Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
rozbójniczym sposobem
patrz: ROZBÓJNICZY
(Być) przy baczeniu
patrz: BYDŹ, BYĆ, BYĆ
  • - Báczenie/ rozum/ Iést przy baczeniu/ [...] sanae mentis, sanus mente, idem. przy sobié [...] z baczeniem/ z rozumem. Kn 11
  • - Náleźli [...] człowieká siedzącego/ od którego dyabelstwá wyszły/ odziánego/ przy baczeniu u nog Páńskich. BirkNiedz 120
bankietowy rządca
patrz: RZĄDZCA, RZĄDCA, RZĄDŹCA, RZĄDCA
  • - Biesiádnik co ucztę spráwuie/ biesiádny abo bánkietowy rządcá Kn
biesiadny rządca
patrz: RZĄDZCA, RZĄDCA, RZĄDŹCA, RZĄDCA
  • - Biesiádnik co vcztę spráwuie/ biesiadny ábo bánkietowy rządcá/ Conuiuator. Kn 29
groch tyczny
patrz: TYCZNY
  • - Groch tyczny/ Wielogroch. Pisum maius Kn 209
wielki stolnik
patrz: STOLNIK
  • - Przyiechali tedy porządkiem dobrym pięknie Offanassy Iwanowicz Nestorow wielki stolnik Carski człowiek Familiiey Starenney Moskiewski Drugi z nim [...] Iwan Polikarpowicz Dyak. PasPam 163v
atak przypuścić
patrz: PRZYPUŚCIĆ
  • - Na zajutrz Attak przypuścił, i szczęśliwie zniosł nieprzyiaciela [Sobieski]. ŁubHist 113
wstyd przyrodzony
patrz: PRZYRODZONY
  • - Lidora sama przyiecháła Iak niewolnica wszytká się okryła Płasczem, y twarzy nic nie ustroiła, Oprocz co gładkość lub zaniedbáná W wstyd przyrodzony była znią ubráná [...]. OblJasGór 104
potrzeba przyrodzona
patrz: PRZYRODZONY
  • - Wypróżniáć się/ iáko źwierzętá czynią. honestius dicitur ná stoléc iść/ stoléc mieć: Czynić sobie wczás ambiguum est. Potrzébę przyrodzoną odpráwowáć etiam ambiguum, quia duplex est vt diximus, Ná dwór máły. Ná dwór wielki. Oletum facere [...]. Kn 1326
  • - Będziecie też mieli miejsce zá Oobozem/ gdzie będziecie wychodzili ná potrzebę przyrodzoną [...]. BG Pwt 23, 12
  • - Więc kiedy go potrzeba przyrodzona budzi, Stół namacawszy, darmo po kątach się trudzi, Szukając drzwi, żeby mógł wyniść do wychodku [...]. PotFrasz2Kuk II 415
wypuścić /kogoś/ wolnego ,
wypuścić /kogoś/ wolnym
patrz: WYPUŚCIĆ
  • - Idze z tąd zaras, a więznia onego Ktoregos męczył, wypuść mi wolnego [...]. OblJasGór 170
  • - Duglas [...] obligował Radziejowskiego aby napisał list do Butlera, żeby on znowu pisał do Krola wnosząc Instancyą za zostaiącą w oblężeniu Żoną Iego żeby ią kazał wypuscic z inszemi Damami wolną [...]. HistBun 40v
alkierz drutowy
patrz: DRUTOWY
  • - Alkierz drotowy we srzodku dwoie ludzi na Muzyce graią y Ptastwo tamże. ArchRadziw 1638 64, 6
drutowy alkierzyk
patrz: DRUTOWY
  • - Tamze na Gurze drotowy Alkierzyk [...] Kwatery Druciane całe takze u Wierzchu drot. ArchRadziw 1638 68, 24
bicz drutowy
patrz: DRUTOWY
  • - Tám były wszystkie od Heleny święty/ Zbáwicielowe pochowáne sprzęty: Słup porfirowy/ Krwią świętą skropiony/ Włocznia ktorą bok Pánski przebodziony: Gwozdzie/ drabiná/ postronki surowe/ Młot/ kliszcze/ gębká/ y bicze drotowe: Tytułn Krolewski/ y insza ármatá/ Y Mágdaleny wonne Aromatá. TwarKPoch D2
alkierz marmurowy
patrz: MARMUROWY
  • - W alkierzu marmurowym [są rzeczy]. ArchRadziw 1638 52, 7
coś niewiele
patrz: NIEWIELE
niewiele myśląc
patrz: NIEWIELE
niewiele wart
patrz: NIEWIELE
  • - [...] ow (nie wiem iák go zwáć) nikczemny zwyczay nie wiele wart; kiedy niektorzy/ prawie z drukowanym Katálogiem (ktory to zárowno ták po wczorayszey/ iak po tygodniowey spowiedzi záwsze służy) uklęknąwszy/ iák historyikę/ albo powiástkę bez żádnego pokuty znaku prawią [...]. BujnDroga 109-110
  • - Niewielka tedy konsolacyja i tylko prawdziwie złe wewnętrzne pokrywające lekarstwo, z którym w essencyjalnych rzeczach nigdy sejmy nie będą dochodzić. [...] Blechować to jest mizerną lopiąnkę i dziury gdzieniegdzie łatać, nie z fundamentu co radzić. Niewiele taka polityka i politycy warci. KonSSpos 129
niewielkie rzeczy
patrz: NIEWIELKI
lecieć jak grad ,
lecieć jako grad
patrz: GRAD
  • - Skoczylismy tedy we wszystkim biegu pod Mury. A tu iako grad lecą kule. PasPam 59
  • - Kiedy poczną ognia dawac kiedy poczną parzyc zdział iako grad kule lecą. PasPam 94
  • - Dusze potępionych iak grad do piekła lecą. OblJasGór 143v
wesołego alleluja
patrz: WESOŁY
  • - Imp. krakowski obchodząc wczora Groby Pańskie zachwalił królowi jm. grób u oo. franciszkanów [...] Tam tedy pojachał [król] na mszą i wesołego alleluja winszować sobie kazał. SarPam 210
niewola bezecna (sz. zm.)
patrz: NIEWOLA
  • - Tę niewolą opuść/ tráfisz ná inną/ gdy własnym pássyom twoim służyć będziesz. [marg.] Niewola bezecna. BirkOboz 85
  • - Sascy Consyliarii [...] iuż [...] za wygraną mieli chcąc Wolny od Wieków Narod nasz wtak bezecney (:iak sami ięczą) widzieć niewoli. OtwFDzieje 37
piszczek pogrzebny
patrz: PISZCZEK
  • - Piszczék ná stypié/ ábo pogrzébny/ [...]. Kn 703
wypalić cegłę (sz. zm.)
patrz: WYPALIĆ
  • - Wypalić cégły/ wapna/ piéc/ drwá. Coquere lateres, calcem semel, bis. [...]. Kn 1323
  • - Wypalić dobrzé cégłę/ [...] Excoctum reddere [...]. Kn 1323
  • - Cegły wypalono 18 bez 50 Sztuk. SapADiar 164
ból wyciągać (sz. zm.)
patrz: WYCIĄGAĆ, WYCIOGAĆ, WYCIĄGAĆ
  • - Liście kapuściane z piwem a z otrębami pszennymi dobrze rozwarzone, wyciąga ból i ulżywa żyłom suchym. DorHipTur 260
  • - Tęn plastr bol wyciąga, y puchlinę, nie tylko swieżą, ále y stárą rozpędza. HaurEk 56
potrzeba wyciąga (sz. zm.)
patrz: WYCIĄGAĆ, WYCIOGAĆ, WYCIĄGAĆ
  • - [...] chcemy, abyscie na podwode Koni tilo, ile pomieniony Sekretarz Nasz dac rozkaze, i sama potrzeba wyciągac będzie, pod te zwysz mianowane rzeczy Nasze, bez zadnego zatrudnienia i omieszkania dawali [...]. VorLetSkarb 169
  • - Podwody sama wyciąga Rzpty potrzeba. PasPam 161v
  • - [...] mieysce do osuszenia vpatrzywszy, porząnnie rowem przeoráć, tyle rázy, ile sámá tego wyciągáć będzie potrzebá. HaurEk 5
zabrać /coś/ w cyrkiel
patrz: ZABRAĆ
  • - Ten tedy wymiar wszystkich tych części szerokości to jest stop 39. zabrawszy w cyrkiel ze skali, niech wypuści za linie kortyny i kawalera, i parallelowemi liniami określi do koła fortecy. BystrzInfArchW H3
przedniejsza baszta
patrz: PRZEDNI
  • - W błękitnych murách niebieskich obáliwszy przednieyszą básztę [...] w krew á popioł obracałem wszytko. AndPiekBoh 6
blach przedni (sz. zm.)
patrz: PRZEDNI
  • - Żelaznym szyszakiem głowę swą przykrełá/ Y tákowyż przedni blach ná piersi włożeła. OvOtwWPrzem 218
  • - Blach przedni czarny Szmalcowany [część zbroi]. ArchRadziw 1638 46, 14
  • - W Kozáckim Rynsztunku doyźrzeć potrzebá, áby (gdy nie może być Páncerzow) lekkiey zbroyki, álbo sámego przedniego bláchu, záżywano. FredKon 34
  • - Przedtym odważni Káwálerowie, bláchu tylko przedniego záżywáli. AndPiekBoh 26
cyna przednia
patrz: PRZEDNI
  • - Kontryfał/ cyná przédnia ábo Angiélska/ Stannum Anglicanum nobilissimum [...]. Kn 300
  • - Cyná przédnia/ vide Kontryfał. Kn 92
  • - Kontryfał/ cyná przednia ábo Angielska. Stanum Anglicanum. SzyrDict 119
  • - Cyna [...] cyna przednia, kontryfał. Englisch Zinn. étain d'Angleterre. [...] T III 169
rzecz niezwyczajna
patrz: NIEZWYCZAJNY
już ... nigdy
patrz: NIGDY
nigdy ... już
patrz: NIGDY
  • - Puko zyw będę nigdy się iuz takiey kommendy niepodeymę. PasPam 238
jak tylko ... nigdy
patrz: NIGDY
nigdy potym
patrz: NIGDY
  • - Iednak przecię nigdym iey [ryby] potym nieiadł. PasPam 65
lekce uważyć
patrz: UWAŻYĆ
  • - Lekce tedy te pierwiastki Cudá uważywszy/ znowu pokłádli się y spáli. KalCuda 115
gotowe pieniądze
patrz: GOTÓW, GOTOWY
  • - Tam ma apn Podskarbi zastać cos gotowych piniędzy. tedy obiecuie Wąm z tych zaraz wyliczyć [...] My iednak czym lepszym niezapomniemy was opatrzyc feliciori tempore. PasPam 179
lekce uważać
patrz: UWAŻAĆ
  • - Nie wytrwał pan Bóg kiedy lud przeklęty, Lekce uważał on dár jego święty, Którym kwitnęły góry i niziny Naszej Krainy. GrochWiersze 217
utulić się od żalu
patrz: UTULIĆ SIĘ
  • - [Matka s. Negry] Wnidzie do więzienia/ naydzie że [jej córka] iáko ztrętwiáła y umárłá leży/ y nie może się od żálu utulić mátká. OkolNiebo 33-34
parać się niewstydem
patrz: PARAĆ SIĘ, PARAĆ
  • - [Wenera] ták wiele sprosnych popełniłá złości: Bo się raz zległá z Marsem drugi raz niewstydem Páráła z Anchizesem, niegdy z Adonisem. DamKuligKról 204
  • - Niech żona moiá będzie cudzołożną, Niechay z nią pełnią wszeteczność bezbożną Wszyscy, ktorzy się paráią niewstydem. ChrośJob 114
piżmo aleksandryjskie
patrz: PIŻMO
  • - [...] do tego przydáć wybornego y przedniego Piżmá Alexándriyskiego własnego/ nie fałszowáneg[o]. SyrZiel 606
o czym (będzie, napiszę, napisze się) niżej
patrz: NISKO
  • - Niewinnie zabili woięnnika szczęsliwego Wodza dobrego y Senatora wielce pocciwego oczym napiszę nizey. PasPam 101
  • - Kłopoty wielkie ogarnęły mię dla iey dziecinnych Interessow O czym będzie nizey PasPam 225v
  • - Ostatek potęgo swoiey zgubili o czy się nizey napisze. PasPam 247
  • - Wdzięcznie to przyiął na List odpisał Mnie traktował o czym będzie nizey. KaczListySkrzyd 162v
tymczasem niżeli
patrz: TYMCZASEM
piędzią nie ustąpić
patrz: USTĄPIĆ
  • - Było tedy z kwadrans dobry że ani ten temu piędzią nie ustąpił. PasPam 105-105v
iść wolnym krokiem
patrz: KROK
  • - [...] wnet z gory bydło pospądzáne/ Wolnym krokiem ná brzegi idzie roskazáne. OvOtwWPrzem 99
  • - Owiec y bierek trzody nie zmierzone okiem Razem pasły, razem szły, ale wolnem krokiem [...]. PotWoj 73
  • - Wolny, wolen [...] wolnym, nieprętkim szli krokiem [...]. T III 2601-2602
nie ustawać w czymś
patrz: USTAWAĆ
  • - Opuscił tedy uszy Arcybiskup powątpiwaiąc w Swoiey Intencyiey ale postaremu nie ustaie w dopinaniu y ma nadzieie. PasPam 230
  • - Nieustawa owazny Cynegirus wprzedsię wziętey impezie. PasPam 86v
ustawa zakonna
patrz: USTAWA
  • - Zakonnik ieden/ że nie chciał żyć wedle ustaw Zakonnych/ Szyię złamie. A drugi/ że nikczemnie y nieuważnie odpráwował/ powietrzem umrze/ y ták ci wszyscy dziś będą potępieni. OkolNiebo 88
ustał ból
patrz: USTANĄĆ, USTAĆ
  • - Tegoż nie ustał mi bol w ręce prawey y włokciu - Owszem y w nodze prawey Suchy bol nadwuch mieyscach Odezwał się. SapADiar 162
goździki kramne
patrz: GWOŹDZIK, GOŹDZIK, GOŹDZIK
  • - Wziąwszy [...] nasienia Bazyliowego/ Gwoździkow kramnych po poł szkrupuła. SyrZiel
  • - Wziąć każe [Vigo] co naświeższego Nárdusu Indyáńskiego/ Alenki/ ktorą Aloe Epaticam zowią: Tucyey/ Gwoździkow kramnych/ káżdego po rowney części. SyrZiel 33
  • - goździki kramne T III 412
goździk polny
patrz: GWOŹDZIK, GOŹDZIK, GOŹDZIK
  • - Pęcek z iabłek Cytrynowych, zlekka przetłuczonych, kwiatow Miodunkowych, ábo wołowego Języka, kwiecia Gwoździkow polnych, káźdego po łocie. To wszystko co nadrobniey posiekać, w worek płotná wietchego wsypać, y do báryły, ktoraby czternaście, ábo piętnaście gárcy winá w się wzięłá, we śrzodku zawiesić. SyrZiel 354
anyż kramny
patrz: KRAMNY
  • - Anyż kramny/ Anisum [...] Słodki anyż [...]. Kn 7
zwykło bywać
patrz: ZWYKNĄĆ
  • - Choć się oto niestarał togo nieraz przy iego [Lubomirskiego] Ludzkosci iak to zwykło bywac w komplementach od Zołnierzow Doboszuiących takie potykały słowa: Tobie zacny Panie trzeba unas bydz krolem Polskim. PasPam 149av
krótka broń
patrz: KRÓTKI
  • - Agar Spartanski Na Przymowke o krotką bron iakoby się Na Theatru[m] raczi zesła Nis na łowy [...] odpowiedział. HerbOr 359-360
banicja zadworna
patrz: ZADWORNY
  • - Nie tylko pozwami zadwornym ludzi turbować, ale i banicyje zadworne przeciwko prawu otrzymywać [należy]. AktaKrak II/1 34
do banicji kogo pozwać
patrz: POZWAĆ
  • - A ieśliby kto w tym czasie w Uniwersale prefigowanym nie oddał [łanowego], tedy go ma Poborca sam ex delatione sui, ná Roki Querellowe przed Urząd Grodzki onego Powiatu albo Ziemie, peremptoriè pozwać: [...] A ieźliby na takowy pozew nie stanął citatus ma bydź in lucro kondemnowány, á potym do bannicyi na drugie Roki Sądowe ma go pozwać ex delatione sui Poborca [...]. VolLeg III 316
na co banicją włożyć
patrz: WŁOŻYĆ
  • - Potym się Cesarz na kostnitz y magdeburg wolne Imperij miasta obrocił y na nie banicyą włozył. IntrHist 221
bankiet zawołany
patrz: ZAWOŁAĆ
  • - Tyktá w Perskim ięzyku rozumie się bánkiet záwołany. StarKaz II, 58
  • - Trąbić każ na Ziemiány Stroiąc Bánkiet záwołány. KochProżnLir 190
  • - Po [...] Koronácyi [...] Z. Kościoła Koronáta wiodą ná Pokoie, Gdzie Bankiet záwołany y hoyne nápoie. ChmielAteny1755 I II, 372
bankiet elearski
patrz: ELEARSKI
  • - Jana Rozdrażewskiego bankiet Elearski, wetami zacny nad wszystko wdzięczniejszy. DembPrzew 44
bankiet godowny
patrz: GODOWNY
  • - Spráwiedliwością ostrożony, Uboższy możnych kroci grozy, Wiąże swych zdrajcow w ich powrozy. Przyjętą wiárę zbor umowny Nád wdzięczny bánkiet ma godowny. JurkPieś A2
bankiet studencki
patrz: STUDENCKI
  • - Ten Penał, wpisawszy się w natię, idzie na Convent to iest bankiet studencki, gdzie oni piją; tam powinien Access im dać, to iest według którego conditiey, kilka Talerów, dlatego że go przyięli do swey companiey. GollPam 12-13
uspokoić wojnę
patrz: USPOKOIĆ
  • - Będzie na to czas uspokoiwszy da Pan Bog Woynę tak straszną Turecką. PasPam 243
lecieć jak wiatr ,
lecieć jako wiatr
patrz: WIATR
  • - Zawoła Pąn nachłopca á nie idziesz Nie biezysz na swych nogach nie widzisz Korbacza A chłopiec leci iak wiatr zaraz czyniąc co Pąn Kaze albo zawoła [...]. OpalKSat 7v
  • - Lecz Arnold zanim z kilką swych do koni Przypadszy, leci iako wiatr w pogoni. OblJasGór 56v
niedzielni bracia
patrz: NIEDZIELNY
  • - niedzielni bracia. ungetheilte Brüder, die ihr Bäterliches nicht getheilet haben. des fréres qui n'ont point partagé la succession paternelle. T III 982
zalecić komuś usługi
patrz: ZALECIĆ
  • - Wiadomo czynię [...] Ich MSCiom Stanu Rycerskiego[...] MMPanom y Braci zaleciwszy usługi moie. PasPam 160v
tatarzy nohajscy
patrz: NOHAJSKI
syryjski bławat
patrz: SYRYJSKI
  • - [...] słudzy Iedni pięknie przybráni stali, w kupie drudzy Wychodzili z pokoiow, iedni w drogich szátách, Ci w lámách rożnych, insi w Syriyskich bławatách. DamKuligKról 28
syryjska trzebula
patrz: SYRYJSKI
  • - WOszczycá álbo Bucień/ iest trzeci rodzay/ Syriyskiey ábo Cylickiey Trzebule. SyrZiel 1198
bot.
opich syryjski
patrz: SYRYJSKI
  • - Syriyczyk/ álbo Opich Syriyski/ Rozdział 44. Sison Sinnus Apium Syriacum SyrZiel 150
tyryjski bławat
patrz: TYRYJSKI
  • - Stroy się iako chcesz w Tyryskie bławaty, Iednak bez cnoty wstydzą się szarłaty. MikSil 305v
chorągiew nosić
patrz: NOSIĆ
mydło nosić
patrz: NOSIĆ
wieczerzą nosić
patrz: NOSIĆ
karty nosić
patrz: NOSIĆ
habit nosić
patrz: NOSIĆ
  • - Niech habit różny noszą i różne baczmagi, Aby znano, co poseł, co trybunalista, Co senator, prokurat, a co też dudzista. StarVotBar I I 311
nu jeno
patrz: NU
  • - [Bogaty młodzieniec z Ewangelii] owo zgołá miał przymioty, áby wielu oszukiwał. Nu ieno Tálentaciku, co to ná cię choć i Christus weyzrzy, zákocha się w-tobie [...] Nie oszukiway, nie zdradzay [...]. MłodzKaz I, 446
nu jedno ,
nu jeno ,
nuż jedno ,
nuże jedno
patrz: NUŻE, NU, NUŻ
  • - Nuż/ nu/ nużé/ nuż iédno. Eia [...] Age licemini [...]. Kn 554
  • - Nuieno Soyka bracie pogodzmy ich teraz Niech sie przy nas przeproszą y obłapią zarasz. KodKon 122
  • - Hortandi [...] Nu iedno/ nuże iedno En nu doch KellGram 179
kupić coś na sposoby
patrz: KUPIĆ
rodzony stryj
patrz: STRYJ
  • - Luboc to tam uwięzili w rękach Rodzonego dziecinnego Stryia [...] Alec ia o ciebie się nie frasuię. PasPam 222
lecieć by strzała ,
lecieć jako strzała
patrz: STRZAŁA
  • - [Akteon] leci by strzała po boru sosnowym, zbywając w gęstych zaroślach pogoni własn<éj>, co goni. MiasKZbiór 270
  • - Łódź leci, jako strzała, puszczona z cięciwy, Albo jak po powietrzu ptak, obłowu chciwy. ArKochOrlCz III 292
uszy zatykać
patrz: ZATYKAĆ
  • - Krola z Bawicielem swoim nazywali asz uszy zatykał. PasPam 264
aloes przyprawny albo płukany
patrz: PŁUKANY
  • - Aloes lota et rosata. Gewaschen Aloes. Aloes przypráwny albo płokány. GuldOn 33
aloes zwyczajny
patrz: ZWYCZAJNY
  • - Weźmi Aloesu zwyczáynego ćwierć łotá [...] uczyń bárdzo subtelny proszek, ktory wdmuchiwáy w oko z piorka. VadeMed 76
cebula zwyczajna
patrz: ZWYCZAJNY
  • - WEŚ [...] Cybule zwyczayney głowek dwánaście. CompMed 549
zwyczajny płat
patrz: ZWYCZAJNY
  • - [...] ktore [pieniądze] do dnia dzisieyszego zá 6/8/9 Miesięcy z zwycżáynym płátem po sześci abo 10. Złotych od Stá płácąc/ oddáć y zápłácić będę powinien. DobrPol II, 242
chłopskie urodzenie
patrz: URODZENIE
  • - Ten Ligeza zwiczay miał ze zadne[go] sliachcica, tylko chłopy za sługi chowywał, Iako wtey Księdze odNiego sług y Vrzennikow bardzo wielie chłopskiego urodzenia co beli. TrepNekLib 96
chłop z urodzenia (sz. zm.)
patrz: URODZENIE
  • - Brzezinski [...] chłop iest zurodzenia y niedowiedzie te[g]o aby mialby[ć] Sliachcic. TrepNekLib 42
  • - Udaiesię zasliachcica, ale iescze y iednego niewidziałem choc zurodzenia iawny chlop, ktory na ski nazuałsię, zeby do swey familiey chłopskiey miałsie przyznac. TrepNekLib 45
  • - Sliachcicęm zwal się ale ie[go] osoba chlopęm grubym z urodzenia oznaymowała go TrepNekLib 83v
wolność od czegoś
patrz: WOLNOŚĆ
  • - Béspiéczeństwo/ béspiéczność/ wolność od niébéspiéczeństwá/ Securitas. Kn 20
wolnością darować (sz. zm.) ,
wolność darowana
patrz: WOLNOŚĆ
  • - JEsliby mąż spał z niewiástą y obcował z nią/ á oná będąc niewolnicą/ byłáby mężowi poślubiona/ á nie byłáby okupiona/ áni wolnością dárowána/ oboje będą karáni: ále nie ná gárdle, ponieważ nie byłá wolno puszczoną. BG Kpł 19:20
  • - [...] a w rzeczy Samey Wolnoscią go darował y bogato zapłacił, od komendanta Okrętu owego wziąwszy Swiadectwo ze go przyiął na to aby go Manriquisowi iako nayprędcey Stawił [...]. HistŚwież 190
  • - LIBERTE [...] Darować wolnością wysiekacza, zasłuzonego w Igrzysku szermierskim, uwolnić go od dalszych utarczek y poiedynkow igrzyskowych. DanKolaDyk 260
wolność woli
patrz: WOLNOŚĆ
  • - Bo przeznáczenie do Niebá, nikogo nie przymusza, nikogo nie zniewala, y przeznáczony ták może dobrze y źle czynić, iáko y nieprzeznáczony y pátrząc ná wolność woli może utrácić chwałę sobie nágotowáną przeznáczony, iáko iey nábyć nieprzeznáczony. TylkStrom 114-115
  • - Bog też wolności ludzkiey woli nie powie, mogł by dáć większe pomocy do powstánia, ále się ich niegodnym człowiek uczynił ták wiele rázy niemi wzgárdziwszy. Iest Bog miłosierny, ále też y spráwiedliwy. TylkStrom 37
mieć wolność /coś robić/
patrz: WOLNOŚĆ
  • - Mając tedy, bracia! wolność , wnijść do świątnicy przez krew Jezusową, 20. (Drogą nową i żywą, którą nam poświęcił przez zasłonę, to jest przez ciało swoje.) BG Hbr 10
  • - Mamy ołtarz, z którego nie mają wolności jeść ci, którzy przybytkowi służą. BG Hbr 13
  • - Jeźliby też sprzedał dom mieszkania w mieście murowanem, będzie miał wolność wykupić go, póki nie wynijdzie rok sprzedania jego, cały rok będzie miał prawo do wykupienia jego. BG Kpł 25
  • - Izali ja tylko i Barnabasz nie mamy wolności, abyśmy nie pracowali? BG 1Kor 9
  • - Izali nie mamy wolności jeść i pić? BG 1Kor 9
  • - Izali nie mamy wolności wodzić z sobą siostry żony, jako i drudzy Apostołowie i bracia Pańscy, i Kiefas? BG 1Kor 9
  • - Piwa każdy gbur trzy beczki we żniwa ma wolność sobie zrobić. OpisKról 415
  • - [...] mają wolność młyn budować na najbliższej strudze przy wsi [...]. OpisKról 450
  • - Jakoż z zezwoleniem i akceptacyją tychże pp. frochtarzów postanowiliśmy z niemi na przyszły czas kontrakt tenoris sequentis, który jednak administracyja żupna pro exigentia czasu lub okoliczności zawsze mieć będzie wolność odmienić lub co do niego przydać. InsGór 1743 156
na wolność
patrz: WOLNOŚĆ
  • - Duch Pański nade mną; przeto mię pomazał, abym opowiadał Ewangieliję ubogim; posłał mię, abym uzdrawiał skruszone na sercu, abym zwiastował pojmanym wyzwolenie, i ślepym przejrzenie, i abym wypuścił uciśnione na wolność; BG Łk 4
  • - Któż wypuścił osła dzikiego na wolność ? a pęta osła dzikiego któż rozwiązał? BG J ijo 39
pod przysięgą bożą
patrz: PRZYSIĘGA
przysięga hołdownicza
patrz: PRZYSIĘGA
  • - Hołdowny. Hołdowniczy. zinsbar; Huldigungs-; mit Lehns-Pflicht verpflichtet. tributaire, hommager, hommagé, lige. hołdownicze prawo. Lehen-Recht. droit féodal; droit des fiefs. przysięga hołdownicza. Huldigungs-Eid. un hommage; serment de fidelité. T III 452-453
wolny przystęp (sz. zm.)
patrz: PRZYSTĄP, PRZYSTĘP
  • - [...] o Najady! że każdy kwiat polny Zrywać na wieńce zawsze macie przystęp wolny. ZimBSiel 118
  • - Ale jeden z nich [Kupidynów], nad insze swawolny, Kształt jej [śpiącej dziewczyny] rozpinał i do piersi wolny Oczom swym przystęp sprawił [...]. MorszAUtwKuk 160
upuścić okazyją
patrz: UPUŚCIĆ
  • - Upuscilismy dla nieposłuszenstwa okazyią taką zebysmy byli Ięzykow nabrali y dobrą otrzymali sławę. PasPam 239
rzecz uprzykrzona
patrz: UPRZYKRZONY
  • - Y uciekaiąc mu zle y gonic go rzecz uprzykrzona. PasPam 268
przywileje chłopskie
patrz: PRZYWILEJ, PRZYWILEG
  • - Do Osieka ztąd 30 mil tylko. Bydz tam zas summa neccessitas, abym cale postanowił to Starostwo y wprzywileiach chlopskich y w wpowinnosciach y w intratę. OpalKListy 168
budowanie na cudzym gruncie
patrz: GRUNT
  • - Budowánie ná cudzym gruncié/ Superficies [...] Superficium [...] Superficiaria aedes [...]. Kn 51
chłopski grunt
patrz: GRUNT
  • - Uskarzał się o to ze zyto przezen na chłopskim pustym Gruncie zasiane w niebytnosci samego Ie[go] Msci Pana Szostowickiego [...] chłop ten grunt osiadł. DekrŻmud 29a
mieć w czymś upodobanie
patrz: UPODOBANIE
  • - NiewSyryiskiem iedwiabiu [jedwabiu] Albo w Sydonskiey Purpurze ale w Hartownym Pancerzu swoie miał upodobanie. PasPam 206
upodobać sobie coś do kogoś
patrz: UPODOBAĆ
  • - MSCi Panowie do was to widzę coś sobie upodobał Nieprzyiaciel ale nieboy cie się będzie was Corpus sekundowało. PasPam 106v
stworzenie boskie
patrz: STWORZENIE
stworzenie boże
patrz: STWORZENIE
alkierz wypuszczony nienakryty
patrz: NIENAKRYTY
  • - alkierz wypuszczony nienakryty. Trompeter Gang. balcon, galerie. T III 5
potrzeba przypadła (sz. zm.)
patrz: PRZYPAŚĆ
  • - VENIR (Arriver) [...] Jeśli by ci przypadła pilna potrzeba, iest tám nádworze stolec y insze wszystkie wygody. DanKolaDyk II, 569
  • - [...] dzieciom [...] ten defekt zwyczayny, to iest ryby w łóżku łowić co pochodzi częścią ze zwyczáiu że się wstać niechce gdy potrzeba przypadnie, w czym zasnąwszy snem głębokim puszcza pod się [...]. VadeMed 220
podnieść lament nad kimś
patrz: PODNIEŚĆ
  • - Y podniosą nád tobą [Tyrem] láment/ Y rzeką do ciebie: Iákoś zginęło o miásto! BG Ez 26, 17
  • - Synu człowieczy/ podnieś láment nád Krolem Tyrskim [...]. BG Ez 28, 12
puścić się w lamenta
patrz: PUŚCIĆ SIĘ
  • - LAMENTATION [...] Puścić się w płacz lamenta szlochanie ryczenie iák baba. DanKolaDyk II, 186
kwitowe adracyjonalne
patrz: KWITOWE
gryzienie sumienia (sz. zm.)
patrz: SUMIENIE
  • - Lecz nie taka jest nielitość cesarza j. m. jako ich [heretyków] summienia gryzienie, bo z pokojem wojsko Pragę przeszedłszy, z wielką skromnością poszło przez Czechy aż do Szląska. DembPrzew 116
  • - Syntheresis. Das Nagen der Vernunfft. Griżenie sumnienia. GuldOn 74
  • - A widząc iż go Pan Bog iáwnie nie zkarał/ y nie wygnał z kościołá/ był bespieczen ná sumnieniu swoim rozumieiąc/ iż iuż zápomniał Pan Bog grzechu iego; y chodził po wszytkie dni do kościołá rowno z drugimi/ lubo miał gryzienie sumnienia vstáwne wewnątrz. StarKaz II, 228
  • - A przeciwnym záś sposobem będąc niemym w niepráwościách musiemy vstáwnie gryzienie sumnienia cierpieć/ vstáwnie bydź w strachu y boiáźni śmierci vstáwne piekło cierpieć ná duszy. StarKaz II, 279
  • - Et tamen nihil amplius, mundi honores habẽt, nisi salutiones externas, verba adulatoria, caeremonias honorificas A wewnątrz gryzienie sumnienia/ y boiaźń vstáwna śmierci. StarKaz II, 73-74
  • - Przeciwnym záś sposobem/ by niewiem iáka roskosz była/ nigdy człowiekowi prágnącemu niebá/ sercá iák náleży ucieszyć nie może/ z ktorey to y obrázá Boska/ y nieposkoynego sumnieniá gryzienie/ y ták iáwne Zbáwieniá niebespieczeństwo/ y nákoniec ieśli by czásu do popráwy nie dano/ wieczna zgubá koniecznie nástąpić musi. BujnDroga 271
  • - [grzech] wnętrzny pokoy w gryzienie sumnieniá y kłotliwe niepokoie przemienia/ przyspiesza śmierć/ á często nieszczęśliwą/ ná Bogá vstáwnie Vindica, Vindica o pomstę wołá. BujnDroga 44
  • - Przeto kto grzeszy z náłogu/ grzeszy ochotnie/ z uciechą/ nie czuie owego gryzienia y przestrachu sumnieniá/ ktore czuł/ gdy pierwszy raz zgrzeszył/ álbo drugi raz odpádł. BujnDroga 79
  • - Gryzienie [...] gryzienie sumnienia. das Nagen, die Bisse des Gewissens. sinderesse; les remords de la conscience. T III 429
nic wart
patrz: WART, WARTY
  • - [Sługa, który zakopał talent] dzielne pomocy Boskie iákoby nic warte nie były/ bez skutku psuie. BujnDroga 418
  • - VALEUR [...] Un homme de nulle valeur [...] Człowiek nic wart nic nieważący nikczemny. DanKolaDyk II, 564
umieć co na pamięć (sz. zm.)
