, Same pęknosc bráły. OblJasGór 115
palcem nie ruszyć
»być biernym a. leniwym«
patrz: PALEC
  • - ON DIT d'une personne Qu'elle ne fait oeuvre de ses dix doigts, pour dire qu'Elle est sans rien faire [...] MOWIĄ o kim palcem się do niczego nieruszy. Prożniak prożniaczka. DanKolaDyk I, 478
czyjegoś trzymać się boku (sz. zm.)
»być blisko kogoś, stale mu towarzyszyć, asystować«
patrz: BOK
  • - Kozdy wswą kozdy wnogi. Oprocz niektorych a bardzo Nie wielu poczciwych y dobrych Senatorow y Panow ktorzy albo Panskiego trzymali się Boku albo Woyska. PasPam 133v
  • - Tego tylko chcę po wás/ abyście się tylko boku mego trzymaiąc/ mym przykladem [!] odwáżnie czynili. BujnDroga 247-248
bogactwy opływać
»być bogatym w wartości, treści duchowe, transcendentalne«
patrz: OPŁYWAĆ
  • - Słowo Boże Chrystus IESVS, wieczne/ przedwieczne iest/ wiekuistemi bogáctwy opływa. BirkNiedz 38
mieć komendę, komendy miewać
»być, bywać dowódcą«
patrz: KOMENDA
  • - Kto tu iest starszym? [...]kto tu ma komendę. PasPam 155
  • - Pułki wodził kommendy miewał. PasPam 275v
być w cenie
»być cenionym, mieć wysoką wartość«
patrz: CENA, CENA, CZYNA
  • - Gorzałczysko unich nim nay bardziey Smierdzi tym w większey iest Cenie. PasPam 166
w wielkiej cenie chodzić
»być cenionym, mieć wysoką wartość«
patrz: CHODZIĆ
  • - Ten kon tak dobry pływacz [...] w wielkiey powiedano Cenie chodził. PasPam 265v
w czym chodzić (sz. zm.)
»być częścią czego, należeć do czego«
patrz: CHODZIĆ
  • - Obawiać się nie trzeba, aby młode źrzebięta, słabe w kosteczkach jeszcze, obrażone od świerzop abo innych bystrych koni być miały gdy w osobnem stadzie chodzić będą. DorHipTur 53
  • - Tam [pd Kopenhagą] król między inszymi rzeczami pytał go [Myśliszowskiego]: "Co to tu jest za wojsko z Czarnieckim?" Powiedał:"Które zwyczajnie w jego dywizyjej chodzi. PasPam 73
  • - Sam [przeor] tákze spolnie w processiey chodzi I wszytkie baszty, y mury obchodzi. OblJasGór 27
  • - Chorągiew Pana Wielhorskiego chodziła wPułku Xiązecia Imci Korybuta Dymitra, Wisniowieckiego. DrobTuszInf 10
w czym chodzywać
»być częścią czego, należeć do czego, być podporządkowanym czemu«
patrz: CHODZYWAĆ, CHODZYWAĆ, CHODZIWAĆ
  • - Dobrze znali [Tatarzy] Dziada mego. Pana Or[dy]cza, bo w Pułku iego chodzywali. DrobTuszInf 5
dość mieć
»być czymś udręczonym, nie móc czegoś dłużej znosić«
patrz: DOŚĆ, DOŚĆ, DOŚCI
  • - Czy iescze chcecie większey sławy dáli Luboscie Woysko dotąd przetrzymali Dość pono macie, iusz sam czas nádchodzi Ze wasza łodka nie dotrwá wpowodzi [...]. OblJasGór 70-70v
  • - Lecz y pierwsi Rodzice nászy/ dość mieli zá swe dla swego iednego śmiertelnego grzechu. BujnDroga 37
być komu do barszczu
»być do kogo niechętnie, wrogo usposobionym«
patrz: BARSZCZ
  • - Kłopot ci Oycu dway Synowie [...] będzie ieden drugięmu do barszczu, bo nań będzie kwasno patrzał. MłodzKaz I, 210
trzymać się w animuszu
»być dumnym, pysznym«
patrz: ANIMUSZ, ANIMUSZ, ANIMUS
  • - Ci Pankowie mocno się w animuszu trzymali. MłodzKaz II, 162
na arendzie siedzieć ,
siedzieć na czym arendą
»być dzierżawcą czego«
patrz: ARENDA, ARENDA, HARENDA
  • - Na arendzie siedzi Jakob Błotny, ktory z ogroda i z sztuki roli płaci fl. 9. OpisKról 344
  • - Prokop Meier [...] siedzi na gburstwie na włok 4 arendą. InwPuck 42
w arendzie chodzić
»być dzierżawionym«
patrz: ARENDA, ARENDA, HARENDA
  • - Tego folwarku krescencya w arendzie chodzi, z ktorej p. Michał Blom daje na rok fl. 200. OpisKról 356
grzecznie się stawiać
»być grzecznym wobec kogoś, świadczyć komuś grzeczność«
patrz: STAWIAĆ SIĘ
  • - Tęn Wilhelm Xiąze bardzo się nąm grzecznie stawiał wewszystkich okazyiach akkomodował się częstował po Polsku chodził. PasPam 56v
być inakszej kategoriej
»być innym, odmiennym typem człowieka«
patrz: KATEGORIA
  • - Niezałowałem go choc umarł Supponendo [przypuszczając] ze Succedaneus [następca] brat iego Iozef będzie inakszey kathegoryiey bo się widział stateczny y dobrey Natury. PasPam 279
bokami robić IV
»być intensywnie eksploatowanym, wyczerpywanym«
patrz: ROBIĆ
w ciele chodzić
»być istotą w wymiarze doczesnym, w przeciwieństwie do wymiaru duchowego, nadziemskiego, boskiego«
patrz: CHODZIĆ
  • - Abowiem w ciele chodząc/ nie według ciáłá walczono. (Abowiem broń żołnierstwá nászego nie jest cielesna/ ale jest z Boga mocna ku zburzeniu miejsc obronnych). BG 2Kor 10, 3-5
w afekcie być
»być kochanym«
patrz: W
  • - Ciebie iedyną pierwey, niźli znałem, Y niźlim widział, serdecznie kochałem Wprzodeś w afekcie była, niźli w oku. OvChrośRoz 222
o bok z /kimś/ chodzić
»być komu równym«
patrz: O BOK
  • - Wiemy ze wodz ludu Bożego, ieden był tylko Moyzesz, á czemusz wyście Ludu Izráelskiego, przyczyta się i rękom Moyzeszowym i rękom Aáronowym? [...] ten Aáron., o bok teraz z-tobą [Mojżeszu] chodzi, dzielą między wámi sławę, in manu Moysi et Aaron, w-ręku Moyzeszá i Aároná. MłodzKaz I, 46
  • - Niech o bok, niech zárownie, ztworzenie z-Ztworzycielem nie chodzi. MłodzKaz II, 114
  • - W Swiętey Ewangelyi, naprzod się miánuie Oblubieniec, dopieroż Oblubienicá; á ieżeli nie byłá Oblubienica kondycyią rowna Oblubieńcowi, postáremu nie tráktował iey iáko służbisty iákiey, coby się to zá niem włoczyć miáłá, ale o bok z niem chodziłá. MłodzKaz IV, 525
jak w błoto wrzuconym być
»być marnowanym, trwonionym«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Nadewszystko zaś alteracyi, gniewu [...] wystrzegać się trzeba. Inaczey wszystkie lekarstwa iak w Błoto razem z pieniędzmi wrzucone będą. BeimJelMed 344
jak w błoto wrzuconym być
»być marnowanym, trwonionym«
patrz: BŁOTO
  • - Nadewszystko zaś alteracyi, gniewu [...] wystrzegać się trzeba. Inaczey wszystkie lekarstwa iak w Błoto razem z pieniędzmi wrzucone będą. BeimJelMed 344
służyć do mszej
»być ministrantem przy mszy«
patrz: SŁUŻYĆ
  • - Klęknąłęm Xiędzu Piekarskiemu słuzyc do Mszey. PasPam 61
być jakiejś preeminencyjej
»być na jakimś szczeblu w hierarchii społecznej a. urzędniczej«
patrz: PREEMINENCJA
  • - Wiadomo czynię [...] Ich MSCiom Stanu Rycerskiego ktorego kolwiek Narodu. I iakiey kolwiek praeeminencyiey y Godnosci albo Urzędu Będącym. PasPam 160v
regestr zawierać
»być na końcu listy«
patrz: REGESTR, REGESTR, REGEST, REGIESTR, REGESTRZ, REJESTR, REJEST
  • - Iuz bym się tez zgodził benemeritorum choć Regestr zawierać. PasPam 133
(Przed czym) w przód chodzić
»być najlepszym, mieć najwyższą wartość«
patrz: CHODZIĆ
  • - A że słáwa w przod chodzi, żywot ná ostatku, Przyznawam, żem ci winien ieszcze coś w pryydatku[!]? Lecz niech w tak mężnym sercu słábość się nie sciele Ieden tylko iest honor, á Panien ták wiele. CorMorszACyd 159
  • - Przed wszytkiemi zwierzęty, wprzod Lisowie chodzą. PotPocz 104
nie w smak komuś być
»być nie po myśli; nie podobać się«
patrz: SMAK
  • - Widoczne rzeczy były ze to nie w Smak było Senatorom gdy zrozumieli że ta iego Sentencyia była ex mente [króla]. PasPam 142v
daleko chodzić od czego (sz. zm.)
