Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
abecadło rosyjskie
patrz: ROSYJSKI
  • - Abecadło Rossyiskie, iest po części Greckie, po części Hebrayskie, bardzo często iedną rysuią głoską, co inne Narody w swoich ięzykach dwiema lub trzema rysować muszą, i tak naprzykład: na wyrażenia spr. kw. zw. i tym podobnych, iedney tylko używaią głoski, gdy Polacy na pierwsze używaią trzech, na inne po dwie, ztąd to w ięzyku Ruskim iest głosek 42. WoenGrebStan 24
(Być) przy baczeniu
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Náleźli [...] człowieká siedzącego/ od którego dyabelstwá wyszły/ odziánego/ przy baczeniu u nog Páńskich. BirkNiedz 120
  • - Báczenie/ rozum/ Iést przy baczeniu/ [...] sanae mentis, sanus mente, idem. przy sobié [...] z baczeniem/ z rozumem. Kn 11
abecadło greckie
patrz: GRECKI
  • - CHIFFRE, subst. masc. (Caractere qui sert à exprimer les nombres.) Numeri nota, ae, f. Nota arithmetica, ae, f. LICZBA charakter do wyrażenia liczby. (Le Chiffre Romain se marque par certaines lettres de l'Alphabet, comme C, D, I, L, M, V, X. Le Chiffre des Grecs se marque par des lettres de l'Alphabet Grec, Alpha, Vita, c'est à dire 1, 2. etc. Le Chiffre Arabe, ou vulgaire est ai[.]si figuré, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0. Liczba Rzymska álbo kościelna wyraża się niektoremi literami obiecadła iako C, D, I, L, M, V, X. Liczba Grecka wyraża się literami obiecádła greckiego Alpha Vita, to iest: 1, 2. Liczba Arabska posolita [!] tak się wyraża: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0. [...]. DanKolaDyk I, 304
  • - Abecadło Rossyiskie, iest po części Greckie, po części Hebrayskie, bardzo często iedną rysuią głoską, co inne Narody w swoich ięzykach dwiema lub trzema rysować muszą, i tak naprzykład: na wyrażenia spr. kw. zw. i tym podobnych, iedney tylko używaią głoski, gdy Polacy na pierwsze używaią trzech, na inne po dwie, ztąd to w ięzyku Ruskim iest głosek 42. WoenGrebStan 24
powrotny list
patrz: POWROTNY
  • - Pisał krol IoMSC do mnie y wpierwszych y wpowrotnych Listach że bym tu WCi wyswiadczył wdzięczność. PasPam 159
kuna żelazna (sz. zm.)
patrz: KUNA
  • - Kuná żelazná/ Collare, is [...]. Kn 336
  • - Trochę niżej są więzienia, Według inszych zasłużenia; Tuż kuna żelazna w słupie Przy wschodzie — na dziewki głupie. JarzGośc 13
  • - Tedy go obnażywszy, tak jako się rodził, Do słupa, który dawno zbójecką osmrodził Niejeden łotr posoką, gdy się wszyscy suną, Żelazną mu najpierwej szyję ścisną kuną; Ręce potem, aż z stawów wystąpiły członki, Wspak wykręciwszy, wiążą twardymi postronki, Aż i nogi. PotZacKuk I 577
kuna żelazna
patrz: KUNA
  • - Od wrót z Kalisza do dworu jadąc, stodoła mała, wrota dobre z deszczek dartych, na biegunach, z kuną żelazną dobrą; drugie wrota na pole na wiciach, deszczkami staremi poprawne; ściany przyciesi z gruntu złe, podparte, tylko miejscem słupy podpierają i utrzymują. InwKal II 15-16
  • - Do jednego bojowiska wrota z deszczek dartych osicowych, na biegunach, dobre, z kuną żelazną. Naprzeciwko tych drugie takoweż, bez kuny. InwKal II 16
  • - Między tym płotem są wrota w pole podwójne, po jednej kunie zielaznej u góry mające, z poręczą. InwKal II 184
  • - Wrota stare, trochę poprawne, kuna żelazna z kłódką. InwKal II 19
płodzić niewstydy
patrz: PŁODZIĆ
  • - Słuchałeś łotrá [Mahometa]/ psiną oczy zákrywszy płodziłeś niewstydy: cierpże/ y kąpay się w tey sadzáwce/ ktora tákim nágotowána/ z ogniá y siárki. BirkOboz 37
  • - Prozerpino [...] Powiem jakić stoł w piekle bywa miły Jak z mężem płodzisz niewstydy [...]. LucChrośPhar 198
linija celowa (sz. zm.)
patrz: LINIA
  • - Wziąć przez liniią celową na Tablicy Mierniczey położenie linii [...] ábyś nie przyczyniał stácyy, áni się z rzeką krecił. SolGeom II 97
  • - Liniia Celowa drewniána może ná długi czás służyć bez powáryowánia skale oboiey. SolGeom II Przestr.