patrz: UMIEĆ
  • - Weźmy z sobą dwie babie, Truchnę i Kromczonkę, Bo też ony na pamięć umieją koronkę. PerDziadGrzesz 410
  • - Kiedy pili za zdrowie Carskie Tom ia owe Tytuły musiał wymieniać z karty [...] kiedy zas zazdrowie krola naszego to ie Sąm tylko Stolnik umiał na pamiec a wszyscy insi z karty czytali. Bo iak się wczym by naymniey omylisz to znowu wszystkie zaczynac trzeba choc bys iuz był u konca. PasPam 164v
umieć po łacinie
patrz: UMIEĆ
  • - Aprzyiechawszt tam iako bym nieumiał połacinie po kazałęm assygnacyią kommissarską. PasPam 63
umieć po polsku
patrz: UMIEĆ
umieć po włosku
patrz: UMIEĆ
  • - Przyprowadzili iednego Co umiał po Włosku. PasPam 63
wzruszać czego
patrz: WZRUSZAĆ
  • - Responde Czemus wzruszał pokoiu o ktorey Narody zawsze do Nieba Supplikuią. PasPam 195v
na wznak
patrz: WZNAK
  • - Padła na Szląsk, Czechy, okrutna mania [reformacja], Ale w większym strachu była Frankonia, Nuż pot ogrojcowy puściła Hassya, Padła jak w ogrojcu na wznak Alzacya, i Biponcya. DembPrzew 4
kwadrat krzyżokątny
patrz: KWADRAT
  • - Ná niedostępney (CN,) ktorey końcow nie widáć tylko zpunktu sámego (D,) stoiącego nie przećiwko tey linii, wyznáczyć kwádrat Krzyżokątny ná źiemi. SolGeom II 125
  • - PRzećiągnąẃszy ẃćiąż przez koniec E, ćieniu záłamánego DE, liniią HES, krzyżową sámey wysokośći CHB, y postáwiwszy ná niey ES, długość stylu ES ná Instrumenćie reprezentuiącą: y w iey końcu S, przydawszy krzyżową SG, wyrażáiącą długość ćieniu ná instrumenćie częśći 15; stánie kwádrat krzyżokątny CHED, o rownych śćianách przećiwnych CH, DE, y CD, HE: stáną tákże dwá tryánguły podobne BHE, y GSE. SolGeom II 43
wojsko kwarciane
patrz: KWARCIANY
grzebło zębate
patrz: GRZEBŁO
  • - grzebło zębate. zackichter Striegel. étrille dentellée. T III 431
kwadrans astronomiczny
patrz: KWADRANS
na współ
patrz: WEWSPÓŁ, WESPOŁY, WESPÓŁ, WSPÓŁ, WSPÓŁ
  • - Turze waruie sobie Slaga, że iezeliby mieli roznic sie z sobą, powinien Korda nadgrodzic poprawę y pobudynki, według uznania ludzi, zeby zas sprzyczki nie było między niemi, wyraza się tu, ze gornią połowę budynku, t. i. połowę sieni, izbę, kumorę y staynią kupuie, stodołę zas, ktorą maią stawiac, to powinni na wspoł budowac, pokrywac zas będzie kozdy nad sobą pola według umowy między sobą przy ludziach. KsTorUl 3, 397
jak wicher lecieć
patrz: WICHER
  • - Więc tedy hasło dawszy sobie słowem: Nu, bracia, dalej! - dopier skoczą społem Jak wicher lecąc. BorzNaw 164
niechaj /czyjaś/ dusza z Panem Bogiem wiecznie króluje w niebie
patrz: WIECZNIE
  • - [...] pozegnał się z tym swiatem Iasnie Wielm[ożny] ImPan Podskarbi Wielki Koronny [...] ktorego dusza niechay z Panem Bogiem wiecznie kroluie wniebie Amen. DrobTuszInf 56
wielebny w Bogu
patrz: WIELEBNY
bicz surowości
patrz: SUROWOŚĆ
  • - [...] oto plecy y cáłe Ciało násze pod bicze surowości Twoiey poddáiemy [...]. DanOstSwada V, 23
władza biskupia (sz. zm.)
patrz: WŁADZA
  • - Biskupstwo/ Biskupia władza/ urząd/ godność. Pontificatus, [...] Antistitium, [...] Pontificium. Kn 32
  • - [...] do [urzędu biskupiego] przynależy sądzić o práwdzie/ pism tákowych/ y one władzą swą Biskupią potępiáć/ ieśliby złe były/ y ich zákázywáć [...]. SzemGrat 22
  • - Biskupstwo/ Biskupia władża/ urząd godność. Pontificatus, Pontificium Wiskupiste/ wałodzia Wiskupo. SzyrDict 17
bot.
włoski Matki Bożej
patrz: WŁOSEK
boleść wnętrzna
patrz: WNĘTRZNY
  • - [Chrystus] znosił boleści wnętrzne/ y zewnętrzne/ krzywdy/ zelżywości/ vrągániá/ niewdzięczności/ zdrády y czyhániá ná śmierć niepoiedenkroć od złośliwych ludzi. BanHist 109
wnętrzne bóle
patrz: WNĘTRZNY
  • - Milcz miłości! niech mowi wnętrznych pámięć bolow, Zábił mi Oycá, chociasz poimał dwoch Krolow [...]. CorMorszACyd 163
wszem wobec (i każdemu z osobna)
patrz: WOBEC
strach /kogoś/ ujął
patrz: UJĄĆ
  • - Bromę w Herbie twym, ciebie: zbroyne widząc w Bromie, Stánąłem wielkim cudem zádumány, bo mię Y strach uiął, przyznam się, z kąd ták nagła Woyná? Miecz w ręku, w ktorych dotąd, krowa byłá doyna? PotPocz 123
żal /kogoś/ ujął (sz. zm.)
patrz: UJĄĆ
  • - Ten [pustelnik] kiedy go na oney nadiachała drodze Panna z Angelską twarzą, y widział ze srodze Pobladła y z troski y z trudu zemdlała Zal go uiął widząc co nędznica cierpiała [...]. ArKochOrl 13
  • - [Bradamanta] skoro o Rugierze zrazu usłyszała Na twarzy się wesołą byc pokazowała Ale skoro [Pinabel] przypomniał ze w okowy wzięty Viął ią zal y smętek wielki niepoięty [...]. ArKochOrl 19
niech nie wspominam
patrz: WSPOMINAĆ
  • - Niech nie wspominam Węgierskiey skończoney woyny, Prus recuperowánych, Moskiewskich Woysk pod nogi Páńskie poddánych, Kozakow woyną y Tráctatámi uspokoionych, bo tego nayiádowitsza zazdrość ubliżyć mi nie może. LubJMan 13
wsiąść na koń
patrz: WSIĄŚĆ
  • - Wydał Uniwersały Krol [...] udaiąc że to przeciwko Szwedom wiszącym iuż nad granicami, pokazuiąc gotowość swoię Gdy iuż wsiedli na koń Szlachta Litewska, Sapiehowie, dorozumiewaiąc się dobrze, że na nich gas czyniono, wyprowadzili też niemało Woyska, a naywięcey Cudzoziemskiego i Tatarów Litewskich w pole [...]. OtwFDzieje 58
alteracja kwalitatyw
patrz: KWALITATYWA
  • - Alteracya kwalitatyw iest przemożenie iednego accydensu nad drugi przez intensyą, to iest pomnożenie iednego á drugiego dyminucyą. BystrzInfElem S2
wstępnym bojem
patrz: WSTĘPNY
wstępna śrzoda
patrz: WSTĘPNY
wstyd zachować (sz. zm.)
patrz: WSTYD
  • - Wstyd/ vczciwość wszędy záchoway. KnAd 1266
  • - Wstyd. 1) Schamhaftigkeit [...] pudeur, f. bonne honte, honnête [...] zachować wstyd [...]. T III 2639-2640
stracić wstyd
patrz: WSTYD
  • - Pozno się wstyda, kto straci wstyd w czele, Plecie ledaco: gdy ogniem dokuczy, Kat złodzieiowi nabolesnym ciele, Mow: bo rownego niemasz ognia szynie, Ktora wmiłosci grzeie się kominie. PotSyl 28
wstyd utracić
patrz: WSTYD
  • - Bo iáko oszáláłego/ choć skacze/ táńcuie/ śpiewa przecie go nikt dobrey myśli vżywáć nie rozumie: Ták też y opilcy/ ktory wstyd y rozum opilstwem utrácił/ żaden nigdy dobrey myśli przypisáć nie może [...]. StarPopr 21
wstyd utracić
patrz: WSTYD
  • - Białegłowy záś ten frásunek miewáią/ dla vtrácenia czystości/ y siroctwá/ będąc ábowiem porzucone od miłośnikow/ z ktoremi w nádzieie małżeństwá obiecánego/ wstyd vtraciły [...] do rátunku y pomocy szátáńskiey/ iákożkolwiek vdáią się [...]. SpInZąbMłot 32
wstyd odnosić
patrz: WSTYD
  • - Połóż poważne pióro, złóż jarzmo z swej szyje, Wytchnij co, wół ustawny w pracy krótko żyje. Mniemam że tak uczynisz, o co pilnie proszę, Odmiotu ani wstydu niechaj nie odnoszę. GrochWiersze 288
  • - Pánom wielkim czásem się to zeydzie/ ktorzy z wiádomości o prędkich spráwách ludzkich/ mogą ztąd co pożytecznego przynieść Rzeczyposp: ále drugim nic po nowinách/ ktorzy iedno o nich się dla tego pytáią/ áby ich sąsiádom vżyczáli/ zá ktore czásem wstyd odnoszą/ y złe mniemánie od ludzi. StarPopr 69
we wstyd popaść
patrz: WSTYD
  • - Czemu dzieci boią się mowić przy nieznaiomych: To bowiem spráwuie áby przed nimi w iáki wstyd nie popádli. TylkRoz 275
wstyd stracić
patrz: WSTYD
  • - Wstyd [...] 4) Jungferschaft [...] pudicité virginale, pucelage, m. virginité [...] wstyd straciła [...]. T III 2639-2640
wstyd odjąć /komuś/
patrz: WSTYD
  • - Wstyd/ aliter. Wstyd odjąć pánnié/ i. pánieństwo. vide Dziéwictwo. Kn 1297
  • - Gdy Bog [Zeus] zgromádzonymi ná to ciemnościámi Szeroką ziemię okrył/ y zábieżał drodze/ Y vcieczkę wściągnął/ y wstyd odiął niebodze [Jo, córce Inacha]. OvOtwWPrzem 35
wstyd wziąć /komuś/
patrz: WSTYD
  • - OSTER se dit figurémens pour enlever, ravir, oster l'bonneur à une fille. Depudicare virginem [...] ODEBRAĆ gwałtem pozbawić odebrać wziąć wstyd Pánnie [...]. DanKolaDyk II, 319
wstyd odebrać /komuś/
patrz: WSTYD
  • - OSTER se dit figurémens pour enlever, ravir, oster l'bonneur à une fille. Depudicare virginem [...] ODEBRAĆ gwałtem pozbawić odebrać wziąć wstyd Pánnie [...]. DanKolaDyk II, 319
wstyd brać /komuś/
patrz: WSTYD
  • - Dla tego iáko vczciwa y wstydliwa służebnicá/ gdy Pan iey wstyd chce brać/ idzie do sędziego/ y prosi być wolną: ták y te kreátury [dobra doczesne] wołáią swym sposobem ná spráwiedliwość Bożą/ y proszą áby wolne były od gwałtu y krzywdy/ ktorą im czynisz. BirkNiedz 100
wstydu stradać
patrz: WSTYD
  • - [Pluto] iako Tyran piekielny Krolewską Dziewczynę/ z łona matki ucieszney uniosł Proserpinę/ A ta wstydu stradawszy y ust koralowych/ Kopci się nieszczęśliwa w łunach Awernowych. TwarSLeg 2
wstyd panieński (sz. zm.)
patrz: WSTYD
  • - Sámá ią (Cecylię Renatę) cnotá/ y wrodzone Cesárskié pánieńskim wstydem wytuczone obyczáie swymi piersiámi karmiły. WojszOr 37
  • - Stárzy Pogánie nákładszy koszyczek liliey ślicznych ofiárowáli ie Nimphom ná znák wstydu pánieńskiego [...]. StarKaz 450
  • - Wstyd panieński na niewstyd psom Krymskim wydany, Niewinne obrócone dziateczki w pogany. ZimBSiel 149
  • - [...] pokora niezmyślona, prawdziwe Nabożeństwo, nieprzymuszone posłuszeństwo, cichość, skromność, wstyd niepokalany Panieński, y inne świątobliwe przymioty, do ktorych tá zacna Pánná przy wrodzoney sposobności,z dozornego wychowania Bogoboyney Rodzicielki pochop wziąwszy, ná wszeláką dá Bog pociechę y ozdobę z tym wszytkim idzie dziś w dom W.M.P. [...]. DanOstSwada II, 18
  • - Krolowá IMC P.M.M. przyięłá w Dom swoy Krolewski Dámę, ktorá w swym mieyscu nie miáłá inquitatem fatorum, wychowáłá w Swiątnicy tey swey Páńskiey, gdzie wszytkie wysokie Pánieńskiego wstydu przymioty, wszytkie wypolerowáney grzeczności ozdoby, wszytkie doskonáłey pobożności y skromności decora stateczną sobie zásádziły Stolicę. DanOstSwada II, 5
  • - Wstyd. 1) Schamhaftigkeit [...] pudeur, f. bonne honte, honnête [...] uroda przy panieńskim wstydzie [...]. T III 2639-2640
wstyd białogłowski
patrz: WSTYD
  • - Toczyła się Traiedya, Wesele wkrakowie spompą droga do Moskwy na kotczych, na karetach, zokrotnym orszakiem Białychgłów wesele się odprawiło a ze zaraz w kilka dni Szalbierza zabito y naszym się dostało, wstydowi Białogłowskie[mu] nieprzepuszczono [...]. ŻółkPocz 6
wstyd obnażyć
patrz: WSTYD
  • - Wstyd aliter. vt wstyd obnáżyć/ i. członki wstydliwe. v. Członek wstydliwy. Kn 1298
  • - Wstyd. [...] 5) die Scham, die Schamglieder. [...] les parties honteuses ou naturelles. [...] wstyd obnażyć [...]. T III 2639-2640
wstyd rumiany (sz. zm.)
patrz: WSTYD
  • - Z trzaskiem na Pana wrzucą znak śmierci okrutnej, przybywa rumianego wstydu twarzy smutnej. RożAPam 33
  • - Poczni rumionym, Synaczku jej młody, malować wstydem okrągłe jagody, a Onać wzajem łzy święte utóli i kryształowéj do piersi przytóli. MiasKZbiór 62
  • - Zwłaszcza kiedy noc dłuższa na niebieskiej szali Dzień przeważy, a ogień słoneczny świat pali, Natychmiast Bachusowi policzki nabrzmieją, A jagody się wstydem rumianym obleją. ZimBSiel 144
wstyd wrodzony
patrz: WSTYD
  • - Zawsze też Amor twój ode mnie stronił, Póki mię przed nim Wstyd wrodzony bronił; Niedługo jednak, jakoś mu doradził, Twój się Kupido z moim Wstydem zwadził. ZimSRoks 122
robić wstyd
patrz: WSTYD
  • - Widzi to Hetman że Woysko ucieka, począł zaiezdzac uciekaiących, prosic y modlić, aby sobie y narodowi tego nierobili wstydu [...]. HistBun 25
wstyd czynić
patrz: WSTYD
  • - [...] nasi iuz pryskać y uciekać poczeli, ale Krol dobywszy Szable mocno się uwijać począł po Obozie, wołając aby tego wstydu nie czynili, dla czego innych wołaniem y perswazyą zawracał, drugich zaiezdzał konie za cugle porywając y na zad cofając. HistBun 14
  • - Wstyd. [...] 3) Beschämung, Schande, die man einem macht [...] honte, afront, ignominie, confusion [...] sobie i Panu twoiemu wstyd czynisz. T III 2639-2640
wstyd wydrzeć /komuś/
patrz: WSTYD
  • - HONNEUR [...] wydrzeć wstyd Pánience iákiey zgwałcić [...]. DanKolaDyk II, 128
przedać wstyd
patrz: WSTYD
  • - VENDRE [...] PRZEDAC przedawać przedać wstyd o nierządnicy mowiąc. DanKolaDyk II, 568
wstydu ujść (sz. zm.)
patrz: WSTYD
  • - Ale nade wszystko ze się wstydu vidzie, a mianowicie ta[k] facili remedio; tydzien tylko na drogę ile prostą [na] Kalisz odlozywszy. OpalKListy 48
  • - Wielu áby uszli wstydu, frásunku, háńby, y innych boleści dusznych, życzyli sobie choroby ktora iest boleścią zwierzchną, zaczym znáć że większa iest boleść ná duszy. TylkRoz 306
wstyd ponieść
patrz: WSTYD
  • - Iáki tám wstyd poniosłá czysta i poczciwa Eleonorá, stánąwszy przed táką gromádą ludu, á będąc cále nágą, ktorzy oczy ku ziemi dla wstydu spolnego spusczali. TylkStrom 56
wstydu /kogoś/ nabawić
patrz: WSTYD
  • - Lub to w maszkarze, lub się jawnie stawi, [kloc] Przecie was [panny] wstydu jakiegoś nabawi. Lepiey było iść leda za chłopinę W te mięsopusty, niż włóczyc szczepinę. WychWieś 29
  • - [...] postępek cały Córki mojej Wenery z Marsem tak wystawił, Że ją nowego wstydu u wszytkich nabawił [mowa Jowisza po śmierci Waleriana Otwinowskiego]. MorszAUtwKuk 129
wstydu uchodzić
patrz: WSTYD
  • - [...] karał [...] czytaniem u stołu rozdziału z Biblii. Odczytawszy stoiąc in infimo loco mensae, iesc pozwolił. Co sprawiło ze kazdy pilno się uczyc musiał, uchodząc karania, albo raczei wstydu. VorLetSkarb 87
na /czyjś/ wstyd /coś zrobić/
patrz: WSTYD
  • - Na swój wstyd potkali się z nim Maurowie wściekli: prędko byli przypadli, lecz prędzej uciekli. CorMorszACyd 62
  • - Y sam Krol Szwedzki, (iáko o tym wieści) Między inszemi strofował go [Millera] części, Wyrzucaiąc mu co raz na wstyd iego Isz nie mogł dobyc Kurnika iednego [...]. OblJasGór 171
bez wstydu /coś zrobić/
patrz: WSTYD
  • - Wstyd/ wstydzenie się/ srómánie się/ absol. vt, wstydzenie się czégo/ záwstydzenie się. Pudor paupertatis [...] Pudor famae [...] Pudor patris [...] béz wstydu [...] záwstydzenie kogo. Kn 1297
  • - Wziąłeś teraz zapłátę zá niecnoty twoie Máhometáńskie: widzisz w piekle Máhometá twego: widzisz iáko cierpi zá wszeteczną náukę swoię/ w ktorey pozwala wszelákich zbrodni z niewiástámi/ bez wstydu/ aż grozá wspomináć. BirkOboz 37
  • - Nietylko bydła, połcie, zboża [...] ale nawet okna listwy, łoża [...] a daleko więcey cyny, miedzi, żelaza i. t. d. wozami do miast [...] bez wstydu na przedaj wywożą [żołnierze niemieccy]. DembPrzew 71
  • - Celnictwo pełne niewstydu, o grosz ieden, o szeląg bez wstydu domaga się, Impudentiae plena sunt. Widzi że ubogi, nie masz co wziąć, krew z niego wysysa. MłodzKaz IV, 218
wstyd panieński (sz. zm.)
patrz: WSTYD
  • - Sámá ią (Cecylię Renatę) cnotá/ y wrodzone Cesárskié pánieńskim wstydem wytuczone obyczáie swymi piersiámi karmiły. WojszOr 37
  • - [...] pokora niezmyślona, prawdziwe Nabożeństwo, nieprzymuszone posłuszeństwo, cichość, skromność, wstyd niepokalany Panieński, y inne świątobliwe przymioty, do ktorych tá zacna Pánná przy wrodzoney sposobności,z dozornego wychowania Bogoboyney Rodzicielki pochop wziąwszy, ná wszeláką dá Bog pociechę y ozdobę z tym wszytkim idzie dziś w dom W.M.P. [...]. DanOstSwada II, 18
  • - Krolowá IMC P.M.M. przyięłá w Dom swoy Krolewski Dámę, ktorá w swym mieyscu nie miáłá inquitatem fatorum, wychowáłá w Swiątnicy tey swey Páńskiey, gdzie wszytkie wysokie Pánieńskiego wstydu przymioty, wszytkie wypolerowáney grzeczności ozdoby, wszytkie doskonáłey pobożności y skromności decora stateczną sobie zásádziły Stolicę. DanOstSwada II, 5
  • - Wstyd. 1) Schamhaftigkeit [...] pudeur, f. bonne honte, honnête [...] uroda przy panieńskim wstydzie [...]. T III 2639-2640
wstyd małżeński
patrz: WSTYD
  • - Tobie, źwierciadło żywe wstydu małżeńskiego, mistrzyni i skarbnico daru niebieskiego! Tobie, jeśliże komu – że tak rzekę śmiele – Miłość Boska należy, która masz cnót wiele [...]. TwarKPoch 2
ze wstydem /coś zrobić/
patrz: WSTYD
  • - On był pomocą, kiedy w oblężeniu trapili twoich synów bisurmani – uszli ze wstydem przezeń wychłostani. TwarKPoch E1
  • - [...] chcąc się iednak poprawc Suknie koszule y sprzęt łozył y to przegrał na ostatek nie chcąc od kostek z szkody y ze wstydem odchodzic pozyczył u kapitana pewney galery 500 talerow bitych ktore iesliby przegrał zapisał się na dwie lecie do galery. HistŚwież 152
wstyd uczynić
patrz: WSTYD
  • - Więc kiedy go [chłopca, który zamierzał uciec z domu] iuz Pleban utrzymac nie mogł widząc tez iako nie dbali o niego Sami Rodzicy zapłakawszy nad nim y pocałowawszy go upomniał go zeby pamiętał na urodzenie Swoie y zeby się starał oto zeby domowi Wstydu nieuczynił. HistŚwież 106-107
wszeteczna gęba
patrz: WSZETECZNY
  • - Pies wściekły/ człek wszeteczney gęby/ Szalony/ Iednako ludzi psuią. ŻabFor B4
ból wyciągnąć
patrz: WYCIĄGNĄĆ
  • - Weźmij rzepy, naskrob jej nożem, a tak surową obwiń członek, abo nogę bolącą raz i kilka, wnet ból wyciągnie. DorHipTur 260
żal się komuś kogoś uczyniło
patrz: UCZYNIĆ SIĘ
  • - Płacze po załuy dla Chrysta Spasa [...] żal mi się go uczyniło. PasPam 95v
uczyniło się komuś jakoś
patrz: UCZYNIĆ SIĘ
  • - Mnie tez iuz gniewno się uczyniło. PasPam 229
aluzją uczynić na /co/
patrz: UCZYNIĆ SIĘ
  • - Wspomniałem sobie piękną Allusią/ ktorą ieden mądry człowiek uczynił/ na imię Piusa piątego Papieża. MijInter 10
bot.
turecki czubek
patrz: CZUBEK
  • - BErnádynek/ ktory Cardobenedictum z Lácińskiego/ drudzy Ostem Włoskim/ ini Tureckim czubkiem zowią: Ziele iest ościstokolące wszystko. SyrZiel 562. SyrZiel 562
  • - Osét Włoski/ Bárnárdynék/ Turécki czubék. Carduus benedictus vulgo. Kn 639
  • - CARDUUS BENEDICTUS, Carduus Sanctus, po Polsku záś Bernárdynek, Turecki Czubek, Oset Włoski, Czubek, iest nátury gorszkiey, dla tego gorącey, suszącey, otwieráiącey. ChmielAteny1755 I 545
wygadzać potrzebom (sz. zm.)
patrz: WYGADZAĆ
  • - Bez wszelkiego tedy respektu/ bez wszelkiey prywaty/ y bez wszelkiego zysku/ wygadzaycie potrzebom/ iáko brácia ieden drugiemu. StarKaz 376
  • - Trzecia iest nieposlednia wygoda ktora nąm Czescią z Kupiectw y rzemiosł pochodzi gdy naszym Potrzebom y wygadza y one ratuie [...]. OpalKSat 98
dobry [uczynek]
patrz: UCZYNEK
  • - Boc przecie o Sądnym dniu tak powiedaią że złe uczynki chwalic będą adobre [uczynki] ganic. PasPam 147v
zły uczynek
patrz: UCZYNEK
  • - Iezeli y to zły uczynek ze dobrowolnie odstąpiwszy chlebow takich Idę w pracą. PasPam 147v
ściąć szyję /komu/
patrz: SZYJA
  • - Samać się prawi Hetmanie wydawam, Ze Luceiusa brata mego kryię; I będę kryła, z tym ci się przyznawam Dotąd, asz każesz sciąć obiema szyię. ChrośKon 184
  • - Pragnieniem życia sąsmy uwiedzeni, Ze nasz Przyiaciel w kaydany się dostał, Tosz wziąwszy z sobą z namiotowey sieńi Pindara; ktory przy nim się był został, Odtąd iak Crassa; Parthowie wycieni; Szyię mu, żeby sciąć ią lepiey sprostał, Wyciągnął; ale kiedy się on wzdraga, Czemusz mię, rzecze ręka twa nie smaga? ChrośKon 260
do Boga uciekać się
patrz: UCIEKAĆ SIĘ
  • - Do Boga tylko [cesarz austriacki] uciekał się modlitwami A Polakow wyglądał. PasPam 276
habit ubogi
patrz: UBOGI
  • - [...] Przetoż, dáięć tę rádę, ábyś stroy ten drogi zrzucił z grzbietá á włożył nań habit vbogi Y postrzygł włosow. KuligDemBar II 21
aleć zaś
patrz: ALEĆ
dziwy wymyślać
patrz: WYMYŚLAĆ
  • - [Szwedzi] na Zakonniki dziwy wymyslali: Na Mieysce Swięte przeklectwá wálili Wszytko łáiáli wszytko się srozyli. OblJasGór 54
  • - Wtęsz Vroczystość Niepokalanego Poczęcia PANNY: iedęn z Niezboznego Zboru Szwedzkiego bluzniercá wszeteczny Y Nieprzyiaciel Matki Bozey wieczny Grozá az wspomniec iáko ku iey wzgárdzie Dziwy wymyslał, y iak gadał hardzie. OblJasGór 77
ekspr.
chłopski synek
patrz: SYNEK
  • - Gorski w Czestochowce wsi przy kliastorze chłopski synek od Gory Czestochoskiey Gorskim nazwał się. TrepNekLib 106
  • - Czarnecki nazwalsie Jan chlopski synek zagrodzniczy ze wsi miedzy Staszowem a Kurozwekami. TrepNekLib 50
baszta sypana
patrz: SYPAĆ
  • - Poligon to słowko zwyczayne Ingenierskie znaczy odległosc linii od rogu do rogu bulwerku drugiego od pola do pola po polsku kładę nazywając odległosc baszty sypaney od drugiey takieyze y wszędzie odległością nazywam. NarArch 157
najeść się do sytości (sz. zm.)
patrz: SYTOŚĆ
  • - A mowili do nich Synowie Izráelscy: Obysmy byli pomárli od ręki Páńskiey w ziemi Egipskiey gdysmy siadáli nád gárncy mięsá: gdysmy się nájadáli chlebá do sytości: bo teraz wywiedliście nas ná tę puszczą/ ábyście pomorzyli to wszystko mnostwo głodem. BG Wj 16, 3
  • - Kto czego ma názbyt nád potrzebę swoię/ nigdy mu się to w dobre nie obroci: iáko mánná Zydom. Ktorey iák skoro do sytości się náiedli/ alić záraz poczęli mowić: Nauseat anima nostra, super cibo isto leuissimo. StarKaz II, 113
do sytości
patrz: SYTOŚĆ
  • - Inszy bogactwa sobie zdrugich wiec zbieraią Jako przydą tak przydą gdyie iacy maią Zaden ich niezopyta skat te maiętnosci. Tylko ze ich moze miec do swoiey sytosci. TrepNekLib 13
  • - Zaczęli woynę że by nas zniszczyć [...] A Bogu się to Nieupodobało Lubo nas karał puko mu się zdało, Ulitował się naszey niewinnosci Dał się ich [Moskali] nabic pewnie do Sytosci. PasPam 110v
  • - Iuzes my tedy rozumieli ze po owych tak cięszkich pracach przyidzięmy na wytchńienie oblawszy się do Sytosci y swoią y Nieprzyiacielską krwią. PasPam 111
do sytości
patrz: SYTOŚĆ
  • - [...] żywił nas przez cáły Rok/ nász miłosierny Pan Bóg/ aże do Sytości [...]. KancPol 87
  • - Chrystus [...] pięciorgo chlebá ták rozmultyplikował, iż piąciom tysięcy ludzi [...] do sytości wystarczyło. BystrzInfCosm C1
niecześć /komuś/ wyrządzić
patrz: WYRZĄDZIĆ
  • - Niecześć. Unehre. deshonneur. § niecześć komu wyrządzić. T III 973
żyła krewna (sz. zm.)
patrz: KREWNY
  • - Żyłá kréwna/ kréw máiąca. Vena [...] Kn 1461
  • - Kréwny/ krwi służący. vt Kréwna żyłá [...]. Kn 318
bliski krewny
patrz: KREWNY
  • - Niszczą Polskę naszą zbyteczne emulacyje, którymi i bliscy krewni bliskich krewnych swoich rujnują [...] a dla ciągnienia niepotrzebnie zaczętej wspaniałości alegoryi potem i pracowicie od rodziców nabyte dostatki wyciągają marnie. DobraDuchRzecz 78
  • - Ten Zupełną wszystkich państw possesyą objoł, lubo Maciey miał bliszszego krewnego, Woyciecha Rodzonego brata, a Gubernatora na ten czas Hiszpańskiey niderlandyi. IntrHist 252
chłopiec biesagowy (sz. zm.)
patrz: BIESAGOWY
  • - A ma przytem myśliwiec biczem, który ma mieć nakształt woźniczego, po krzakach chlastać i koniem je wykręcać, jako i ów bakałarz co nad nim jeździ, i biesagowy chłopiec. OstrorMyślTur 50
  • - Wytrąbże je [psy] z lasa. A wtenczas trzeba trąbić powłokiem, co najdłuższym tonem. Jeśli się nie możesz którego dotrąbić, podeślijże chłopca biesagowego, ba i którego szczwacza. OstrorMyślTur 52
pistolet wystrzelony
patrz: WYSTRZELONY
  • - Napadł na mnie iakiś patryarcha [...] zaiade go, złozy do mnie pistolet szabla złocista na tymblaku. Iam rozumiał że wystrzelony miał a straszy nim, Przytnę smiele strzelił. PasPam 95
larmę wytrąbić
patrz: WYTRĄBIĆ
  • - KIedy iuż w ten dzwon niezgody vderzyli / y żáłosną Larmę wytrąbiono. Czechowie co żywo Heretyckiego kwásu gawiedź/ iedni radą/ drudzy przybytnością ięli sie sypáċ / áby wieże Bábilońskiey dobudowáli. ZrzenNowiny C2
kędykolwiek ... tam ... tam
patrz: KĘDYKOLWIEK
  • - Tys Rotmistrzem, cnoty są twoia kompania Nigdy Sława skomputu takiego niemi[j]a Tak sforną kompanią kędykolwiek czuie Tam się bawi tam mięszka tam poruczniku[ie]. PasPam 275
żal /w kimś/ wzbudzić (sz. zm.)
patrz: WZBUDZIĆ
  • - Prawiem się w łzy rozpuściła, zaczym i w nim [w mężu] żal wzbudziła. StanTrans 182
  • - [Stanisław Małachowski, wojewoda kaliski] A iak wiele w Oyczyznie z conciliował sobie cnotami miłości, tak wielkie wzbudził po smierci swoiey w sercach ludzkich żale. OtwFDzieje 21
ból wzniecać
patrz: WZNIECAĆ
  • - [Woda] ábo womity porusza/ ábo náostátek bol głowy wznieca. PetrJWod 37
sól beczkowa (sz. zm.)
patrz: BECZKOWY
  • - Na tesz wozy brano iego [Aleksandra Fressnera] sol w balwaniech y Beczkową do Miechowa. TrepNekLib 88
  • - AktaKrak II/1 108
  • - AktaKrak II/1 94
  • - Żupnik [...] nie tylko że suchedniową sól stanowi ślacheckiemu zatrzymuje, ale beczkową sól w tak wysoką cenę wyniósł, że beczkę soli na własną potrzebę ślachecką i po zł 12 płacić muszą. AktaKrak II/2 487
kociełek beczkowy
patrz: BECZKOWY
rosołowa beczułka
patrz: BECZOŁKA, BECZUŁKA, BECZUŁKA
  • - rosołowa béczułká Kn 1016
bot.
biedrzeniec biały (sz. zm.)
patrz: BIEDRZYNIEC, BIEDRZENIEC, BIEDRZENIEC
  • - Drudzy ten miod tym sposobem czynią. Biorą korzenia suszonego Kopru Wloskiego łotow dwánaście/ nasienia tegoż łotow ośm/ korzenia białego Biedrzeńcu/ Pieprzu czarnego y białego po dwa łoty... SyrZiel 395
  • - Proch známienity przeciwko morowemu powietrzu. Wziąć [...] Kwiátu Muszkatowego/ Biedrzeńcu białego/ Korzenia Kokoryczki/ Kurzego ziela ... SyrZiel 52
  • - Weźmi: Essencyi Biedrzęcu białego. Essencyi Bursztynowey, każdey ćwierć Łota. BeimJelMed 282
biedrzeniec zielony tłuczony (sz. zm.)