»być niepodobnym do czego, różnym od czego«
patrz: CHODZIĆ
  • - Boię się/ áby kto powieści nászych dla tego sámego do siebie przypuszczáć nie chciáł/ że daleko chodzą od mniemánia pospolitego. StarPopr 41
  • - Świece, kufle, szklenice, trunki co nas chłodzą, O jako daleko od nas chodzą, Od zbroj krwią popluskanych, od świetnych pancerzow, Od pałaszow y koncerzow. MorszZWierszeWir I 439
  • - Cudowne było złączenie Mátki y Pánny; cudowne wiáry y sercá ludzkiego; cudowne y to trzecie Bogá y człowieká/ dwu nátur/ ktore dáleko od siebie chodziły. BirkNiedz 66
o sobie nie pamiętać
»być nieprzytomnym«
patrz: PAMIĘTAĆ
  • - Iuz mi y to wdobry rozsądek weszło, co się zęmną dzieie lubom przed tym o sobie nie pamiętał. PasPam 279v
nic nie wiedzieć o świecie
»być nieprzytomnym«
patrz: ŚWIAT
  • - Tym czasęm woda poczęła przybierac przybiega Strosz Szpychlerzowy daiąc znać że by posłac do ładowania a ia o Swiecie Niewiem. PasPam 279v
za abślag nie stać
»być niewiele wartym«
patrz: STAĆ
  • - Kto się prawdy opowiadać boi i ten, kto jej nie słucha - za abślak nie stoi. TwarKPoch 12
w czymś jako w okowach chodzić
»być od czegoś uzależnionym«
patrz: CHODZIĆ
  • - W przyrodzeniu tylko swym iáko w okowách chodzi [bestia]/ nie máiąc sámá siebie w swey mocy. StarPopr 13
nie mieć ceny
»być ogromnej wartości«
patrz: CENA, CENA, CZYNA
  • - Wolności stracenie Miej za zysk [...] Bo ślicznej Heleny Jak twarz nie ma ceny, Tak i więzienie. MorszAUtwKuk 284
być w predykamencie u kogoś
»być omawianym, rozważanym, uwzględnianym przez kogoś«
patrz: PREDYKAMENT
  • - Cura Salutis Io kMSCi Pana Naszego Młgo ma bydz w tym u nas praedykamencie że by Ante Omnia był obmyslony Maiestatowi zaszczyt A potym o inszych Consulere materyach. PasPam 242
pośledzy chodzić
»być osobą nic nieznaczącą«
patrz: CHODZIĆ
  • - Iáko ia boleię Kiedy Oyczystą W chleb zámożystą mam opuścić knieię Práwa Koronne Wsłuszność zbyt płonne ztąd ten fauor brátni Pośledzy chodzę Choć się wprzod rodzę Wybiera ostátni. KochProżnLir 192
baczenie zgubić
»być oszołomionym«
patrz: ZGUBIĆ
  • - Wszytkie w nim zyły, wszytkie członki drzzały[!] Baczęnie zgubił, y ledwie zyw, aze, Wszytkie burzące dziáłá ruszyc kaze. rozgniewany Miller znowu z dział potęznie biie. OblJasGór 83v
w obleżeniu być
»być otoczonym«
patrz: OBLEŻENIE
  • - Woysko nasze z Sobieskięm Hetmanem w Oblezeniu było od kozakow y Tatarow. PasPam 226v
gębę swoją /do czegoś/ nająć
»być płatnym mówcą, występować w czyimś imieniu za zapłatą«
patrz: NAJĄĆ
  • - Gębę swoią do promowania fakcyi naięli. PasPam 202
patrzeć na co przez palce
»Być pobłażliwym«
patrz: PALEC
  • - Patrzył DAWID ná ten grzech przez palce, przez szpary, Niedał Amnowi takiey iak zasłużył kary. DrużZbiór 107
być alfa (być) i omega
»być początkiem i końcem wszystkiego«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Słyszałem zá sobą głos wielki jáko trąbę/ Mowiący; Jam jest Alfá y Omegá, on pierwszy y ostátni. A co widzisz nápisz w Księgi. BG Ap 1, 11
  • - Jam jest Alfá y Omegá/ początek y koniec mowi PAN/ ktory jest/ y ktory był/ y ktory przyść ma/ on Wszechmogący. BG Ap 1, 8
  • - Y rzekł mi: Stáło się. Jam jest Alfá y Omegá; początek y koniec. BG Ap 21, 6
  • - Ia iestem Alpha y Omega [słowa Chrystusa]. BanHist 97
  • - Pan rzekł: "Jam Alfa, jam jest i Omega". BarŁLutBar I 470
niedaleko chodzić od siebie
»być podobnym do kogo«
patrz: CHODZIĆ
  • - Sądy Inkwizyciam [...] zlecaią. Nád to dla pewności y rozeznánia lepszego, ieślis są prawdziwe Czárownice, czyli tylo zabobonice, ácz niedaleko, iako pokrewne, chodzą od siebie. WisCzar 3
w poniewierce być
»być pogardzanym przez kogoś«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
złożyć hardość z serca
»być pokornym«
patrz: ZŁOŻYĆ
  • - Krolowa Ludwika [...] złozywszy hardość z Serca padła krolowi do nog prosząc zeby gonić łapac. PasPam 190
w czyichś oczach mieć powagę
»być poważanym, szanowanym przez kogoś«
patrz: MIEĆ
  • - Ze zas osoba moia woczach WMM Pana nie ma iako [...] WMMPan mienisz powagi Coz ztym czynić?. PasPam 137v
chodzić samopas (sz. zm.)
»być pozostawionym samemu sobie, bez dozoru, opieki«
patrz: CHODZIĆ
  • - Capy chodzą sámopás/ wiecznym się przymierzem Ziednoczywszy z Sátyry/ y z drápieżnym źwierzem. TwarSLeg 52
  • - Nie trzebá im dawáć samopás chodzić, niech nie będzie Pan Inspektor tu, á Pan Student álbo uczeń sám, pilnuycie się oboie. MłodzKaz II, 64
w częstym być u /kogoś/ wspominaniu
»być przez kogo często wspominanym«
patrz: CZĘSTY
  • - Cynegirus na owę zarobił sobie sławę ktora y teraz wczęstym iest u ludzi wspominaniu że Nieprzyiacielską Zębami Chwytał Nawę. PasPam 206
być u kogoś w rozumieniu
»być przez kogoś ocenianym«
patrz: ROZUMIENIE
  • - U nikogo niemogę bydz Plano [całkowicie] w takim w iakim się poczuwam, rozumięniu. PasPam
komuś się w garzć dostać
»być przez kogoś schwytanym, dostać się w czyjeś ręce«
patrz: GARŚĆ, GARŚĆ, GARZĆ
  • - Iuz ia więm że by to twoie własne pić prosiły gdy by mi się w garzc dostały. PasPam 193v
być w chmurze
»być przygnębionym, zasępionym, zasmuconym«
patrz: CHMURA, CHMURA, CHMORA
  • - Wszytkie insze wesołosci Prawdziwie cie nie wzbudzą ani tez napełnią Lub czoło wypogodzą serce bedzie w chmurze. OpalKSat 82v
być pogotowiu
»być przygotowanym do czegoś«
patrz: POGOTOWIU, POGOTOWI
  • - Czarniecki [...] kazał otrąbic że by za dwie godzinie było woysko pogotowiu w siadac nakon. PasPam 111v
  • - Bądzcie pogotowiu iezeli bym wąm tu przyprowadził gosci. PasPam 236v
  • - Przyszedł tedy ordynans od Krola do Woiewody aby [...] bydz pogotowiu do ruszenia zaraz po Wielkiey nocy. PasPam 81
być przy dobrej pamięci
»być przytomnym«
patrz: PAMIĘĆ
  • - Iuzem był przy dobrey pamięci Iuzęm się y w tym Rektyfikował ze ia tą Chorobą złozony iuz mi y to wdobry rozsądek weszło, co się zęmną dzieie lubom przed tym o sobie nie nie pamietał. PasPam 279
  • - Owo trząsnie mię było mi iak wesnie ale od trząsnienia zaraz iuzem sie czuł zem na iawie, Iuzem był przy dobrey Pamięci. PasPam 279v
przed czym chodzić
»być przywódcą, przewodzić czemu, prowadzić co«
patrz: CHODZIĆ
  • - Koźle, brodaty koźle, co przed trzodą chodzisz! Chociaj ty sam przodkujesz, chociaj wszystkich wodzisz, Nie darmo rogi nosisz najwiętsze na głowie, Obejrz się, co z kozami działają kozłowie. SzymSiel 46
chodzić przed kim
»być przywódcą, przewodzić komu, prowadzić kogo«
patrz: CHODZIĆ
  • - Pan Bóg sam chodzi przed nimi [Lisowczykami] jako niegdy przed żydami w obłoku. DembPrzew 15
latać myślami ,
myślą latać
»być rozproszonym«
patrz: MYŚL
  • - Niemyślemy zupełnym sercem upokorzyć się przed nim [...] Ale myślą latamy co wiedzieć kędy/ uśiłuiąc pacierz iako nayprędzey zmowić/ á znowu się [...] do domu wrocić. StarKaz 1649
  • - latać myślami. mit Gedancken herum flattern. étre distrait; promener ses pensées en divers endroits. T III 718
równo z kim czym chodzić (sz. zm.)
»być równym komu, mieć tę samą wartość, znaczenie co coś innego«
patrz: RÓWNO
  • - Ten [Argant - poseł egipski] z cudzoziemcá (pátrzcie iákie dziwy) W Egyptcie/ rowno z Sátrápámi chodził. TasKochGoff 44
  • - Z nieporownáną krásą wysoko bystry/ ktory z słodko brzmiących Wm. M. M. Pánny wynika rozmow/ rowno chodzi rozum. DobrPol II, 234
równie chodzić jako co ,
równie chodzić z czym
»być równym komu, mieć tę samą wartość, znaczenie co coś innego«
patrz: CHODZIĆ
  • - Rownie tedy słowo Paradisus wzaiem chodzi z Raiem. DembWyw 40 marg
  • - Rownie tedy to słowo Paradisus tách chodzi iako dzisieysze Imperium. DembWyw 49
zarównie z kim chodzić
»być równym komu, mieć tę samą wartość, znaczenie co ktoś inny«
patrz: ZARÓWNIE
  • - Niech o bok, niech zárownie, ztworzenie z-Ztworzycielem nie chodzi. MłodzKaz II, 114
różno chodzić
»być różnym od czego, mieć różną wartość, znaczenie«
patrz: CHODZIĆ
  • - I nie dziw, że kto złą rzecz rychlej sobie słodzi, Gdyż rożno piękne, rożno pożyteczne chodzi. VerdBłażSet 17
przy kim jak na smyczy chodzić
»być ściśle, nierozerwalnie związanym z kim, stale towarzyszyć komu«
patrz: SMYCZ
  • - Czemu was nie poruszy przodków waszych męstwo, Przy których jak na smyczy chodziło zwycięstwo. JarBerRzecz 183
chodzić jako cień za ciałem
»być ściśle związanym z czym«
patrz: CHODZIĆ
  • - Coż mowić o fakcyach? ktore zawsze wałem Chodzą przy obieraniu: iako cień za Ciałem. PotPocz 4
z czym na powodzie chodzić
»być ściśle związanym z czym«
patrz: CHODZIĆ
  • - Przyznáię, że siłá ma Stárożytność w rodzie, Kędy Cnotá z Szláchectwem chodzi ná powodzie. PotPocz 51
bać się swego cienia (sz. zm.)