  • - A ná wyszszym terminie osádziwszy ná lasce kwadrat Geometryczny, álbo Tablice mierniczą, álbo Astrolabium álbo Pantometrum, álbo iáki inszy Instrument do mierzenia zwyczayny z linią celową. SolArch 140
  • - Potym przemierz ták wysokość celu tarcze, iáko y wysokość celoweylinii od wody, miárą iáką. SolArch 140
  • - Wbiy drugiego páchołká [...] y vstáwiwszy ná nim táblice do perpendykułu, A liniią celową stoiącą horizontálnie, poty páchołká trzymáiącego táblicę pobiiay głębiey, poki nie nátráfisz okiem do celu tarcze náprzeciwko stoiącey w wodzie. SolArch 140
  • - Choryzontalne rychtowánie działá reguluie się linią wzroku [...] przez dyoptry álbo linią celową samego działá, gdy termin iest bliski. BystrzInfAstrol O4v
linija horyzontalna (sz. zm.)
patrz: LINIA
  • - Rzecze mi kto, iż często wspominam horyzont i czasem nazywam go być równością horyzontalną, także liniją horyzontalną. AquaPrax 190
  • - Zas drugą wagę kozdy wałmistrz ma miec wywazania horizontalney to iest prostowidzialney liniy [...]. NarArch 153
  • - Aby wał sam wszytek dokonczony rowno szedł horizontalną linią, zeby wszędzie nie było wyzey albo nizey [...] wszytko to ma bydz rowno pod sznur horizontalną linią sypano [...]. NarArch 61
  • - Tákże z okrętow nie obaczy tego brzegu, ktory z masztu widáć, Coby bydż nie mogło, gdyby morze stało w linią horizontálną. SolArch 130
  • - Niech bowiem skrzynká zwyczáyna PHOK kropkami w Figurze naznáczona, stánie przy linii horyzontalney BK; nie zátrzyma wody, tylko w tránguliku PHK; A w skrzynce ostrzeyszey VPOK zatrzyma się wodá, nie tylko w ty tryánguliku PHK ále y w drugim VPK, stoiącym pod wyszszym PHK. SolArch 80
  • - Do tych trzech linii perpendykularney y linii] choryzontalney przydáć trzecią linią, áby z nimi czyniła tryanguł. BystrzInfArch E3
liczyć pieniądze (sz. zm.)
patrz: LICZYĆ
  • - Kazałęm tedy gospodarzowi pilnować kiedy iuz będą liczyć piniądze. PasPam 153v
  • - Pytam [...] co to za piniądze liczą? Odpowie nam tez to na podkowy PP Mieszczanie ofiarowali z łaski. PasPam 153v
  • - Liczemy piniadze zawarszy sie zemną w Sklepiku iednym bardzo cięmnym, o iednym tylko okięnku na Zamku w tyle S. Kazimirza. PasPam 180
  • - Tych piniędzy ktores przyniosł nie liczył Podskarbi az poodiezdzie twoim. PasPam 64
wstydu ujść (sz. zm.)
patrz: UJŚĆ, UŚĆ, UŃŚĆ, UJŚĆ
  • - Ale nade wszystko ze się wstydu vidzie, a mianowicie ta[k] facili remedio; tydzien tylko na drogę ile prostą [na] Kalisz odlozywszy. OpalKListy 48
  • - Wielu áby uszli wstydu, frásunku, háńby, y innych boleści dusznych, życzyli sobie choroby ktora iest boleścią zwierzchną, zaczym znáć że większa iest boleść ná duszy. TylkRoz 306
prawo lenne
patrz: LENNY
  • - Aby Io MSCi za Wsi y dobra [...] w Woiewodztwie Smolęnskiem Lezące Prawa [zam. prawu] Lennemu podległe [...] rekompensa uczyniona była. PasPam 219
bulwark podziemny
patrz: PODZIEMNY
  • - Po bulwarkach podziemnych chodów barzo siła sklepionych; zamek sam jakby w dole między bulwarkami leży. GawarDzien 33
brama podziemna
patrz: PODZIEMNY
  • - Idź do swych Anchizesow synu z Eneaszem Prośże w bramách podziemnych o radę tym czásem. JurkLech B3
lekce poważać (sz. zm.)
patrz: POWAŻAĆ
  • - Jaka nie mniej Dziurdziemu solą była w oczu już pokrewność z cesarzem ona po warkoczu, już i tych szeptów świeżych nie poważał lekce, bo i Wieść, o czym grucha, rada więc wyklekce. TwarSLegK 123
  • - Przestrzegam y napominam Zeby chocby był męzęm naydoswiadczonszem [...] Że by nigdy y naylichszego lekce nie poważał. PasPam 89v
lekce (sobie) ważyć (sz. zm.)