patrz: BIEDRZYNIEC, BIEDRZENIEC, BIEDRZENIEC
  • - Rupie i glisty w jelitach. [...] Weżmij pół funta oleju lnianego, biedrzeńcu tłuczonego zielonego i trteczy, pospolu usmaż w panwi, a ostudziwszy kładż koniowi w nozdrze. DorHipTur 210
  • - Wziąc puł funtá lniánego oleiu, biedrzęńcu zielonego tłuczonego, y trztęczy ziela, w pánwi pospołu ostudziwszy y vsmáżone, kłaść często koniowi w nozdrzá. HaurEk 57-58
biesiada rozpustna
patrz: BIESIADA, BIESIEDA, BIESIADA
  • - Rozgárdiás/ Biesiádá rospustna. Hoyne názbyt biesiády. Luxuria [...] Heluatio: circumpotatio: intempestiuum conuiuium [...] Popinatio [...] Bacchanal [...] Tripatinum: summa coenarum lautitia [...] Ná trzy zbyty. [...] Commessatio [...] Comissatio. Kn 943
  • - Rozgardias/ biesiádá rospustna/ Heluatio, commessatio, intempestiuum conuiuium. SzyrDict 385
  • - Biesiada skromna, rospustna. T III 46
biesiada chrześcijańska
patrz: BIESIADA, BIESIEDA, BIESIADA
  • - Biesiádá Chrześciánska/ Agape [...] In templis fieri solita, sed damnata in Concilio Laodicen. et Trident. Kn 29
ostatnia biesiada
patrz: BIESIADA, BIESIEDA, BIESIADA
  • - Dobry to záiste Bankiet gdzie są rozmowy litości pełne nad krewkością ludzką. Dlátego też biesiadowáł [Jezus] przy swoiey ostatniey biesiedzie y o miłości ku bliźniemu... BanHist 79
biesiada powinnych
patrz: BIESIADA, BIESIEDA, BIESIADA
  • - Biesiádá powinnych/ Charistia. Kn 29
  • - eine Gasterey unter Freunden/ Biesiádá Powinnych. ErnHand 330
biesiada skromna
patrz: BIESIADA, BIESIEDA, BIESIADA
  • - Biesiádá skromna/ Phiditia [...] Prandium caninum. Prandium abstemium [...] Castigatae dapes [...] Castigatus victus. Kn 29
  • - Biesiada skromna, rospustna. T III 46
słup biczowania
patrz: BICZOWANIE
  • - Słup biczowania [tytuł]. MorszAUtwKuk 215
  • - Kościoł S. Mikołaia sczyci się także Świętych Bożych Kościami więcey niżeli 20. Kościoł S. Floryana Męczennika, dwiema sztukami z Krzyża S. Andrzeia Apostoła, z palcem iego: y innemi 40. kilka Kościami, to kawałkami z Jasełek P. JEZUSA, z słupa biczowánia iego, to Obrusa ostatniey Wieczérzy Pańskiey, to Relikwiarzami 11. tysięcy Dziewic, to z Młodziankow, to z Záwicia N. Panny. ChmielAteny II 307
  • - Zá czásow S. Hieronima żyiącego około Roku 420. był tu w Wiecze[r]niku Słup biczowánia Chrystusowego, ktorego część ná gorze Kálwaryi, á drugá w Rzymie. ChmielAteny II 534
biskupi stolec
patrz: BISKUPI
  • - Biskupi stoléc/ Episcopa [...] Episcope. Kn 32
biskupi tytuł
patrz: BISKUPI
  • - A ten lub Biskupi Tituł trzymał iednak Kapłanem nie był, choc po Biskupsku chodził zabroniwszy iemu Polaczy Duchowienstwa dla nie zaginienia Liniey y Familiey Krola Iagielona z ktorey poszedł. trzymał KomonDziej 154
godność biskupia
patrz: BISKUPI
  • - [...] máiąc w tey zacney koronie godność Biskupią y Senatorską/ wnosisz w dom swoy świátłość znáczną nieśmiertelney sławy. StarPopr VII
  • - Zpowszechniáłá między wámi ludzie, godność Biskupia, Pásterzow wászych [...] nie macie w poważaniu, w powinney cenie. MłodzKaz II, 439.
stan biskupi
patrz: BISKUPI
  • - Luter y inni po nim rożni iego pomocnicy/ ktosz nie wie że zakonnikámi zacnych w Kościele Katholickim zakonow bywszy/ że sług Bozych sługámi szátáńskiemi stali się? ktorych imion vmyslnie milczę/ á cosz ztąd zá zmázá drugim tákichze godności/ urzędow y powołániá osobom? á iáko ci y tym podobni łotrowie/ sławie dobrey ták wielkich á zácnych stanow [stanu] Biskupiego/ y Kápłáńskiego/ áni ták wielkim y świątobliwym Zakonom/ w ktorych przedtym żyli szkodzić nie mogą złymi swymi spráwami [...]. SzemGrat 26-27
  • - Focyuszá dla słusznych przyczyn wypędzono ná wygnánie, bo się ná Thron Pátryárchowski złym sposobem wtrącił, ze stanu láykowskiego wstępuiąc ná [stan] Biskupi, á będąc poświęcony od Grzegorzá, ktorego ze Stolice Syrákuzáńskiey ztrącono, y wyklęto. TylkStrom 83
urząd biskupi
patrz: BISKUPI
  • - Odszedł ten ktory vrząd pracowity káznodzieyski przez lat 50. y więcey odprawuiąc/ trzymał ná sobie wielki y pierwszy ciężar vrzędu Biskupiego. BirkSkar 28
  • - Lecz Stolicá Apostolska/ wdostoięnstwie się swym y władzy sobie od sámego Bogá daney poczuwáiąc/ y o ták wielkie znieważenie władzy vrzędu Biskupiego zdeymuiąc/ rozumu Plebanow y Mistrzow onych Páryskich/ iáko sie nizey wresponsie ná drugi discurs powie/ náuczyłá/ y koniec wszystkiemu vczyniłá. SzemGrat 4
  • - Papież [...] widząc iáki pożytek z wielości Akademiy/ y z rozmaitości szkoł/ zwiádomością stolice Apostolskiey/ y Biskupiego vrzędu stworzonych/ záwdy w Kościele Bożym bywał/ y iest. SzemGrat 70
  • - Czego doznał on pobożny Biskup/ ktorego gdy przy stole Cesárskim siedzącego Cesarz upominał/ áby Urząd swoy Biskupi wiernie y sczerze jáko prawdziwemu Biskupowi y Pásterzowi Owieczek Krystusowych należy/ bez respektu y względu ná Osoby wykonywał: [...]. GdacPrzyd 12
biskupia katedra
patrz: BISKUPI
  • - Zastała mię Pieczęć non Vmbraticum, ále ná Kátedrze Biskupiey/ ná Krześle Senatorskim. PisMów II 394
  • - W sámey Jndiey zachodniey/ Thomas Bozius náliczył przez to sto lat Biskupich káthedr do dwudziestu/ Kościołow zbudowánych do 70. tysięcy. BirkNiedz 147
infuła biskupia
patrz: BISKUPI
  • - Ná ktorey [głowie] kápelusz drogi, Albo więc kaptur ubogi, Albo Infułá Biskupia [...] záiácháłá do wieczności. CompMed 710-711
biskupi pastorał
patrz: BISKUPI
  • - Nie honory y dignitarstwa [-] sieła w moim domu Biskupich pastorałow Stołkow Senatorskich Lasek ba y peczeci. OpalKSat 6
habit biskupi
patrz: BISKUPI
  • - Ojcowie Penitencyarze od ś. Piotra i Xięża Kapelani Ojca ś. zaraz ciało jego balsamują, habit Biskupi na niego kładą, kapelusz na głowę wcisną i kielich w rękę dadzą. KronZakBarącz 190
  • - Penitencyarze [...] Ciało balsamuią, w Habit Biskupi, w Kapelusz stroią. ChmielAteny II 122
wiadomym /kogoś/ czynić
patrz: WIADOM, WIADOMY
  • - [List do cara] Bijem ci czołem, my ludzie narodu polskiego, których (w) więzieniu bez przewinienia naszego na Białem Jezierze dzierżysz [...] wiadomem cię czyniąc o wielkich nędzach i dręczeniu naszem [...]. NiemPam 252
  • - Wiele pisac trudno bo czas pod ten czas non suppetit, krotko o to tylko prosic bende WMMPana, abys mię wiadomym czynił iako naipredzey y iako naiczesci co się tam dziac bendzie albo stało hactenus na Coronacy. OpalKListy 406
wiadomym /kogoś/ uczynić
patrz: WIADOM, WIADOMY
  • - Vniżenie przytym upraszam/ ábyś mię wiádomym uczynić kazał/ ieżeli się tego niepospolitego ruszenia spodziewáć pewnie abo raczey obawiáć mamy [...]. PisMów II 385
  • - Nieutáiłem namniey, ábym cię wszelkiego Wiádomem niemiał práwá vczynić Bożego. DamKuligKról 147
wiadoma rzecz
patrz: WIADOM, WIADOMY
  • - Wiádomo iést/ wiádoma rzécz iést. Scitum est [...] Constat inter omnes [...] Exploratum est mihi [...]. Kn 1239
  • - [...] wiadoma też rzecz iest światu wszystkiemu/ że toż vczynić musieli Anno 1595. y Anno 1617. nie tylko teraz [o Moskwie, która musiała zapłacić Polsce po przegranych wojnach]. MerkPol 305
wiadomy rzeczy (sz. zm.)
patrz: WIADOM, WIADOMY
  • - Lecz exystymácyey dobrey człowieká ták wielkiego/ ktorego wysoki rozsądek/ y zacne przymioty/ wszytkim są znáiome/ pismá tákie v ludzi bácznych y wiádomych rzeczy namniey náruszyć nie mogą. SzemGrat 118
  • - [Jezuici] znieźliczonych przykładow ná oko iáśnie (wespoł z inemi to vważaiącemi y rzeczy wiádomemi) widząc/ iáko często ćwiczęnie teyże młodzi/ dáne od nich/ wKrákowie się odmięnia/ [...] stáráią się o to/ áby młodz Akádemicka [...] wolności ktorą ma w Akádemiey/ ná dobre/ á nie ná złe/ vżywáła. SzemGrat 324
  • - [...] osobliwie jeden [jeniec], czy-li wielki frant, czy-li nazbyt rzeczy wiadomy, cale się z tamtymi nie zgadza, bo powiada, że chan i Ibraim pasza lubo stanęli pod Zbarażem, ale to tylko uczynili dla odmiany paszy, i szyję w tym swoją stawia, że go dobywać nie będą [...]. SobJListy 435
  • - Piszą o Mágnesowey Márynarze skále, Ieżeli blisko pod nię Okręt zniosą fale? Bo ią wiádomi rzeczy, mijáią z dáleká, Wyimie, ktorymi zbity, do iednego ćwieká. PotPocz 94
krtani obrączki chręstowate
patrz: KRTAŃ, KRZTOŃ, KRZTĄN, KRTOŃ, KRTĄŃ, KRZTAŃ, KRTAŃ
  • - Krtáni obrączki chręstowáte [...] Cartilagines circulares, et arteria Aspera, et per totum pulmonem. Kn 321
  • - Krtani obrączki chręstowate [...] les cartilages sigmoïdes. T III 653
błonka krtani
patrz: KRTAŃ, KRZTOŃ, KRZTĄN, KRTOŃ, KRTĄŃ, KRZTAŃ, KRTAŃ
  • - Krtaniey błonká w uściu iey głosowi służąca/ krtani iédzeniu broniąca. Epiglottis, idis fe. [...] Operculum asperae arteriae [...] Operculum laryngis Epiglottida, vocat Vesalius [...] hedera folio simile esse docet, refutata ibidem [...] eos qui epiglottida linguam paruam seu gargareonem interpretantur [...] autem eidem laryngis fissura voci seruiens, quam epiglottis integit. Officium epiglottidis est, vocem moderari, potum pulmonibus partiri [...] tueri ne cibuis in pulmones descendat [...]. Kn 322
  • - krtani błonka w uściu iey. der Zapfen im Halse. épiglotte, lüette qui couvre & ferme la conduit de la voix. § krtani błonka głosowi służy i iey w iedzeniu broni. T III 653
krtani dziurka głosowa
patrz: KRTAŃ, KRZTOŃ, KRZTĄN, KRTOŃ, KRTĄŃ, KRZTAŃ, KRTAŃ
  • - Krtaniey dziurká głosowá/ iáko w stroiu/ surmy/ sztortu [...] Laringis fissura: habes suprà proximè. Kn 322
  • - Krtani dziurka głosowa. Athem-Löchline unter dem Zapfen. le conduit de la voix sous l'épiglotte. T III 563-564
chłop ze wsi
patrz: WIEŚ
lekko szacować (sz. zm.)
patrz: SZACOWAĆ
  • - Dyogenes bárzo stárych lekko szácował kiedy kożdego stárego mizernym názwał. WojszOr 294-295
  • - Jać te fraszki szacuję moje bardzo lekko, A prawie ni po czemu [...]. ZimBSiel 138
wzięta chłosta
patrz: WZIĘTY
  • - Tatarow tam nie było, bo po wziętey chłoscie O milę ztąd nad Stawem zostali przy chroscie. PotWoj 75
gospodarz biesiadny
patrz: BIESIEDNY, BIESIADNY, BIESIADNY
  • - Gospodarz biesiádny/ co sprawuie bánkiet/ vcztę gościom. vide Biesiádnik. Kn 205
marszałek biesiadny
patrz: BIESIEDNY, BIESIADNY, BIESIADNY
  • - Márszáłek weselny/ biesiádny. Symposiarchus [...] Architriclinus. Thaliarchus [...] vide Biesiádnik 2. Kn 390
  • - Márszáłek weselny/ biesiadny. Praesectus counij, architriclinus. SzyrDict 165
szata biesiadna
patrz: BIESIEDNY, BIESIADNY, BIESIADNY
  • - Szátá biesiádna/ Trechedipnum [...] Coenatorium [...] Tricliniare vestimentum [...] Conuiuialis vestis. Kn 1102
  • - ein Gasteren-Kleid/ Szátá biesiadna. ErnHand 559
bliższa droga
patrz: BLISKI
  • - [...] á że ná Bohu żadnych Porohow iáko ná Dnieprze nie masz, snádniey á niemal bliższą drogą niźli Dnieprem, z samey Tureckiey ziemi, áż do Báltyckiego Morzá státki chodzićby mogły. FredKon 113
  • - Prawda to, że to jest bliższa droga, ale niecnotliwie zła i tylko na konnego albo na pieszego. SobJListy 597
bliski sąsiad
patrz: BLISKI
  • - Nuże teraz/ piię do was/ á proszę zá to całe towárzystwo/ á osobliwie/ zá bliskiego Sąsiádá waszego. PolPar 37
  • - Rzecze krol do Oboznego koronnego Chełmskiego Waszec tam bliski Sąmsiad co to za sprawa. PasPam 284v
bliskie pokrewieństwo
patrz: BLISKI
  • - [...] wyprawił był król [...] Gałeckiego [...] z oswiadczeniem, że zostawszy Krolem Polskim, nietylko ex nexu vicinitatis, ale zobowiązku pokrewieństwa bardzo bliskiego, iako ofiaruie Szwedowi przyiazń swoię. OtwFDzieje 19-20
bliski pokrewny
patrz: BLISKI
  • - Na stype zaproszonych gosci, wielka frequentia stawiła się, ktorzi się w stołowei izbie nie zmiescili, (a było stołow przigotowanych duzych Pięc) w ddrugiei izbie, a zwłascza naibliszy pokrewni, iako ode mnie uproszeni gospodarze, siedzieli. VorLetSkarb 232
póko [...] wprzód
patrz: WPRZÓD
bigos z kapustą
patrz: BIGOS
  • - Mieszają oraz i strony wiecznego pokoju - prawie bigos z kapustą. ChrapDiar II 151
blankiet listowny
patrz: PLANKIET, BLANKIET, BLANKIET
  • - Inserowałem Oraz 3. blankieta Listowne aby ImX Theolog Zapisał do IchPP Szuyskie[go], Bandynelle[go] y Nieciszewskiego. SapADiar 13
  • - Po wyprawionej do Manheimu poczcie na ręce pana Szylinga, ktoremum cztyry dał blankiety listowne, ruszyłem się do Skały mil cztyry, na noc, gdziem stanął o północy. RadziwHDiar 78
blask bije
patrz: BLASK
  • - Ale wyszedszy Bohatyr Skrzydlaty Od Ktorego blask bił zSwiecącey száty Gniewliwy, głosem zawołał surowie: Dom to tu Bozy, nie Giełda Łotrowie, O cięmni Ktorzy błądzicie w iasności O niewdzięcznicy tey sliczney wieczności. OblJasGór 144v
  • - [...] idzie [Tobiasz] alić niespodzianie Czuje, że jakiś nowy blask w oko mu Bije [spotkanie z aniołem]. LubSTobPol 94
  • - Czemu gdy kto chce spác kryie się od świátłá? Gdy blask w oczy biie, mozg do oká posyłá swoie pomocy do widzeniá, zaczym zmysł się ten uciszyć nie moze czego do spánia potrzebá. TylkRoz 285
  • - Blask śliczny bije/ od sámey szyie: Piersi dotyka/ pod pas sie zmyka. KellGram 245
  • - Dodáie uśpioney Sen wdzięku twarzy, á dla odrzuconey Z gorącá száty, od piersi y szyie Alábástrowey: blásk ná koło bije [o Wenerze]. ClaudUstHist 49-50
blecharski młyn
patrz: BŁECHARSKI, BLECHARSKI, BLECHARSKI
  • - folusz/ blechárski młyn. Pila fullonica. Kn 178
  • - blecharski młyn. eine Walck-Můhle. moulin à foulon. T III 57
bożek domowy (sz. zm.)
patrz: BOŻEK
  • - bożki domowe Kn 43
  • - Domowi Bożkowie ErnHand 444
bożek pogański (sz. zm.)
patrz: BOŻEK
  • - bożék pogáński Kn 973
  • - Poganskie Boszki PasPam 275
bożek ziemski (sz. zm.)
patrz: BOŻEK
bożek pogański
patrz: BOŻEK
  • - bozkiem pogáńskim StarKaz 254
bożnica żydowska
patrz: BOŻNICA, BUŻNICA, BÓŻNICA, BOŻNICA
  • - Bożnicá Zydowska/ Proseucha, [...] Śynagoga. Kn 43
  • - A Gdy byli [Paweł i Barnabasz] w Sáláminie/ opowiádáli słowo Boże w bożnicách Zydowskich/ á mieli z sobą y Janá do usługi. BG Dz 13, 5
  • - W Tey vlicy ś. Anny názwáney/ byłá przedtym Bożnicá Zydowska/ mieysce vrągániá/ y czći vwłoczenia Imieniu Naświętszemu IEZUS... PruszczKlejn 20-21
  • - Kościołow wszystkich w murách y zá murámi [Lwowa] po Przedmieściach numero 41. Cerkwi murowánych 6. drewnianych kilka. Bużnic Zydowskich murowánych 2. ChmielAteny II 315
  • - Bożnica Zydowská, temple de juifs. KulUszDyk 9
bożnica szatańska
patrz: BOŻNICA, BUŻNICA, BÓŻNICA, BOŻNICA
  • - ... zbluzniony iesteś od tych, ktorzy się Zydámi zowią, á nie są nimi, ále są bożnicą szátáńską. BirkOboz 80
  • - Znam uczynki twoje/ y ucisk/ y ubostwo/ (áleś bogáty) y bluźnierstwo tych ktorzy się powiádáją być Zydámi/ á nie są ále są bożnicą szátáńską. BG Ap 2, 9
  • - Otoć dam niektore z bożnice szátáńskiey/ ktorzy się powiádáją być żydámi/ a nie są/ ále kłamáją. Oto spráwię że przydą/ y będą się kłaniáli przed nogámi twymi/ y poznáją żem Ja ciebie umiłował. BG Ap 3, 9
górna siarka
patrz: GÓRNY
  • - Wziąć [...] czarney gorney siarki/ ktorą Atramentem kruszcowym/ albo kopanym zowią. SyrZiel 1268
górna pieczeń
patrz: GÓRNY
  • - Brázelle Wołowe. Weźmiy od gorney pieczeni ziober kilká/ porąb cienko po iednemu ziebrze/ potłucz/ námocz w occie winnym przez dwie godzinie/ przydawszy soli/ potym osusz/ piecz ná roście/ usiekay bardzo drobno/ łoiu kruchego w łoż w rynkę/ y te Brazelle w łoż/ w ley rosołu/ warz/ przyley potym Octu tego w ktorymeś moczył/ y pieprzu/ Imbieru/ Gałki/ przywarz/ á day ciepło ná stoł. CzerComp 33
szparag górny
patrz: GÓRNY
  • - Pomiernego iest Szparag przyrodzeniá [...]. Wodny także ábo bagienny y gorny/ tegoż są przyrodzenia. SyrZiel 1125
wyniść spod warty
patrz: WYNIŚĆ
  • - Kazali mu tedy czwartego dnia potym winiść wolno zpod warty. PasPam 76
wyniść pod żagle
patrz: WYNIŚĆ
  • - wyniść pod żagle. unter Segel gehen. faire voile. T III 2825
wysłać pozwy
patrz: WYSŁAĆ
  • - Przyiaciela wysle się do niey wpszod a za nim pozwy. OpalKListy 27
czopek chłodzący
patrz: CZOPEK
  • - Záczym gdy nábrzmieią y zápalą się, przykładáć czopki chłodzące y rospędzaiące. PromMed 86
niech nie wspomnę
patrz: WSPOMNIEĆ
  • - Niech nie wspomnię, iáko I.K.Mość pod Iáworowem vsty swemi słucháć mię Woysku, iákoby nie Hetmáná ále zdraycę iákiego, zákazał, iáko chcącego mię wedle powinności przyśdź do boku swego, práwie prohibuit. LubJMan 49
wolny oddech (sz. zm.)
patrz: ODDECH
  • - [Sól] Dycháwicznym/ y ciężko tchniącym/ z zátkánia płuc/ wolny oddech czyni. SyrZiel 400
  • - Między innemi domowemi lekarstwy [...] zalecam ieszcze sok z Omanu y swieżego Dzięglu w Winie lub w Piwie ciepłym biorąc; momentalnie albo wiem oddech wolny czynią. BeimJelMed 585
ślinna iagoda (sz. zm.)
patrz: ŚLINNY
  • - Gruczoły/ guzy zaskórne po rozmáitych częściách ciáłá rostące. zozłzy/ wrzody. Gruczołék/ guzik/ gruzołká. v. Slinna iagodá. Kn
  • - Ślinne iágody w uściech/ mándlé/ guziki w gárdlé przyrodzone iáko migdały. Kn 1017
  • - Ná zápalenie slinnych iágod, ktore Tonsillas zowią, służą tákże w zwyż pomienione medykamentá CompMed 52J
  • - Nábrzmienie slinnych iágod, ktore Tonsillas, álbo Amygdalas zowią CompMed 71
  • - Ná nábrzmienie iágod ślinnych [leki] CompMed 78
  • - Dáley w bokách gardłá są dwie ślinne iágody álbo migdáłki śliniaste. [marg. Tõsillae vel Amygdalae]. KirchFac 49
  • - Ślinne iagody w uściech: haki, mandle die Mandeln in Halse. les amigdales; deux glandes proche de la racine de la langue T III 2064
baran zupełny
patrz: ZUPEŁNY
  • - Weźmi cielcá jednego młodego/ y dwu báránow zupełnych. BG Tt Wj 29, 1
bardzo bladożółty
patrz: BLADOŻÓŁTY
  • - Rhabarbarum częścią żółte będące/ częścią żołtogorące/ y bárwy wewnatrz cielistey od Rheupontiku bárzo bládożołtego iest rożne. SyrZiel 642
ból znosić
patrz: ZNOSIĆ
  • - Muszę álbo miłości wierney chybić toru, Albo żyć bez honoru. Zobudwu stron, bol znoszę niepoięty, Ach serce uderz w treny! CorMorszACyd 120
znaczno błękitny
patrz: ZNACZNIE, ZNACZNO
  • - Obłoki także białym i błękitnym, wysoko, znaczno błękitne ku zięmi szarawo [pomalujesz]. SekrWyj 45
autentyk zmyślony
patrz: ZMYŚLONY
  • - Ukazował, powiedał [Wesołowski], i autęntyk zmyślony jakiś, jako tym szalbierzom nietrudno. TrepNekLibDworz 418
zimna alteracja
patrz: ZIMNY
  • - Ta zimna alteracya częstokroć nagle ustaie: Lecz się znowu odmienia w natarczywą gorączkę. BeimJelMed 10
niech /ktoś/ zdrów /coś robi/
patrz: ZDROWY, ZDRÓW
  • - Rzecze krol. Ba teraz ci to tym bardziey moze kto zadać ześ tam od Moskwy spraktykowany. Ia odpowiem. Niech że zdrow zadaie a W K. MSC Pan Moy M[i]ł[ości]wy znowu mi to zapłacisz [...]. PasPam 173v
  • - [...] máiąc Oycy trzech rodzonych Bráci, Semá, Chámá, Iáphetá, niech się zdrów bogáci, Niechay się świeci pyszny: co się rodu tycze, Rowne są z Xiążęcymi dzieci zagrodnicze. PotPocz 131
bezbożna zdobycz
patrz: ZDOBYCZ
  • - Bezbożną zdobycz wiozą, prowádzą szárpácze, Wszytek Rod Izráelá ná to pátrząc płácze. DrużZbiór 29
żal /kogoś/ zdjął (sz. zm.)
patrz: ZJĄĆ, ZDJĄĆ, ZDJĄĆ
  • - Ledwo przijdę do złozenia swe[go] zaras on moy wyrostek pocznie mi powiadac one discursy o mnie gęby niewyparzony. Ziął mię zal serdeczny, y iuzem od gniewu prawie pałaiąc chciał wpasc tam gdzie niecnota lezał [...]. OssJŻyw 29
  • - Co rozumiesz iák daleko cięższy żal nieszczęśliwego potępieńcá zdeymie/ kiedy maiąc rowne iák drudzy do wieczney chwały/ y do oglądaniá Boskiey Twarzy práwo/ dlá swych pieszczot y lubieżności ná nich się zápaszszy szczęśliwe[go] dziedzictwá y nadziei ná wieki postrada. BujnDroga 158
żal /kogoś/ zdejmuje (sz. zm.)
patrz: ZEJMOWAĆ, ZDEJMOWAĆ, ZDEJMOWAĆ
  • - Gdyś ty, Dafni, na marach leżał, ani gnano Bydła na paszą, ani w rzece napawano, Ani wody dobytek w tamte dni kosztował, Ani się trawy tykał, wszystkich żal zejmował. SzymSiel 167
  • - zeymuie mię boleść/ żal. Afficit me dolor, percelli, inaudit me timor [...]. SzyrDict 542
zbytni apetyt (sz. zm.)
patrz: ZBYTNI
  • - Przyczyny zbytniego apetytu. CompMed 180
  • - Gdy kto zbytnim apetytem iedząc, oraz żołądek oblewa piwem [miewa kolki]. CompMed 206
  • - apetyt zbytni, łaknienie zbytnie. unersättlicher Hunger. faim canine; apetit insatiable de manger. T III 9
zbrojna asystencja
patrz: ZBROJNY
  • - Carowicz [...] wybrał się wprzód nawiedzić obraz matki boskiej w Częstochowie, dokąd już zmierzchem [...] przyjechał w kilkaset koni Moskwy. Rozumieli prostacy, że ich wpuszczą do fortecy wszystkich, ale ledwie nazajutrz jego samego w kilkunastu osobach to szczęście spotkało, [...] a zbrojna asystencya musiała za szrankami poczekać. OtwFDziejeCzech 167
w formule powitania
patrz: ZAWITAĆ
  • - Witay [...] zawitay niezwycięzony wodzu [...] zawitay od Boga nąm zesłany obronco. PasPam 100
larmo zatrąbić
patrz: ZATRĄBIĆ
  • - Przededniem [...] niespodziewane i przez ten czas niezwyczajne larmo zatrąbiono za którem zaraz się na zwyczajny plac Szwedzi zjechali [...]. MarkZap 23
zasłużyć na niełaskę (sz. zm.)
patrz: ZASŁUŻYĆ
  • - [Wojsko Zaporoskie] Przyczynia się zá Ciciurę/ Apostołá/ Dworeckiego/ y innych/ ktorzy lubo ná niełáskę I.K.M. zásłużyli/ iednákże obacżywszy Beneficiati Cárscy skutek ták obfity przyrodzoney I.K.M. Clemencyey/ zmiękcżeią/ y serce do Przyrodzonego skłonią Páná/ buntow poniechawszy. MerkPol 76
  • - Jeżelim zasłużył na tę niełaskę i niemiłość, niechaj cierpię; a widzę jeszcze, że się Wć moje serce urażasz, gdy o tym piszę. SobJListy 222
natchnienie boskie
patrz: NATCHNIENIE
zarabiać na niełaskę
patrz: ZARABIAĆ
  • - [...] nie zárabiayże w ten czás ná drugą nie łáskę/ y nie popełniay drugich nowych grzechow siebie sámego wywyższáiąc/ á potępiáiąc drugiego. StarKaz 266
bojaźń boska
patrz: BOJAŹŃ
bojaźń boża
patrz: BOJAŹŃ
prowincjał dominikański
patrz: DOMINIKAŃSKI
  • - Fundacyą uczyniła [Jadwiga, córka Jasłówny, Krajczanki Koronnej] na Prowincyałow Dominikańskiego, Franciszkańskiego, Bernardyńskiego, Karmelitańskich bossych iako y trzewikowych, żeby [...] Msza bywała za iey duszę. NiesKor II 422
dominikański habit
patrz: DOMINIKAŃSKI
zakon dominikański
patrz: DOMINIKAŃSKI
  • - Pawła z Dominikańskiego Zakonu Długosz pisze iuż bydź wziętym na Biskupstwo 1209. NiesKor II 335
ostatki zapustu
patrz: OSTATKI
  • - W ostatki Zapustu Zeniłęm IoMsci Pana Alexandra Tomickiego. PasPam 257
ostatki zapustne
patrz: OSTATKI
  • - Podczas ostatkow zapustnych wydawał P. Iąn Potrykowski Pasierbicę swoię za Pana Macieia Potrykowskiego. PasPam 220
ostatki dni Bachusowych
patrz: OSTATKI
  • - Dopiro na ostatki dni Bachusowych stanąłęm w Bereniczu [Berezynach]. PasPam 173
bylica żółta abo złota
patrz: BELICA, BYLICA, BYLICA
bylica biała
patrz: BELICA, BYLICA, BYLICA
bylica czerwona
patrz: BELICA, BYLICA, BYLICA
bylica listu drobnego
patrz: BELICA, BYLICA, BYLICA
bylica wodna
patrz: BELICA, BYLICA, BYLICA
wódka bylicowa
patrz: BELICOWY, BYLICOWY, BYLICOWY
pod pachami ,
pod pachą
patrz: PACHA
  • - Gruczoły twárde pod pachą rozpądza nasienie tych kotewek [tribulus terrestris]/ przykłádáiąc. SyrZiel 1275
  • - Mędoweszki w brodzie/ pod páchámi/ w łonie tráci [kolendra]. SyrZiel 455 marg.