»być tchórzem, bać sie wszystkiego«
patrz: BAĆ SIĘ, BOJAĆ SIĘ, BOIĆ SIĘ, BAĆ
  • - Boiáźliwy. Tchorz. Záięczego sércá człowiék. Cieniá się swego boi. KnAd 38
  • - Ten co zapadnie w Kray nieprzyiacielski swego sie cienia boi wszedzie sie ogląda. OpalKSat 68v
wziąć po łbu
»być uderzonym w głowę«
patrz: WZIĄĆ
  • - A toz masz Litwoś Gieros [lietuvos geras = litewski baranie] pamietay rabunek Gdys wziął od Polskiey szable po łbu podarunek. PasPam 183v
kajdankami brzękać
»być uwięzionym«
patrz: KAJDANKI
  • - Boday ze tam obadwa y z Cesarzem doczekali kaydankami brzękać. PasPam 263
w kajdankach chodzić
»być uwięzionym«
patrz: KAJDANKI
  • - Otrzymałęm poenam Col[l]i na Chrzanowskim kapitanie y Demeku Poruczniku w kaydankach chodzili. PasPam 248
być w armacie
»być uzbrojonym, przygotowanym do walki«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Spargitur, iż król jm. francuski o Mastryku myśli, o którym jeszcze nie wiemy dowodnie, czy jest już w armacie, bo go za pewne pro 25 maii spodziewano się. ZałRelSar 353
chodzić podle bota
»być w biedzie, w nędzy«
patrz: BOT, BOT, BUT, BÓT
  • - Wzdyćbym y ia iakożkolwiek wsparty datkiem y hoynością Bohátyrską nie przyszywał łáty, do łáty y nie chodził podle botá záwsze. AndPiekBoh 67
kim spółbrzemienną chodzić
»być w ciąży bliźniaczej«
patrz: SPÓŁBRZEMIENNY
  • - Iest iuż do Androniey przed tym uráżona [Wenus]/ Matki twoiey/ że nád nię Minerwę uczciłá/ Czego tedy surowe nád nią się pomściła Kiedy tobą y brátem Polizmánem twoim Społbrzemienną chodziłá. TwarSPas 14
pod (czyjąś) chorągwią//chorągwiami służyć
»być w wojsku pod czyimś dowództwem«
patrz: SŁUŻYĆ
  • - Zemną pod tą ze Chorągwią Pana kasztelana Lubelskiego słuzyli Pan Olszowski Iąn y Pan Ięd[r]zey Zaręba. PasPam 114v
  • - Miał kilku Siostrzęncow Rodzonych w Podlaszu ktorzy pod roznemi Chorągwiami w Woysku naszym słuzyli. PasPam 181v
berło trzymać
»być władcą, rządzić, sprawować władzę«
patrz: BERŁO, BERŁA
  • - **Berłowładny, berło trzymaiący. der einen Scepter traegt/ regierend. qui porte un sceptre: regnant. § berłowładna Augusta III. ręka. T III 33
w stateczności trwać
»być wytrwałym«
patrz: TRWAĆ
  • - Zeby się ognia, nigdy niewzdragali I w Męzney Stateczności powszystek czas trwali. PasPam 270
z kim chodzić
»być z kim w ciąży«
patrz: CHODZIĆ
  • - Matka pobożna, z nim [świętym Stanisławem Kostką] ieszcze chodząc, Imię Iezus [...] na żywocie swoim a na ciałeczku iego krzyżyki czerwone (skoro się urodził) wyrażone widziała. NiesKor II 664
brać pochop do /czegoś/
»być zachęcanym, nakłanianym do czegoś«
patrz: POCHOP
  • - [...] postánowił [Ciświcki] tedy według moznośći swoiey/ (y owszem iáko mowią/ iż: Audaces Fortuna iuuat timidosque repellit) śmiele biorąc pochop/ miedzy ták wielkimi bogáctyw ánimuszow wielkich/ miedzy ták wielą Xiąząt/ y tytułámi známienitych/ gdźie vpátruią więcey spráwy/ niżeli gdźie indziey/ y Reiestruią osoby: á że ták rzekę: Gdźie iest studnicá wszystich [!] rzeczy tego świátá/ ktora się rozlewa ná wszytkich innych kráiách. RelNar A2
  • - Masz prawda z kąd brac pochob do wielkiey Dzielnosci przeglądaiąc się w Aktach swey Starozytnosci. PasPam 273
chwalić sobie
»być zadowolonym«
patrz: CHWALIĆ
  • - Chwalili sobie że smaczno y dobrze iedli. PasPam 165v
  • - Mieliscie się dobrze y chwaliliscie sobie. PasPam 166
być, zostawać w dyspozycjey czyjejś
»być zależnym od kogoś«
patrz: DYSPOZYCJA
  • - Mieysce zas czekania Woysku [...] w dyspozycyiey Wiel. Hetmanow zostawac ma. PasPam 210; 264v
w nieposłuszeństwie zostawać
»być zbuntowanym«
patrz: NIEPOSŁUSZEŃSTWO
  • - Chce posłac [car] na seym Posłow [...] tylko że się ich boi wysłać za Granicę. że by ich iaka niepotkała konfuzyia od Woyska w Nieposłuszenstwie ad praesens zostaiącego. PasPam 159
horężem władnąć
»być zdolnym do noszenia broni, do walki«
patrz: ORĘŻ, HORĘŻ, HORĘŻ
  • - Iak tylko mogłęm Horęzem władnąc niedopusciłami fantazyia moia, Servire [sc. panem] ob Domoni [śłużyć dla chleba pańskiego]. PasPam 147
pospołu chodzić (sz. zm.)
»być ze sobą związanym, współwystępować; być podobnym lub identycznym«
patrz: CHODZIĆ
  • - Pospołu te rzéczy chodzą/ dym zá płomieniem/ grzech zá lubieżném poyrzeniem ábo dotknieniem. KnAd 904
  • - Widzę z Duchowieństwem, z bogomyślnością może chodzić pospołu ułamnostka ápetytowa. MłodzKaz IV, 105
  • - Nie zaraz y nie w każdym lubo to rodowitym domowstwie naleść, oraz złączone z sobą armorum et pacis decora, nie zawsze te ozdoby pospołu chodzą. DanOstSwada II, 17
społem chodzić
»być ze sobą związanym, współwystępować; być podobnym lub identycznym«
patrz: CHODZIĆ
  • - Dla wiáry wszystko vczynić się godzi/ Y dla oyczyzny/ bo to społem chodzi. TasKochGoff 84
wespół chodzić
»być ze sobą związanym, współwystępować; być podobnym lub identycznym«
patrz: CHODZIĆ
  • - Niepuszczay sie na morze ieslis roli przywykł Insza Kmiec insza zeglarz nie wespoł to chodzi. OpalKSat 6v
razem chodzić
»być ze sobą związanym, współwystępować lub następować na przemian, tuż po sobie«
patrz: CHODZIĆ
  • - Ledwie nie razem chodzą i niewiele Odchodzą siebie smutek i wesele. MorszAUtwKuk 118
w szlubie chodzić
»być związanym ślubowaniem, przysięgą«
patrz: ŚLUB, ŚLUB, SZLUB
  • - Poszedłęm tedy y byłęm wewszystkich okazyiach y tak wowym Szlubie chodziłęm, y biłęm się, Woiewoda ile razy obaczył, to zawsze Coz tam Panie Poszlubiony? PasPam 102v
do czego chodzić
»być związanym z czym, następować dzięki czemu, zależeć od czego«
patrz: CHODZIĆ
  • - Kogo Krol zá zasługi Honorem w urzędzie Vczcił, ten bez urázy Szláchcicá posiędzie. Do łáski to Krolewskiey y do zasług chodzi; Káżdy niż honoratem, wprzod Szláchcicem rodzi. PotPocz 24
z czym chodzić (sz. zm.)
»być związanym z czym, współgrać, współdziałać, współwystępować z czym«
patrz: CHODZIĆ
  • - Iako nabyc tak niemniey rzecz iest nabytego Umiec ochronic maiąc w wydatkach swą miarke To iest aby expensa z perceptą chodzieła. OpalKSat 95v
  • - Ostroznosc z doswiadczeniem, doswiadczenie z wiekiem Chodzi. PotWoj 85
  • - Kápłáństwo stározakonne, chodziło z-żeństwem. MłodzKaz IV, 265
niedaleko czego chodzić
»być związanym z czym, występować łącznie z czym«
patrz: NIEDALEKO
  • - Żadnego prokuratorá nie będziesz miał/ iedno dobre sumnienie/ iedno cnotliwe y niewinne życie/ iedno miłosierdzie/ ktore nie dáleko niewinności chodzi z iáłmużnámi twoimi. BirkEgz 24
blisko siebie chodzić
»być związanym z czym, występować łącznie z czym«
patrz: BLISKO
  • - Blisko siebie i w-Polskim ięzyku chodzi, piją i biją; przy dobrey myśli, prędka zwádá. MłodzKaz I, 238
  • - Pánowie młodzi, blisko siebie chodzą, ut erudiret, ut castigaret Náuka i cięgá. MłodzKaz I, 421
leda bies
»byle kto«
patrz: BIES, BIES, BIS
  • - Rodzicom iaka rádość/ kiedy im grzeczną poymiesz Synową [...] sługom iák miło/ że nie ledá biesá dziwego/ ále Pániey własney słucháć będą. GorzWol 7-8
  • - Na głowie drugi chciałby ciesać koły, A ty, że zaraz wychodzisz ze szkoły, Chciałby-ć lada bies grać potem na nosie, Więc o twój honor pamiętaj i o się. DembowAPunktBar II 480
lada diabeł
»byle kto«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
na ząb komuś coś nie padło
»było czegoś za mało«
patrz: PAŚĆ
  • - Ugotowali mi iakiś Garmatki garnuszek mały na ząb mi to niepadło. PasPam 280
miewać kogoś do nieukontentowania
»bywać niezadowolonym z kogoś«
patrz: MIEWAĆ
  • - Ales my kozdego [z królów] Cierpieli Iakiego nąm Pan Bog dał tak długo az go znowu Sąm wziął. Choc tez miewalismy niektorych do Nieukontentowania. PasPam 227
wielka zegarowa godzina
»cała godzina, pełna godzina«
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Dał tedy Bog Wszechmogący że Nienagle poczęło [morze] igrać ale zwielką zegarową godzinę tak się pierwey ruszac poczęło. PasPam 66v
jako (by) makiem zasypał
»całkowicie, zupełnie«
patrz: MAK
  • - Iako by ich makięm zasypał tak milczeli. PasPam 140
trafić /kogoś/ gdzie boli
»celnie komuś przymówić«
patrz: BOLEĆ
  • - Tknął-em go w sedno. Tráfiłem gdzié boli. Poczuł. KnAd 1161
trafić /kogoś/ gdzie boli
»celnie komuś przymówić«
patrz: TRAFIĆ
  • - Tknął-em go w sedno. Tráfiłem gdzié boli. Poczuł. KnAd 1161
pokładać w czymś nadzieję (sz. zm.)