  • - Odchodząc potkasię zemnom na podworzu, idącym Szkoły i maiącym Xięgi pod pachom. VorLetSkarb 85
  • - Dyminice názywáią się Bubones, ktore nietylko podczas powietrza lecz y innych czásow, ták ná słábiznach, iáko też pod pachámi [...] wyrzucáią się. VadeMed 208
psia pacha
patrz: PACHA
  • - Psia pacha ziele, la bordane. KulUszDyk 159
Ocean Baltycki
patrz: BALTYCKI
  • - Leży iákoby miedzy Oderą y Mosą rzekámi; miedzy ostátkiem Wisły y rzeczką Aa/ ktora idźie nie dáleko od Gráuelingi/ y miedzy Oceanem Niemieckim y Báltyckim/ y miedzy gorámi Alpes. BotŁęczRel III 71
załogi chłopskie
patrz: ZAŁOGA
  • - Siewy tákże, ieśli według czásu, y zwyczáiu ná vprawney Roli á nie ná skibę zásiewáne y wiele zboża ná Regestrách wyszło vczynić connotácyą, y z kárbámi verifikowáć: osobno ná Dworskie wzory, osobno ná pustych, osobno ná záłogi chłopskie. HaurEk 85
fundować zakonniki
patrz: ZAKONNIK
  • - Funduię zakonniki/ záczynam zakon. Kn
bal zagaić
patrz: ZAGAIĆ
  • - Sam krol bal tańcem zagaił [...] anfangen, eröfnen als einen Ball. T III 357
guldynka gwintowana
patrz: GULDYNKA
  • - Guldynka gwintowana. En gezogen Rohr. fusil raïe. T III 435
chodzić biało
patrz: BIAŁO
  • - Kápłáństwo reguły Piotrá S. czárno chodzi, Biskupi fiiáłkowo álbo wiśniowo, Kardynali purpurowo, sam Papież głowá Kościoła biało. MłodzKaz IV, 106
biało nakrapiany
patrz: BIAŁO
  • - Sámcy złączali się z owcámi strokątymi/ ṕstrymi y biało nákrapiánymi. BG Rdz 31, 10
orzeł białopióry
patrz: BIAŁOPIÓRY
  • - Alec mię zniosło Pioro omoczone weŁzie Orła Białopiorego: gdy przeszłe ozdoby Wspominaiąc: otwarte nasię widzi Groby. PotWoj 75
wódka białoróżana
patrz: BIAŁORÓŻANY
  • - Weźmi, Wodki białorozaney. Wody Iaskolczego ziela,, każdey 2. Łoty. BeimJelMed 231
anielska białość
patrz: BIAŁOŚĆ
  • - A ktoż nie dowierza? Ześ Anielskiey białości godna była pierza? Takiem dzisia odziany puchem Polski Orzeł, kiedy piekielny, naprzod, gębę nań otworzeł. PotPocz 8
białość jasna
patrz: BIAŁOŚĆ
  • - Iest drogá ktora záwsze sámá gorą chodzi/ znáczna dobrze kiedy się Niebo wypogodzi/ Mleczną ią dla białości iásney názywáią. OvOtwWPrzem 13
śnieżna białość
patrz: BIAŁOŚĆ
  • - Pátrzy [Narcyz] [...] ná rumiáność z śnieżną zmieszáną biáłością. Sam się prágnie. OvOtwWPrzem 121
białość celu
patrz: BIAŁOŚĆ
  • - Kiedy się stawi punkt w wieńcu K tak wysoko, żeby był na wadze zarówno z zadem L i patrząc z oka M przez wierzch punktu wieńca K, żeby formowało tę liniją punktowaną N, która według naszej myśli z tranzytem idzie parallele, prosto w białość celu. AquaPrax 150
izraelskie pacholę
patrz: PACHOLĘ
  • - Takeś niekiedy wyrwał z ostatniej trudności Izraelskie pacholę z brackiej okrutności, Gdy zazdrością ujęci niechcieli go żywić. GrochWiersze 119
konwent pustelniczy
patrz: KONWENT
  • - W. O. Konstanti od S. Hieronima, przeor protunc konwentu pustelniczego, wezwał B. Modesta s inszego konwentu. SprawyCzerUl 387
starszy konwentu
patrz: KONWENT
  • - rozkazuiemy, aby [...] ten nasz Mandat Starsi Kollegiow y Konwentow na kongressach Zakonnych, Kapitułach aby czytalć, y obserwować starali się. GazPol 41, s. 3 nlb.
konwent bernardynów
patrz: KONWENT
  • - [Wisniowiecki] w Konwencie [...] Bernardynow, cały przeswietny Trybunał solennie traktował. GazPol 10, s. 3 nlb.
konwent reformatów
patrz: KONWENT
  • - Konwent Sendomirski OO. Reformátow liczy go między swemi Fundátorámi. NiesKor II 24
konwent męski
patrz: KONWENT
  • - W Krolestwie Polskim znayduie się [...] W.O. Bernardynow Prowincyi 4. Mało Polska w ktorey Konwentow męskich 18. Panieńskich 7. [...]. BystrzInfGeogr Ku r-v
konwent panieński
patrz: KONWENT
  • - W Krolestwie Polskim znayduie się [...] W.O. Bernardynow Prowincyi 4. Mało Polska w ktorey Konwentow męskich 18. Panieńskich 7.[...]. BystrzInfGeogr Ku r-v
żywot pustelniczy
patrz: PUSTELNICZY
  • - Powáżnieysi między Bráchmánami zowią się Joghi, którzy prowádzą żywot pustelniczy w iáskiniach ná wielkich utrudzeniach, potym dostępują tytułu Abdutów, á znim licencyi ná wszelką sprosność. ChmielAteny II 596
mieć zadosyć
patrz: ZADOSYĆ
  • - Szwedow wycięto, Miasta y wsi porabowano, Wszyscy tam mieli zadosic, bo się Polacy mscili krwie swego Pułkownika. PasPam 76v
bez konwikty
patrz: KONWIKTA
  • - tákim dekretem uwikłany zostawam/ iákim w pamieci ludzkiey in libera Repub: nie postał/ bez delatorá ná-civilem propositionem, bez konwikty bez inkwizycycy, bo zadnego plenipotentá nie pokażą odemnie. PisMów II 327
  • - bez konwikty, bez dania roku go osądzono T III 606
zadni blach
patrz: ZADNI
  • - Lanckoronski [...] Grzbietem się nie zakłada y nigdy nie nosi Zadniego Blachu. PasPam 270
boleść /komuś/ zadawać (sz. zm.)
patrz: ZADAWAĆ
  • - Przykłáda Bernárd ś. iż wszytkie rány/ ktore zádawáli káci Chrystusowi Pánu/ zádawáły też wielką boleść Pánnie naświętszey [...]. BirkOboz 29
  • - [...] są w druku te iego [Hinczy] pisma [...] Mátká Bolesna Márya, to iest tłumáczenie Męki Páná Chrystusowey, ktora boleść Mátce Boskiey zádawáłá [...]. NiesKor II 362
ból /komuś/ zadawać
patrz: ZADAWAĆ
  • - Jusz barzo blisko Rynald ktorzy okrzyk srogi Czyni na Sakrypanta, y grozi mu hardzie Obaczywszy ze iedzie na iego Boiardzie I ze z niem w towarzystwie Krolewna iechała, Ktora mu taką mękę y bol zadawała. ArKochOrl 11r
żal zadawać
patrz: ZADAWAĆ
  • - [...] pobudzamy się do wspolney kompassyi nad nieszczęściem Rzeczypospolitey, żadney iey ulgi przez to nie przynosząc, y owszem nowy żal zadaiąc, że choć widziemy y znamy co ią dolega, a przecię żadnego z nas nie ma ratunku. LeszczStGłos 67
zadać /komuś/ strach
patrz: ZADAĆ
  • - [...] zádałeś mi WM. wielki Strách, (nábáwiłes mię Wászeć wielkiego Stráchu;) [...]. ErnHand 204
żal zadać
patrz: ZADAĆ
  • - I cóżeś przez to wskórała [Fortuno] nad to, iżeś żal zadała Temu, coby mi do mego rad udzielił zdrowia swego? StanTrans 171
zaciągnąć na siebie /czyjąś/ niełaskę
patrz: ZACIĄGNĄĆ
  • - DISGRACE [...] Encourir la disgrace de quelqu'un, tomber en sa disgrace. In offensam alicujus incurrere. In offensionem alicujus cadere [...] Záciągnąć ná siebie niełaskę czyią zárobić ná nię, zle się zásłużyć. DanKolaDyk I, 471
niech /kogoś/ Bóg zachowa /czegoś/
patrz: ZACHOWAĆ
  • - Chorowałęm periculosissime [bardzo niebezpiecznie] [...] niech mię Bog miłosierny takiey drugiey zachowa okazyiey. PasPam 257
bodaj /kogoś/ zabito
patrz: ZABIĆ
  • - Kurwy, Precz z domu! [...] Dano wam wszytko, bodaj was zabito, I popłacono aż po wczoraj myto, I na rozprawie przy nocnym bankiecie Położono was. MorszAUtwKuk 335
  • - Ustąp że bodey cię zabito. PasPam 244
  • - Mowi te Słowa [...] godzi się to te z brodnie mowic boday was zabito. PasPam 263
bodaj mię zabito
patrz: ZABIĆ
  • - [...] jeśli jest gładkość w cenie, Grzeczność, mądrość, urodzenie, Kochać muszę i bodaj mię zabito, Jeśli cię nie kocham, Melito. MorszAUtwKuk 298
  • - [...] boday mię zábito utinam occidar; iák się Páná Bogá boię, ut Deum timeo [...] WojnaInst 109-110
to znowu
patrz: ZNOWA, ZNOWU
  • - Wziąwszy chleba y masła ktore zawsze ziaszczem stoi to smaruią iedzą to znowu ustaną y robią. PasPam 55v
  • - Co nas przyniesie wał do Bulwarku to znowu nas impet wody odrzuci na morze. PasPam 67
jak znowu
patrz: ZNOWA, ZNOWU
  • - Ukraina wszystka, iak znowu w rebellią. PasPam 197v
jako znowu
patrz: ZNOWA, ZNOWU
  • - Nam tedy iako znowu potkać się do Stało. PasPam 106v
a znowu
patrz: ZNOWA, ZNOWU
  • - Nastąpiła mowa oprocederze związkowym [...] A znowu przebacz, Przebacz będziemyc to zawsze pamietać. PasPam 150
aż znowu
patrz: ZNOWA, ZNOWU
  • - Stali tedy obadwa szyki godzin zedwie spokoynie [...] az znowu kazali Harcownikowi podpadać y wywabiać ich w pole. PasPam 105
  • - Az znowu idą wczoraisi Porucznicy. PasPam 169
bielić się jako śnieg
patrz: BIELIĆ SIĘ
  • - Tak się bieli [trawa] in profundo iako snieg [na dnie morza]. PasPam 65v
ciasto bielskie
patrz: BIELSKI
  • - Sposob robienia ciástá Bielskiego. Ná ciásto Bielskie ták iáko y ná Puszkowe zárobisz/ ktore obłączkiem nie wielkim iáko vcho v kluczá/ná másło gorące puszczáć będziesz/ żeby okrągłe iáko iábłuszká było Ciásto CzerComp 80
ziemia Bielska (sz. zm.)
patrz: BIELSKI
  • - Gozdzielski zwalsie tosz chlopski syn w Belski ziemi mieszkał. TrepNekLib 109
  • - Niewielkie rzeczy rzekł Pisarz ziemie Bielski[ej] w kole Generalnym [...] to tylko wyrzekł: "Pane starosto, ne zderżysz!". PasPam 243
  • - ImPan Chalecki [...] zostawił Iednak Plenipotencyą ImPanu Szulcowi agentowi Swemu ad tractandum zImPanem Ierassowskim Czesznikiem Ziemi Bielskiey. SapADiar 162
prowincja Bielska
patrz: BIELSKI
  • - RUS ZACHODNIA [...] Prowincye Twerska, Bielska, Xięstwo Pleszkowskie. ChmielAteny II 427
państwo Bielskie
patrz: BIELSKI
  • - Wzięli wielkie Księstwo Siewierskie: tákże Páństwá Smoleńskie/ Bielskie/ Pskowskie/ Nowogrodzkie. BotŁęczRel III 53
bieluchnym być jako śnieg
patrz: BIELUCHNY
  • - Wielce dziwnej maści i różnej,bo sam [koń] z natury bieluchny był jako śnieg najczystszy. DorHipTur 23
wielkim pędem
patrz: PĄD, PĘD
  • - Przyidą tedy wielkięm pędem [...] Aprzyszedszy Ryscią stawaią zaraz przy lewym skrzydle trochę opodal od Woyska Litewskiego. PasPam 106
i tym podobny
patrz: PODOBIEN, PODOBNY
  • - Oto tymi swymi Antidotami/ Elenchami/ Apokkrisisami/ Lamentami/ Antigraphami/Azariaszami y tym podobnymi na krew Bratnio podżogami [straszą mnisi]. SmotEx 4v-5
  • - Tacy odzywali się ad Regnandum konkurrenci Iak Pan kasztellan Woynicki iak Pan kasztellan Gnieznienski y insi tym podobni. A to tez y ia konkurrent. PasPam 188
  • - Często okázya przypada w gospodárstwie wiadomości o wadze intratnych rzeczy, Woskow, Łoiow, Wełny, Cyny, y tym podobnych, ktore máłymi gwichtámi zważyć się nie pozwolą. SolArch 28
  • - Sol to ma iż zbyteczną wilgotnością trawi, y samo mięso ściska. Záczym iż mięso zaięcze y tym podobne, sámo iuż iest suche, gdyby ie násolił nicby nie wáżyło. TylkRoz 235
rzecz podobna (sz. zm.)
patrz: PODOBIEN, PODOBNY
  • - Rzecz mało podobna takiej sumie być w skarbie na jeden raz w nędznem państwie. NiemPam 229
  • - [Herod o Chrystusie] Jesli/ pry/ podobna rzecz: iesli to prawdziwie/ W dzieiách Oycá moiego pomnię nápisáno: Zeby dla tego człeká pomordowáć miano/ Ták wiele niemowlątek v piersi niewinnych! RożAPam 44
  • - Lecz to rzecz podobnieysza/ iż to zacne dzieło [obróbka żelaza]/ Záraz wynálezione po Potopie było. RoźOff D3v
  • - Co strony karety, moja panno, nową cale mi tu zrobiono w Żółkwi; bo gdzież to rzecz podobna była w karetce małej jeździć sukiennej nadstarzałej, a konie do niej jedne, coś Wć kupiła, a drugie tureckie, pewnie stojące się dwa tysiące. SobJListy 263
do wiary podobny (sz. zm.)
patrz: PODOBIEN, PODOBNY
  • - Pomięszał nam fantazyą powieścią swą, mało jednak podobną do wiary. NiemPam 268
  • - [...] Przybywa Młodź kwitnąca/ á wozy/ y konie Po stayniach się ruguią. Gdy w tym z Vkráiny Ledwie prziydą do wiary podobne nowiny. TwarSLeg 27
ku wierze podobny
patrz: PODOBIEN, PODOBNY
  • - Tak wielkiem apparatem i ledwie ku wierze Podobną gorliwością gdy się Osman bierze Poczesny przednim Moffty nad wsze starszy Hodzdzie Stanął pod Srebrnem włosem na głowie y brodzie A ufaiąc powadze swego Pastorału Tak się do Woyny owey przymowi zapału [...]. PotWoj 25
ku wierzeniu podobny (sz. zm.)
patrz: PODOBIEN, PODOBNY
  • - Ten koń przy dziwnych wyćwiczeniach swych te cnoty ku wierzeniu ledwo podobne miał, że sam wolno puszczony, widząc zbrojnego chłopa, ku niemu się miał, kąsając zęboma, zadem i przodem bijąc [...]. DorHipTur 21
  • - Podobny ku wiérzęniu/ ku práwdzié. Probabilis causa, visio, probabile aliquid sit dicendo [...]. Kn 743
do wierzenia podobny
patrz: PODOBIEN, PODOBNY
  • - Iáko Rzymiánie máło podobne do wierzenia bogactwa mieli. WargRzym 24
ku prawdzie podobny
patrz: PODOBIEN, PODOBNY
  • - Podobny ku wiérzęniu/ ku práwdzié. [...] Verisimilis aut veri similis narratio. Simile vero videbatur. Verisimillimum mihi videtur [...]. Kn 743
  • - [...] kto chce drugiego do ludzi zle vdáć, potrzebá áby cos podobnego ku prawdzie nąn powiádał, iesli chce áby iemu wierzono bo inaczey nic nie sprawi. SzemGrat A2v
  • - Podobny [...] 3) rzecz podobna do wiary, (ku wierze) ku prawdzie. T III 1451
do prawdy podobny (sz. zm.)
patrz: PODOBIEN, PODOBNY
  • - Tym árgumentem/ Dyabeł wiełą bárdzo dobrych rzeczy/ ktore zá vnią PP. Akádemikow z Jezuitámi bydź mogą/ przeszkádza/ bo się zda tá rzecz do prawdy bárzo podobna. SzemGrat 345
  • - Podobny do prawdy, wahrscheinlich. BierSłowa 144
boleści ponieść
patrz: PONIEŚĆ
  • - To ciało [...] ktore ták wiele mąk i boleści poniosło/ wszelkich bolow/ wszelkiego utrápieniá ná wieki pozbyło. BujnDroga 403
boleści ponosić
patrz: PONOSIĆ
  • - [Zmarły syn] Vkazał się Oycu/ y rzecze/ iuż się oycze nie modł zá mię/ bom iest potępiony ná wieki; y tákie męki cierpię/ iż/ bym miał ták wiele ięzykow iáko iest gwiazd ná niebie/ tedybym tych boleści/ ktore ponoszę nie wypowiedział dostátecznie. StarKaz 543
żal ponosić
patrz: PONOSIĆ
  • - Czy nie wiesz ze Bog tego rád frasuie Komu w Swey Chwale Korone gotuie: A ze twoy Ludgierd iuz za swoie cnoty W niebie otrzymał wieczny Więniec złoty Tedy zatęn zal co z iego zginięnia Ponosisz, y ty bądz pewna zbawięnia. OblJasGór 140v
  • - Iák cięszkie są żale/ ktore Wm. M. M. Pan ponosisz/ ják gorzkie łzy/ ktore przez zeście z tego Pádołu w niedoszlym wieku Iey Mości swojey wylewasz/ snádnie się dorozumieć mogę. DobrPol II, 221
pora wojenna (sz. zm.)
patrz: PORA
  • - Jeśli zaś o to, że czas i pora wojenna ustawa, mrozy, śniegi i słoty ustawicznie, tedy cośmy się gdzie indziej mieli dzielić kwaterami zimowymi, dzielmy się tu na tym miejscu w granicy nieprzyjacielskiej, ponieważ sian i innego pożywienia będziemy tu mieli z potrzebę. SobJListy 583-584
  • - [...] w Zimie Woysko sposobić trzeba, azeby zaraz iak nastąpi woienna pora, do zazycia gotowego było [...]. CzartListy 109
dojść swojej pory (sz. zm.)
patrz: PORA
  • - Gdy zaś Pan pracy owo doda łaski z góry, W ten czas narychlej dojdzie winnica swej pory [...]. ZimBSiel 144
  • - Gdzie się z dziecinnem Młodzienski wiek ztyka, Wpadł, ach wpadł Smierci, niespodzianey wŁyka. Wpadł wŁyka Smierci, nie ruszoney Płaczem, Przebog, wroc mi go, ach wroc mi go zaczem Swey doydzie pory [...]. PotPer 20
przyjść do swojej pory (sz. zm.)
patrz: PORA
  • - Ten folwark, jako jeszcze do swojej nie przyszedł pory, tak cokolwiek się w nim znajduje, na wikty się zamkowi i z czeladzią folwarkową obraca. OpisKról 317
  • - Ná ten czas iednak osobliwszym Wszechmocności Boskiey konkursem stáło się, że w iednym dniu do swoiey doskonałey pory rozliczne drzewa, ziołá, y kwiecia przyszły. BystrzInfCosm C1
być w swojej porze
patrz: PORA
  • - [...] znac ze Miłosc w swoiey iescze nie była porze, wiemy bowiem dobrze, ze tempore crescit amor. WilczPam 19
  • - [...] potrzeba też vważyć/ iż Pan/ Xiądz/ y chłop/ muszą bydź pospołu/ á nie w kilká set mil od siebie: aby y Pan miał komu Pánować/ y Xiądz kogo Zakonu Bożego vczyć/ y chłop komu robić: bo ináczey żaden z tych stanow nie mogłbyby bydź w swey porze. DembWyw 68-69
trwać w jednej porze
patrz: PORA
  • - Kto chce być, nie odmieniáć z Miesiącem się na ni, Stać y trwáć w iedney porze, w iedney trzebá gráni. PotPocz 71
  • - [...] wielu poważnych Swiętych Oycow domniemywa się, iż ten świat od stworzenia świata do skończenia swego, w iedneyże porze trwáć bedzie tylko sześć tysięcy lat. BystrzInfCosm G4
nie w porę /coś zrobić/
patrz: PORA
  • - Tegoż doszedł List od ImPana Szela, ktory donosi Iz Przybył do Grodna do ImPana Stanouniczego ratione Stancyi, w Czym się Exkuzował pierwiey że nie w porę ImPan Szel przyiechał [...]. SapADiar 116
według potrzeby
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Owo zgołá, miawszy tey wypráwy praeparament, y przywykłość, cokolwiek okázya każe, łátwo będzie záżyć według potrzeby y upodobánia. FredKon 51
  • - Weźmiy Szczupaká pułmistowego/ y Liná/ ochędoż pięknie/ wymocz/ wstaw w gárncu pięknym/ w wodzie/ warz dobrze nakrywszy/ [...] gdy vwre/ odley polewkę osobno w piękne naczynie/ [...] przyley Winá/ Cytryn wycisniy według smaku/ Cukru według potrzeby/ Cynámonu całkiem/ Gozdzikow/ Pizmá [...]. CzerComp 89
bez potrzeby
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Pisma jakieś niechętliwe, A przytem i uszczypliwe, Bez potrzeby tak snać prawie, Ujmę czynią mojej sławie [...]. GrochWiersze 65
  • - Trzęci árgument Plebáński ná przeciw szkołom Iezuickim w Krákowie iest/ że się mu sposob náuczánia ludzi młodych/ ktory Iezuici we swych szkołách záchowywáią/ niepodoba/ bo Grámatykę porozdzieláli/ reguł trudnych bez potrzeby w niey náczynili; długo onąż młodź zábawiaią. SzemGrat 24-25
  • - Bog cudow bez potrzeby nie zwykł czynić. WisCzar 112
z potrzeby
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Munsztuk zupełny hiszpański nakształt adziamskiego, [...] tego munsztuka dla kształtu, do stroju adziamskiego używają, względem krotochwil raczej, aniżeli z potrzeby. DorHipTur 158
  • - [...] wołáć piwá kiedy się pić nie chce, nie z potrzeby, ále z głupiego obyczáiu to czyniąc, iest rzecz głupia [...]. StarPopr 65
potrzeba wojenna
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Wpotrzebie woienney rowny wSliachectwie Sliachcicowi tilko obok stanąc ma a plebeusowi zadnemu miedzi sliachtą Stawacsie obog niegodzi tylko miedzy Czeliadzią Sliachecką [...]. TrepNekLib 11v
  • - Mogłbym tákie plagi przytoczyć/ ktore potykáły tych/ ktorzy kościoły Kátholickie łupili. Miánowicie Hálberstádá Xiążę Brunświckie/ ktory ściągnął rękę świętokradzką do Zákrystyey iedney bogátey w Niemczech/ y statuę złotą z niey porwał Swiętego iednego/ żártuiąc z Swiętych/ á potrzebą woienną się wymawiáiąc. Czy to nie skarał Bog tego łotrzyká prędko? BirkNagr 46-47
gwałtowna potrzeba (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Drudzy zaś deski sobie najdowali, A do onych się mocno przypasali Mając nadzieję - (ubroń Boże! żeby Okręt się rozbił) z gwałtownej potrzeby Przy owych deskach chcieli się ratować I jakokolwiek swe zdrowie zachować. BorzNaw 104
  • - I w tychze dołach; co ie na wał skopią Grob będą mieli; iezeli się prędzy Rozstasowaney nie odeymą nędzy. Więc zabiegaiąc potrzebie gwałtowney, W Achaią się ieden pułk wyprawi; I co wynaydzie w krainie obłowney, Ztym nieodwłocznie do Woyska się stawi [...]. ChrośKon 279
chodzić na potrzebę (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - COMMODITÉ [...] WYGODA się też mowi w domu komorka sposobna gdzie ná potrzebę chodzą. DanKolaDyk I, 327
  • - LIEU COMMUN, (Retrait ou' l'on va aux grands besoins.) [...] MIEYSCE pospolite osobna komorka gdzie wszyscy chodzą na wielką potrzebę. DanKolaDyk I, 328
iść na potrzebę wielką
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Iść ná potrzebę wielką [...] na wielki [...] stolec [...]. DanKolaDyk II, 294
iść na potrzebę mniejszą
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Iść [...] ná potrzebę mnieyszą [...] ná mały stolec [...]. DanKolaDyk II, 294
opatrzyć potrzebę (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - [...] przez pieniądze rozumiey wszytko/ co się może na pieniądze obrocić/ aby z nich sobie y czeladzi żywność/ y insze potrzeby opátrzyli. PetrSEk 13
  • - I znowu toż gdzie indziej powtarza nam, żeby Przedać wieś, a ubogich opatrzyć potrzeby [...]. PotFrasz3Kuk II 621
  • - Dusze grzeszney vbostwá kto porátuie? [...] potrzeby iey nie opátrzy żadna ina rzecz/ oprocz dobr nádprzyrodzonych/ á te grzech odiął. BirkNiedz 53
domowa potrzeba (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - [...] ięłá się szláchtá kupczyć [...] ták iż się ubogi człowiek w mieściech y po wsiách nie może przed nimi pożywić. Co rozumiey nie o tych/ ktorzy ná swoią potrzebę domową kupuią [...]. StarPopr 135-136
  • - [...] ná targ kmiotek idzie żeby Kupił lub wituch pszenny Alboli pás rzemienny Lub dla domowey naczynie potrzeby [...]. KochProżnLir 30
staczać potrzebę
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - To Xiążę że było bárzo silne, gdy stáczał potrzebę z Genueńczykámi nád morzem, Hetmáná ich [...] porwawszy, przyniosł żywego do obozu swe[go]. KalCuda 62
nagła potrzeba
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Drugi Sposob na zasięgnienie piniędzy na tak nagłą Rzpty potrzebę proponent Panowie Posłowie. PasPam 216v
  • - Wnagłey potrzebie roznych szukac nalezy sposobow. PasPam 217v
  • - Przydaię y tę prawdę nie omylną, że im się bardziey stan duchowny Bogaci, tym bardziey swiecki ubożeie, z kądże succurrere Oyczyźnie w nagłych potrzebach, żeby y z wiarą nie upadła, kiedy to, co się raz odda kościołowi, nie powraca nigdy in publicum usum. LeszczStGłos 25
nad potrzebę
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - P. wojewodzie ruskiemu posłałem jeszcze Kozaków [...]; posłałem i moździerz wielki, i prochów, aby nad potrzebę miał wszystkiego. SobJListy 443
  • - A coż dopiero mowić o tych, ktorzy nád potrzebę swoię abundant in superfluis ná zbytki, ná excessy máią z kąd łożyć. DanOstSwada V, 17
  • - nad potrzebę. mehr als nöthig. plus – qu’il n’est pas nésessaire; plus – qu’il ne faut. § nad potrzebę suknia długa. T III 1571
dać (/komuś/) potrzebę
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Die 12 Septembris zjachały się nasze wojska pod Wiedeń, gdzie dali potrzebę i szczęśliwie otrzymali zwycięztwo z Turków. WierzbKon 195
  • - Spodziewaliśmy się co godzina, że nam miał [Lubomirski] dać potrzebę, bo tak wspominał, i już kilka razy był uszykował wojsko, kopie porozdawał, nawet i kozackim chorągwiom, których ma siedemset i z których wszystek chce uczynić front. SobJListy 56
ostatnia potrzeba
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Byłaby to pessime constituta Respublica, gdyby w ostatnich potrzebach in malis irremediabilibus, Seymu doczekać się nie mogąc, nie miała żadnego sposobu wybrnienia. KonSRoz 41
  • - Roskazuiemy y to, áżeby Plebáni osobliwe mieli stáranie około porátowánia ubogich w ostatniey zostaiących potrzebie [...]. DanOstSwada V, 11
do potrzeby stawać ,
w potrzebie stawać (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - A szykowana Piechota w Swe rothy Zwykłey Nabrawszy cery y ochoty Oycom na radosc y na imię cnęmu Stephanowego Swięta Zamoyskięmu Tak Sprawnie ognia y gęsto dawała Iakoby Kędy w potrzebie Stawała. OblJasGór 169v
  • - [...] krol Szwedzki takowe podał [Brandenburczykowi] kondycye [...] 4to Żeby stawał z Woyskiem swoim krolowi Szwedzkimu na pomoc w kazdey potrzebie przeciw nieprzyiacielowi Iego [...]. HistBun 36v
  • - Z ktorego pozostałego skarbu, zadney monety, oprocz samey szabli Camillowey z ktorą Walnym Wodzem Rzymskim będąc do potrzeby stawał [...] niewziowszy: wszytek skarb pozostały, na mieyscu swoim złozył [...]. SzołHist 17
  • - Ale y w narodzie Naszym Herbowni kiedyś pod iedną Chorągwią do potrzeby stawali [...]. DanOstSwada II, 61
do potrzeby własnej ,
na własną potrzebę
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Snadź chce Krol ludzie obrocić gdzie indziey/ ná własną potrzebę [...]. MerkPol 248
  • - Ma ta wieś chrosty do potrzeby własnej na swoich rolach. OpisKról 371
  • - Budynkowego nie rąbác drzewá, chybá ná własną potrzebę, y to zá wiádomością Páńską, álbo stárszego Vrzędniká, ludziom rozdawác, przedawác nie godzi się. HaurEk 59
wedle potrzeby
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - [...] zaś robotnicy iż ciężko pracuią więcey dbaią o chleb niżli o pańskie łagodne przywitanie, abo o poszanowanie od pana aby naiadszy się wedle potrzeby mogli być duższy y świeższy do prace dalszey odprawowania. PetrSEk 10
  • - wedle potrzeby długi. lang genung. assez long. T III 1571
dogadzać potrzebie (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Wolę swey potrzébié niż cudzem oczom dogadzáć. KnAd 1253
  • - [...] dogadzać potrzebie ubogich ludzi. T III 1570
dogodzić potrzebie (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Orzeł i sowa, mając ku sobie przychylne Serca, zawzięły z sobą przyjaźni nie mylne, Stanowiąc, żeby jeden drugiemu nie szkodził, Owszem więc zobopólnej potrzebie dogodził. VerdBłażSet 8-9
  • - Iesli serce tak piękne iako twarz u ciebie Nie porz dobrych zamysłow dogodz mey potrzebie. ArKochOrl 35v
  • - [...] potrzebie łacno dogodzić, zbytkowi trudna. T III 1570
stoczyć potrzebę
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Stoczono potrzebę za Wisłą - na Pradze. WierzbKon 102
do potrzeby swojej ,
na swoją potrzebę (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Nadto z lądu za tamą nad Tygą leżącego, gdzie pastwisko mają i trzcinę do potrzeby swojej zbierają, płacą marcas Pruthen. 100. OpisKról 405
  • - O. Przeor teraznieyszy bacznosc maiąc na Kazimierza Slagę [...] przysądza iemu, azeby trzymał pastewnik oprocz tamtych zagonow od Błazeia na potrzebę swoię [...]. KsKasUl 380
  • - [...] wszyscy sie bespiecznie do gaiu onego swiętego przyieli, y większą go połowe na swoią potrzebe wycieli [...]. SzołHist 19v
walna potrzeba (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Anno 1654 12 augusti, którego i zaćmienie słoneczne straszne było, zabito pod Szkłowem pana Hieronima Mirskiego w potrzebie walnej z Moskwą [...]. CedrPam 17
  • - [...] tegoz Roku nasze Woyska zMoskwą pod Chmielnikiem mieli walną potrzebę [...]. DrobTuszInf 51
potrzeba przymusza
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Macherzyná [...] bierze urynę od nerek [...] przez meáty urynowe [...] y wypędzá przez korzeń [...] kiedy potrzeba przymuszá. KirchFac 60
potrzeba ukaże (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Przeto niektore [osoby] tylko vkazac mi trzeba Iako czas zniesie iako vkaze potrzeba. ArKochOrl 24v
  • - W obławę, ile potrzeba ukaże, z drugimi chodzić powinni. PiotBrań 431
potrzeba napadnie (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Insze powinności, to jest, gdy około młyna albo wożenia drzewa potrzeba napadnie, to się z Fedrauem, ktory dwie włoce szołtyskie drugie trzyma, sprzęga i obadwaj za jednego szołtysa powinnoć odprawują. OpisKról 427
  • - Klisterámi według wzwysz pomięnionych ingredientiey, zgotowánemi pilnie ná tęn czás rátowác gdy nápádnie potrzebá. HaurEk 53
od potrzeby
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Thorza dostawszy uwarzyc [...] iadac w rossołku, by y wendzone chowac od potrzeby. GrodzMisc 82b
  • - Konia u kołu trzymam od wielkiey potrzeby. PasPam 90v
  • - Poganie dla powagi, Polacy ją [brodę] noszą Dla statku, od potrzeby Węgrowie z Wołoszą [...]. PotFrasz2Kuk II 393
pilna potrzeba
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Posłannikowie Carscy [...] iadąwyprawieni do Io KMSCi w pilnych potrzebach y Sprawach [...] przydałęm konfoy [konwój] y Przystawa [...]. PasPam 161v
  • - [...] przyznay się kogo tu szlákuiesz? On ná to. W pilney Krolowey potrzebie Mátki mey szukam. ClaudUstHist 67
mieć do /kogoś/ potrzebę
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Waszec do kąd Spytasz go mąm wielką odpowie Potrzebę do naszego Pana PodSkarbiego [...]. OpalKSat 34v
  • - Jechałem do Usnarza, ztamtąd 25go na Wilno jechałem do Mińska, bo w Wilnie do jp. hetmana miałem potrzebę, którego końmi biegłem na sejmik przedsejmowy [...]. ZawiszaPam 39
podług potrzeby
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Pan Prouisor za gospodarza zostawił na Mincy Wilhelma Witte Sliosarza Maistra teize Mincy; a w młynie pod Zamkiem, gdzie ciągnom zgrubego Cany, Jakuba Hild Ciwerkmaistrza opatrziwszy obadwuch podług potrzeby strawnemi pieniędzmi. VorLetSkarb 237
  • - Tegoz Uzioł 4 Blankieta Listowne ImX Theolog do zapisania czasem listow podług potrzeby. SapADiar 106
potrzeba niesie (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Chábriá do stá dwudziestu okrętow zebrawszy ludzi/ wiele niosłá potrzebá [...] roskazał/ áby tym ktorzy na sześćdziesiat okrętách byli inszy zá dwá miesiącá zápłácili żołd żołnierzom [...]. PetrSEk 41
  • - [...] zgoła gdzie potrzeba Niosła tam obracano subiecta wygodne [...]. OpalKSat 56v
potrzeba przynosi
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Strzemiona na dużych sowitych puśliskach u siodeł, abo mają być równe obie, abo prawe na palec dobry krótsze nad lewe, dla raźniejszego siedzenia i władania kopiją i bronią, gdy tego potrzeba przynosi. DorHipTur 92
potrzeba przyciśnie
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Dobrá Kościelne máią bydź iáko święte kotwice/ ná ktore tárgáć się wam nie godzi/ bez dozwolenia Oycá ś. y tylo ná ten czás/ gdy ostátnia potrzebá Rzeczypospolitey przyciśnie. BirkEgz 31
  • - [...] lepiey y bespieczniey będzie by trochę opodal początek ich [aproszów] załozyc, zeby gdy potrzeba przycisnie z obozu obrona y posiłek wczesnie mogł bydx dodany [...]. NarArch 123
potrzeba przyciska
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Czemu frasuiący się wzdychá? Duszá cale wlepi się y utopi w myslách y zapomina przez odetchnienie sercá chłodzić, áż gdy potrzebá przyciská, chce oráz nagrodzić co omięszkáłá, tedy mocno ciągnie oráz powietrze y ták wzdychá. TylkRoz 283
potrzeba przymusiła (sz. zm.)
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Purgánse w gorączkách osobliwie wielkich mieyscá nie máią, chybá gdyby potrzebá przymusiłá może dáć wolne bardzo [...]. PromMed 12
  • - Przymusiła potrzeba Krola do wizyty, Wszedł w loch z przypadku, kędy Dawid był ukryty [...]. DrużZbiór 41
potrzeba natury
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Iuz nade dniem iakis człowiek [z] Swieczką dla potrzeby natury wszedł między owe obaliny y usłyszawszy konaiących ludzi ięczenia zląkszy się uciekł y innych ludzi zawołał [...]. HistŚwież 81
  • - [...] książęta małe, synowie jej [księżnej krajczyny], zamknięte były w wielkiej niewygodzie i smrodzie, gdyż w tej jednej izbie spać, jeść i inne potrzeby natury czynić musieli. MatDiar I, 285
potrzebie wygodzić
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - Moskwa niestrzymała razu ięli zaraz vciekac nasigonic Wtym tez one Falkoneciki stą trochą piechoty przysli y barzo potrzebie wygodzili [..]. ŻółkPocz 26
  • - Przetoż áby Towárzyskim potrzebom wygodzono było [...] żadnemu nie będzie się godziło nád dwadzieścia y dwá dni [...] od Chorągwie oddaláć. FredKon 1
potrzebę ratować
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - [Faraon] iák wielkie zgromádził Prowiánty, iákie pozákładał Mágázeny, iákich szukał sposobow, áżeby poddánych swoich potrzeby rátowáć mogł. DanOstSwada V, 17
  • - Znáć było ná tym weselu wolą Páńską ná pożytek ludzki obroconą: bo co pożyteczniey iáko vbogiego potrzebę rátowáć/ dáć mu winá ták dobrego/ ták wiele? BirkNiedz 89
potrzeba każe
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - [...] te Panstwo podległe záwsze bywało przypádkom Interregni, miánowicie ná ten czas gdy schodziło ná krwi y Potomkách Krolewskich á szukáć po obcych Kráiách Pánow tym Narodom potrzebá kázałá [...]. MerkPol 167
  • - [...] ieżeliby od Pułnocy Międzywschodnie Kráie Pokoy sobie obmierziwszy/ chciały Woynę przeciw Rzeczypospolitey podnieść/ álbo iesliby przeciwko támtymże Kráiom potrzebá Woynę obrocić kazáłá [...] tą drogą [wodną] wszytkie te potrzeby Woienne [...] wygodnie wystáwione być mogą. FredKon 111
potrzeba ukazuje
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - [...] zdaiemy stolice JP. Hetmanowi, aby nas już wyzwolił zniey prosiemy, obiecując mu i żywności dodawać i odsiedcz prętko gdzieby tego potrzeba ukazowała. MasDiar 104v-105
  • - Chorągwie nowo záciągnione prędzeyby do Obozu stáwáły/ kiedyby noclegi rospisane mieli/ bo niemieliby się kędy zábáwiáć/ y Hetman wiedząc Trácty ktoremi idą/ mogłby ich Vniuersałámi przygrzać/ ieśliby potrzebá Rzeczyposp: vkázowałá. FredKon 92-93
w potrzebie /komuś/ dogodzić
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - [Lubomirski] W zywnosc się sobi, radby załozeł Spizarnie Zeby y Sam miał dosyc y za czasem komu W Potrzebie mogł dogodzic [...]. PotWoj 46
  • - [...] gdzie nie mász białogłowy tám wzdycha potrzebny abo chory; bo ona dzielnością swoią w każdy kąt domowy weirzy, káżdemu domownikowi ábo potrzebnemu w iego potrzebie dogodzi. WisCzar 44-45
potrzeba marsowa
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - A stąd ludzie rycerscy dla ták wielkiey cnoty Iego [żelaza]: nad wszytkie skárby y drogie kleynoty: Więcey ie sobie ważą w więtszey cenie máią/ Zwłasczá co go w potrzebách marsowych doznáią. RoźOff 164
  • - Myśleć o kilkunastu milionach dla zapłaty wojska dawnych zasług i samej braci stawać w potrzebie marsowej, jeżeli to wystarczą województwa i czy podobna subsit indicio majestatis [...]. DiarSejm 347
potrzebę odprawić
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - [Szwedzi do zakonników:] Onegdyście nam iednego [charakternika] zábili Ktoremu czarci na roskas słuzyli, Siedm zawsze przy nim było duchow smiałych Trzydzieści potrzeb odpráwił nie máłych A tu od niego uciekli przeklęci Ani go wspárły pisma ni pieczęci. OblJasGór 93v
publiczna potrzeba
patrz: POTRZEB, POTRZEBA
  • - [...] nie słuszna się zda wygádzáiąc nieumieiętnym Domowym/ wypędzić cudzych dobrych z Korony/ z ktorych większą lud pospolity y Krol sam ma wygodę; ktorzy też więcey zárabiáiąc/ więcey ná publiczne potrzeby contribuere mogą. MerkPol 26
  • - A co tego się plugastwa szelągów i tymfów rozlazło, niepodobna i porachować; bo żaden we wszystkich publicznych potrzebach nie idzie do podskarbiego, tylko do mnie. SobJListy 226
według abecadła
patrz: WEDŁUG
  • - W reiestrzach tych podłuk abecadła wpisana szlachta była, zaczym mnie skoro wedłuk abecadła prziwołano dobrze iescze zadnia [...]. VorLetSkarb 288
według porządku abecadła
patrz: WEDŁUG
  • - Rozłożenie słow według porządku obiecádłá, w Arythmetyce Polskiey przytrudnieyszych. SolGeom III 77
  • - ALPHABE'TIQUE, adiect. m. & f (Disposé selon l'ordre des lettres de l'alphabet.) Secundûm litterarum seriem dispositus, ou ordinatus, a, um. ABECADLNY ułożony według porządku ábecadła. DanKolaDyk I, 86
poważny znak
patrz: POWAŻNY
to prawda, że (sz. zm.)
patrz: PRAWDA
  • - Odpowieda mi tedy tak Moy MSCi Panie Prawdac to ze tu u nas w tym kraiu Sług od God tylko przyimuią [...] Ale to ma się rozumieć opodleyszych tylko sługach. PasPam 223
  • - Poszedłęm do Regimentarza a opowiedziawszy za iego pytaniem wczoraiszą biedę y dwa Strachy to iest od Szwedow y od wody. Rzecze Woiewoda. iuz to prawda że to terminy były niedobre ale tez Panie Bracie masz Waszec nad Całe Woysko bo W. Woiuiesz po Morzu, a Woysko na lądzie. PasPam 67
  • - Prawdá to wszytko zęm się ia modliła, Zem dyscypliny y Krzyze czyniła, Ale w prostocie, a nie z zadney złości Oddawałąm swe Bogu doległości [...]. OblJasGór 105
  • - Jako to Wć moja dobrodziejko pomnisz, że mi moja zawsze ginie czapka? To prawda, że wszystek czas bez niej sypiam, bo mi zawsze ginie. SobJListy 211
prawda jest, że
patrz: PRAWDA
  • - Te wioski co to trzyma prawda iest że to iest Aręnda ale ona ma Piniądze. PasPam 222
prawda jest, iż
patrz: PRAWDA
  • - Wielcy Kniáziowie Moskiewscy/ práwdá iest/ iż rozszerzyli swe gránice/ ále nie przyczynili sobie sił. BotŁęczRel III 55
grono kalinowe
patrz: KALINOWY
  • - Grono winne/ kálinowe/ bzowe. Botryon, Botrus [...]. Racemus [...]. Kn 210
  • - grono kalinowe, bzowe. T III 422
duszyczkę polewać
patrz: DUSZYCZKA
  • - duszyczkę polewać vulg. die Seele mit einem Druncke laben. arroser la gorge; se rafraichir d'une boisson. T III 290
po prusku budowany
patrz: PRUSKI
  • - Druga [izba] w sieni pobielana, w glinę po prusku budowana, niedobra. InwPuck 74
przedtym póko [...] nie
patrz: PRZEDTYM
  • - Był od Chowanskiego poimany przed tym puko my z Czarnieckiem do Litwy nieprzyszli. PasPam 179v
czart przeklęty (sz. zm.)
patrz: PRZEKLĘTY
przenajświętsza Trójca
patrz: PRZENAJŚWIĘTSZY
  • - Iest Legatum [...], na Msze święte do Ołtarza PrzeNaswietszey Troyce ktory iego Krewny X. Iendrzey Kozatius Fundował Złotych Nro 10 [...] Ostatek Złotych 6 na Anniwersał ząn Pro die Octave Commemorationis Fidelium Defunctorum. KomonDziej 180v
w przodku chodzić
patrz: PRZODEK
  • - Pospolicie w kupie gońcy w przodku chodzą, wyprawcy pozad. OstrorMyślTur 33
boleści /komuś/ przydać
patrz: PRZYDAĆ
  • - Násypiesz soli w oko, to oko płácze, násypiesz ná ięzyk, ięzyk zpluwa, násypiesz ná ránę, boleści się przyda [...]. MłodzKaz IV, 508
przydać /komuś/ boleści
patrz: PRZYDAĆ
  • - Z tákowey powieści [że nie ma w państwie człowieka, który mógłby mu opowiedzieć o wierze chrześcijańskiej] Więcey przydał Krolewic do smutku boleści sobie. DamKuligKról 32
przymioty aniele
patrz: PRZYMIOT
  • - Nie mogłaś się, Anielo, swym imieniem złożyć Srogiej śmierci, nie dałać twego kresu dożyć, Chociaż przy tym imieniu, na duszy, na ciele, Miałaś wszytkie, o pani, przymioty aniele. PotFrasz4Kuk I 256
  • - Ktoż widział przy tak wdzięcznym i wspaniałym ciele Glancowniejsze od słońca przymioty aniele. PotZabKuk I 549
strach /komuś/ przynieść
patrz: PRZYNIEŚĆ
  • - Bolesław całą zimę w Kiiowie strawiwszy A potym się pod Przemysl obozem ruszywszy Strach Rusnakom przyniesie [...]. DrobOpow 138
bydło podolskie
patrz: PODOLSKI
  • - Byłem w menażerii w przeszłym roku wystawionej, w której niedźwiedzie, potykając się raz z sobą, drugi raz z bykiem bydła podolskiego, wielką nam na to patrzącym sprawili uciechę. RadziwHDiar 28
chart podolski
patrz: PODOLSKI
  • - Szubę przytym Sobolą/ y w iásnym Zegárek Krysztale Parę długich Bołduckich Iánczarek/ Imbraim pośle Bászy/ w hebanowych łożach: Y smycz chártow Podolskich w złoconych obrożách. TwarSLeg 70
denna bedłka
patrz: DENNY
  • - Item weźmi dennych bedłek ktore Crepitus lupi zowią, rozetrzyi y przyłoż. PromMed 84
  • - Maść Denna. Weś Dennych bedłek co chcesz, wysmaż ie w oliwie. CompMed 656
budynek pański
patrz: BUDENK, BUDUNEK, BUDUNK, BUDYNEK, BUDYNEK
  • - Dwa Chory z sobą w dzięcznie naprzemiany Spiewały [...] Y dali tęn Hymn wdzięcznęmi słodzili Głosy, tak długo az go do konczyli: A mąz Sędziwy [Bóg] acz Vszy nie głodne Ma takich dzwiękow, przęcie na Łagodne, Te piesni idzie,w wnet oney dobie Koscioł wspaniały da widziec Liobie. [marg.] Ozdobę budynkow Panskich, Kto poymie? OblJasGór 141v-141v marg
budynek polski (sz. zm.)
patrz: BUDENK, BUDUNEK, BUDUNK, BUDYNEK, BUDYNEK
  • - Y sien, y stołowa izbá, záwsze w budynku Polskim być musi. NaukaBud 13
  • - DZIEWIĄTY Punct álbo Regułá compartitionis. Niech będzie o stołowey izbie. ktora Polskiego budynku iest część przednieysza. NaukaBud 14

patrz: WĘŻOWI, WĘŻOWY, WĘŻOWY
bedłka wężowia
patrz: WĘŻOWI, WĘŻOWY, WĘŻOWY
  • - Bedłek wężowich co nięmi muchy truią nawarzyc z wodą y te wode stawiac miodęm osłodzywszy po gmachu sczurki zdychaią od tego. GrodzMisc 161a
wężówka bedłka
patrz: WĘZÓWKA, WĘŻÓWKA, WĘŻÓWKA
  • - Wężowká bédłká/ v. Grzyb Kn 1238
budowanie prywatne
patrz: BUDOWANIE
  • - Káżdy álbowiem Narod, ma sposob inakszy y osobny, budowánia priwatnego, to iest Architecturae Ciuilis. NaukaBud 3
siatczyste [budowanie]
patrz: BUDOWANIE
  • - Siatkowy/ siatczány/ siatczysty. Reticulatus [...] siatczyste/ siátkowáte budowánie Retiales maculae [...]. Kn 991
siatkowate budowanie
patrz: BUDOWANIE
  • - Siatkowy/ siatczány/ siatczysty. Reticulatus [...] siatczyste/ siátkowáte budowánie Retiales maculae [...]. Kn 991
ruchome budowanie
patrz: BUDOWANIE
  • - Ruchome budowánie/ Ambulatoria porticus [...] Circumforanea domus [...] Confixilis machina [...] Subliciae turres [...] Pegma [...]. Kn 957
  • - Ruchome Budowánie/ Pecma, sive Pegma [...] ein Taffel und Gestell/ dartn man Bilder stellet/ und dergleichen/ Bildgestell. DasHünDict Pp iijv
wypuszczone budowanie
patrz: BUDOWANIE
  • - Wypuszczone Budowánie/ Proedificatum [...] das Vorgebäu/ Vorläube. DasHünDict Pp iijv
baszta wojenna ruchoma drzewiana
patrz: RUCHOMY
  • - Baszta woienna ruchoma drzewiana. [...] une tour de bois dans l’ ancienne fortification pour l’ aprocher des murailles des assiégez. T III 27
baszta widokowa ruchoma
patrz: RUCHOMY
  • - Básztá widokowa/ ruchoma/ Pegma [...] Circumforanea machina [...] Falæ [...] Confixilis machinæ sublicæ turres tabularum nexibus [...] Sublicia turris. Kn
ruchoma baszta
patrz: RUCHOMY
  • - Palowy/ Palaris sylua [...] Sublicius pons [...] Subliciæ turres [...] ná palách/ ná słupách/ ruchome bászty. Kn 663
baszta wojenna ruchoma
patrz: RUCHOMY
  • - Básztá woienna ruchoma: ábo Máchiná do murow/ [...] Ambulatoria turris [...] Subrotata turris [...] Turris mobilis [...] Oppugnatoria machina [...] vide Szopá woienna. Kn 17
tumult i bunt (sz. zm.)
patrz: BONT, BUNT, BUNT
  • - Pompeiusz wszytkich Partyzantow Mariuszowych wygładziwszy, wszelkie ich tumulty i bunty rozgromiwszy [...] drugi tryumf [...] odprawił. SzołHist 4v
  • - Widzicie te Rokosze/ te zdrády/ te zbrodnie przeciwko máiestatom Krolewskim/ te bunty/ y tumulty w Krolestwách/ te pożogi Rzeczypospolitych. BirkRus 33
blacha ołowiana (sz. zm.)
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Iezeli fluxus seminis pochodzi z gorącości wielkiey, dobra rzecz nosić blachę ołowiáną ná ná krzyżách. CompMed 580
  • - Kazał Doktor kapelusz ołowianą blachą napełnić. BeimJelMed 438
blacha żelazna (sz. zm.)
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Potym [zioła] miedzy dwie blásze żelázne/ á na pálec wzmiąsz [...] kładą. SyrZiel 122
  • - W niej [łazience] piecyk malowany nowy, kociełek miedziany nowy na łańcuchach i hakach żelaznych wiszący i blacha żelazna. InwKal I 104-105
  • - Z izby bokowej komora, w niej piec polewany, z kominem i blachą w nim żelazną, okien szkalnych w drzewo dwie. PiotBrań 413
  • - Były tez ręczne pociski ktoremi Rzymscy zołnierze tak zręcznie ciskali iz niemi mierniey nizeli z łuku strzałami do Celu trafiali, a w co trafili tedy by tez w zelazne blachy rzecz uzbroiona była, na skroz ią przebiiali. SzołHist 19v-20
  • - Podstaw pod nos chorego blachę żelázną rospaloną, żeby na nię krew kápáłá. PromMed 98
blacha srebrna (sz. zm.)
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Był przecię [kościół] ná wierzchu kryty śrebrnemi bláchámi. WargRzym 8
  • - Iest w tym Kościele [...] Obraz [...] bláchą srebrną wkoło obsádzony. PruszczKlejn 71
  • - Wszistkie prziwileia i listy publiczne pieczętuią, nie wozkiem alie pieczęcią wybitą na okrągłei blasze szrebrnei. VorLetSkarb 103
  • - Zastawili v mnie siedzenie Lęk z blachą sribną poduszka Płat. KunReg 25
złota blacha (sz. zm.)
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Pozłocisty/ złocisty/ pozłacány. Inauratus. Auratus currus: auratum tectum [...] Aureolus, auro similis [...] Obauratus [...] Imbracteatus auro [...] Pozłocisty sporo/ ábo bláchą złotą pokryty. Contactus ab auro fuluo chlamydem [...] Auratilis puluisculus [...] Circumlitus auro. Kn 810
  • - W Mieście tym iest [...] Meczet, albo Bożnicá Turecka [...] złotemi obita bláchami we wnątrz po scianách. ChmielAteny II 518
cynowa blacha (sz. zm.)
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - W tymże podwórzu gołębieniec z gołębiami. Kompas z blachą cenową, osieł drewniany. InwKal I 254
  • - Pioron na Wiezą [...] Vderził y one od wierzchu samego zapaliwszy, do Sczedu spalił, ze Czynowa blacha iako desc gwałtowny zniey padała. KomonDziej 194v
  • - Rátusz tu [w Padwie] iest wspaniały [...] cały cynową pobity blachą. ChmielAteny II 192
blacha cienka (sz. zm.)
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Bláchá cienka/ blászká. Bractea [...] Bracteola [...] Lamnula [...] Sublamina Blászká. Kn 33
  • - Brachtea Czienka blacha. SłowPolŁac 24
blacha miąższa
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Kłádą żyto między dwie obszerne blásze miąsze y gorące/ y ták z niego wyprásuią oley. SyrZiel 919
  • - Bláchá miąższa/ Lamina. Kn 33
miedziana blacha (sz. zm.)
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Kościoł nasz Lubelski miedzianą bláchą pokrył. NiesKor II 16
blacha mosiądzowa posrebrzana
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Truna falendiszem karmazynowym czerwonym obita była. W głowie herb na blasze mosiądzowei poszrebrzanei. VorLetSkarb 232
biała blacha
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Dach [...] wolno y białą blachą obic ale nietrwała rzecz. NarArch 141
blacha ciągniona
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Bláchá ciągniona [...] Lamina ductilis. Kn 33
blacha srebrolita
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Stał Meczet Iedwabnemi Kobiercy obity Kędy sto Lamp wisiało z blachy srebrolity. PotWoj 195
blacha złotolita
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Achmet postáwił Meczet známienity/ Luską go przyoblegszy błáchy złotolity. TwarSLeg 55
żólta blacha
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Lubo pokarm zębem tárł/ pokarm między zęby sciśniony/ żołtą bláchą wyglądał mu z gęby. OvOtwWPrzem 433
stalna blacha
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Nusz one rękawice gdzie na kazdy członek Nie kleynot; nie mannela, nie drobny Pierscionek Białey to płci spuszczali ale stalna blacha. PotWoj 74
stalny blach
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Przekowywáią ná motyki włocznie/ Lemieszy z mieczow robią nieodwłocznie; Rádła z koncerzow/ z stálnych blachow gráce/ Do rolney prace. KochProżnLir 119
złota blacha
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Czwarte pułki wiedzie Slęzakow y Sarmatow Sam Henryk: na przedzie Złota blacha puklerzem z przyłbice Gorgony Postalonych Rodelach patrzą na wsze strony. DrobOpow 70-71
blacha złotolita
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Wszyscy stroini od pancerza I blachy złotolite ozdobnie iasnieli. DrobOpow 104
ruskie blachy
patrz: BŁACHA, BLACH, BLACHA, BLACHA, BLACH
  • - Brzękádło rozmáite/ iáko w gałcé mosiężney: kołéczká na trzygránistych ramikách: dremlá/ Ruskie bláchy/ klépádłá/ [...] Crotalum [...] Aereum crepitaculum [...] Testarum crepitus [...] Sistrum. Kn 49
blacha mosiądzowa posrebrzana
patrz: MOSIĄDZOWY
  • - Truna falendiszem karmazynowym czerwonym obita była. W głowie herb na blasze mosiądzowei poszrebrzanei. VorLetSkarb 232
karty kosterów
patrz: KOSTYRA, KOSTERA, KOSTERA
  • - Kárty kosterow/ Chartae vel chartulae lusoriae [...]. Kn 268
chłopstwo grube (sz. zm.)
patrz: CHŁOPSTWO
  • - Wszytko to frászká/ gdy nie będzie pewny żołnierz ná gránicy. Czego teraz z wielką szkodą y sromotą nászą doznawámy/ nie mogąc się chłopstwu grubemu/ ták domowemu/ iáko y postronnemu odegnać. StarPopr 139
  • - Pierwsza ozdoba kraiu z miast pieknych budownych I w nich ludzi zrodznych ktorzy wiec przechodzą Grube chłopstwo dowcipem indole et forma I rządem. OpalKSat 97v
chłopstwo chamskie
patrz: CHŁOPSTWO
  • - Práwie o reszt szło ná ten czás/ áby chłopstwo Chámskie/ nie wzięło było nád Scytámi ábo Iáphetczykámi Pánámi swemi gory. DembWyw 55
proste chłopstwo
patrz: CHŁOPSTWO
  • - Tu miedzy prostym chłopstwem tabor swoy zatocze! DrobOpow 174
chłopiec kuchenny
patrz: KUCHENNY
  • - Smerdis bywał chłopcem kuchennym, ktorego po urzniętych Uszach potym poznano. IntrHist 22
  • - WALET ou Enfant de cuisine. Puer coquorum. Minister culinarius. KUCHENNY Posługacz, chłopiec kuchenny, kuchta. DanKolaDyk II, 564
chłopiec izdebny
patrz: IZDEBNY
  • - GARÇON de la chambre [...] CHŁOPIEC izdebny pokoiowiec. DanKolaDyk II, 76
chłopiec krawczyk
patrz: KRAWCZYK
  • - Czeladzi samych poddanych w tej wsi służących jest jako to: Kuba parobek [...] Janek Mazurak chłopiec, Kaźmierz chłopiec ratajczyk, Wojtek chłopiec krawczyk. InwKal I 342
chłopiec ratajczyk
patrz: RATAJCZYK
  • - Czeladzi samych poddanych w tej wsi służących jest jako to: Kuba parobek [...] Janek Mazurak chłopiec, Kaźmierz chłopiec ratajczyk. InwKal I 342
mlecz pacierzowy
patrz: PACIERZOWY
  • - Błonká cienka, ktorá nad mozgiem leży [...] pokrywá cáły mozg [...] y mlecz pácierzowy. KirchFac 73
  • - Zyły suche ktore przyprowadzáią duchy żywiące, do części ciałá, biorą początek z mleczu pacierzowego. KirchFac 77
chłód brać
patrz: CHŁÓD
  • - FRAIS [...] Prendre le frais [...] Chłod brać chłodzić się na wietrze. DanKolaDyk II, 58-59
czynić chłody
patrz: CHŁÓD
  • - Drzew niemasz w polu ktore czynią chłody. TasKochGoff 71
gburska chałupa (sz. zm.)
patrz: GBURSKI
  • - Pan pod starości mieszka we wsi Borzechowie w gburskiej chałupie. OpisKról 226
  • - Wieś Kawki. Chałup gburskich pustych 2. OpisKról 58
chałupa folwarkowa
patrz: FOLWARKOWY
  • - Chałupa folwarkowa, u której przyciesi pognieły i poszycie obleciało. InwKal I 186
chałupa kołodziejska
patrz: KOŁODZIEJSKI
  • - Pannie Tomickiej dostała się na Piaskach wielka chałupa z Gałką kołodziejska. InwKal I I, 92
okupna chałupa
patrz: OKUPNY
  • - Puściłem w Nowym Barkocinie okupną chałupę Chrystianowi Rydzowi [...] w trzyletnią arendę z rolami, łąkami i ogrodami, z chałupą, która w zrębie dobra tylko dachu potrzebuje. InwPuck 192
chałupa ratajska
patrz: RATAJSKI
  • - Folwark Zajączkowski [...] Chałupy dwie ratajskie, po dwu izbach w każdej. OpisKról 369
chałupa robotnicza
patrz: ROBOTNICZY
  • - Hutá ma bydź przestrona dla desczá przykryta [...] Trzebá też mieć cháłupy dobrze zbudowáne Robotnice/ á huty blisko postáwione. RoźOff I2
szepta, szeptu daley nic ,
széptu, széptu/ á daley nic
patrz: SZEPT
  • - Széptu, széptu/ á daley nic KnAd 1223
  • - szepta, szeptu daley nic. viel Worte nichts dahinter; das find nur leere Worte. ce ne ont que des mines; ce n'est que verbiage, que des paroles inutiles. T III 2253
ręczna broń (sz. zm.)
patrz: BROŃ, BRÓŃ, BRONIA, BROŃ, BRONIA
  • - Brazidas też Hetman Grecki/ będąc od nieprzyiácielá swoiego bronią ręczną przebity/ gdy go ułápił/ tąż bronią iego sam go przebił. StarKaz II, 521
  • - Polak [...] to grotami to reczną bronią vgania się y sciera sczerze sturkami y statarami. HerbOr 539
  • - Cisz Commiszarze Naszi postanowili aby Miesczanie Na szi [...] Posłuszenstwo Zamkowi we wszytkim oddawali [...] aby [...] kazdy Snich za naymnieyszym roskazaniem Vrodzonego Starosty Naszego [...] powinien był z Ruszniczą y bronią reczną przy Vrodzonym Staroscie Naszym albo iego Nasmiesniku [...] ruszyc sie. KomonDziej 114v
broń indyjska
patrz: BROŃ, BRÓŃ, BRONIA, BROŃ, BRONIA
  • - Bron Indyska z Krzyzem y Głowicą Capową malowaną. ArchRadziw 1638 64, 3
broń kawalerska
patrz: BROŃ, BRÓŃ, BRONIA, BROŃ, BRONIA
  • - Po prawei ręce Xiązęciey stał Caualier trzimaiąc Parasonium (iest to bron kawalerska spochew wyięta) [...] podał Xiązęciu Kawalier Paraxonium, a mnie blizei stołka Xiązęciego u nog klenczec kazał. Xiąze wziąwszy wobie ręce Paraxonium (tak się nazywa bron, ktorą gołą na kawalerstwo passuie.) na krziz, raz tknoł głowe, drugi prawe ramie, trzeci lewe. VorLetSkarb 101
broń kowana
patrz: BROŃ, BRÓŃ, BRONIA, BROŃ, BRONIA
  • - Bo nie bronią kowaną, nie hartowną stalą Nagle zbolałe ciała na ziemię się walą, Ale od wiatru tylko zaraźliwej pary Mizernie kończy lata lud młody i stary. ZimBSiel 120
broń krzywa
patrz: BROŃ, BRÓŃ, BRONIA, BROŃ, BRONIA
  • - A Cyrkásowie po oboiey stronie/ Straż iego wierna/ stali mu ná oku: Ci krom káracen y oszczepow/ bronie Krzywe nosili v iednego boku. TasKochGoff 422
broń zaczepna
patrz: BROŃ, BRÓŃ, BRONIA, BROŃ, BRONIA
  • - DE'FENSIVE [...] BROŃ záczepna y odporna, to iest ktorey zażywaią álbo nástępuiąc ná kogo álbo odpor czyniąc nástępuiącemu y broniąc samych siebie. DanKolaDyk I, 249
wojenna broń
patrz: BROŃ, BRÓŃ, BRONIA, BROŃ, BRONIA
  • - Na 15,000 wojska jest rynsztunku porządnie bardzo złożonego generałów dawnych wojenne bronie. ZawiszaPam 82
[Broń] odporna
patrz: BROŃ, BRÓŃ, BRONIA, BROŃ, BRONIA
  • - DE'FENSIVE [...] BROŃ záczepna y odporna, to iest ktorey zażywaią álbo nástępuiąc ná kogo álbo odpor czyniąc nástępuiącemu y broniąc samych siebie. DanKolaDyk I, 249
żelazna broń
patrz: BROŃ, BRÓŃ, BRONIA, BROŃ, BRONIA
  • - Le choc des armes. Armorum incussus [...] Uderzenie tętęń żelazney broni szczęk, brzęk. DanKolaDyk I, 305
broń kowana
patrz: BROŃ, BRÓŃ, BRONIA, BROŃ, BRONIA
  • - Bo nie bronią kowaną, nie hartowną stalą Nagle zbolałe ciała na ziemię się walą, Ale od wiatru tylko zaraźliwej pary Mizernie kończy lata lud młody i stary. ZimBSiel 120
broń biała
patrz: BROŃ, BRÓŃ, BRONIA, BROŃ, BRONIA
  • - Broń, f. oręże Waffen, Gewehr. arme. broń biała, siecista broń do szermowania [...]. T III 78
szepiołka zdradny
patrz: SZEPIOŁKA
  • - § szepiołka zdradny T III 2253
dzięgiel indyjski
patrz: INDYJSKI
  • - Azaś na rogach ważne ognie płoną Chebdy palący y gorne Gałbany Gdzie Tamaryszek; ztamtąd zmiie wioną Ani im dzięgiel Indyiski strzymany. Z Panakami je Centurzye żoną I z Modrzewami ciężkie Abrotany I przypalone rogi Jeleniowe Ze woysko całą noc wyziewa zdrowe. LucChrośPhar 317
charakter indyjski
patrz: INDYJSKI
  • - Arabowie przyznaią że liczbę swoię maią od Indyanow, y nazywaią ie Figury álbo charaktery Indyiskie. DanKolaDyk I, 304
ber indyjski ,
ber modry indyjski
patrz: INDYJSKI
  • - PRoso álbo Ber Indiyski/ niedawnemi czásy z Hiszpániey w te strony iest przyniesione. SyrZiel 1011
  • - BER Indiyski błękitney álbo modrey bárwy/ korzonki puscza według wzrostu swego nie wielkie. SyrZiel 1014
  • - Ber modry Indiyski/ Rozdziáł 35. Panicum caerulum Indicum. SyrZiel 1014
atłas indyjski
patrz: INDYJSKI
  • - atłas Indyyski. Indianischer Atlas. boüille cotonis; boüille Charmais. T III 13
broń kowana
patrz: KOWANY
  • - Bo nie bronią kowaną, nie hartowną stalą Nagle zbolałe ciała na ziemię się walą, Ale od wiatru tylko zaraźliwej pary Mizernie kończy lata lud młody i stary. ZimBSiel 120
miecza dobywać
patrz: DOBYWAĆ
  • - Iuz Mars krwawego miecza swego Niedobywa. PasPam 272
szable dobywać
patrz: DOBYWAĆ
  • - Potym odesłał [...] obiecuiąc to nadgrodzić na inszą usługę ale nie natę Woynę gdzie Brat na Brata Szable dobywa. PasPam 192
  • - Turcy [...] wszystko Podole y Ukrainę zawoiowali Szable nie dobywaiąc. PasPam 235v
  • - Przeszedł Wezer przez wszystko Panstwo cale nie dobywaiąc szable bo niemiał na kogo. PasPam 267v
łani czyściec
patrz: ŁANI
  • - wźiąć [...] Czarnogłowu, ábo Łánie[g]o czyścu [...]. SyrZiel 382
nierozumne bydlę (sz. zm.)
patrz: BYDLĘ
  • - Bieżał [Apsalon] z oburącz biiąc nierozumne bydle [muła]. DrużZbiór 118
  • - Lepiey się dáć rządzić bydlęciu nierozumnemu, á niż świátu. BirkNiedz 127 marg
bydlę domowe
patrz: BYDLĘ
  • - Báránek [...] iest napokornieyszy między wszytkiemi bydlęty domowemi. StarKaz II, 309
  • - Z inszych bydląt tak domowych/ iáko też y leśnych/ iáko z Báránow/ Kozłow/ Cielcow/ Krow: Kurow/ Páwiow/ Zorawiow: Wielbłądow/ Niedźwiedzi Wilkow/ Liszek/ Zubrow/ z Bykow/ koni dzikich/ mieso przez słábość ciepłá przyrodzonego/ zdrowiu ludzkiemu nie służy. HercBan 31
  • - CHEVRE [...] KOZA, bydlę domowe co mleko daie á zażywają go ná lekarstwo, samica od kozła. DanKolaDyk I, 302
kopyt rozdwojonych bydlę
patrz: BYDLĘ
  • - Kopyt rozdwoionych bydlę. Bisulcus [...] Kn 301
nieme bydlę
patrz: BYDLĘ
  • - Abowiem jeżeli bakałarze szkolni rozumnego człowieka slabizować [!] uczący poważeni bywają, nie mniej zaiste jeśli nie więcej, ci którzy z niemem bydlęciem, do boju, do prace i do wszelakich krotochwil nader potrzebnem, kłopotliwe w ćwiczeniu swe zabawy trawią. DorHipTur 90
nieme bydlę domowe
patrz: BYDLĘ
  • - Stworzywszy Bog Wszechmogący wszytkę Máchinę świátá, y ná niey nieme bydlętá domowe, y dzikie [...] táką rádę uczynił: Faciamus hominem. HercBan 1
bydlę robotne (sz. zm.)
patrz: BYDLĘ
  • - Ktoryby tákże Pácholik pod praetextem záściągnienia żywności, bydle robotne chłopu wziął (acz się nie nie godzi bráć) ma być karány vcięciem lewey ręki, álbo pryskowániem. FredKon 15
  • - SOMMIER. (Une beste de somme) [...] ROBOTNE bydlę, szkapsko, wywłoka. DanKolaDyk II, 503
jałowe bydlę
patrz: BYDLĘ
  • - Owiec 500 inwentarskich. Krów 2, jałowe bydlę jedno. InwKal I 566
nieme bydlę dzikie
patrz: BYDLĘ
  • - Stworzywszy Bog Wszechmogący wszytkę Máchinę świátá, y ná niey nieme bydlętá domowe, y dzikie [...] táką rádę uczynił: Faciamus hominem. HercBan 1
nieme bydlę (sz. zm.)
patrz: BYDLĘ
  • - Ciáło chlubi się że ma swoie członki/ swoie zmysły/ swoię wymowę/ swoy rozsądek/ ktorym bydlętá nieme przechodzi. StarKaz II, 332
  • - W Stárym Zakonie/ tylko nieme bydlętá kápłáni ofiárowali/ cielce/ kozły/ bárány/ ptástwo. StarKaz II, 50
  • - Człowiek nie iáko nieme bydlę/ ktore się tylko zá ślepą nátury skłonnością udáie/ ále iáko stworzenie rozumne [...] to co przeszkodą być widzi odmiáta/ co zgodno [...] obiera. BujnDroga 298-299
czworonożne bydlę
patrz: BYDLĘ
  • - STRUS [...] Garbem, Ciałá wielkością, kopytkiem podwoynym álbo rácicą, długą szyią, do Zwierzęcia Wielbląda y czworonożnych bydląt, możesz go przykomparować. ChmielAteny1755 I 518
dzikie bydlę
patrz: BYDLĘ
  • - XXVIII. Dzikie Bydlętá. Tur y Báwoł są dzikie Woły. Łoś [...] ma rozłożyste rogi: jáko y Jeleń. Ale Sárná z Sárnięciem zadnych nie mal nie ma rogow. Kozorożec [...] Dzika Kozá [...] Jednorożec [...] Dzik. KomDobrOrb 67
nierozumne bydlę
patrz: BYDLĘ
  • - Bog wszechmogący dał nam byt/ á byt nie táki iáki dał [...] nie rozumny[m] bydlętom. Lecz byt żywy/ rozumny/ Aniołom bliski. BujnDroga 357
bydlę rozumne
patrz: BYDLĘ
  • - W głodnym człowieku/ iáko pisze Galenus tym porządkiem się trawienia máią/ że wprzod części káżdey wyprożnienie się stáie/ tychże też y ciągnienie z żeł/ wnetże też wtąż y żeł z żołądká przykre wysysánie zmysłu czuiącego/ aż potym y áppetit bydlęcia rozumnego następuie. CiachPrzyp 12 nlb.