»chcieć, aby coś się stało«
patrz: POKŁADAĆ
  • - W tym Gruntowno pokładam nadzieię że was wszystkich powracaiących w dobrym witac będę zdrowiu. PasPam 58
gębę rozedrzeć /na coś/
»chcieć coś pożreć, połknąć«
patrz: GĘBA
  • - Turcy [...] kontentowali się samym Podolem, Co byli na Całe krolestwo Gębę rozdarli. PasPam 246v
powagę kochać
»chcieć poważania dla siebie«
patrz: POWAGA
  • - Towarzyszowi tez nie bardzo moda powodować konia kiedy go nie ma komu oddac togo woli y niebrac kto powagę kocha. PasPam 96
mieć się do broni (sz. zm.)
»chcieć walczyć«
patrz: DO
  • - Gomes [mówi do Diega] Ná coż się mász do broni, gdyć nie służą, siły? CorMorszACyd 116
  • - Nikt się nie ma dobroni: łzy tylko leiecie [mówi umierający Chodkiewicz do rycerstwa]. PotWoj 153
  • - Broń [...] mieć się do broni. zu den Waffen greifen. prendre les armes [...]. T III 78
jako na miód
»chętnie«
patrz: MIÓD, MIÓD, MIED
  • - Turcy tez iako na miod wyszli wpole z swego obozu. PasPam 265v
rózg rzezanie
»chłosta, bicie rózgą«
patrz: RZEZANIE
  • - Rózg rzézánie/ Virgidemia. Kn 943
Z partesów stąpać
»chodzić dumnym jak paw«
patrz: PARTES
  • - SE PANADER (Mot bas et populaire) Avoir une démarche superbe, ou marcher comme un Paon [...] CHODZIĆ hardo z partesow stąpać szastać się, słowo proste. DanKolaDyk II, 326
/Kogoś/ bawełną powijać
»chronić kogoś przed niebezpieczeństwami, trudnościami, wysiłkiem, dążyć do zapewnienia komuś łatwego życia«
patrz: POWIJAĆ
  • - Wychowanki Mársowe siercią y pancerzem Nie bawełną nie miekkim powijały pierzem [mamki]. KellGram 247
/Kogoś/ w bawełnę zawijać
»chronić kogoś przed niebezpieczeństwami, trudnościami, wysiłkiem, dążyć do zapewnienia komuś łatwego życia«
patrz: BAWEŁNA
  • - Człowieká iuż ták długo záchowáć nie możesz/ byś go też y w báwełnę záwiiał. StarKaz II, 391
uwijać się bawełną
»chronić siebie przed niebezpieczeństwami, trudnościami, wysiłkiem, dążyć do zapewnienia sobie łatwego życia«
patrz: UWIJAĆ SIĘ
  • - Niech się uwiia ktoś báwełną/ Niech hándlem báwi/ lubo pełną Niech go trzymáią miękkie bety/ Lub skoczne tańce/ lub bánkiety. KochProżnLir 49
relig.
Pozdrowienie Anielskie
»chrześcijańska modlitwa za wstwiennictwem Marii, rozpoczynająca się od słów: Zdrowaś Mario, łaski pełna«
patrz: ANIELSKI, ANJELSKI, ANGELSKI, ANGIELSKI, ANIELSKI, JANIELSKI, JENIELSKI
  • - Ponieważ świádczą Historye iż latáwcy zmowieniem Pacierzá/ ábo kropieniem wody święconey/ ábo też mowieniem Anielskiego pozdrowienia odganiáni od ludzi bywáli. SpInZąbMłot 202-203
  • - Powieda [Nider] ábowiem/ iż od nabożnych osob y pánien doświádczenie to ma/ że przeżegnawszy Krzyżem Świętym krowę y Pacierz zmowiwszy z Pozdrowieniem Anielskim trzydzieści kroć/ ábo blisko tego/ vstáie spráwá szátańska/ iesli ieno iest z czárow. SpInZąbMłot 273
  • - Ma ieszcze to Bráctwo swe Stacye v piąci Ołtarzow/ przy ktorych odmawiáią pięć Pacierzy/ y pięcioro Pozdrowienia Anyelskiego [...]. PruszczKlejn 49
  • - Powinni też Koronkę odpráwowáć/ siedmi Pacierzy á siedmdziesiąt Pozdrowienia Anyelskiego [...]. PruszczKlejn 78
  • - Gruß deß Engels/ Pozdrowienie Anjelskie; ErnHand 409
porwać się za rękojeść
»chwycić za białą broń z zamiarem użycia jej«
patrz: RĘKOJEŚĆ
  • - Porwie się on za rękoieść ia tez takze. PasPam 175
porywanie się do szabel
»chwytanie za szable, rzucanie się do bójki na szable«
patrz: SZABLA
  • - Kozda Sessyia kozde kołowanie niebyło bez hałassow, Tumultow porywania się do Szabel. PasPam 180
lecie i zimie
»ciągle, bez przerwy, w ciągu całego roku«
patrz: ZIMA
  • - Woysko nasze tego Roku Stoiąc obozem pod Trębowlą lecie y zimie, nie Zołnierzami ale Gospodarzami byli. PasPam 250v
mieć dobre imię
»cieszyć się dobrą opinią«
patrz: DOBRY
  • - Masz tu na Całą Litwę dobre Imię za twoię fantazyią. PasPam 172
być jakiejś stymy
»cieszyć się szacunkiem«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Masz prawda z kąd brać pochob do wielkiey Dzielnosci Przeglądaiąc się w Aktach swey starozytnosci ktore z Dziadow z Naddziadow takiey Stymy były Ze podobnoby serce kamięnne zmiękczyły. PasPam 273
być tej obserwancyjej
»cieszyć się takim poszanowaniem«
patrz: OBSERWANCYJA
  • - Wszelakio WMMMPana Proceder tey umnie iest obserwancyiey że cokolwiek WMMPanu podoba sie mnie displicere [nie podobać się] niemoze. PasPam 172v
straszne rzeczy
»ciężko, przykro, niemilo, trudno«
patrz: STRASZNY
  • - Prezęntowałes się w bataliach o iak to straszne rzeczy [na] chłopa slepego w Szyku zogolonemi wąsami Szeroką Fioletową Sutanną. Szkapę y zogonem okrywaiącego. PasPam 192v
bies pobierze /coś/
»coś będzie stracone, zmarnowane«
patrz: POBRAĆ
  • - Jako śnieg topnieią [dobra wzięte w zastaw] Zaledwie zagrzeiesz wdomu swym drapieżnym. Wszytko to bies pobierze y ciebie naKoniec. OpalKSat 61
coś się o uszy obija
»coś daje się słyszeć«
patrz: OBIJAĆ SIĘ
  • - Kiedy się to y o nasze uszy obiia zwielką chęcią apponemus curam [dołożymy starania] zeby się takie bez sprawie niedziało. PasPam 284v
gruszki na wierzbie
»coś dobrego, ale niemożliwego do osiągnięcia«
patrz: WIERZBA
  • - Vkázuie gruszki ná wierzbie. RysProv I3
idzie wzgórę cena (sz. zm.)
»coś drożeje«
patrz: IŚĆ
  • - Idzié wzgorę cená/ zboże. v. Drożéié. Kn 240
  • - Cená wzgorę idzié/ [...] Crescit pretium rerum venalium. Kn 61
coś jest z czyjąś sławą
»coś dzieje się ku czyjejś chwale«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Będzie to z lepszą Sławą y z lepszym pozytkiem naszym. PasPam 118
/coś/ jest ze zgubą /czyjąś/
»coś dzieje się wywołując czyjś upadek«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Iuz to ex ore Apollinis zdrowa rada choc by to miało bydz ze zgubą Oyczyzny. PasPam 191
/coś/ się w błoto wrzuca
»coś jest marnowane, trwonione«
patrz: WRZUCAĆ
  • - Piszę śię ná to z W. M. Pánem Mośćianie N. iż śię w błoto práwie wrzuca Fortuná Polska, gdy ją Pánowie młodźi ná Lutecye álbo insze kráje łożą. BystrzPol P1-P1v
coś [jest] tak trwałe jak wodna bańka
»coś jest nietrwałe, kruche, kończy się nagle, znika«
patrz: BAŃKA, BAŃKA, BANKA
  • - Na zdrowiu szczęście zawisło człowiecze […] Zdrowie zaś ludzkie tak trwałe na świecie Jak wodna bańka, gdy deszcz idzie lecie. MorPamBar I I, 332
trzeba z świecą szukać /czegoś/
»coś jest niezwykle rzadkie«
patrz: SZUKAĆ
  • - Kiedy Ludziom trzeba przyiaciela, to cie znaydą. A kiedy go zas ty potrzebuiesz togo trzeba z swiecą szukać. PasPam 249v
bierzmem w oczach /komuś coś jest/
»coś komuś przeszkadza, coś kogoś razi«
patrz: BIERZMO
  • - Które gdy głosem pakta czytają tłumacze, słucha Dziurdzi, co mniemał, że tylko haracze były w nich a daniny, gdy inaczej widzi, swojej zewnątrz potwarzy i dumy się wstydzi. Reiżom jednak swoim przepisać ich każe, co by mu bierzmem w oczach, twarzą nie ukaże, pióra cicho opuszcza i od tej minuty one wyszumiwają we łbie mu trybuty. TwarSLegK 158
  • - Jeśli o równość idzie i tytuły, Czemuż dawniejsze w tem się nie poczuły Wielki [!] i naszy przodkowie? Ach! my mędrszy dopiero synowie. Tylkoli, tylko bierzmem w oczach komu Cudze te światła i ozdoby domu? Bez książąt, co na to tak biją, Niechaj świętą razem rwą unią. TwarSRytTur 98
dzieje się coś czymś, kimś
»coś lub ktoś jest czegoś przyczyną, powodem, sprawcą«
patrz: DZIAĆ SIĘ
  • - Czym się to dzieie iuzem powiedział że perversis Delatorum Consillis [przewrotnymi radami donosicieli]. PasPam 148
  • - Niemcy dawali im dobre słowa ale się to działo dobrym Wodzem. PasPam 259v
coś pachnie komuś
»coś nęci kogoś«
patrz: PACHNIEĆ, PACHNĄĆ
  • - Wszeci to bardziey pachnie kancellaryia nizeli Woyna. PasPam 114
stoi cena w mierze
»coś nie zmienia wartości«
patrz: STAĆ
  • - Stoi cená w-miérzé/ v. Cená. Kn 1069
cena stoi
»coś nie zmienia wartości«
patrz: CENA, CENA, CZYNA
  • - Cená stoi/ ábo stoi co w cenié/ Constitit pretium [...]. Kn 61
stoi co w cenie
»coś nie zmienia wartości«
patrz: CENA, CENA, CZYNA
  • - Cená stoi/ ábo stoi co w cenié/ Constitit pretium [...]. Kn 61
blask mi
»coś oślepia«
patrz: BLASK
  • - Biié łuná od czégo/ [...] vide Odbiia się 2. Blásk mi. Kn 30
  • - Blásk mi/ blásk czyni iáka rzécz/ [...] vide Przérażam. [...] Práwie olsnął od blásku/ iasności. Kn 34
  • - blask mi, blask mi to czyni. das Licht blendet mich. le trop grand éclat m`eblouït les yeux, m`ofusque la vuë. T III 55
blask mi coś uczyniło
»coś oślepia«
patrz: BLASK
  • - Blask mi Dyáment uczynił. ErnHand 389
blask mi coś czyni (sz. zm.)