[Bydlę] leśne
patrz: BYDLĘ
  • - Z inszych bydląt tak domowych/ iáko też y leśnych/ iáko z Báránow/ Kozłow/ Cielcow/ Krow: Kurow/ Páwiow/ Zorawiow: Wielbłądow/ Niedźwiedzi Wilkow/ Liszek/ Zubrow/ z Bykow/ koni dzikich/ mieso przez słábość ciepłá przyrodzonego/ zdrowiu ludzkiemu nie służy. HercBan 31
bydlę oborne
patrz: BYDLĘ
  • - Ráchunki Cokolwiek tylko do Prowentu należy, y ná gruncie znáydowáć się może, wszelkich pożytkow, y Intrat, ieśli czynione videlicet. Z vrodzáiu zboż rożnych, z Iárzyn Ogrodnych, y násienia, z Sádow, z Browárow. z Kárczmy, z Gorzálniey, z wieprzow, z nabiałow, z drobiu Folwárcznego, ze skor bydlęciá rożnego, Obornego, Owczárniego, koni, y dziczyzny, z wełny, z Miodow, wosku, Siáná, z Czynszow, y dánin chłopskich. HaurEk 86
bydlę owczarnie
patrz: BYDLĘ
  • - Ráchunki Cokolwiek tylko do Prowentu należy, y ná gruncie znáydowáć się może, wszelkich pożytkow, y Intrat, ieśli czynione videlicet. Z vrodzáiu zboż rożnych, z Iárzyn Ogrodnych, y násienia, z Sádow, z Browárow. z Kárczmy, z Gorzálniey, z wieprzow, z nabiałow, z drobiu Folwárcznego, ze skor bydlęciá rożnego, Obornego, Owczárniego, koni, y dziczyzny, z wełny, z Miodow, wosku, Siáná, z Czynszow, y dánin chłopskich. HaurEk 86
bydlę rożne
patrz: BYDLĘ
  • - Ráchunki Cokolwiek tylko do Prowentu należy, y ná gruncie znáydowáć się może, wszelkich pożytkow, y Intrat, ieśli czynione videlicet. Z vrodzáiu zboż rożnych, z Iárzyn Ogrodnych, y násienia, z Sádow, z Browárow. z Kárczmy, z Gorzálniey, z wieprzow, z nabiałow, z drobiu Folwárcznego, ze skor bydlęciá rożnego, Obornego, Owczárniego, koni, y dziczyzny, z wełny, z Miodow, wosku, Siáná, z Czynszow, y dánin chłopskich. HaurEk 86
kopyt rozdwojonych bydlę:
patrz: BYDLĘ
  • - Kopyt rozdwoionych bydlę. Bisulcus [...]. Kn 301
leżeć jako bydlę zarznięte
patrz: BYDLĘ
  • - Lezał iako bydlę iakie zarznięte wswoiey krwi. PasPam 244v
bydło robotne (sz. zm.)
patrz: ROBOTNI, ROBOTNY, ROBOTNY
  • - Dobyték/ vide Robotne bydło. Kn 129
  • - Po pracach dziennich zmordowany Orac [...] robotne bydło, do Obory zagnawszy od poczinku [!] y folgi uzywa. HerbOr 390-391
  • - Przy tymże gospodarstwie odbiera tenże Wojciech od Wawrzeńca bydło robotne, to jest wołów parę po lat piąci, koni parę był odebrał nie bardzo dobrych. ActScabVet 111
  • - BESTES de somme, de voiture, de charge. Jumenta, orum [...] BYDŁO robotne ciężarowe do iarzma. DanKolaDyk I, 192
  • - Bydło robotne do noszenia/ jáko kon/ muł/ wielbłąd/ etc. Animalia veterina, Jumentum [...] Saumthier [...]. DasHünDict Pp iijj
chłop robotny
patrz: ROBOTNI, ROBOTNY, ROBOTNY
  • - Chłop gruby/ robotny/ Petrones & rupices [...] vide Chłopstwo. Kn 66
jałowe bydło (sz. zm.)
patrz: JAŁOWY
  • - Zostało tedy na oborze jałowego bydła: jałowic dwuletnich 2, wolców trzeletnich 4, wołów robotnych ratajskich 4, koni robotnych klacz 3 tylko. InwKal I 231
  • - Inwentarz dworski: wołów do roboty 36, podjezdków 10, źrebiąt 4, krów 12, bydła jałowego 24, cieląt takroczniech 5. InwKal I 388
grać z not
patrz: GRAĆ
  • - Tabulatura Muzyki Abo Zápráwá Muzykálna, Według ktorej káżdy [...] może sie bárdzo prędko náuczyć śpiewáć; y ná wszelákich instrumentách/ to iest: ná Skrzypcách, Kláwikordzie/ y inszey Muzyce z not gráć. GorMuz k. tyt.
grać mżyka
patrz: GRAĆ
  • - Mżyk, Bábká/ gráli mżyká Bábkę. ErnHand 126
  • - grać mżyka. die blinde Kuh spielen. joüer à colin-maillard. T III 882
knot azbestowy
patrz: KNOT
  • - Kto chce na znaczny czas bez przestanku palić lampę, niech dostanie knota azbestowego, albowiem taki za doświadczeniem do wielu lat trwać może. SolArchB 386
komedyjny aparat (sz. zm.)
patrz: KOMEDYJNY
  • - Komedyyny/ Komedyyny aparat vide Aparat Komedyyny. Kn 293
aparat komedialny
patrz: KOMEDIALNY
  • - Aparat komedyalny/ Choragium [...]. Kn 8
aparat funebralny
patrz: FUNEBRALNY
  • - Y muteta requialna/ y aparat funebralny/ niepozornie oku ludzkiemu wystawuie spectaculum. WojszOr 120
bitwa okrętowa
patrz: OKRĘTOWY
  • - COMBAT [...] *Combat naval. Navale praelium [...]* Bitwa álbo woyna okrętowa. DanKolaDyk I, 321
ptaki powietrzne
patrz: POWIETRZNY
  • - Tego, który z domu Jeroboamowego umrze w mieście, zjedzą psy, a który umrze na polu, zjedzą ptaki powietrzne , ponieważ Pan wyrzekł. BG 1Krl 14
  • - Tego, który z rodu Baazy umrze w mieście, zjedzą psy, a tego, który umrze na polu, zjedzą ptaki powietrzne . BG 1Krl 16
  • - Tego, który umrze z domu Achabowego w mieście, psy zjedzą, a tego, który umrze na polu, zjedzą ptaki powietrzne . BG 1Krl 21
ptactwo powietrzne
patrz: POWIETRZNY
  • - Dziś cię poda Pan w ręce moje, a zabiję cię, i odejmę głowę twoję od ciebie, a dam trupy wojska Filistyńskiego ptastwu powietrznemu , i bestyjom ziemskim; a pozna wszystka ziemia, że jest Bóg w Izraelu; I dozna wszystko to zgromadzenie, że nie mieczem, ani oszczepem wybawia Pan, gdyż Pańska jest walka, a poda was w ręce nasze. BG 1Sm 17
  • - Nadto rzekł Filistyńczyk do Dawida: Pójdź do mnie, a dam ciało twoje ptastwu powietrznemu i bestyjom polnym. BG 1Sm 17
  • - A wziąwszy Resfa, córka Ai, wór, ropostarła go na skale, na początku żniwa, ażby na nie kropił deszcz z nieba, i nie dopuszczała ptastwu powietrznemu , padać na nie we dnie, ani zwierzowi polnemu w nocy. BG 2Sm 21
  • - A będą trupy twoje pokarmem wszelkiemu ptastwu powietrznemu , i zwierzowi ziemskiemu, a nie będzie, kto by ich odpędził. BG Pwt 28
  • - Dali trupy sług twoich na pokarm ptastwu powietrznemu , ciała świętych twoich bestyjom ziemskim. BG Ps 79
  • - Wszytkie ptástwá powietrzne ták się zgromádzą do kupy/ iáko y ryby/ y bestyie leśne. StarKaz II, 604-605
bydło trzodne
patrz: TRZODNY
  • - XXVI. Bydło trzodne p. Stadnik. KomDobrOrb 63
bydło dojne
patrz: DOJNY
  • - Piekarnia dobrze poszyta, w której ani pieca, ani okien nie masz, tylko tam bydło dojne stawa. InwKal I 306
zarobić na niełaskę
patrz: NIEŁASKA
  • - Zárobić ná niéłáskę/ Effundere gratiam collectam. Exulcerare gratiam alicuis. Malè mereri de aliquo. Colligo inuindiam crudelitatis. [...] Mereri offensam, odium. [...] Obrażam kogo. Kn 1387
wpaść w /czyjąś/ niełaskę
patrz: NIEŁASKA
  • - Iáko w ták wielką w padłem niełáskę W.K. Mości, że tego, ktoregoś wyniosł, vpuszczasz, ktoregoś stworzył niszczysz, y ktorego niedawno vczyniłeś widokiem łáski, teraz przykłádem wystáwiasz gniewu y niełáski, áni wiem, áni się bádáć smiem. LubJMan 141-142
wpadnienie w /czyjąś/ niełaskę
patrz: NIEŁASKA
  • - DISGRACE [...] (La perte de la faveur et des bonnes graces de quelque grand Seigneur.) Offensa [...] utracenie łaski wypadnienie z łaski, wpadnienie w niełaskę Pána znácznego. DanKolaDyk I, 471
być w /czyjejś/ niełasce
patrz: NIEŁASKA
  • - DISGRACE [...] Estre en la disgrace de son Prince, avoir perdu sa faveur. Esse in offensâ apud Principem. [...] Być w niełasce Krolewskiey, utracić łaskę Pańską. DanKolaDyk I, 471
z niełaską się /komuś/ oświadczyć
patrz: NIEŁASKA
  • - DISGRACIER quelqu'un [...] (Eloigner quelqu'un de sa présence, luy oster sa protection) Removere aliquem à se. Z NIEŁASKĄ się komu oświadczyć od łaski go oddalić wyrugować od siebie z oczu serca y myśli. DanKolaDyk I, 472
podać się na łaskę i niełaskę
patrz: NIEŁASKA
  • - Ergeben sich auf Gnad und Ungnade/ podáć się ná Láskę y Niełáskę [...]. ErnHand 239
przyjść o niełaskę u /kogoś/
patrz: NIEŁASKA
  • - Niełaska. Ungunst, Ungnade, Ungütigkeit. disgrace; mauvaise grace, haine. § przyszedł o wielką niełaskę u krola. T III 987
do niełaski /kogoś komuś/ przywodzić
patrz: NIEŁASKA
  • - Nie rozumie[m] ia bowiem abym IKM. miał tykáć gdy o Kazanowskie[m] piszę sktore[m] priwatne moie odia, z wielu przyczyn od nie[go] danych zawzięte, niemiały mnie słusznie do niełaski Krolewicowi przywodzić. OssJŻyw 36
/kogoś/ o niełaskę /czyjąś/ przywieść
patrz: NIEŁASKA
  • - Snadź to tego, ábo tych sámych concept, ktorzy powziąwszy raz odium ná mię, y opánowawszy kierowne y do wierzenia pochopne I.K. Mości serce, chcieli mię iáko rożnymi sposobámi, ták y pismámi bezecnemi o niełáskę I.K.M. przywieść. LubJMan 83
przyjść o niełaskę do /kogoś/
patrz: NIEŁASKA
  • - [Hipolit, syn Tezeusza] dla potwarzy macoszyney przyszedł o taką niełaskę do oycá, że go wygnał od siebie, y przeklinał zginieniem hániebney śmierci. OvOtwWPrzem 632
mieć /kogoś/ w niełasce
patrz: NIEŁASKA
niełaskę jednać
patrz: NIEŁASKA
  • - Psuię kogo v kogo/ i. niéłáskę iédnam. v. Hidzę kogo. Kn 897
niełaska boża
patrz: NIEŁASKA
  • - [...] przez to nie odwłocznego y częstego w sobie wzbudzenia skruchy włożenie się/ człowiek wprawuie się w Swięty pożyteczny náłog prętkiego náwroceniá się/ y nie ścierpieniá ná swym sumnieniu nie łáski Bożey [...]. BujnDroga 107
mieć od /kogoś/ niełaskę
patrz: NIEŁASKA
  • - [Prośby posłów z województwa sandomierskiego do króla szwedzkiego] Osobliwie zeby Czarnecki stronę starego krola trzymaiący, zadney za to od krola Szwedzkiego nie miał niełaski, ale y owszem aby y samego y dobra iego przy osobliwey Zachował Protekcyi. HistBun 36
niełaska pańska
patrz: NIEŁASKA
  • - [...] z pewney okázyey nie wygodzić Páńskiey intentiey, urázić Páná, y z wielkiem Urzędnikiem Rzeczyposp: poróźnić mi się przyszło, y grożącemu nie łáską Páńską, odpowiedzieć publice, Wolę strátę fortun, niż Wiáry. LubJMan 7
napaść na niełaskę u /kogoś/
patrz: NIEŁASKA
  • - [...] co zá pewność, że Wm.M.Mści Pan tego dotrzyma? pokazałem pewność ztąd, że z Poddánym spráwá, ktory z Domem, Krewnymi, Przyiaciołmi wszytek funduie się na łásce Krolewskiey, ktoremu nápásć ná niełáskę v Páná, byłoby zgubić się z temi wszytkiemi. LubJMan 39
pod niełaską
patrz: NIEŁASKA
  • - Pod łáską/ Id te orare iusserat, profectò vt faceres suam si velles gratiam [...] nisi gratiam nostram dissolutam velis: pod niełáską. Kn 731
zdrój Aoński
patrz: ZDRÓJ
skrzypek aoński
patrz: SKRZYPEK
aońska muza
patrz: MUZA
aońska bogini
patrz: BOGINI
zasłać trupem
patrz: ZASŁAĆ
  • - Nieprzyjaciel, zasławszy trupem aprosze, pola i obóz, ucieka w konfuzji. SobJListy 520
bydło rogate (sz. zm.)
patrz: ROGATY
  • - Bydłu rogátemu/ iáko krowom/ wołom/ kozom/ báranom dycháwicznym iest lekárstwem [marunka]. SyrZiel 806
  • - Tákże wszystkie dziesięciny/ z rogátego bydłá y z drobnego bydłá/ wszystkiego co przechodzi pod laską pásterską, káżde dziesiąte/ będzie poświęconePánu [!]. BG Kpł XXVII, 32-33
  • - Świetna Cyntyja, Dyjano, Latony Córko, a siostro słońca, skryj złocony Od brata promień. Bodaj cię kadzidłem Wonnym czcił Deles i rogatym bydłem. MorszAUtwKuk 249
  • - BYDŁA ROGATE. BYDŁA przy Folwarku Rogátego tyle chowáć, ile dla dwoiákiego może pozytku karmia y Pasza wystárczyć. HaurEk 27
  • - Tamze na Węgrzech wszelki był dostatek, Woysku Win, Miąs, bydeł, roznych rogatych y inszych rzeczy. DrobTuszInf 8
modrzeniec rogaty
patrz: ROGATY
  • - Ostrożka ziele/ Brunatek/ Modrzeniec rogaty. Kn 645
chlewne bydło (sz. zm.)
patrz: CHLEWNY
  • - Chlewnego Bydła przy Folwarku nie wiele chowac, bo lepiey mieć mniey á tłustego, ánizeli stádámi á chudego. HaurEk 114
  • - Bydłu w szelkiemu ták Obornemu, Owczárnemu, Chlewnemu, iáko y Stáiennemu dodawáć potrzebá, bo w tym Miesiącu chudnąc zwykło. HaurEk 116
  • - Chlewy dla chlewnego bydła nie bardzo dobre. InwKal I 321
  • - O Lekárstwie temu Bydłu Chlewnemu. W To koryto, gdzie im Młoto, Wywárzyny, álbo pomyie leią, włożyć lisią álbo psią suchą płowę. HaurEk 34
bydło robocze
patrz: ROBOCZY
  • - Nie wskok się z mieysca porwie, ale iako dudy Obwisnie: y trzeba go podnosic pod pachy Własnie był Raduł taki pospołu z Wałachy Bo im co mieli koni: y roboczych bydeł Wzięli Turcy ze siedzą iako ptak bez skrzydeł. PotWoj 203
chłop roboczy
patrz: ROBOCZY
  • - Chłop roboczy na dobrey ziemie może na się wyrobić za dzień ieden Trzy szachty ziemie. NarArch 59
  • - Tak Sapieha na prawem z Rudominą boku Tak w lewem z Zienowiczem Opalinski: kroku Pomykaiąc; iako więc zastaloną Kosą Suwa się chłop roboczy siekąc trawę z rosą. PotWoj 117
bydło nierogate (sz. zm.)
patrz: NIEROGATY
  • - Bydła tak rogatego, jako i nierogatego ani owiec, ani koni nic a nic nie masz. InwKal I 103
  • - Nierogate bydło alias świnie: maciurek 4, wieprzak jeden, stadnik jeden, od nich prosiąt rocznych 6, prosiąt latosich 16. InwKal I 772
[Bydło] owczarne
patrz: OWCZARNY
  • - Bydłu w szelkiemu ták Obornemu, Owczárnemu, Chlewnemu, iáko y Stáiennemu dodawáć potrzebá, bo w tym Miesiącu chudnąc zwykło. HaurEk 116
  • - Do intráty iakie wchodzą prowentá [...] z Skor bydłá rożnego rogátego, Owczárnego. HaurEk 71
bydło wełniste (sz. zm.)
patrz: WEŁNISTY
  • - Wéłniste bydło/ iáko owcé. Lanicium [...]. Kn 1234
  • - BESTES à Laine. Lanigerum pecus [...] BYDŁO Wełniste. DanKolaDyk I, 192
bydło czwórnogie
patrz: CZWÓRNOGI
  • - Bydłu czwornogiemu/ od wężá vkąszonemu [pomaga czarnucha]. SyrZiel 459
[Bydło] stajenne
patrz: STAJENNY
  • - Bydłu w szelkiemu ták Obornemu, Owczárnemu, Chlewnemu, iáko y Stáiennemu dodawáć potrzebá, bo w tym Miesiącu chudnąc zwykło. HaurEk 116
od strachu /coś robić/
patrz: OD
  • - [Koń] od strachu y bolu oslep leciał gdzie go nogi niosły [...]. PasPam 177
[Bydło] ciężarowe
patrz: CIĘŻAROWY
  • - BESTES de somme, de voiture, de charge. Jumenta, orum [...] BYDŁO robotne ciężarowe do iarzma. DanKolaDyk I, 192
alteracja febryczna
patrz: FEBRYCZNY
  • - Pod wieczor to dziecię lekką alteracyą febryczną cierpiało. BeimJelMed 77
alteracja hipochondryczna
patrz: HIPOCHONDRYCZNY
  • - W melancholikach y Flegmatykach przez poburzenie melancholicznego humoru, sprawuie [Saturn] alteracye hipokondryczne. BystrzInfAstron M3v
baran poświęcenia
patrz: POŚWIĄCENIE, POŚWIĘCENIE
  • - Weźmiesz też piersi z báráná poświęcenia/ ktore należą Aáronowi/ y obracáć je będziesz tám y sám/ zá ofiárę obracánia przed P A N E M/ á to będzie dział twoj. BG Tt Wj 29, 26
  • - BAráná też poświącánia weźmiesz/ y uwárzysz mięso jego ná miejscu świętym. BG Tt Wj 29, 31
złotej wełny baran
patrz: WEŁN, WEŁNA
  • - Kiedy przed Mácoszyną uciekáią zrzędą Brát z Siostrą [Fryksos i Helle] złotey wełny Báráná osiędą. PotPocz 95
całopalenie baranów
patrz: CAŁOPALENIE
anioł ciemności
patrz: CIEMNOŚĆ
  • - Co to zacz iest ktora do nas w tym płaczu żałosnym przychodzi/ nie tenlito Anioł ciemności przemiotny? MorochPar 2
szmer czynić
patrz: SZMER
  • - Szmer czynię/ Obstrepo [...] Ad haec maledicta cùm alia adderet, obstrepere omnes. Strepo. [...] Stridunt apes, per tertiam. [...] Burrio, [...] v. Sypię się. Kn 1118
  • - szmer czynić. ein Getöse machen. faire un bourdonnement, un bruit sourd. § pszczoły szmer czynią. T III 2264
szmer naski
patrz: SZMER
  • - Szmer náski/ Rozmáryn Czéski/ Swinie bágno. Rosmarinum syluestre [...] Serpillum syluestre [...]. Kn 1118
  • - szmer naski źiele, vid. rozmaryn czeski. T III 2264
niech Bóg broni
patrz: BRONIĆ
  • - Aleć niech Bog broni, żebyśmy sami wystarczyć nie mieli na obronę praw naszych [...]. KonSRoz 29
błąd kacerski
patrz: KACERSKI
  • - Są, co błędy kacerskie plewią z roli pańskiej, są, co gorąco uczą cnoty chrześciańskiej. GrochWiersze 269
błąd heretycki
patrz: HERETYCKI
  • - Y nie ináczey iáko pomnażaniem religiey wielu ludzi umysły z błędow heretyckich oczyściasz. SpInZąbMłot Przedmowa
  • - Zgadłem zaraz, ledwie to moich doszło uszu, Gdy marszałkiem w kapturze Jordan na ratuszu, Że się Szlichting będzie krzcił; jakoż w wieży jeszcze Z błędow się heretyckich świętą wodą pleszcze. PotFraszBrück II 199
księgi heretyckie
patrz: HERETYCKI
  • - [...] Izychius wziąwszy nożá oderznie zárázem księgi one Heretyckie od Ewángeliey świętey/ y w ogień wrzuciwszy/ żáłuie zá ten swoy grzech/ iż niewiadomie księgi Heretyckie chował v siebie. StarKaz II, 190
  • - Vmyślnie tedy/ y pod wielką klątwą kościoł święty Kátholicki zákázuie kśiąg Heretyckich czytáć/ y w domu swoim chować; áżby ná to miał kto osobliwe pozwolenie/ áby ie czytáiąc ná one odpisywał/ y pokazywał błąd bluźnierski ludziom/ áby się go strzegli. StarKaz II, 190
nauka heretycka
patrz: HERETYCKI
religia heretycka
patrz: HERETYCKI
  • - Prezydenci wászy Wileńscy szkołę záłożyli z Kálwinistow Krolewieckich/ y wychowywáią syny wásze w Religiey przeklętey Heretyckiey: pátrzciesz co zátym y chodzi y poydzie ieszcze bárziey. Podrosną dzieci wásze/ y tę przeklętą wiárę do Cerkiew zániosą. BirkRus 9
zbór heretycki (sz. zm.)
patrz: HERETYCKI
  • - [...] máią iedno ziele pewne, ktore tylo ná Łysey gorze rośćie, ile mogęwiedzieć, gdzie też ná ten czás był zbor heretycki, tego práwi tylo zwárzywszy pokropić lubo człowieká, lubo iáką bestyą, ktorey smierci życzysz, nátychmiast zdrchnie. WisCzar 32
  • - Więc dawszy alkoranom pokój i talmudom, Od heretyckich zborów tam się prosto udam, Gdzie ma kościół powszechny nabożeństwo swoje. PotFrasz3Kuk II 516
  • - Templa koscioły Chrzescianskie, swiętnice Perskie, ołtarze katolickie, Cerkwie ruskie, zbory Heretyckie, boznice Żydowskie, tureckie meczety, pogańskie bałwochwalnice. MikSil 45v
minister heretycki
patrz: HERETYCKI
  • - Gdybyście te iego księgi [księdza Reszki] przeczytali/ ktore on popisał o Atheismach/ Falarysmach/ y o poiedynkach miedzy sobą heretyckich Ministrow [...] wyrzucilibyście niedowiarstwa. BirkEgz 13
franciszkan konwentuał
patrz: KONWENTUAŁ
  • - Franciszkan konwentuał. ein Convental-Franciscaner. Cordelier conventël; Cordelier de la grand' manche. T III 349
franciszkan trzewiczkowy
patrz: TRZEWICZKOWY
kasa Cesarska
patrz: KASA
  • - Dworzanie przerzeczonego Xćia poty zasługi swoie z Kassy Cesarskiey in pleno brać będą, poki powoley do usług samego Dworu naszego nie będą mogli bydż applikowani. GazPol 1736/96, 6 nlb.
bóty chłopskie grube
patrz: BÓT
  • - Bóty chłopskie grube/ vide Kurpie. Kn 42
kamień bogaty (sz. zm.)
patrz: BOGATY
  • - U szyie mu na piersiach wisiało noszenie, Wktorym były bogate y drogie kamienie. ArKochOrl 70v
  • - Ukochana Lancelotto [...] Ciebie nie proszę o złoto, Nie chcę u ciebie kamieni Bogatych, ani pierścieni. ZimSRoks 62
bogata nędza (sz. zm.)
patrz: BOGATY
  • - Nie sam aksamit, nie sam atłas, ani sama Przedajna w najbogatszym leży sklepie lama. Znajdziesz włoczki, sztamety i wielbłądzą przędzę; Znajdziesz rozkosz wesołą i bogatą nędzę. PotFraszBrück II 377
  • - Podstarosci [...] darował [...] Monstrantią [...] do ktorey zaraz Baldachim Zielony Nedze bogatey z białemi kwiaty z Frandzlą Iedwabną darował Valoris Srebra Grzywien 11. KomonDziej 147
bóg bogaty
patrz: BOGATY
  • - O Szeremetu żadney wiádomości nie mamy o tym iednák namniey się nie frásuycie/ Bog bogáty. Szerzey o wszytkim opowie Dedes Agá Nász. MerkPol 35
  • - Woyská záś W.W.M.M. Páństwá gdyby się záwsze przy Ordách nászych trzymáły/ w Bogu mamy nadzieię/ iżby Páństwo Moskiewskie wprętce było v Was. Bog bogáty y spráwiedliwy/ lubo ten nieprzyiaciel w wielkiey kupie bywa/ máło kogo wybije/ iego káżdy. MerkPol 37
  • - Dla was Potocki; dla was Zołkiewski umierał Zeby was Obrzezaniec hardy nie pozerał Dla was iesli rozsądkiem, poymiecie to swoiem I my po dzis dzien wPolu Gradywowem stoiem Aze Bog intencye nasze zna Bogaty od niego oczekuiem przynamniey zapłaty. PotWoj 169
bot.
bazylijka cytrowa
patrz: CYTROWY
  • - BAzylia/ ktorą Bázyliyką drudzy miánuią/ troiáką w ogrodziech páńskich widuiemy. Pierwszą/ ktorą zowiemy wielką dla wielkiego y szyrokiego liścia [...] Kwiátu białego/ kłosowátego/ nasienia czarnego. Ziele wszystko pachniące iako Cytryna/ y przeto ią też Bazyliyką Cytrową abo Cytrynową zowią. SyrZiel 478
nienasycona chciwość (sz. zm.)
patrz: CHCIWOŚĆ
  • - Ták chciwość nie násycona wszystkich opánowáłá/ y dla wielkigo [!] zbytku nie może być uśmierzona. OpalŁRoz D4
  • - [Ciało] y chorobom rozmáitym/ y przypadkom rożnym/ y chciwościom nienásyconym/ y skázitelności wszelákiey podlega. StarKaz 332
  • - [Minister Brühl] z nienasyconej chciwości swojej brał od książąt Czartoryskich pieniądze, a nic ani na interesa domu królewskiego, ani na przyjaciół dworu nie dbał [...]. MatDiar I, 816
dość mieć (na /czymś/) (sz. zm.)
patrz: DOŚCI, DOŚĆ, DOŚĆ
  • - Mieszkaiąc Panienta [Sapiehowie] zrok wLouanium, znowu na Paryz iachali do Włoch [...] i ia z Ichmosciami, tilko schleba; za posługe nic niepłacili, i sam się odziewac musiałem. Rzekł ich inspector, dośc masz na tym, ze przi paniętach bez twego kosztu, cudze kraie zwiedziesz. VorLetSkarb 93
  • - Przyznam się, że już ma dusza uboga Wysmażyła się aż do samych kości; Miejże dość na tym [Zosiu], albo jeśli w grobie Chcesz mię mieć, niechże wprzód będę na tobie. MorszAUtwKuk 348
  • - Zegnąm Vrodę, Bogu ią oddaię Dosć mam gdy z tobą przy twoiey piękności W rowney pospołu będę zyc miłości. OblJasGór 158
nie dość mieć na /czymś/
patrz: DOŚCI, DOŚĆ, DOŚĆ
  • - Nie dość na tym Hetman mając, a chcąc nieprzyjaciela znosić do końca, chciał z tyłu na Obóz Niemiecki uderzyć, ktory był snadnieyszy do wzięcia, niż Moskiewski [...]. MasDiar 49
daniny chłopskie
patrz: DANINA
  • - Do intraty iákie wchodzą Prowentá [...] z Skor bydłá rożnego rogátego, Owczárne[g]o, koni, y Dziczyzny, z Wełny, z Miodow, Woskow, z Siáná, z Czynszow, z Spow, y z roznych dánin chłopskich. HaurEk 70marg. - 71
  • - Ráchunki Cokolwiek tylko do Prowentu należy, y ná gruncie znáydowáć się może, wszelkich pożytkow, y Intrat, ieśli czynione videlicet. Z vrodzáiu zboż rożnych, z Iárzyn Ogrodnych, y násienia, z Sádow, z Browárow. z Kárczmy, z Gorzálniey, z wieprzow, z nabiałow, z drobiu Folwárcznego, ze skor bydlęciá rożnego, Obornego, Owczárniego, koni, y dziczyzny, z wełny, z Miodow, wosku, Siáná, z Czynszow, y dánin chłopskich. HaurEk 86
[Frymarki] chłopskie
patrz: FRYMARK
  • - O Frymarkach i Handlach chłopskich. HaurEk 66 marg
[Inwentarz] chłopski
patrz: INWENTARZ
  • - W tejże wsi tak pańskiego inwentarza żadnego, jako i chłopskiego nie masz. InwKal I 399
[Kopa] chłopska
patrz: KOPA
  • - Kopá gdy stánie ták Dworska, iako y Chłopska w polu, przy dobrey liczbie y vkładániu; Xiędzu dáć wcześnie znáć dla wytyczy, y prętkiego do Gumna zwozu. HaurEk 2
kosa chłopska
patrz: KOSA
  • - Oryoná, tego Polacy zowią Kosą: dla tego, że niektore gwiazdy ná nim są vłożone, ná kształt kosy tra wney chłopskiey. OvOtwWPrzem 310 marg
ekspr.
mać chłopska
patrz: MAĆ
  • - Na bicie w owsach niedźwiedzi mać chłopska chytry wymyśliła sposób. RadziwHDiar 207
myto chłopskie
patrz: MYTO
  • - Myto chłopskie ná mieyscu ma bydź postánowione, ktorym wedle zwyczáiu zádáć y zápłácić, tylko pewnych mieć y wiádomych, áby nie uciekáli w drodze. HaurEk 63
brama miejska (sz. zm.)
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - Spust u bram mieyskich/ v. Kratá żélázna. Kn 1054
  • - Bramá/ braná/ broná mieyska. Porta. Kn 44
  • - Forculus Bozek co drzwi pilnował tego nawszytkich drzwiach y bronach Mieyskich malowano. PotPrzyp 3
  • - Miny pod Mieyskie Bramy pozaprawadzano. Ze iuz Wieden vix vix spirabat własnie kiedy owo mocny Słabego na Siędzie azagarło Scisnie. PasPam 258v
  • - Zá Bromą mieyską ná wyniosłym mieyscu. AndPiekBoh 46
brama obozowa (sz. zm.)
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - Cmá niezliczona w chmurách się wieszałá Duchow piekielnych/ swoiem ku obronie. Tá serc Pogáństwu y sił dodawáłá/ Ktore iuż beło w obozowey bronie... TasKochGoff 237
  • - Jákoż co v bram Obozowych stoią/ nie powinni luźnych wypuszczáć/ ále gdy się gwałtem wydzieráią/ iáko swawolnych y buntownikow/ imáć będą. FredKon 9
  • - Teyże penie podlega ktory sie do bromy obozowey a pogotowiu w nocy dobywał. ArtWoj 157
brama oboźna
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - ...wpadszy w nieprz[yjaciel]ski oboz rozerwał y obaleł brame obozną iaka pospolicie bywa w Miasteckach Ruskich dla te[go] [...] Na znak te[go] Mestwa ten kleynot od brąmy abo wrot oboznych Nadany. HerbOr 587
brama zamkowa
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - ...znacznie na nas iechali, aż do samych Bram Zamkowych Tamże ci Co na Bramach byli iesli nie wszedł znami ktory do Zamku, to im się wręce dostał. MasDiar 92
  • - ...Je[go]MsPana Komorowskiego Jusz zeszłego kturego Pana zawsią wpadaiącego w Brome zamkową Szwedzi porwali ytamgo postrzelili ktury skoro skonał... PoczOdlPam 10
brama wodna (sz. zm.)
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - ...to przeciwko bramy wodney żywego mostu stoi w Pułrynku tey działo moździerz na przepych snadź ieno ulany... MasDiar 72
  • - Naprzod wchodząc do zamku wodna bramą, w której jest dębowa krata zelazem końce zakowane. OpisKról 27
brama obozowa
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - Jełowiecki Herb. Jest brama Obozowa w polu czerwonym, nad bramą krzyż. NiesKor II 429
miłosierdzia brama
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - O gdybyś pokoy wieczny miał Saulu kochany? Nieżalby ginąć w Woynie od żadney rany! Nieżalby umrzeć, byle miłosierdzia Bramá Wpuściła cię ná łono Oyca Abrahamá. DrużZbiór 75
brama rajska
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - Dwa chory z soba wdzięcznie naprzemiany Spiewały, a głos w te słowa słyszany, Zdrowas zaranna iasno Gwiazdo Morska Matko bez zmázy w porodzęniu Boska Po porodzęniu Panno wiekuista Wybranych Panskich brąmo Rayska czysta. OblJasGór 141v
brama piekielna
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - Wrożką był y tego/ iż przeciwko Kościołowi wszytkie oręża w kupę zebráne/ nic nie porádzą/ by się też spiknęły z bramy piekielnymi. BirkOboz 56
  • - ...aby bramy piekielne przeciw niemu [Bogu] nie przemogły, sam Elearów polskich serca do siebie pociągnąwszy, ich przeciwko nieprzyjaciołom wiary ś. obrócił, męstwa dodał, szczęściem błogosławiał, i sam im hetmanił. DembPrzew 7
  • - ... depcę [...] po Henrycystách/ po Sophistách/ po wszytkich brámách piekielnych: Boski máiestat zemną trzyma... BirkEgz 12
  • - Powinnego też swego ktory iuż drogę rospusty do bram piekielnych przychodził/ ták zmiękczyłá serce/ iż zostawszy zakonnikiemDominika Swiętego/... OkolNiebo 35
  • - Iest tu táiemnicá tá: trudno czásem rozeznáć iesli grzech ná myśli zádał iuż śmierć/ czy skonánie czyni? czy zábił do końcá duszę/ czyli tylo stáwił ią v bran piekielnych? BirkNiedz 58
brama piekła
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - A ták iest iedná bramá piekłá Aryáńska! á tę drugą iáko zowią? Kálwińska! á tę trzecią iáko? Luterska! [...] Co Herezyia, to nowa bramá piekłá. MłodzKaz IV, 127
ciasna brama
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - A on rzekł do nich: Usiłuycie, ábyście weszli przez ciásną bramę: Abowiem powiádam wam: Wiele ich będą chcieli wniść, ále nie będą mogli. GdacPan 142
  • - Ciásna braná do niebá/ mowi Syn Boży: ciásna braná pokutá iest/ ale prowádzi do żywotá. BirkNiedz 59
brama tryumfalna (sz. zm.)
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - Koronácya Krolewska pewnie będzie w dzień ś. Jerzeg[o] styl: vet: á gotuią się iuz Bramy tryumphálne/ y inne do takowey funkciey przynależyte apparaty... MerkPol 191
  • - Ná iakążkolwiek ozdobną strukturę okiem kto rzuci, czyli to mularską, czyli Snycerską, Stolarską lub złotniczą; iáko to w Kościołách, Pałacach, ołtarzach, Cyboryach, wieżach, tryumfalnych bramach, katafalkach, baldachimach, szafach, Zegarach, [et]c. Oprocz proporcyi y symetryi, struktury, naypryncypalnieyszą uzna ozdobę czyli to z całey kolumnacyi, czyli z wyboru iey części pochodzącą. BystrzInfArch B2
  • - Arcus Triumphales albo Brám Tryumfalnych po całym Państwie náregestrowáno ná 1150. ktore Cesarzom, y wielkim Panom powystawiano [w Chinach]. ChmielAteny II 619
brama na tryumf
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - Bramá ná tryumph/Fornix, m. icis. [...] Fornix Fabii. Porta triumphalis, [...] Arcus, [...] Arcus ob recepta signa dicabant. Kn 44
  • - Brama na tryumf. ein Triumph-Bogen. arcade; arc de triomphe. T III 73
  • - Bramá/ Porta, ae, g. foem. [...] Bramy ná tryumf/ Fornices, pl. num. DasHünDict Ppijv
brama niebieska
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - Naywyższego vcho wolne Bramy Niebieskie powolne/ z ofiárą zástępce máią Głosu Bożego słuchaią. JurkPieś B1
  • - Złoto wszystkie bramy otworzyć może/ ále niebieskiey [bramy] nie. MalczZebr 68
brama podziemna
patrz: BRONA, BROMA, BRAMA, BRANA, BRAMA
  • - Idź do swych Anchizesow synu z Eneaszem Prośże w bramách podziemnych o radę tym czásem. JurkLech B3
drzewo jodłowe
patrz: JODŁOWY
  • - Pośli mi też drzewá Cedrowego/ jodłowego/ i Almugimowego z Libánu: Bo ja wiem, iż słudzy twoji umieją wyrąbowáć drzewo ná Libánie: á oto słudzy moji będą z sługámi twojimi. Aby mi wygotowáli drzewá co nawięcey. BG 2Krn 2, 8-9
wino setyneńskie
patrz: SETYNEŃSKI
  • - Chwálą we Włoszech [...] Winá Setyneńskie, y Albańskie, Sery Parmeńskie. ChmielAteny II 215
piwo pszeniczne
patrz: PSZENICZNY
  • - Piwo Pszeniczne przystoynie vczynione/ męże gnuśne do Wenusá wzbudzáią. Obfitość przyrodzonego nasienia dáią/ záczy[.] potężnieysze do skutku małżeńskiego czynią/ y w siodło ie sadzáią polewkami/ Biermuszkámi/ Pánátámi dáiąc go vżywáć. SyrZiel 948
bot.
bazylika kędzierzawa
patrz: KĘDZIERZAWY
  • - Jest y czwarta Bázyliká kędzierzáwa/ cudzoziemska/ liścia niemáłego/ modráwego/ ábo pobłękitniáłego/ około kárbowánego. SyrZiel 479
ataman koszowy
patrz: KOSZOWY
  • - WIerność Poddánstwá swego Atáman Koszowy y wszyscy ná Zaporozu zostáiący/ W. K. M. Pánu Memu Miłościwemu oświadczáiąc [...] przysłáli mnie Hrámotę od Romadánowskiego do siebie pisáną. MerkPol 170
ataman zaporowski
patrz: ZAPOROWSKI
  • - Przysłáli Hrámotę [kozacy] od Romadánowskiego do siebie pisáną/ á przy oney y Moskalá; ktory rozmáitemi vsiłował sposobámi Atámaná Záporowskiego odstrychnąć [od wierności królowi]. MerkPol 170
bakałarz gościnny
patrz: GOŚCINNY
  • - Szczepanowi chałupnikowi wół jeden zdechł. Bakałarzowi alias na ten czas gościnnemu wół i krowa. InwKal I 336
  • - Zabrali Szwedzi [...] kmieciowi wołów pańskich 3 [...] Piłatowi półrolnikowi pańskich wołów 3 [...] Gościnnemu Kazimierzowi bakałarzowi jego własnych parę i z wozem. InwKal I 336
bakałarze rotmistrzostwa
patrz: ROTMISTRZOSTWO
  • - Szkoła zagęściła znaki oficyjerstwa, mądrzy, ale nie do komendy, bakałarze rotmistrzostwa, nie wiem jakim prawem jurystowie, rząd wielki, we wszytkim nieporządek. MałpaCzłow 286
baszta murowa
patrz: MUROWY
  • - Mury około miasta podobnym także sposobem rujnowali [żołnierze], i baszty murowe, ganki w około murów, i co tylko na murach od drewna było. OtwFDziejeCzech 185
drzewiana baszta
patrz: DRZEWIANNY, DRZEWIANY, DRZEWIANY
  • - Niemcy [...] opanowawszy drzewianą basztę wysoką naiblisszą naszego muru poczęli nam bardzo na naszych blamkach strzelbą szkodzić. MarchŚcibHist 21-21v
baszta drzewiana
patrz: DRZEWIANNY, DRZEWIANY, DRZEWIANY
  • - Bászty drzewiane/ Phalae [...] Thurn von holz gemacht. DasHünDict 0IIIv
baszta widokowa
patrz: WIDOKOWY
  • - Baszta widokowa. [...] échauguette; une tour d’ oû l’ on découvre ce qui se passe au loin. T III 27
białek jajowy (sz. zm.) ,
białko jajowe
patrz: JAJOWY
  • - Iesli bol będzie, przyłoż lnu zmaczanego w białku iáiowym, abo białek skłociwszy z rożáną wodką. PetrSInst Ev-E2
  • - Siemienia uwarzyć w miodzie pitym słodkim, ubić białek jajowych kilka. OstrorMyślTur 24
  • - Jestli jáki smák w białku jájowym? BG Hi 6, 6
  • - Białek zaś iáiowy chłodzi y wysusza/ oczu zapalenia uśmierza. HercBan 41
  • - Poznac było już jawnym widzeniem, że się z źrzenice łuska dobywała I odstawała z oka po kawałku Jak więc skórka z jajowego białku. LubSTobPol 165
białek jajeczny (sz. zm.)
patrz: JAJECZNY
  • - Weźmiy potym Iáiecznych białkow kilka/ wley w ten podsadzony rosoł. CzerComp 88
  • - Białek jájeczny/ Albumen. DasHünDict Ootijj
jezus Nazareński
patrz: NAZAREŃSKI
  • - My, Piłat, w Hieruzalem starosta sądowy, iż Jezus Nazareński z Maryjej, król nowy, tytuł królewski sobie przywłaszczał, do tego targnął się na majestat cesarza wielkiego [...]. RożAPam 60
czyniciel nieprawości
patrz: NIEPRAWOŚĆ
  • - Azaż nie wiedzą wszyscy czyniciele nieprawości, że pożerają lud mój, jako więc chleb jedzą? ale Pana nie wzywają. BG Ps 14, 5
bezecne łoże
patrz: ŁOŻA, ŁOŻE
  • - Kto weyźrzy ná sámę Anglią/ á wspomni sobie onę okrutnicę/ bezecnego łożá bezecną corkę. BirkNiedz 14
bolesne łoże
patrz: ŁOŻA, ŁOŻE
  • - [Niemoc] do boleśnego Ciało przybiwszy łoża, przymusiła Obóz opuścić a do ojczystego Zamku powrócić z marsowego pola [...]. OdymWŻałKoniec 352
bok cyrkularny
patrz: CYRKULARNY
  • - [Mówią, że] Więcy [fortyfikacji twierdzy] nakryje bok angularny, niż cyrkularny. AquaPrax 246
kotcza miętka (sz. zm.)
patrz: KOTCZY
  • - [...] Miętka kotcza [...]. Kn ?
  • - Calamijnta Kotcza mietka. SłowPolŁac 26
  • - Miętka-Kotcza. ErnHand 544
kotczy pazur
patrz: KOTCZY
  • - KAni álbo Kotczy Pazur/ Miłosna rzeczona z swych Skutkow: ma korzeń długi [...]. SyrZiel 123
  • - Miłosna ziéle/ káni ábo kotczy pázur. Miłosna. Kn ?
ootcze ogonki
patrz: KOTCZY
  • - Przęsłká ziéle/ strzępéczká/ kotcze ogonki. Skrsyp. Kn ?
kotcza szanta
patrz: KOTCZY
  • - Liście Kotczy Szánty tłuczone/ á ná rány iákiekolwiek świeże plastrowáne/ goi. SyrZiel 1315
  • - Kotcza miętká/ Kotcza szántá/ v. Serdecznik. Kn ?
  • - Sérdécznik drugi/ Gęśia stopá/ kotcza szántá. Sérdécznik. Kn ?
  • - Szántá kotcza/ v. Sérdécznik 2. Kn ?
miętka ogrodna
patrz: MIĘTKA
  • - Weźmi: Melissy, Miętki ogrodney kędzierzawey. Szałwii ogrodney z kwiatem, Korzenia Benedyktowego, Biedrzęcu białego, Lilii Konwalii, Lewandy, Kwiatu Rozmarynowego Kluczykowego, Kwiatu Szpikanardowego, Kwiatu Lipowego, Zołtych Fiałkow, Hizopu, Maieranu, każdego trzy garści, Korzenia Mistrzykowego, Kubebow, Kardomomow, Goździkow, Cynamonu, każdego połtora Łota. Muszkatowey Gałki, Muszkatowego Kwiatu, Jmbieru, każdego łot ieden. Drzewa Aloesowego, Pieprzu długiego, Gorczycy, Karulku, każdego Połłota. Jałowcu - 6 Łotow. Szafranu Połłota. BeimJelMed 366-367. BeimJelMed 366-367
bot.
miętka kamienna
patrz: MIĘTKA
  • - NA ZOŁTACZKĘ.Weźmi Szánty pospolity nie białey [...] Jeleniego języka, kotczey mięty, Miętki kámienney, korzenia kobylego sczáwiu, káżdego po gárśći, wszystko to pokaraiawszy włoż do garká, wley syty miodowey pułtorá gárcá, warz áż trzećią część wywre, przecedź, dáway co dźień po kwáterce, wprzod przepugowawszy chorego, uznasz pomoc. VadeMed 58
bot.
kani pazur
patrz: PAZUR
  • - Kłącza łokietnego/ podczás dłuższego y ćienkiego/ od ktorego pochodzą gałąski/ ná tych kwiatki podługowáte nadobne/ kwiećiu oliwnego drzewá podobne/ gęsto około kłącza/ á práwie iedno ná drugim leżące/ z bládá żołte/ iáko Kániego Pázurá kwiećie. Niepoprawne zródło
gorycznik wielki
patrz: GORYCZNIK
  • - ZIele to/ iáko u Łácinnikow/ ták y u nas rozmáite ma názwiská. Jedni go zowią Gorzyszem álbo Gorycznikiem wielkim. Drudzy Swinim koprem: Drudzy wszywym Koprem: Ini Wieprzyńcem: Niektorzy Siárkowym/ álbo siárczástym korzeniem. Drudzy Jeleniem korzeniem/ iáko y wtore Peucedanum, Sárnim korzeniem/ á zwłasczá Czechowie. SyrZiel 195
bawełna nieczysta
patrz: NIECZYSTY
  • - Baumvolle unrein/ Báwełná niecżysta. ErnHand 93
turska bawełna
patrz: TURSKI
  • - Zostawiłem kołdrę Płocienkową turską bawełną napchaną. ArchRadziw 1638 42, 62
domek myśliwski
patrz: MYŚLIWSKI
  • - Na noc do Wci [...]; bo luboby mi było arcy wygodnie, ciepło i wcześnie w tym domku myśliwskim wziąć lekarstwo, ale mi największy niewczas jest milszy przy Wci sercu moim. SobJListy 480-481
termin myśliwski
patrz: MYŚLIWSKI
  • - BAUGE terme de chasse [...] Volutabrum [...] BAGNO Kałuza doł termin myśliwski mieysce gdzie Dzik Spoczywa y inne okrutne zwierze ktore zawsze iest nieczyste y bagniste. DanKolaDyk I, 183
termin teologiczny
patrz: TEOLOGICZNY
  • - ATTRIBUT [...] (terme de Théologie [...]) Divinum nomen [...] ATTRIBUTA termin Teologiczny ktory się mowi o wszystkich doskonałościach ktore są w Bogu, iako Sprawiedliwość, miłosierdzie etc. DanKolaDyk I, 143
bot.
wężownik biały
patrz: WĘŻOWNIK
  • - Obrazki/ Obraski/ Aronowa brodá/ Diablik/ Wężownik biały. Aron, vel Arum. n. et Aros [...] Aris [...] Calix [...]. Kn 575
  • - wężownik biały; obrazki (arum) kleine Natter-Wurz, deutscher Imber. vit de chien; pié de veau. T III 2514
bot.
wężownik czerwony
patrz: WĘŻOWNIK
  • - wężownik, wężownik czerwony, gadowe ziele, gaiowa miodunka. (bistorta britannica) Natter-Wurz, bistorte. T III 2513
gwiazda błądząca (sz. zm.)
patrz: BŁĄDZIĆ
  • - Notuy: Sáturnus iest pierwsza gwiazdá błądząca, á w zględem swoiey influencyey dáie duszy cnotę, ábo moc rozeznánia, y rozumnie mowienia. AlbSekr 55
  • - Nie moie lecz Cyrulika Diogenesa w tym zdanie: ktoremu gdy Astrolog remonstrował ná sferze Astronomiczney, ktore są errantes to iest błądzące po Niebie gwiazdy. Odpowiedział: Mylisz się: nie gwiazdy błądzą, lecz Astrologowie. BystrzInfZup 15 nlb
ciąg w chodzeniu
patrz: CHODZIENIE, CHODZENIE, CHODZENIE
  • - Ciąg w chodzeniu/ przéście/ chodzenie iédno/ dwoié. Spatium ambulationis [...] Tum Scaeuolam duobus spatiis tribusúé factis [...] Si vno basilicae spatio honestamur. vbi versum ambulationis [...]. Kn 76
  • - Ciąg w chodzeniu. Spatium. Ilgibe. SzyrDict 33
drążek do chodzenia
patrz: CHODZIENIE, CHODZENIE, CHODZENIE
  • - Drążék/ ábo drążki do chodzenia wysoko/ ábo przéstąpienia przéz co. Grallae [...]. Kn 147
koło do chodzenia
patrz: CHODZIENIE, CHODZENIE, CHODZENIE
  • - Wiedzieć tedy potrzebá: że chodzęnie w kole przydáć się może co ciągnięnia wody, nie do młynow. Gdyż nie zdoła obracániu kámienia mielącego. Niech bowiem będzie koło do chodzęnia ludzkiego, wysokie ná łokci ośm; przypádnie obwod iego w łokci 25. potrzebuiących krokow ludzkich ná ieden obrot 50. SolArch 95
miejsce do chodzenia
patrz: CHODZIENIE, CHODZENIE, CHODZENIE
  • - Chodzęnie/ miéysce do chodzęnia/ Ambulatio [...] Circa theatra sunt porticus & ambulationes, Idem. Ambulationes meridiano aequinoctiali subiectae sint. Ambulacrum [...] Spatia Academiae, in quibus docentes Philosophi deambulabant [...]. Kn 68
  • - Przéchadzká/ miésce do chodzęnia/ v. Chodzęnie 2. Kn 833
chodzenie w kole
patrz: CHODZIENIE, CHODZENIE, CHODZENIE
  • - NAUKA XV. Pompowáć wodę chodzeniem w kole. SPorządz koło M, sposobne do chodzenia w nim kilku ludzi y przy S, ná iednym wále EH cztery łopátki D. SolArch 148
  • - Wiedzieć tedy potrzebá, że chodzęnie ludzi w kole skromnym deptánym, nie zdoła obracániu kámięniá mielancego. Dopieroż w kole wielkim dla iego leniwego obrotu. SolArch 95
  • - Wiedzieć tedy potrzebá: że chodzęnie w kole przydáć się może co ciągnięnia wody, nie do młynow. Gdyż nie zdoła obracániu kámienia mielącego. Niech bowiem będzie koło do chodzęnia ludzkiego, wysokie ná łokci ośm; przypádnie obwod iego w łokci 25. potrzebuiących krokow ludzkich ná ieden obrot 50. SolArch 95
chodzenie powszednie (sz. zm.)
patrz: CHODZIENIE, CHODZENIE, CHODZENIE
  • - Biez dowiedz się, ieżeli me száty wygotował Kráwiec ná chodzenie powszednie. AndPiekBoh 135
  • - Dárowałem kocháney swey Zoffiey, żeby sobie onemi [drogimi kamieniami] roskazałá uháwtowáć spodnicę ná powszednie chodzenie. AndPiekBoh 81
chodzenie około
patrz: CHODZIENIE, CHODZENIE, CHODZENIE
  • - Chodzęnie/ miéysce do chodzęnia/ Ambulatio [...] Circa theatra sunt porticus & ambulationes, Idem. Ambulationes meridiano aequinoctiali subiectae sint. Ambulacrum [...] Spatia Academiae, in quibus docentes Philosophi deambulabant. Deambulatio [...] Xystus [...] Peridromis [...] Chodzęnie około. Kn 68
wkoło chodzenie
patrz: CHODZIENIE, CHODZENIE, CHODZENIE
  • - Na wierzchu [pałacu Ossolińskiego] wkoło chodzenie, Balasami ogrodzenie. JarzGośc 84
chodzenie na okręcie
patrz: CHODZIENIE, CHODZENIE, CHODZENIE
  • - Chodzęnie ná okręcie/ Fori [...] Pergula [...] Agea [...] v. Pokład 2. Kn 68
  • - TILLAC (Le plus haut pont d'un vaisseau.) Fori, forum. CHODZENIE ná okręcie pokład sztab. DanKolaDyk II, 538
wolne chodzenie
patrz: CHODZIENIE, CHODZENIE, CHODZENIE
  • - Zrzebiętá maią być przy klaczách do Swiętego Marcina/ abo poki klacza przyimować ie będzie. A potym do Stáyniey/ ná nie u wiązánie/ żeby wolne chodzenie/ y wygnánie miáły/ by y drugą Staynią/ przeciwko ich staniu postánowić/ dla przechodzenia. PienHip 9
wolne chodzenie /dokądś/
patrz: CHODZIENIE, CHODZENIE, CHODZENIE
  • - Do tego przyrzekliscie to Nam byli imieniem Boiar Dumnych ze ludziom Naszym y kupcom przybyciu u H[o]sp[o]d[a]ra Waszego miało bydz wolne do miasta gdzie potrzeba chodzenie wtąz y waszym ludziom do Dworu Poselskiego, a teraz postaremu Nas w tym zamknieniu trzymacie. PiasRel 52v
  • - Dwie niedziele musiałem werezydowac ale podtytułem wiezę wpiękney stancyi zwolnym chodzeniem dokoscioła adrugie dwie Koło Trybunalskie przes List odProsiło luboby wprawdzie yte dwie odprosili Ieno ze PanSopocko Vciekł zwilna. PoczOdlPam 101
niewiasta chananejska (sz. zm.)
patrz: NIEWIASTA
  • - Niewiástá Chánáneyska wyszłá z gránic tych/ y záwołáłá do nie[go] mowiąc: Zmiłuy się nádemną Pánie/ Synu Dawidow/ Corká moiá od diabłá ciężką udręczoná boleie. KalCuda 302
  • - Tákże [...] Mágdálena grzesznicá/ niewiástá Chánáneyska/ niewiásta Sámárytáńska/ Swiekra Piotrá świętego/ y tá coreczká Arcykápłaná dzisieyszego [doznaje uzdrowienia]. StarKaz II, 581
  • - Idzie cierpliwość gdy przykłádem owey Chanáneyskiey niewiásty/ chociász też odegnany miłosierdziá czekasz. BujnDroga 205
w strosie budowany
patrz: BUDOWAĆ
  • - Dzis iuzesmy widzieli Wsi przy drodze kilkanascie y w strosie porządnie budowanych. PiasRel 24v
w ścianę budowany
patrz: BUDOWAĆ
  • - Az sie ogien dobrał parkanow, parkany tam w scianę budowane. MarchŚcibHist 31
w węgieł budowany
patrz: BUDOWAĆ
  • - Obory okolne, w węgły budowane. InwKal I 456
  • - To wszystko pominąwszy idziem do gumna, gdzie najprzód widziemy spichlerz z bali w węgieł budowany, o 2 piętrach. InwKal I 595
na bankach /co/ ulokować
patrz: ULOKOWAĆ
  • - Kapitały na Bankach Vlokowane. SapADiar 68
na twarz padać
patrz: TWARZ
  • - Ná twarz padszy. [...] v. Ná płásk. Kn 444
bezbożna twarz
patrz: TWARZ
  • - Ktora je kolwiek nosi, już, już, jego cechą Do piekła naznaczona, gdy wrzącej warzechą Smoły on smok okrutny na bezbożnej twarzy, Herb swoj, muchę, książę much, straszliwie wywarzy. PotFraszBrück II 385
twarz horyzontalna
patrz: TWARZ
  • - [...] zrysuiesz go [zegar północny] przez zegar Horizontálny [...] byleś twarz Horizontálną z stylem wywrocił ku ziemi [...]. SolGeom III 51
padająca niemoc
patrz: NIEMOC
  • - Bernadynek/ ábo Turecki czubek [...] Pádáiącey niemocy. Szláku ábo páráliżowi. Pokurczonym. Strętwieniu ábo zmartwieniu [bywa ratunkiem]. SyrZiel 362- 364
enema chłodząca (sz. zm.)
patrz: ENEMA
  • - Naprzod w káżdey gorączce pożyteczne są enemy chłodzące y odwilżáiące, tákie álbo podobne. PromMed 11
  • - Naprzod ieżeliby tá áffekcya to iest zátrzymánie uryny, [...] pochodziło z zápalenia nerek, albo gorącości uryny, dawszy chłodzącą Eneme, krwi upuścić. PromMed 136
julep chłodzący
patrz: JULEP
  • - Item Emulsie to iest mleczká robione z nasienia Dynowego, Málonowego, Ogorczánego, Máku etc. tákże Iulepy chłodzące są dobre, osobliwie z máczku Polnego. PromMed 93
chłodząca krystera ,
klistera chłodząca
patrz: KLISTER, KLISTERA, KRYSTERA, KLISTER, KLISTERA
  • - Ckliwość wielka znosić się może klisterámi chłodzącemi z oleykiem rożánym y chłodzeniem gmáchu, o ktorym się wyższey powiedziáło. PetrSInst D4v
  • - Towarzysz nasz u Petery Bierał chłodzące krystery I tak skarżąc na gorączkę, Ukrywał szpetną świerzbiączkę. MorszAUtwKuk 312
lekarstwo chłodzące (sz. zm.)
patrz: LIKARSTWO, LEKARSTWO, LEKARSTWO
  • - Y przeto ná gorące choroby wynáleźli lekárstwá chłodzące: ná zimne/ zágrzewáiące. SykstCiepl 139
  • - Item záżywáć lekarstw mierno chłodzących, áby wątrobę chłodząc, żołądká nie oziębić, co iest pospolita. PromMed 161
  • - Toż burzenie krwi chłodzącemi lekarstwy uśmierzać trzeba. BeimJelMed 204
płokanie chłodzące
patrz: PŁUKANIE, PŁOKANIE, PŁOKANIE
  • - Służą przytym płokánia rożne chłodzące [na zapalenie gardła]. CompMed 79
tranek chłodzący
patrz: TRANEK
  • - Tranek chłodzący. Weźmij saletry [...] soku z ziela, które zowią tłustoszu ogrodnego [...] wina kwartę białego reńskiego abo francuskiego, jajec. DorHipTur 249
amoniak żywiczny
patrz: ŻYWICZNY
  • - Wziąć [...] Ammoniaku żywicznego/ Nasienia Swiniey wszy/ abo weszki po łocie. SyrZiel 194
dopiąć swego
patrz: DOPIĄĆ
  • - Sypano Piniądzmi w Polszcze ze by dopiąc swego. PasPam 197v
dopomagać /komuś/ żalu (sz. zm.)
patrz: DOPOMAGAĆ
  • - Niebo swymi łzámi miástu Wileńskiemu żalu dopomagáło. WojszOr 36
  • - [Kondolencje po śmierci syna] Serdecżnego w tey mierze dopomagam Wm. M. M. Panu żalu. DobrPol I, 236
doprowadzić do boku czyjegoś
patrz: DOPROWADZIĆ
  • - Iuz ze ich doprowadz y do boku krola Io MSCi. PasPam 172
dopuszczenie boskie
patrz: DOPUSZCZENIE
dopuszczenie boże
patrz: DOPUSZCZENIE
dosyć mieć na /czymś/ (sz. zm.)
patrz: DOSIĆ, DOSYĆ, DOSYĆ
  • - [...] mężowi nie ták dalece przystoi káżdy kąt w domu opatrzyć, y gdzie się co dzieie pilnować: dosyć ma na tym, aby w domu dostatek był. PetrSEk 18
  • - Niezazdrości Jeymć Panna Woiewodzanka, tey Bogini [Wenerze] kleynotow [...] dosyć ma ná dwoch nieoszacowanych perłach Jey Mości Pani Woiewodziny Kijowskiey Babce, ktora nie tylko sama wielkich y ná cały swiat sławnych Potockich w Dom przyniosła decora, ále też y postronnych kráiow pierwsze złączyłá godności [...]. DanOstSwada II, 25
  • - Nie mam ná tym dosyć/ ábym cię ták widziałá iáko Moyzesz: rádábym się odmieniłá w orlicę Ezechielową/ ozdobioną w rozmáite głowy/ pełna w oczy/ ábym się ciebie nápátrzyć mogłá iáko naylepiey [...]. BirkNiedz 48
nie dosyć mieć na /czymś/
patrz: DOSIĆ, DOSYĆ, DOSYĆ
  • - [Chmielnicki] Do Rakoczego także wyprawił, aby się brał pod Krakow upominaiąc się Polskiey Korony. I niedosyc na tym maiąc, iescże umyslił zkolegacić się z Hospodarem Wołoskim [...]. HistBun 17v
  • - [Kawaler] sekret obiecał y cieszkiemi przysięgami ztwierdził więc [kobieta] dała się namowic y do głębszego pokoiu z sobą na grzech zaszli, owych kawalerow zostawiwszy, a nie dosyc maiąc sam na grzechu swoim prosił iey bardzo zeby y tym kawalerom teyze uciechy pozwoliła [...]. HistŚwież 80
brona drewniana balczasta
patrz: DREWNIANY
  • - Sprzęt gospodarski [...] bron drewnianych balczastych par 3... InwChełm 30
kraty drotowe
patrz: KRATA
  • - Straszowski widział owey wydry Qualitates [przymioty] obaczył tez y insze myslistwo moie iako to Zwierzyniec ptaszy ktory miałęm z budowany kratami drotowemi na kryty. A w nim Ptastwo Omnis Generis [wszelkiego rodzaju] [...] a nie tylko to Ptastwo co moze bydz, w Polszcze ale y insze Cudzozięmskie. PasPam 254
dotrzymać parolu
patrz: DOTRZYMAĆ
  • - Parolu niedotrzymał bo uciekł od zony y wyiechał do Polski z Pułkiem Piaseczynskiego powiedaiąc potym ze przez Sęn y Naiawie iak by mu cos za uchem wołało odstąpiłes Boga. PasPam
dotrzymać słowa ,
dotrzymać słowo
patrz: DOTRZYMAĆ
  • - Z owych tedy nieodmięnnych affektow upewnieniem zowemi Exekracyiami kto by Słowa nie dotrzymał roziechalismy się PasPam 153
  • - Z łaski WMM Paniey dosyć mi się stało kiedy mąm słowo ktorego rozumięm że mi WMM Pani dotrzymać raczysz. Ia tez pewnie takim nie mysle bydz niestatkiem a wostatku niech będzie to Słowo na papirze. PasPam 224
bibl.