»coś oślepia«
patrz: BLASK
  • - [...] promienie Korony [...] słusznieby mi blásk czynić/ y przystępu do cáłowánia ręki W. K. Mości bronić miały [...]. DobrPol I, 90
  • - blask mi, blask mi to czyni. das Licht blendet mich. le trop grand éclat m`eblouït les yeux, m`ofusque la vuë. T III 55
diabeł bierze /coś/
»coś przepada, jest tracone«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
u diabła
»coś przepadło, poszło na straty, wszystko na nic«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
  • - Miałem ia Axámitną [czapkę]/ wieręć dáłá gárdło/ Y Axáamit v dyabłá/ y futro się zdárło. FraszSow D1
diabeł wziął /coś/
»coś przepadło, zostało stracone«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
diabli zjedli
»coś przepadło, zostało stracone«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
diabeł pobrał /coś/
»coś przepadło, zostało stracone«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
tęskno kogoś było z czymś
»coś się komuś znudziło, ktoś miał dosyć czegoś«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Złodziey Węgrzyn, Szalowy [!] Rakocy swierzbiała go skora tęskno go było zpokoiem zachciało mu się Polskiego czosnku. PasPam 52
/coś/ /komuś/ jest na przeszkodzie ,
/ktoś/ ma /coś/ na przeszkodzie
»coś stanowi przeszkodę, przeszkadza«
patrz: PRZESZKODA
  • - Mielismy ieszcze na przeszkodzie Insułę ALTEN, ktora że nąm wtele zostawała dlatego tez nąm nawielkiey była przeszkodzie. PasPam 61v
cena wskoczyła wzgórę
»coś zdrożało«
patrz: WSKOCZYĆ
  • - Céná wskoczyłá wzgórę/ Accensum est pretio [...] Ingrauescit annona [...] Accedit plurimùm pretio [...] Kn 61
skoczyła cena
»coś zdrożało«
patrz: CENA, CENA, CZYNA
  • - Skaczę/ aliter. Skoczyło zboże ábo [skoczyła] cená/ poszło wzgórę/ v. Drożeię/ Cená 3. Kn 999
bies niesie /coś/
»coś złego dzieje się za przyczyną diabła«
patrz: NIEŚĆ
  • - Słyszałem, kiedy łajał: "Czyć to tu bies niesie te marchy? [pogardliwie: krowy] Bodaj zdechły! By ich wilcy zjedli!" DialPańOkoń 237
cena upadła
»coś znacznie potaniało«
patrz: CENA, CENA, CZYNA
  • - Vpada cená/ vide Cena vpádłá. Kn 1192
upada cena
»coś znacznie tanieje«
patrz: CENA, CENA, CZYNA
  • - Vpada cená/ vide Cena vpádłá. Kn 1192
dosyć się staje /czemuś/
»coś zostaje spełnione«
patrz: DOSYĆ, DOSYĆ, DOSIĆ
  • - [...] dosyć się sstáło woley y przykazániu J.K.M./ y do tych czas się dzieie od tych do ktorych to nalezy [...]. MerkPol 98
  • - Dwieścieśkroć gęby, Jago, obiecała, Dwieścieś ust dała, tyleś odebrała; Dosyć się stało, przyznam, obietnicy, Lecz nie masz dosyć w miłosnej tęsknicy. MorszAUtwKuk 270
dosyć się dzieje /czemuś/
»coś zostało zaspokojone«
patrz: DZIAĆ SIĘ
  • - Iuz tez teraz tak tuszę dosyc się dzieje Affektacyiey WSMSCi. PasPam 146v
do baczenia przywodzić
»cucić«
patrz: BACZENIE
  • - Od rozumu odchodzące y szaleiące/ do pierwszego baczenia y zdrowia przywodzi [sól z pecyny]. SyrZiel 745
cynglów ruszać
»cyngiel«
patrz: RUSZAĆ
  • - Odstąpcie się daley bo będziemy Cynglow ruszać. PasPam 181v
strachy na Lachy
»czcze pogróżki«
patrz: STRACHY
  • - [Herod] począł się furyiowáć: Náiáchaliście mię tu, w Páństwo moie wtargnęliście, noga was tu nie uydzie. Krolowie poználi że to stráchy ná Láchy, ále nie ná nich. MłodzKaz IV, 429
ekspr.
kozę doić
»czerpać zyski«
patrz: KOZA
  • - Iedni się wtym krolowi chcieli przyłuzyć ze by pokazawszy swoię zyczliwość y pieczołowanie tym bardziey koze Francuzką doić. PasPam 191
na bruku mieszkać ,
na burku mieszkać
»często zmieniać miejsce pobytu, nie mieć stałego miejsca zamieszkania«
patrz: BRUK, BRUK, BURK
  • - Poczołem sobie mierzić tę służbę [u pana Albrychta, polegającą na towarzyszeniu mu w licznych podróżach] i zkosztu Wielkiego ktory własnie na bruku mieszkając, być musi, i z pracy, a barziey z niewdzięczności. MasDiar 134
  • - Izaż nie to jest dzisia u nas Szláchcic niestetyż w Polscze, ktoremu wszystko wolno, zábić, rozbić, nájecháć, gwałtem pánienkę wziąć, ná burku mieszkáć y Oyczyznę utrácić. GdacPan 119
gęsto i często
»częstokroć, raz po raz«
patrz: CZESTO, CZĘSTO, CZĘSTO
  • - Leci Młodszy Brat pocznie gęsto y często podcinać. PasPam 88v
na pół
»częściowo«
patrz: PÓŁ, PUŁ
  • - Tak sam narzekał z sobą utrapiony, Napoł umarły, napoł i zemdlony. LubSPir 30
człowiek rozpuszczonej gęby
»człowiek kłótliwy, pyskaty«
patrz: ROZPUSZCZONY
  • - Lubo háłásy y roskrwáwienie, z dawná zákazáne, iednák y gołe słowá przymawiáiące, ktoremi rospuszczoney gęby człowiek, pod kształtem nie poskromionych żártow, nátrętliwie drugiemu dorzuca, okazyą (by też nayskromnieyszemu) dáiąc do odpowiedzi y porwánia się broni. FredKon 7-8
żal mieć na sercu ,
żal mieć w sercu
»czuć smutek«
patrz: ŻAL
  • - Prawda - i ociec potomka własnego Zwykł często karać za złe sprawy jego, Lecz, gdy go karze z wrodzonej miłości, Więcej ma w sercu żalu niźli złości. BorzNaw 196
  • - A wieszże o tym nieszczęśliwym przypadku przyiacielá twe[go]: On áby pokazał wielką milość/ y żal ktory ma ná sercu z nieszczęścia one[go]/ rzecze: Niewiem. BirkNiedz 12
żal w sercu nosić
»czuć smutek«
patrz: ŻAL
  • - [...] ja żal w sercu noszę: Żal surowy, żal ciężki, żal długo pamiętny, Który wszystek na papier gdybym wylał smętny, Lżejby mi w sercu było [...]. GrochWiersze 179
garłowa sprawa (sz. zm.)
»czyn, za który grozi kara śmierci«
patrz: GARDŁOWY, GARDŁOWY, GARŁOWY
  • - I Adam dotąd nie wiedział, że nagi, Aże wziął jabłko od żony w posagi Z obwarowanej zakazem jabłoni; Dopiero wstydem podchodzą mu skroni, Kryje się biedny i listkami z drzewa Swoję i z żoną sromotę odziewa; Ale to próżno, bo wedle zwyczaju Gardłowej sprawy poszli na śmierć z raju. PotZmartKuk I 615
chłopa na pana sadzać
»czynić z poddanego pana, wynosić do władzy człowieka niskiego stanu«
patrz: CHŁOP
  • - Nie dármo Sálomon niezbożne wywrotnemi zowie [...] bo ci ná wywrot chodzą/ co ma być ná wierzchu/ to ná dole; chłopá ná páná sadzáią. BirkNiedz 57
starać się o kogoś (córkę, pannę)
»czynić zabiegi w celu poślubienia kobiety, konkurować«
patrz: CÓRKA, CÓRKA, CZÓRKA
  • - Siedziałęm w Domu Xiązęcia Dymitra kiedy się o Pannę Przyłuską Starał Siostrzenice samey Imosci. PasPam
  • - PasPam 82v
dać kinala
»dać fory«
patrz: KINAL
  • - Marysięnku da WSci zato kinala zato przymawiał że to z nią karty grawał. PasPam 286v
frysztu dać
»dać odpoczynek, wolny czas, pozwolić wypoczą«
patrz: DAĆ
  • - Tey dyskrecyiey y Moskwa doznali Gdyzmy im Ultro [dobrowolnie] tylko Frysztu dali. PasPam 111
frysztu pozwolić
»dać odpoczynek, wolny czas, pozwolić wypocząć«
patrz: POZWOLIĆ
  • - Nieprzyiaciel się z mocni kiedy mu frysztu pozwolemy. PasPam 118
  • - Gdy by nąm przynaymniey pozwolił Nieprzyiaciel Frysztu, że by iako nayprędzey tamtym kraiom obmyslić zaszczyt toby iako kolwiek. PasPam 173
wdziać cudzy bot na swoje kopyto
»dać się przeciągnąć na czyją stronę, przejść na czyją stronę«
patrz: KOPYTO
  • - Turecki wiary dowód przez krwie rozlewanie, Wierę by lepszy mieli przybrać chrześcijanie. Pretekstem tylko wiara: nie o to go [tego, kto przegrał w wojnie religijnej] bito, Lecz żeby wdziać cudzy bot na swoje kopyto. PotMorKuk III 266
dać w moc
»dać we władanie, pod komendę«
patrz: MOC
  • - Płomienczykow zażywa [Mars] [...] na Drzyrdy Groty Szable, kule, kartany, y rozne obroty Dawszy im w Moc Chorągwie. PasPam 271
dosyć uczynić (/komuś/) (za /kogoś, coś/)
»dać zadośćuczynienie«
patrz: DOSYĆ, DOSYĆ, DOSIĆ
  • - Czemu wszytkiemu zábiegáć powinien iest ten/ co tu Czerwone złote ná Cambium przyiął/ y kontrakt o nie vczynił. Y gdy się zgodzę z nim o to/ że mi ie ma w cudzey ziemi przez Correspondenta swego in specie oddáć; powinien się o to stáráć/ áby mi tam dosyć vczyniono [...]. GrodDysk Cv
  • - Práwdać iż dostatecznie zá nas y zá grzechy nasze Chrystus Pan/ aż nad to dosyć uczynił/ y wypłácił; wszákże tego chce po nas/ abysmy ten okup zá nas odliczony/ sami na naszych ramionách zánieśli [...]. BujnDroga 98
zadość uczynić
»dać zadośćuczynienie«
patrz: UCZYNIĆ
  • - Odebrałem list od JP Dunina Referendarza koronnego ktory uprasza abym podług assekuracyi swoiey za S.P. Matkę D[o]b[ro]dz[iej]kę moią zadoysc uczynił poniewaz kilka terminow iest uchybionych. SapANot 276
dość uczynić /komuś/
»dać zadośćuczynienie«
patrz: UCZYNIĆ
  • - [...] tylko sam Chrystus Jezus Bog obráżony wzáiem obráżonemu Bogu Ojcowi y Duchowi świętemu/ iáko rowny dość uczynić może [...]. KalCuda 304
diabeł /komuś/ do mnie
»daj spokój, nic ci do mnie«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
w nogi
»dalej, nuż uciekać, umykać«
patrz: NOGA
  • - Moskwa w nogi. PasPam 105v
  • - Padło ich Sześć drudzy w nogi. PasPam 105v
  • - Podwodnicy kto tylko moze konia dopaść wnogi z miasta. PasPam 168
  • - Senatorowie z mieyść w nogi między karety. PasPam 230v
z łaski
»darmo«
patrz: ŁASKA
  • - Pytam [...] co to za piniądze liczą? Odpowie nam tez to na podkowy PP Mieszczanie ofiarowali z łaski. PasPam 153
  • - Pusciłem im to z łaski [...] Lubom na to kosztu wiele Łozył przez kilka Lat a co turbacey Przeiazdek, zwady, Bitwy, Poiedynkow, tetego nierachuię. PasPam 235v
próżny chleb
»darmozjad«
patrz: PRÓŻNY
  • - Cięszki to zaprawdę Stanowi Senatorskiemu uwazam Paroxyzm kiedy go iuz Oyczymami Iusz Łuszczy bochęnkami y proznemi chlebami iuz na ostatku zdraycami Oyczyzny nazywaią. PasPam 140
bezpieczeństwo ganić /czyjeś/
»dawać komu nauczkę«
patrz: GANIĆ
  • - Kwintyjus […] Sabińczyków bezpieczeństwo gani, A jarzmo, które pozdejmował wołom, Na karki kładzie swym nieprzyjaciołom. MorszAUtwKuk 118
dosyć czynić za /coś/
»dawać zadośćuczynienie«
patrz: DOSYĆ, DOSYĆ, DOSIĆ
  • - [...] żadnego sposobu skutecznieyszego wierni Pańscy ná wypłacenie/ y zasłużonego karániá Boskiego odwrocenie/ nienaydowali/ iáko ten/ gdy z żalem serdecznym przez modlitwy/ posty/ iáłmużny/ umártwienia/ y inne ćwiczeniá pokutne/ dosyć za grzechy czynili. BujnDroga 103
stroić chimery
»dąsać się, wnosić nieuzasadnione pretensje«
patrz: CHIMERA, CHIMERA, HIMERA
  • - Pobozna Intencyia poszła wzapomnienie Iezeli kto o tym wspomniał okrzykniono go raraz [zaraz] stroiąc do krola y Rzpty himery. Ze nąm tak grozą ze nas tak następuią że nas obiecuią znosic. PasPam 119
przynosic deklaracyją
»DEKLARACYJA«
patrz: PRZYNOSIĆ
alembikiem wyciągać /coś z czegoś/ ,
wyciągać /(coś z czegoś)/ przez alembik
»destylować, przedestylować co«
patrz: WYCIOGAĆ, WYCIĄGAĆ, WYCIĄGAĆ
  • - Piołynowa wodká ták z kwiatu iáko z nasienia y z młodego kłącza iego [...] przez ogień Alembikiem [...] bywa wyciągána. SyrZiel 355
  • - Wyciągaią z Piołynu przez Alembik w kotle wody wrzącey wodkę, po ktorey odeściu, to co na dnie zostawa kálcinuią. SyrZiel 355
  • - Distiller des herbes, V. act. (En tirer le suc à l'alembic.) Succos herbarum subjectis ignibus exprimere. DYSTYLOWAC [...] wyciągać przez álembik. DanKolaDyk I, 475
przepuszczanie /czegoś/ przez alembik
»destylowanie, destylacja czego«
patrz: PRZEPUSZCZANIE
  • - DISTILLATION [...] (Expression par le feu du Suc des herbes) [...] PRZEPUSZCZANIE zioł przez álembik. DanKolaDyk I, 475
diabeł /kogoś/ prosił
»diabeł powodował ludzkie złe albo zbędne czyny«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
diabeł /kogoś/ nosił
»diabeł powodował ludzkie złe albo zbędne czyny«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
diabeł /kogoś/ zaniósł
»diabeł spowodował ludzkie złe albo zbędne czyny«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
piekielny ceklarz
»diabeł, szatan«
patrz: PIEKIELNY
  • - Ták gdy szczęśliwi wybráni wesoło śpiewaiąc każdy [...] Wzgorę się iáko iásne czyste iskierki podniosą/ zginionych potępieńcow opádłe czarne głownie gotowi oprawcy/ y piekielni ceklárze osękámi ognistymi záhaczywszy [...] porwą. BujnDroga 147
stygijski ceklarz
»diabeł, szatan«
patrz: CEKLARZ, CZEKLIARZ, CEKLARZ, CEKLIARZ
  • - Nápiszę [...] dla uwárowánia się tyra[n]skiey niewoli okrutnych tych stigyskich ceklarzow. KalCuda 260
na pośmiech
»dla ośmieszenia, wyśmiania«
patrz: POŚMIECH
  • - Na posmiech Narodu Naszego Palam mowią. Dobrzy Zołnierze Polacy kiedy Francuzow Officerem maią. PasPam 195
dla kompaniej
»dla towarzystwa«
patrz: DLA
  • - Układzmy się miasto poduszki na tym Moskalu, a lezał blisko tłusty Moskal zastrzelony. Ia tedy mowię dobrze dla kompaniiey. PasPam 93v
na chwałę
»dla uczczenia«
patrz: CHWAŁA
  • - Była koronacyia krola Io MSCi Iana trzeciego ktory quam felicissime diutissime Regnet [oby jak najszczęśliwiej i najdłużej panował] na Chwałę Maiestatu Polskiego y obrony Rzpy Chrzescianskiey. PasPam 248
  • - Wyszlismy tedy za Granicę [...] zaspiewawszy węsoło naczęść y Nachwałę Imienia Wszechmogącego. PasPam 78
co diabeł przez płot przerzuci
»dla złych ludzi dostepne jest tylko to, co przeznaczy dla nich diabeł«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
  • - ZAcy/ á Orgánistowie/ Bálwierze/ málárze/ Ci wszyscy złe żony máią, kogo Bog chce/ skarze. U nich záwsze iák w browárze/ kłopot/ przeklinanie/ Co dyabeł przez płot przerzuci/ to się im dostánie. NowSow A4v
na rubaszyństwo
»dla żartu«
patrz: RUBASZYŃSTWO
  • - Insze koni[e] y te nasze cosmy namieyscu lepszych pozostawiali na Rubaszynstwo Oddałęm Urzędnikowi y chłopom. PasPam 157v
do gardła
»do utraty życia, do ostatniego tchu«
patrz: GARDŁO, GARDŁO, GARŁO
  • - Poczęto zaraz Traktować konfederacyią albo raczey Praktykować. Zeby się sprzysiądz Una nimi Voto [jednogłośnie] krola do Garła nie odstępować. PasPam 241
dobra sława (sz. zm.)
»dobra reputacja«
patrz: SŁAWA
  • - WMSCi ta niechay niekonfnuduie afflictio ktora za Sobą dobrey Sławy y wszelakich szczęsliwosci pociągnie koseqvencyą. PasPam 142
  • - Będziesz pełen dobrey sławy łaski krolewskiey y honorow wszelkich. PasPam 144
  • - Kto mi bierze Sławę dobrą bierze mi Zycie. PasPam 185
dobra reputacyja
»dobre imię«
patrz: REPUTACYJA
  • - Upewniam że ta okazyia ani honorowi ani dobrey reputacyiey szkodzic niebędzie. PasPam 142
  • - Sąm to Bog podaię nąm tę okazyią tak Snadną do nabycia dobrey reputacyiey. PasPam 237v
aprehensjej czyjej pobłażać
»dogadzać czyjej próżności«
patrz: APREHENSJA, APREHENSJA, APRENSJA, APREHENCJA
  • - Ludzkiey tedy nieco apprehensiey ludzie pobłażaiąc/ na panegirach/ na Entomiach/ na Monumentach grobowych rysuią swoie Genealogią. WojszOr 93
dać komu dzięgielu z kminem
»dokuczyć komuś«
patrz: DZIĘGIEL
  • - Pan Rakocy [...] Wybrał się na czosnek do Polski alec dano mu nietylko Czosnku ale dzięgielu z kminęm. PasPam 52-52v
niewyparzona gęba (sz. zm.)