pokolenie Gadowe
patrz: GADOWY
  • - Náliczono jch z pokolenia Gádowego/ czterdzieści y pięć tysięcy/ y sześć set y pięćdziesiąt. BG Lb 1, 25
  • - Potym pokolenie Gádowe: á Hetmánem nád Syny Gádowymi Eliásáf Syn Rehuelow: BG Lb 2, 14
  • - A w pokoleniu Gádowym/ Rámot w Gáláád/ y przedmieścia jego: y Máhánáim y przedmieścia jego. BG 1Krn 6, 80
fiskalne sądy
patrz: FISKALNY
  • - W tymże huku panu Jeruzalskiemu [...] zarzucono poenam peculatus na fiskalnych sądach otrzymaną na jmp Jeruzalskim DiarSejm 226
  • - § fiskalne sądy. T III 340
moderować żal (sz. zm.)
patrz: MODEROWAĆ
  • - Tegoż pisalismy przez tegoz Raytara ktury jechał do Szaweł cum denuntiatione Smierci Im Xdza Episkopa Łuckiego, do IPana kasżtelana Minskiego y Samey IEym zperswazyą aby moderowali Zal swoy poniewaz sic placuit superis, a na swoię Zdrowie pamiętali ktore portzebne iest nam. SapADiar 9
  • - Chciey tedy WXM według wspaniałey duszy swoiey żal y utrapienie ták moderować, ábyś przy zupełnym záwsze zostaiąc zdrowiu byłá pomocna duszy iego [...]. DanOstSwada IV, 46
habit cystercjeński
patrz: CYSTERCJEŃSKI
  • - Bernat święty pisząc do Eugeniusá Papieżá/ ktory iego mnichem był/ y od niego Hábit Cystercyeński przyiął był/ mowi do niego: Ego nomen Patris deposui, sed non timorem, [...]. StarKaz 515
zakon cystercjeński
patrz: CYSTERCJEŃSKI
  • - [...] z tey [Ludwiki Leszczyńskiej] był syn Michał Koronowski Profess zakonu Cystercyeńskiego, y corka Angela Zakonnica. NiesKor II 180
  • - [...] Przemysław [Domiechowski] naprzod Przeor Mogilski 1646, á potym Opat Czyrzycki Zakonu Cystercyeńskiego 1672, iest iego, Kazanie pogrzebowe w druku Rumacya do Narożnika. 2do Matka Bolesna, 3tio Ráy zabaw. 4to Práktyka zywey wiáry 1647 in 12. NiesKor II 61
po jezuicku chodzić
patrz: JEZUICKI
  • - Postępuie dáley ieszcze tenże/ y miásto defensorá Akádemiey/ sędzią się rzeczy Iezuickich/ mocą ktore ynie ma vczyniwszy/ powiádá/ że Iezuici nie wszyscy są Iezuitámi práwdziwymi/ chociáż po Iezuicku chodzą. SzemGrat 35
klasztor jezuicki
patrz: JEZUICKI
  • - Wszesciu godzinach wzielismy Klasztor Iezuicki wktorymsię oni [Kozacy] bronili. DrobTuszInf 22-23
bernardyński habit
patrz: HABIT
  • - Miał już iść in theatrum osądzony na rozstrzelanie, ale liber pronuntiatus za ustąpieniem dobrowolném jp. Krasińskiego egzekucyi dekretu, przyjąć bernardyński habit obiecał [p. Lipert, porucznik regimentu jp. Denhofa]. ZawiszaPam 348
habit s. Dominika
patrz: HABIT
habit zakonu Dominika ś.
patrz: HABIT
  • - A gdy brała Habit zakonu Dominika ś. widziała obecną Krolową niebieską/ ktora bytnością swoią zdobiła y Akt ś. y intencyą potwierdzała. OkolNiebo 82
habit zakonny
patrz: HABIT
  • - Ciało moje [...] w habicie zakonnym, po benedyktyńsku, bez wszelkiej aparencyi światowej ma być pogrzebione. GałHTestBork 75
  • - Jeden czart się udaie zá chorego, tedy znim spowiedź czynią, ostatnie dáią pomázánie. Potym ową Infułę depczą, toż czynią z habitami Zakonnemi. ChmielAteny III 244
habit podróżny
patrz: HABIT
  • - [...] wygnániec [diabeł] [...] przemienił się w pielgrzymá/ odział hábit podrożny/ y szedł do drzwi iego/ prosząc áby go przenocował. KalCuda 300-301
habit niemiecki
patrz: HABIT
  • - Były kiedyś konterfekty dawnych Konarskich w Topolnie, iako Michała Konarskiego Sędziego Ziemskiego Człuchowskiego, malowany w habicie Niemieckim czarno, iako Krol Zygmunt August chadzał, w birecie czarnym, binda złota łancuch złoty przez ramię na bok, na końcu u niego wisiała tabliczka z osobą, szpada u pasa, y herb przy nim koło złamane. NiesKor II 574
habit ś. Franciszka ,
habit Świętego Franciszka
patrz: HABIT
  • - Vmarł [...] y w Kosciele Kathedralnym na Zamku w Kapliczy Zebrzydowskich w Chabicie Swietego Franciszka z Wielką Załoscią pogrzebion Ktoremu Obraz z takim Napisze, w Kosciele Kalwariyskim wystawic dał [...]. KomonDziej 101v
  • - Tym czásem ná głos krzyczącego, tłumem się ludzie żeszli; y gdy myślą o iego salwowaniu, miękkich betow, y gwałt pościeli nanieśli: tą pod nim wszystko mieysce wysłali, zpuścił się z wielkim stráchem ná nię młodzian, práwie iuż od wszystkich zdesperowány, y szczęśliwie: bo bez szwanku iákiegożkolwiek zdrowia upadł, zaczym ślub uczynił przyjąć habit S. Fránciszká, co y wykonał świątobliwie. NiesKor II 73
habit franciszkański
patrz: HABIT
  • - Damalewicz powiada, że [Henryk drugi Kietlicz Arcybiskup Gnieźnieński] w opolskim klasztorze przyjął na siebie habit Franciszkański. NiesKor II 515
męski habit
patrz: HABIT
  • - [...] we Flándryey w męzkim habicie rowno zinszemi żołnierzámi Zołdácką służąc/ często mężnie w rożnych potrzebách zwycięstwa odnosiłá [...]. DobrPol 230
habit święty (sz. zm.)
patrz: HABIT
  • - Vpadszy tedy do nog Opátowi/ prosił go z płáczem áby go przyiął do zakonu y w hábit święty oblokł chcąc z nimi w kompaniey omywać pokutą grzechy swoie. StarKaz 466
  • - Widząc defiderium Iwoná Biskupá stryiá swego Iácek ś. Kánonik Krák. á z miłości nowego Zákonu/ prosił się do świętego Hábitu pospołu z swym rodzonym B. Cesłáwem/ z Henrykiem Moráwiáninem/ y z Hermanem Niemcem [...]. PruszczKlejn 41
habit mniszy
patrz: HABIT
  • - Tedy wPergamie nowy zakon zacznie, Y sama naprzód habit wdzieie Mniszy Zdochodowswoich załozywszy znacznie, Gdzie wielka gora wydała się w Morze, Czystey Dyannie Koscioł przy Klasztorze. PotSyl 70
cysterski habiy
patrz: HABIT
  • - Ośmnasty Wincenty Kádłubek Rosinus, Bogusłáwa i Benigny Syn, pierwszy Polski Kronikarz, bardzo hojny dla BOGA, Cysterski Habit, nad Biskupi Fiolet preferuiący, ktorym Zákonnikom rozdał dziedziczne Dobra. ChmielAteny II 382
habit Benedykta świętego
patrz: HABIT
  • - Więc mu mowią/ áby hábit Benedyktá świętego ná się ptzyiął/ y ták w tym zakonie świętym iáko Opát klasztoru tego/ żywotá swoiego dokonał? StarKaz 643
francuski habit
patrz: HABIT
  • - Sam poseł, osobą grzeczny, chłop wysoki i gładki w francuskim habicie. Ten habit, pludry, kabat, płaszcz haftowane srebrem ciągnionym na fiołkowym hatłasie. MiasWLeg 146
habit s. Klary
patrz: HABIT
  • - Zmarłemu mężowi zaraz w habicie S. Klary na pogrzebie assystowała: w Kompostelli przy grobie S. Iakuba wiele donatyw dała. ChmielAteny III 138
habit zakonu
patrz: HABIT
  • - J to przydaią, że umarł w Tyczynie Zakonnikiem S. Franciszka, iako nadgrobek iego, w Kościele S: Franciszka tamże położony, opiewa że Clauditur hic Baldus Francisci tegmine fulius; ale tu o Zakonney iego Professyi niemasz wzmianki chyba że w habicie tego Zakonu pochowany albo Kościołem Franciszka Swiętego wsparty, pokryty. ChmielAteny III 606
habit zakonu krzyżackiego
patrz: HABIT
  • - Ten Woyciech Margrabia Brandeburski widząc res suas infaustas, Krolowi Polskiemu Zygmuntowi w Krakowskim Rynku na Maiestacie siedzącemu solenne złożył Filelitatis Juramentum, Habit Zakonu Krzyżackiego zrzucił, y Xiążęciem Pruskim uczyniony z podaniem Chorągwi z Polskiemi Insigniami. Roku namienionego 1525. Lutrem potym został, ożenił się z Dorotą Krola Duńskiego Siostrą. ChmielAteny1755 I 1052
habit panien benedyktynek
patrz: HABIT
  • - Grzeszne ciało moje, które z ziemi jest stworzone, ziemi też ma być oddane bez żadnej odwłoki i pompy świata tego, o co upraszam jegomości pana małżonka mojego i dobrodzieja, aby grzeszne ciało moje było pogrzebione w kościele ichmości panien benedyktynek w Wilnie według zwyczaju chrześcijańskiego, obrzędu wiary świętej katolickiej rzymskiej, bez ceremonij świata tego, w habicie ichmości panien benedyktynek proszę, żebym była położona. CzyżKTestBork 134-135
habit doktorski
patrz: HABIT
  • - Przeciwko naszej gospody na moście szerokim, jest jedna statua z marmuru czarnawego, wielkiego i sławnego doktora i Canonika Roterdamskiego, którego imie było Roterdamus (Erazm z Rotterdamu), z księgą, w habicie doktorskim, co też pisał powiadają księgi przeciwko naszym zakonnikom, ale był Catholik dobry Rzymski, a Calwinowie go ztąd za swego mają. GawarDzien 172
habit pokutny (sz. zm.)
patrz: HABIT
  • - Káthárzyna Błogosłáwioná druga Seneńska názwána/ iż byłá następcą w życiu pierwszey Kátharzyny ś. Seneńskiey/ w tymże Hábicie ś. zakonnym Pokutnym. OkolNiebo 7
  • - A iednak ciáłá Iego [ojca] stroiem známienitem Nieprzybrał? lecz ie przykrył pokutnym Hábitem. KuligDemBar II 265
habit trynitarski
patrz: HABIT
  • - Ku temu Swiętemu Zákonowi pokazáła MATKA Nayśw: partykularny affekt, gdy w Habicie Trynitarskim, w Komitywie Swiętych po Trynitarsku ustroionych, w Chorze w Wigilią Festu Národzenia swego o pułnocy alias o czásie zwykłey Psalmodii [brak dalszego ciągu]. ChmielAteny II 763-764
wokacja do habitu i reguły
patrz: HABIT
  • - Ta awantura, pewnie nie Ducha Swiętego wokacya do S. Augustyna Habitu y Reguły wpędziła go w Erfordzie, y tam zakapturzony, tym mniey znaczny Hypokryta praeesse, non subesse ambiens. ChmielAteny1755 I 1122
s. Augustyna habit
patrz: HABIT
  • - Ta awantura, pewnie nie Ducha Swiętego wokacya do S. Augustyna Habitu y Reguły wpędziła go w Erfordzie, y tam zakapturzony, tym mniey znaczny Hypokryta praeesse, non subesse ambiens. ChmielAteny1755 I 1122
habit biały
patrz: HABIT
  • - Zakon HIERONIMIANOW, od S. Hieronima zaczętych, od Piotra Ferdynanda Hiszpána Roku 1373. pod Regułą S. Augustyna w znieconych, od Grzegorza XI. potwierdzonych , w Habicie biáłym á w kápách czarnych y kapturách takichz̄e chodzących, nie we wszystkich Katolickich Páństwàch znayduie się. ChmielAteny1755 I 1035
  • - Habit noszą biały na znak niewinności pierworodney Nayswiętſzey Panny, a Płaszcze blámarantowe. ChmielAteny1755 I 1038
ból serdeczny (sz. zm.)
patrz: BÓL
  • - Bywa ták cięszki bol serdeczny drugdy/ ktory pádnie ná inne kreátury/ iż bez száble zdrowie odiąć może. BirkOboz 30
  • - [...] wyprawią się zatem, owe okręty y Daulet w okowie, Iusz przestawszy byc Fascelinie bratem, ktorą iutro psom wyrzucą Lospasi, Znimi: a łzami serdeczny bol, gasi. PotSyl 91
ból oczu (sz. zm.)
patrz: BÓL
  • - Największy bol oczu, zazdrość. PotFraszBrück II 399
  • - Káżdy Szláchcic Xiążęciem, á co z oczu bolem, Sąsiadom: Elektorem, może być y Krolem. PotPocz 38
śmiertelny ból
patrz: BÓL
  • - Brat Azyatyckiego Basze zywcem wzięty Aleprędko Smiertelnem bolem od ran zdięty [...]. PotWoj 84
  • - Spoyrzy ná się w ostatnich śmiertelnych bolách/ ow gorzki iádowity nie zbyty złego sumnieniá Robak świdrzy/ y nieszczęśliwą duszę z cielská ná wiecze męki wygryza [...]. BujnDroga 128-129
ból cierpieć (sz. zm.)
patrz: BÓL
  • - [...] Męczennicy gdy cierpieli/ ciáłá ich bole cierpiáły/ dusze ochłody swoie na ten czás miáły; ále Bogárodzice Pássya wszytká/ nie ciało ále duszę przechodziłá. BirkOboz 27
  • - Rok ten zacząłem od przypadku, albowiem przypadkiem nieszczęśliwym stojąc na miejscu w prędkiém obróceniu się nogęm sobie w samém kolanie wywinął, ciężki ból cierpiąc i długo nie mogąc chodzić, a po doktorach i cyrulikach musiałem mistrzom wileńskim dać się na leki. ZawiszaPam 27
ból układać (sz. zm.)
patrz: BÓL
  • - Bole ogniste w oczach ukłáda/ ziele świeże [maczku] tłukąc/ a przez chustkę przykłádáiąc. SyrZiel 1359
  • - [Piołun] ukłáda wszelákie bole w żołądku/ z iákieykolwiek przyczyny wsczęte. SyrZiel 340
ból uśmierzać (sz. zm.)
patrz: BÓL
  • - [Sok z kopru włoskiego] Ták ábowiem y bol w oczách uśmierza/ y zápalenie ich wychładza/ y ciemności ich oświeca. SyrZiel 393
  • - [...] okłádánie krowieńcem, uśmierza bol, ále nie każdy ten smrod znieść może. PromMed 107
cielesny ból
patrz: BÓL
  • - Ale kto prawdą gárdzi? cielesnym się bolem, Odrażaiąc? nie będzie, ręczę w Niebie Krolem [...]. PotPocz 157
bólu /kogoś/ nabawić
patrz: BÓL
  • - [...] ráná, choć máła, ták wielkiego bolu Chironá nábáwiła, że sobie życzył śmierci, y od niey vmárł dniá dziewiątego. OvOtwWPrzem 89
bóle rodzenia
patrz: BÓL
  • - [...] bole rodzenia/ ktorych nie miáłá [Matka Boska] gdy rodziła/ vcierpiáłá czásu męki [...]. BirkOboz 26
francowate bóle
patrz: BÓL
  • - [Iwa] fráncowátym bolom iest bárzo użyteczna. SyrZiel 834
ból dokucza
patrz: BÓL
  • - Wielom się stało zewnętrzne niezdrowie, Wielom i bóle dokuczały w głowie, Dlatego iż się okręt barzo kiwał, A jako kaczka z falą podskakiwał [...]. BorzNaw 136
  • - Lubo ten ze mię bol dokuczał Iednak przezgwałt wstałem. SapADiar 114
ból /kogoś/ przejmuje
patrz: BÓL
  • - Vwaz iak cięzki bol mię ztąd przeimuie, Isz się nad tobą niebo nie lituie [...]. OblJasGór 156v
ból przenika
patrz: BÓL
  • - Nie racz mieć Wć za złe, że to przypominam; bo jakoż nie sarknąć, kiedy ból i żal aż do samego przenika serca? SobJListy 298
ból uskramiać
patrz: BÓL
  • - [Olejek piołunowy] W bokách bole uskramia. SyrZiel 356
ból serca (sz. zm.)
patrz: BÓL
  • - Oddzierano odPiersi Niemowiątka ssące I bez wszelkiey litosci na co Matki drzące Z okrutnem serca bolem, poglądac musiały W drobne kęsy o twarde roztrącono skały [...]. PotWoj 109
  • - Przeto wszytkim wzáiem y káżdemu z osobná/ niech będzie ten sok Istoryey moiey ofiarowány: ná ulżenie bolu sercá w dzisieyszem doczesnem osłábieniu Korony Polskiey [...]. DembWyw 3
ból rodzących
patrz: BÓL
  • - Ból rodzących/ [...] dolor parturientis. Kn 41
ból wyciągający
patrz: BÓL
  • - Maść odwilżająca i ból wyciągająca. DorHipTur 251
ból uspakajać
patrz: BÓL
  • - Bole wszelákie vspakaia/ Rumien ná proch miáłko vtárty/ á ze świeżym másłem plastrowány. SyrZiel 799
ból cierpieć
patrz: BÓL
  • - Szukał wszędzie swey miłey srodze teskniąc po niey Ale nie mogł nic dotąd dowiedziec się o niey I ta była przyczyna ze bol tak nieznośny Cierpiał wsercu [...]. ArKochOrl 7
bólami zdjęty
patrz: BÓL
  • - Rozmáitemi bolámi zdięty ten/ ktorego wszytkie duchowne członki podruzgotáne/ ktory żadney folgi nie ma/ do tego śmierci czeka nie iáko końcá bolow/ ále iáko początku nowych mąk. BirkNiedz 57
bólem zdjęty
patrz: BÓL
  • - Brat Azyatyckiego Basze zywcem wzięty Aleprędko Smiertelnem bolem od ran zdięty [...]. PotWoj 84
ból się odezwał
patrz: BÓL
  • - Tegoż nie ustał mi bol w ręce prawey y włokciu - Owszem y w nodze prawey Suchy bol nadwuch mieyscach Odezwał się. SapADiar 162
nędzi ból
patrz: BÓL
  • - Ciężarem niegdy przykrym osieł osadniony Był dla zdrowia prędszego w pastewnik puszczony. Zatym się w sadno jego tak był kruk sposobił, Że mu na więtsze, co dzień kłując go, zarobił. Skąd pan, śmiech sobie czyniąc, choć wiedział, że nędził Ból srogi osła, nigdy kruka nie odpędził. VerdBłażSet 12
cierpieć bolenie
patrz: BOLENIE
  • - Odpowieda Medyk Sławny [...] iż nie máło głow męzkich widział bez żadnego szwu, á tácy wielkie głowy bolenie zwykli cierpieć. TylkRoz 254
bolenie dokucza
patrz: BOLENIE
  • - Głowy bolenie wielce w tych chorobach dokucza. BeimJelMed 50
bolączka ognista
patrz: BOLĄCZKA
  • - Bolączkom ognistym/ ktore Cárbunculámi zowią/ iest osobliwym rátunkiem [Sok Cyrenajski]. SyrZiel 190
  • - Puchliny ktore po bolączkách ognistych rády pozostáwáią rozgánia [boże drzewko]. SyrZiel 370
bolączka morowa
patrz: BOLĄCZKA
  • - Kto ma bolączki Morowe niech przykłada na nie baniowe liscia co na wodzie roscie [...]. GrodzMisc 103
  • - bolączka morowa. Best-Beule. bubon pestilentiel. T III 69
matka Bolesna (sz. zm.)
patrz: BOLESNY, BOLEŚNY, BOLESNY
  • - Marcin Hincza [...] są w druku te iego pisma [...] Mátká Bolesna Márya, to iest tłumáczenie Męki Páná Chrystusowey, ktora boleść Mátce Boskiey zádawáłá [...]. NiesKor II 362
  • - Do tego mieysca sam tenże Jozef námieniony wráz z Nikodemem z przytomnością Bolesney Matki MARYI PANNY y innych Pobożnych Niewiast, CHRYSTUSA z Krzyża zdiętego [...] położyli [...]. ChmielAteny II 565
król bolesny
patrz: BOLESNY, BOLEŚNY, BOLESNY
  • - Zawołac pałaiącey Ukrzyzowanego Miłosci Chrystusowey krola bolesnego [...]. KodKon 144
natura krokodylowa
patrz: KROKODYLOWY
  • - Kortezánná, iest nátury Krokodylowey, ktory zámorzywzy, nád trupem płácze. AndPiekBoh 63
łzy krokodylowe
patrz: KROKODYLOWY
  • - Wánná niech będzie pełna łez krokodilowych. AndPiekBoh 10
  • - DE CROCODILE [...] ON APPELLE Des larmes de crocodile, (des larmes feintes [et] trompeuses) Lacrymae crocodilinae. FICTAE LACRIMAE. ŁZY krokodylowe zmyślone, zdradliwe, nieszczere. DanKolaDyk I, 400
  • - LARME [...] ON APPELLE proverbialement, Des larmes de crocodile, des larmes feintes [...] ŁZY KROKODYLOWE zmyślone [...] Płakać kogo łzami krokodylowemi. DanKolaDyk II, 189
na drążkach chodzić
patrz: DRĄŻEK
  • - Drążnik/ co ná drążkach chodzi/ Grallator [...] Calobathrarius [...] v. Trágárz. Kn 147
dziwy broić (sz. zm.)
patrz: BROIĆ
  • - A nie tylko wymowny Bachus i sierdziwy, lecz pod jego hederą ten bóg broi dziwy, który uniósł pod żaglem Helenę do Troi. MiasKZbiór 341
  • - Dwór J.M.P. Leśniowolskiego, Starosty Drohickiego. Mieszkanie od samej wody, Pomniąc na różne przygody, Nie barzo warowno stoi: Brzeg tuż, Wisła dziwy broi. JarzGośc 130
  • - [...] żołnierz teraz chciwy Nie sławy, jak jest łupu, zaczem broi dziwy. KuligDemBar II 371
brodawka cyckowa (sz. zm.)
patrz: BRODAWKA
  • - Cycék męski y niéwiéści/ brodawká cyckowa ná piersiách/ Papilla [...] Mamma virorum [...]. Kn 92
  • - Cyckowy [...] § cyckowa brodawka. T III 169
brodawka kozia
patrz: BRODAWKA
  • - Brodawki kozie ná szyi/ Noëlae [...] die wärtzlein/ die den Geysen an den schlund hangen am halss. DasHünDict Pp ijv
brodawka wisząca
patrz: BRODAWKA
  • - Brodawká wisząca/ Acrochordon [...] verruca pensilis [...] Verruca eminens [...] Thymion [...] colore thymi est [...] At Chalazion est tuberculum in palpebra pendens, mobile [...]. Kn 45
brodawka źrebięca
patrz: BRODAWKA
  • - Brodawka źrzebięca/ Hippomanes [...]. Kn 45
  • - HIPPOMANES [...] SZALEY szkapi [...] Pliniusz powiada że to ma być brodawka zrzebięca ná czele z ktorą się zrzebię rodzi y záraz mu ią klacz ugryza. DanKolaDyk II, 124
chart szczwacki
patrz: SZCZWACKI
  • - Psiarnia na Charty Szczwackie z ławami wesrzodku. ArchRadziw 1638 184, 1
  • - Regestr Chartow Szczwackich. ArchRadziw 1638 184, 4
chart legawy
patrz: LEGAWY
  • - Summa Summaru[m] wszytkich Psow Gonczych Brytanow, Pokurciow Chartow legawych Szczeniąt zniosszy w Komput uczyni [...] 145. ArchRadziw 1638 383, 3
chart maliński
patrz: MALIŃSKI
  • - Mereor vel tantillum za taką uczynnosc. Partesky Francuskich piesni takze posyłam od mego Gonfarona. a charta malinskiego srodze pieknego y kształtnego odeslę przes P. Gronowskiego. OpalKListy 499
chart postrzemienny
patrz: POSTRZEMIENNY
  • - Charty mają mieć, nie możeli być wszystko postrzemienne, przynajmniej pilne, żeby się prędko do swego szczwacza wracali. OstrorMyślTur 53
chart pożary
patrz: POŻARY
  • - Po natenczas wziąłem cudnych smycz chartów pożarych. ZawiszaPam 36
chart strzemiennny
patrz: STRZEMIENNY
  • - Szczwacze, którzy chartów strzemiennych nie mają, mają też charty na smyczy pobrać, wszyscy w czas sobie zajeżdżać. OstrorMyślTur 49
gruczołek cyckowy
patrz: CYCKOWY
  • - W Cyckách iest wiele gruczołkow, ktore mleko od krwi oddzieláią, są rzeczone gruczołki Cyckowe [...]. KirchFac 51
bulwark podziemny
patrz: BALWARK, BELWARK, BOLWARK, BULWART, BOLWERK, BULWERK, BULWARK, BULWARK
  • - Po bulwarkach podziemnych chodów barzo siła sklepionych; zamek sam jakby w dole między bulwarkami leży. GawarDzien 33
bulwark z poligonami
patrz: BALWARK, BELWARK, BOLWARK, BULWART, BOLWERK, BULWERK, BULWARK, BULWARK
  • - Isz bulwerk od bulwerku barzo rozsadził, dlatego isz tylko dał cztery bulwerki zpolgonami na 80 y kilka prętow. NarArch 77
wieża babilońska
patrz: BABILOŃSKI
  • - Przy budowániu záś Wieży Babilońskiey, że to było superbum opus, aequataque Machina Caelo; prożnej ostentacyi fabryka, Nemroda BOGU obmierzłego Inwencya y promocya, wszystka owá Ludu nieźliczonego mnogość, koło fabryki robiąca, Dekretem Pana BOGA Ultoris tanti ausus, ukarána pomieszániem Języków, czyli nowych stworzeniem, gdyż Philo Zyd uczony bardzo Starożytny trzyma, że była tylko Confusio Języków iuż będących ná świecie, Hebrayski in sua puritate rezerwuiąc, á nie nowych wlanie w onych niebożnych Architektow. Iednákże ta náypewnieyszá sentencya, że przy Wieży Babylońskiey wszystkie nowe urodziły się Języki, gdyż ab Origine Mundi, cały Swiat był unius labii według Pisma Swiętego; y ten Język był konserwowány w spráwiedliwym Człeku, do Fabryki tej się nie implikuiącym, Heber názwanym, Oycu Falego[.] ChmielAteny II 743-744
na sochach chodzić
patrz: SOCHA
  • - Ná Sochách chodzić auff Steltzen gehen. KellGram 235
w okrąg czego chodzić
patrz: OKRĄG
  • - Sczoła od onego Wału maiąc frysztu kilka Niedziel, widząc zkąd miał bydz impet Vfortyfikowali się byli ze wokrąg Zamku chodziwszy nigdzie bybył mocnieyszego mieysca nieznalazł. ŻółkPocz 43
sęp chodzący
patrz: SĘP
  • - ROSOMAK [...] Scaliger go názywa Vulturem quadrupedem, Sępem czwornożnym, álbo Sępem chodzącym, bo tákże wiátrem, naydaley uczuie ścierw, do ukontentowania swego żarłoctwa. ChmielAteny1755 I 485
boleść grzechowa
patrz: BOLEŚĆ
  • - Nie masz boleści záprawdę nád boleść grzechową/ ktora nie tylo ciężka/ ále y długo człowieka trapi. BirkNiedz 54
mąż boleści
patrz: BOLEŚĆ
  • - Najwzgárdzeńszy był, i napodlejszy z ludzi, mąż boleści, á świádomy niemocy, i jáko zákrywájący twarz swoję; najwzgárdzeńszy mówię, skądeśmy go nizacz nie mieli. BG Iz 53, 3
matka boleści
patrz: BOLEŚĆ
  • - Gdzie przez te ták ciężkie bole/ proś ábyć vprosiłá matká boleści/ wszytkich ran dusze twoiey zleczenie. BanHist 181
leżeć w boleściach
patrz: BOLEŚĆ
  • - [Pewien młodzieniec] wciężką wpadł chorobę; y ták leżąc w boleściách/ zdáło mu się że był porwány ná sąd Páński [...]. StarKaz 622
boleściami być złożonym
patrz: BOLEŚĆ
  • - Tegoż czásu kmieć nieiákiey wsi Wisentalu/ gdy bárzo ciężkimi boleściámi y morzeniem przez czáry był złożony. SpInZąbMłot 7
boleść układać
patrz: BOLEŚĆ
  • - [Kopr włoski] Lędźwi y biodr/ Nyrko[w]/ y Krzyżow boleści ukłáda. SyrZiel 392
boleść uśmierzać
patrz: BOLEŚĆ
  • - Ususzone y na proszek miałki starte (venia dicendo) łayno człowiecze, y z niego preparowana woda inflammacye, Skaży, błonki leczy, y boleść Oczu uśmierza. BeimJelMed 237
boleść uskramiać
patrz: BOLEŚĆ
  • - [Cyprys] Sciátykę ábo boleści w biodrách uskramia. SyrZiel 373
boleść czynić
patrz: BOLEŚĆ
  • - A pewnie że więcey iest rzeczy ktore nas strászą/ niźli ktore boleść czynią/ y więcey nas czásem mniemánie złey rzeczy/ niźli sámá zła rzecz trapi. StarPopr 44
boleścią /kogoś/ nabawić
patrz: BOLEŚĆ
  • - [Śmierć] Sama przed Czasem y Zebrała y Skosiła y Strawieła: Zaczym Nas wszystkich Zalem i Bolescią Nabawieła [...]. HerbOr 582
cierpieć boleści
patrz: BOLEŚĆ
  • - Vważże teraz iákie było męstwo tey Pánny/ ktora máiąc/ cierpiąc tákie boleści/ nie mdláłá/ áni vpadáłá/ ale stánęłá; bo tak Ewángelistá mowi: Stałá tedy Mátká, etc. BirkOboz 30
boleści /komuś/ przyczyniać
patrz: BOLEŚĆ
  • - [...] występki są choroby y wrzody duszne/ ktore ustáwicznie człowieká chorego czynią/ y nie ledá mu boleści przyczyniáią/ y rychłą śmierć przynoszą [...]. StarPopr 77
boleść nudna
patrz: BOLEŚĆ
  • - Zkąd łátwy przechod w boleść nudną vst żołądkowych/ y omdlewánie/ to iest prędkie vtrácenie sił wszytkich. CiachPrzyp 19
boleść na duszy
patrz: BOLEŚĆ
  • - Wielu áby uszli wstydu, frásunku, háńby, y innych boleści dusznych, życzyli sobie choroby ktora iest boleścią zwierzchną, zaczym znáć że większa iest boleść ná duszy. TylkRoz 306
boleść duszna (sz. zm.)
patrz: BOLEŚĆ
  • - 31. Ieżeli duszna boleść większa niż cielesna. TylkRoz 306
  • - Wielu áby uszli wstydu, frásunku, háńby, y innych boleści dusznych, życzyli sobie choroby ktora iest boleścią zwierzchną, zaczym znáć że większa iest boleść ná duszy. TylkRoz 306
boleść serdeczna
patrz: BOLEŚĆ
  • - Ta tedy nowina [...] Heretykom zaś rany świeżego żalu, przez zgubienie nowo niepotrzebnej pociechy, tem z większą boleścią serdeczną ponowiła. DembPrzew 26
  • - [Diabeł] podwodzi nas do szemrania w przody/ potym do nárzekánia/ nákoniec do bluźnierstwá y desperácyiey [...] bo przeźnie boleść serdeczną wyrzucamy z siebie [...]. StarKaz 397
boleść serca (sz. zm.)
patrz: BOLEŚĆ
  • - Ciężkie tylko pámiętnych pociech wydawáią się suspiria, ozdoby wszytkie nasze czarnym powłocząc cieniem/ á obfitymi miásto konsolácyey karmiąc się łzámi/ w boleści sercá tákowey czekáiąc godziny/ ktorą ad eam nos prowádzi metam. PisMów II 317
  • - Niektore Páńskiego y Szlácheckiego stanu Osoby tę wádę do siebie maią/ gdy do kościołá ná nabożenstwo przydą/ że się ráczey y więcey częścią spániem/ częścią szeptániem/ (gadániem/ rozmawiániem) częścią w modlitwách czytániem/ niźli słowa Bożego słuchániem zábáwiáią. Ná co ja sam ná ambonie stojąc nie raz z wielką sercá boleścią Pátrzyć muszę. GdacPan 21-22
uśmierzenie boleści
patrz: BOLEŚĆ
  • - [...] zażywaią pewnych słów [...] ná vsmierzenie boleści dla záchowánia żywotá y dobrego zdrowia, áby go nieprzyiaciel nie mogł pozyć y ná przypadki rozmáite tym podobne. WisCzar 29
  • - Służy ten likwor nader skutecznie ná uśmierzenie wszelkich boleści [...]. VadeMed 262
boleść czyniący
patrz: BOLEŚĆ
  • - Boleść głowy znosić tákże tárciem y wiązániem z boleścią/ krysterámi tákże y czopkámi/ ktoreby ná doł odciągáły máteryą boleść czyniącą. PetrSInst D4
boleść czynić
patrz: BOLEŚĆ
  • - [Złość] skoro do dusze przystąpi/ wnetże człowieká złego trápi/ tłucze/morduie/ płácz/ boleść nie zákrytą w nim czyniąc [...]. StarPopr 19
cierpieć boleści (sz. zm.)
patrz: BOLEŚĆ
  • - Tákiż żywot y tákie dokonánie Aristokrátesá Misseńskiego podkáło/ ktory w gorączce hániebne bo