»dosadny, wulgarny sposób mówienia«
patrz: GĘBA
  • - niewyparzona gęba. Schand-Maul. langue de vipére. T III 369
  • - Chciał bowiem Bog ná tym Mężu pokázáć, czego się w onym drugim żywocie wszyscy Blázgoniowie y niewstydliwi Gębalowie spodziewáć máją, zwłasczá, że owi wszyscy ludzie wszeteczni y plugáwomowni, ktorzy tak gębę niewypárzoną máją, że im z niey nic dobrego nie wychodzi [...] tego doznáją. GdacPan 77
wozić groble
»dostarczać, zwozić ziemię do sypania grobli«
patrz: WOZIĆ
  • - Kaydany ktore na nas zgotowali Sami się Słusznie nimi nabrząkali Takami woząc Dumni Boiarowie Wały y Groble iako Niepanowie. PasPam 110v
wozić wały
»dostarczać, zwozić ziemię do sypania wałów«
patrz: WOZIĆ
  • - Sami się słusznie nimi [kajdanami] nabrząkali Takami woząc Dumni Boiarowie wały y Groble iako Niepanowie. PasPam 110v
pytać się z daleka
»dowiadywać się pokątnie, rozpytywać się ostrożnie«
patrz: Z DALEKA
  • - Pytąm się z daleka iesli się do krola nie doniesło. PasPam 175v
mit.
z hipokreńskiej pić bani
»doznać, doświadczyć natchnienia poetyckiego.«
patrz: PIĆ
  • - Dokąd się, moja lutni, napierasz skwapliwie? Chcesz na świat [...] Ach, nie wiesz, czego-ć się chce! Różne w ludziach smaki [...] Jeden, co lepiej pisze, znajdzie w tobie siła, Co by cierpliwsza głowa jeszcze przekreśliła [...] Inszy, choć z hipokreńskiej nie pił nigdy bani, Żeby się coś zdał, czego nie umie, pogani. MorszAUtwKuk 6
zostać w afroncie
»doznać obrazy, zostać znieważonym«
patrz: ZOSTAĆ
  • - Teatrum ci to ná rozliczne sceny Tu śmiech, tu żarty, iuż ci smutne treny, Ten się uskárza, że został w afroncie Ta urażona słowem płácze w kącie. DrużZbiór 539
nad kim chodzić
»dozorować, pilnować, strzec kogo«
patrz: CHODZIĆ
  • - Już południe przychodzi, a my jeszcze żniemy. Czy tego chce urzędnik, że tu pomdlejemy? Głodnego, jako żywo, syty nie wygodzi, On nad nami z maczugą pokrząkając chodzi. SzymSiel 155
za kim chodzić
»dozorować, pilnować, strzec kogo«
patrz: CHODZIĆ
  • - We srodę wypuszczac naszych ze Dwora poczeli procz drobney czeladzi, za kozdym z naszych strzelcy chodzili, iakoz widzielismy sami tego bydz potrzebę, acz się zrazu zdało Nam pryhre. PiasRel 53v
  • - Tego wszytkiego áni ostrość práwá, áni surowość Hetmánow nie pohámuie, bo czyli podobna, áby Hetmán zá káżdym Pułkownikiem, Pułkownik zá Rotmistrzem, Rotmistrz zá Towárzyszem, Towárzysz zá Czeládnikiem chodzić miał, y bronić mu sweywoli. FredKon 86
  • - Niemiłosierny kapitan ledwo mu [Gerionowi] kilka dni na to [oddanie pieniędzy] pozwolił y zaraz mu warte przydał zeby za nim wszedzie chodziła. HistŚwież 153
do diabła
»dużo, bardzo wiele«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
nabić /komuś/ uszy
»dużo komuś o czymś powiedzieć; przekonać kogoś o czymś, wmówić komuś coś«
patrz: NABIĆ
  • - Nabił ci mu tedy uszy nie tylko temu dał pokoy ale z Woyska od Cwierci wyiechał. PasPam 114v
  • - Zeć zły człowiek nabił uszy, taki żal masz na twej duszy. Rozum niech twój sam osądzi, gdy rozumiesz, że wzrok błądzi, że to rzeczy niepodobne; bo i uszu nie są godne Te awizy, co cię niemi sturbowali niepewnemi. StanTrans 90
  • - Nabiiam, v. m. F. nabiię. 1) benageln, mit Nägeln beschlagen; voll Nägel, Pfähle schlagen. 2) laden ein Gewehr. 3) einschlagen, einrühren, als Eyer. 4) füllen. 5) niedermetzeln, niederhauen. 1) ficher, enfoncer, cogner beaucoup de pieux, de cloux. 2) charger un canon à feu. 3) brouiller, mettre dedans pour préparer qu. ch. 4) remplir. 5) tuër un grand nombre de; abatre beaucoup de. § 1) nabił palow, kołow, gozdzi; nabiię tę deskę goźdźmi. 2) nabić muszkiet kulą. 3) nabić iaiec na iaiecznicę; iuż gorzałczany nabił na gorzałkę. 4) dobrze mu to wory nabiia. 5) z szańcu wiele mu ludzi nabito; nabił ptastwa, zwierza. nabiiam działo. ein Stück laden. servir le canon. nabiiam komu uszy czym. einem einbläuen, den Kopf toll machen. ravoder aux oreilles de qu; inculquer; batre les oreilles à qu. de qu. ch. § nabił mi uszy temi powieściami. nabili mu to w głowę, tym głowę. man hat ihm dieses in den Kopf gesetzt. on lui a mis cela dans la tête. § nabił sobie tym głowę. T III 887
do biesa
»dużo, wiele«
patrz: DO
  • - Do Bogá ich/ Sic potius loquendum, quam do kátá ich/ vel do biesá ich. vide Wiele. Kn 124
  • - do bisa. [...] 2) viel. [...] 2) beaucoup. § [...] 2) do bisa tam graczow, złodzieiow. T III 52
chłop jako drąg
»duży, wysoki mężczyzna«
patrz: JAKO
  • - Chłop iako drąg ein grober Kerl. KellGram 225
dwojaką manierą
»dwoma sposobami«
patrz: MANIERA
  • - Ponieważ WMMPan sam mowisz ze dwoiaką manierą woiuię to ia tez proszę o dwoiaką zapłatę y wodną y lądową. PasPam 67v
uszyć komu boty (sz. zm.)
»działać podstępnie, intrygować«
patrz: USZYĆ
  • - Pilat [...] duma, iákoby Herodowi uszyć boty [...] bo w sobie wzáiem byli nieprzyiaźni. MłodzKaz II, 146
  • - Ale iak iego [sułtana] nágła iest exaltácya, ták prętki upádek [...] bo Iánczarow prętkie bunty, uszyią mu boty. ChmielAteny II 479
komu ukować buty
»działać podstępnie, intrygować«
patrz: UKOWAĆ
  • - Anton zas od swych przed zaczęciem woyny, Pod Brundusium z rządu był wyzuty; Cesarz, gdyby nie był na wielu hoyny Teszby mu byli ukowali buty. ChrośKon 307
szyć buty ,
szyć (komu) boty (sz. zm.)
»działać podstępnie, intrygować,«
patrz: BOT, BOT, BUT, BÓT
  • - Iako Krol komu Odmowi czego zaraz boty mu szyc trzeba Zaraz szlachte buntowac y na Rokosz wołac. OpalKSat 53
  • - Na ciężarÿ y oppressią chłopską w Polscze [...] Szyią boty Chudzinie O przyczynke nie trudno winuią Stem drugim grzywien chłopa ledwie ze y dusze Nie wydrą z niego. OpalKSat 9v
  • - Bo mi nieprzyiaciele szyli boty, áby mię zgłádzić, ábo w drodze, ábo w bitwie, ábo w tumulcie. LubJMan 103marg
  • - Lepiey gryść suchar y pić wody morskie. Niż przy biszkoktach, y przy trunkach gustownych Ná targowisko przyść ludzi obmownych. [...] Zadná godziná w pracy niewákuie, ten szyie buty, ow suknie nicuie. DrużZbiór 540-541
kolejno chodzić
»działać według ustalonego porządku, na przemian, na zmianę«
patrz: CHODZIĆ
  • - Áby powoli przywykały Kompanie/ trzemá podziáłámi/ álbo częściámi/ w ciągnieniu chodzić będzie powinna Chorągiew/ ná-kształt pierwszey/ y zádniey straży/ kożdey części/ Towárzyszá biegłego Woyny/ przydawszy do prowádzenia. Albo raczey pierwszą część/ Rotmistrz poprowádzi/ drugą Porucznik/ pod trzecią Chorąży przodkowáć ma/ ále tá część/ srodek záwsze z Chorągwią będzie trzymáła: Támte dwie [części chorągwi, tj. straż przednia i tylna]/ raz przodem, drugi raz pozad będą dniámi koleyno chodziły/ áby żadney cześci krzywdy w vpośledzeniu nie było. FredKon 4
dziękuję z bedłek
»dziekuję, odmawiając czegoś mi zbytecznego; rezygnuję z wątpliwej przysługi«
patrz: BEDŁKA, BEDŁKA, BETKA, BETŁKA
  • - Kiedy powiedałęm im [posłom moskiewskim] ... że mię iuz był wziął Moskal w okayiey z Dołkornskiem [Dołgorukim] to mowili że byś był miał wstolicy wszelakie poszanowanie y na iego [stryja Paskowego] Imię y Zasługi Narodowi Naszemu wdzięcznie [wdzięczne] pewnie wyszedł bys był bez okupu. Alem ia rzekł dziękuię z bedłek. PasPam 165
dziękuję ubogi z bedłek
»dziekuję, odmawiając czegoś mi zbytecznego; rezygnuję z wątpliwej przysługi«
patrz: UBOGI
  • - Dziękuię vbogi z bedłek, káżdy z tych Ich Mościow sposobny zá pierwszą znáiomością kazać mnie wbić ná pal, álbo záwiesić ná stálistym haku. AndPiekBoh 77
po całej nocy robić coś ,
robić coś po całym dniu i nocy
»DZIEŃ, NOC«
patrz: CAŁY
co dzierżać arendą ,
mieć co arendą (sz. zm.) ,
trzymać co arendą (od kogo), arendami (sz. zm.)
»dzierżawić co od kogo«
patrz: ARENDA, ARENDA, HARENDA
  • - Miał tesz ten Goiszewski od X. Koniecpolskie[go] chłopską rolię we wsi Potoku czy arendą aboli dożywocim. TrepNekLib 102
  • - Od p[ro]boscza Miechowskie[go] arendą miał Smrokow wies [Frizer, mieszczanin krakowski]. TrepNekLib 70
  • - Dzielioski [...] puscieł potym [...] Lysakow drugiemu Zieciowi Goszowskiemu co go sąm od Ksiedza ostrowskie[go] arendą miał. TrepNekLib 83
  • - Faliecki Mieszczanin Crac. [...] kamienice miał na S Jana ulicy [...] przedawszy tę kamienicę Dzierzał arendą od Pana Pana Teczynskie[go] kilkanascie liat. TrepNekLib 84
  • - Trzymam árendą. Kn 9
  • - Gębczynski [...] trzymał arendami wioski w podgorzu na społ z Borowskim. TrepNekLib 94
  • - Połowica oyczyzny ktora odeszła do panow Krzystophowiczow Dowiatow Przyłączoney Przez onego pana Jeromina Stryia mego trzymaiącemu Arendą od nieboszczyka Rodzica mego do gruntow oyczystych. DekrŻmud 207a
  • - Tomasz Szubert, wolny, trzyma gburstwo włok 3 arendą. InwPuck 42
  • - Byłem z jks. Jurewiczem kanonikiem wileńskim u jp. Oborskiej w Baksztach, bo natenczas arendą jejm. Bakszty trzymała. ZawiszaPam 35
  • - Kostka Napierski [...] Czorsztyn Ząmek przy Graniczy Wegierskiey był opanował Vbiegszy Arendarza Zyda ktory na ten czas Arende był w tymze Zamku trzymał. KomonDziej 148
  • - Zywieczkie Panstwo Arendą trzymał IM pan Wawrzyniec Wodziczki. KomonDziej 177v
z łaski czyjejś
»dzięki komuś«
patrz: ŁASKA
  • - Poniewaz niegodzięnem zasłuzonego chleba u zwiąsku pozywi mię ieszcze domowa skiba z łaski Oyca mego. PasPam 122v
  • - Czegos WSMSC affektował z łaski IoKMSC Pana Naszego Miłościwego to WSmosc nie od mownie otrzymuiesz. PasPam 145v
  • - Z łaski WMM Paniey dosyć mi się stało kiedy mąm słowo. PasPam 224v
za czyimś powodem
»dzięki komuś, dzięki czyjejś działalności, z przyczyny czyjejś«
patrz: POWÓD, POWÓD, PUWOD
  • - Dos[yć] na tym zezmy posłali Wdzie ze trzydziesci Ięzykow. Z charcu za powodem Onego Chłopca. PasPam 104
  • - Obozy z dostatkami pobrali y fortec kilka potęznych Opanowali a przecię to wszystko zanaszym powodem. PasPam 282v
stanąć elektem na marszałkostwo
»ELEKT«
patrz: MARSZAŁKOSTWO
zostać w błędzie
»fałszywie pojąć sprawy wiary, religii«
patrz: BŁĄD
  • - Ztámtąd wyszedłem ku dniowi/ O krzcie nie mysląc/ bom został w tem błędzie: Zem we snie tylko iákąś widział márę/ Y swam rozumiał bydź práwdziwą wiárę. TasKochGoff 309
padać na głowę
»fikać koziołki«
patrz: PADAĆ
  • - Koziéłék przéwrocić. [...] Saltus in caput [...] Cernuo [...] cernulat habetur. Koziełki przéwrácam/ Padam ná głowę. Kn 131
poczekaj jeno
»forma pogróżki«
patrz: POCZKAĆ, POCZEKAĆ
  • - Będęc ia tobie rada Dyiabeł w tobie poczekaieno. PasPam 198v
tak nam Panie Boże dopomóż i jego niewinna męka
»formuła przysięgi«
patrz: MĘKA, MĘKA, MEJKA, MEKA
  • - Tego wszystkiego Io kMSCi P.N.M. dotrzyma y my dotrzymamy. Tak nam Panie Boze dopomoz y iego niewinna Męka. PasPam 213
mieć kogo za bydło.
»gardzić, pogardzać kim«
patrz: MIEĆ
  • - Dobry lekarz/ [...] się choremu niezprzeciwia w gorączce [...] A nie iedno zá chore y owrzedziałe wszytkie złe ludzie rozumie [...] ále im też tego nie przyznawa/ áby ludźmi byli/ máiąc tákie zá bydło/ ktorzy rozumu/ to iest/ nayprzednieyszey części człowieká/ nie máią. StarPopr 44
gdzie się podoba
»gdzie ktoś chce«
patrz: GDZIE
  • - Osunął się na mnie począł fukac. Wolno mi stanąc gdzie się podoba. PasPam 244
chłód brać w pięty
»godzić się z niedostatkiem, biedą«
patrz: PIĘTA
  • - Któż ci winien, kochany, Że zrobiwszy gwałt naturze Z pana jesteś poddany. Dałeś rozum na wykręty I ukryte prywaty, Chuchajże w garzść, chłód bierz w pięty I szacuj się na raty. MałpaCzłow 197
gonić do pierścionka
»GONIĆ«
patrz: PIERŚCIONEK, PIERŚCIONKA, PIERŚCIONKA, PIERZCIONEK, PIERŚCIUNEK, PIERŚCIONEK, PIERZŚCIONEK
kogo jak(o) bydło gnać
»gonić, ścigać«
patrz: GNAĆ
  • - [...] Im się mniey Turcy takiey spodziewali zdrady Tym ich wiecey zginęło: tym sprosniey uciekli A Niemcy ich iak bydło, gnali kłoli siekli [...]. PotWoj 113
  • - Onic to ludzie oni cosmy ich tą niwą Sto razy, iako bydło; szablą gnali Krzywą [...]. PotWoj 161
Ze skóry łupić (sz. zm.)
»grabićkogo, zdzierać z kogo«
patrz: ŁUPIĆ
  • - BIáda nam wielka ná te násze Pány/ Práwie nas łupią z skory iák bárány/ Nigdy z pokoiem człowiek nie vsiędzie/ Chybá co złego przy piwie zábędzie. LamChłop A
  • - O nie ná to cię postánowiono, ábyś poddánych z-skory łupił, w-niwecz obracał, pod pretextem rządu, ciemiężył i martwił, ále żebyś ich karmił, Vt det illis cibum, Zbestwisz poddánych Pánie nász, będą się upomináli chlebá, będą nápieráli ieść? nic to! day iem przedcię, Det illis. MłodzKaz II, 225
  • - Wzbudzi Bog Tyránná iákiego, Fokása iákiego, Rządcę Miástá, ktory z-uboztwá powstał, Aiuvit pauperem de inopia, áż on ubogich poddánych runo, i wełnę, to iest dostátki zbiera, z-skory łupi, substáncyą ich pożera, á oni co? Coram tondente se obmutuit, milczą. MłodzKaz IV, 8
baranie flaki rozdrażnić
»grać na instrumentach smyczkowych«
patrz: FLAK
  • - Przyszło rozochociwszzy się y Baranie flaki rozdraznić. PasPam 169v
pogrzeb się komuś gotuje
»grozi komuś śmierć«
patrz: GOTOWAĆ SIĘ
  • - Od tego czasu Nieborakowi Gosiewskiemu począł się pogrzeb gotować. PasPam 185
basarunkiem potrząsać
»grozić grzywną za obrazę, zniewagę«
patrz: BASARUNEK, BASARONEK, BASARYNEK, BASARUNEK, BASSARUNEK
  • - A ktoz dzis u nas trzęsie naybardzi Seymikiem? Co wiedziec kto: wziąwszy ´ski, albo od Bracławia Albo się powie z Mozosz, tak siełę rozprawia Przygrzawszy Animuszu, iakiemkolwiek Trunkiem Spytasz go, gdzie się rodzieł? zaraz basarunkiem Potrząsa: zaraz liczy Rotmistrze y Pułki Gdzie służeł: choc za ciurę gdzie skrobał gomułki. PotWoj 61
pilnować kart
»grywać w karty«
patrz: KARTA, KARTA, CHARTA
  • - Siedział iako lelek [...] na inszych zapatruiąc się awięcey pilnuiąc kart. PasPam 283v
szczęśliwie nam panujący
»grzecznościowe określenie odnoszące sie do króla w tym czasie panującego«
patrz: PANUJĄCY
  • - Pan Bog dał Piasta [...] Iana Sobieskiego [...] ktory Stanął Elektem dnia 19 maia Inauguratus dnia Eiusdem Nam dziś szczęsliwie Panuiący. PasPam 246v
szczęśliwie nam panujący
»grzecznościowe określenie odnoszące sie do króla w tym czasie panującego«
patrz: SZCZĘŚLIWIE
  • - Pan Bog dał Piasta [...] Iana Sobieskiego [...] ktory Stanął Elektem dnia 19 maia Inauguratus dnia Eiusdem Nam dziś szczęsliwie Panuiący. PasPam 246v
żyć w błędzie
»grzeszyć, źle postępować«
patrz: BŁĄD
  • - Zyć muszę nigdy w popráwionym błędzie/ Troski y wieczne cierpiąc niepokoie/ Cień mię słoneczny náwet strászyć będzie/ Przed oczy niosąc plugástwo mi moie. TwarSDaf 122
ciemną gwiazdę mieć
»gwiazda«
patrz: CIEMNY
mydło nosić
»handlować mydłem«
patrz: MYDŁO
  • - Podobnieyszy on Mydło z krupką po Zamosciu nosic nizeli krolowac. PasPam 244v
iść gdzie noga nie postała
»iść, gdzie dotąd nikogo nie było«
patrz: NOGA
  • - Alterowało to nieiednego ze to [...] iść tam gdzie noga Polska niepostała. PasPam 53v
iść z kimś kolano z kolanem
»iść lub jechać blisko kogoś, tuż obok kogoś«
patrz: KOLANO
  • - Iedziemy tedy w tropie dwadziescia kilku ludzi rachuiąc y z Swoią Czeladzią kolano z kolanem. PasPam 156v
iść do biesa
»iść na marne, marnować (się)«
patrz: BIES, BIES, BIS
  • - Bo tak Bog chce Abys niedługo zażył czegoś marnie nabył Tak sprawiedliwosc każe wydarłeś niech drugi Tobie wydrze, Albo więc smierć wszytko odejmie A drugiemu zaś odda, Komubyś nie życzył Dla tego Xięze zbiory do biesa więc idą Bo z Koscioła zbieraią y cnych fundatorow Zawodzą. OpalKSat 19v-20
toczyć się do biesa
»iść na marne, marnować (się)«
patrz: TOCZYĆ SIĘ
  • - Tantala ta najbardziej pewnie męka tyka, Że się strawa tak blisko od gęby umyka, A Syzyfa to, że gdy mniema, iż do kresa Dotoczył kamień, na dół toczy się do biesa. MorszAUtwKuk 324
diabłu oddać
»iść, obrócić na marne, zmarnować, stracić«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
iść w tropie
»iść zwartą grupą«
patrz: TROP, TROPA
  • - Idziemy tedy w tropie dwadziescia kilku ludzi rachuiąc. PasPam 156v
od czego począć
»jak, w jaki sposób rozpocząć działanie«
patrz: POCZĄĆ
  • - Od Czego naypierwey począc. PasPam 242
jakimś sensem
»jakimiś słowy, w jakiś sposób«
patrz: SENS
  • - Ozwie się na to Pać Woiewoda Trocki podobnym iezeli mogę pamiętać Sensem. PasPam 136
  • - Zacząłem tedy takiem sensem nie bardzo maiąc czasu do przygotowania należytego. PasPam 84v
jedź do diabła
»jedź precz, wynoś się«
patrz: JECHAĆ
jedź do dyjabła
»jedź precz, wynoś się«
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
  • - Iedz do Dyiabła iedz tez ty do dwoch. PasPam 203
jest czas
»jest możliwość«
patrz: CZAS
  • - Uchoc WSC puko iest Czas.