patrz: WAŻYĆ
  • - A tej rymopisowej nie waż lekce wrożki, Podczas też nam objawia Bóg umysł swój boski. GrochWiersze 316
  • - Białagłowá iesteś/ y nápominánia moie lekce sobie ważysz/ á rycerzem/ przez karánie srogie nád tobą/ bydź niechcę/ y żebyś od karánia rąk moich leżeć miáłá/ nie prágnę. SpInZąbMłot 362
  • - [...] ustawy nasze lekce sobie wazemy [...]. KodKon 26
  • - Lékko tr. lékcé/ niépoważnié. Płocho. Verniliter [...] Scurriliter serio tempore ludere [...] Leuiter fundata fides [...] Leuiter curare [...] lékcé sobié ważyć [...]. Kn 356
  • - [Przeor] odszedł vpomniawszy/ áby w miłośći Siostr nie lekce sobie ważyłá/ ktore iey vsługowáć y zá nię się modlić chćiáły. OkolNiebo 57
  • - [...] nigdy mu [synowi] nie odpuszczay gdy co záwini; bo ćie sobie lekce ważyć bedzie/ y nápomnienia twego nieusłuchnie. StarKaz 498
  • - Mądrzy powiedaią że kto Ma wolne Sumnienie ten wszelakie kalumniie y Ludzkie fałszywe mowy powinięn lekce wazyc. PasPam 148
  • - Lekce bo nas wazyli, widząc ze działka y iednego niemamy. Piechoty tylko ieden Regiment a Piasoczynskiego cztery Szwadrony y Semenow trzysta ale badzo dobrych. PasPam 58v
  • - Nielekce wazcie moiey doyzrzałości Bo Starych Krzywdá Boga w sercé Kráie, A Kto iey nie czci, wysoko nie wstáie. OblJasGór 138
  • - Y podziś dzień bolesno też to Sługom Krystusowym/ kiedy ludzie hárdzi nie tylko Kazánia/ ále y Osoby ich w oczách ludzkich niepozorne lekce sobie ważą [...]. GdacPrzyd 14
  • - [...] wszystko sobie lekce ważę/ co ná sobie noszę [...]. GdacPrzyd 32
  • - Han [...] przyznawał ze wiele dobrego uznał od Władysława Brata iego y przyczynę swey ligi z Kozakami taką wyraził: ze go Krol pierwey do swoiey nie wezwał Kompanii, znać ze nim lekce wazył. HistBun 15
  • - Pobłażáymy iáko możemy/ żartuymy/ iáko chcemy/ ważmy sobie lekce/ te Mnichowskie/ IEZuickie postráchy/ iáko więc czyniemy. BujnDroga 426
  • - Pospolicie bowiem Sasi mówili (lekceważąc nasz naród polski), że niesłuszna szelmom Polakom słowa dotrzymować, a oni sami ipso facto, że nie dotrzymowali, czynili się arcyszelmami. OtwFDziejeCzech 238
  • - Iako excessus wolności, nie zna żadney subordynacyi, iako emulacya, a raczey zazdrość sprawuie nienawiść przeciwko rownym sobie; y iako wyniosłość albo raczey ambicya lekce waży wszystkich od nas podleyszych. LeszczStGłos 14
  • - lekce sobie co ważyć. etwas gering schätzen. vilipender qu.ch; faire peu de cas de qu.ch. T III 727
  • - [...] stánęło ná tym, áby nie lekce wazono sobie słow Ioanny, á Krol też ná tym przestał [...]. TylkStrom 107
lekce (sobie) ważyć ,
lekko (sobie) ważyć (sz. zm.)
patrz: WAŻYĆ
  • - A tej rymopisowej nie waż lekce wrożki, Podczas też nam objawia Bóg umysł swój boski. GrochWiersze 316
  • - Białagłowá iesteś/ y nápominánia moie lekce sobie ważysz/ á rycerzem/ przez karánie srogie nád tobą/ bydź niechcę/ y żebyś od karánia rąk moich leżeć miáłá/ nie prágnę. SpInZąbMłot 362
  • - [...] ustawy nasze lekce sobie wazemy [...]. KodKon 26
  • - Lékko tr. lékcé/ niépoważnié. Płocho. Verniliter [...] Scurriliter serio tempore ludere [...] Leuiter fundata fides [...] Leuiter curare [...] lékcé sobié ważyć [...]. Kn 356
  • - Pospolita to Turkom, wszytkich lekko ważyć, sámi się máiąc za Pány świáta wszytkiego. TwarSLeg 93
  • - [Przeor] odszedł vpomniawszy/ áby w miłośći Siostr nie lekce sobie ważyłá/ ktore iey vsługowáć y zá nię się modlić chćiáły. OkolNiebo 57
  • - [...] nigdy mu [synowi] nie odpuszczay gdy co záwini; bo ćie sobie lekce ważyć bedzie/ y nápomnienia twego nieusłuchnie. StarKaz 498
  • - Mądrzy powiedaią że kto Ma wolne Sumnienie ten wszelakie kalumniie y Ludzkie fałszywe mowy powinięn lekce wazyc. PasPam 148
  • - Lekce bo nas wazyli, widząc ze działka y iednego niemamy. Piechoty tylko ieden Regiment a Piasoczynskiego cztery Szwadrony y Semenow trzysta ale badzo dobrych. PasPam 58v
  • - Nielekce wazcie moiey doyzrzałości Bo Starych Krzywdá Boga w sercé Kráie, A Kto iey nie czci, wysoko nie wstáie. OblJasGór 138
  • - Y podziś dzień bolesno też to Sługom Krystusowym/ kiedy ludzie hárdzi nie tylko Kazánia/ ále y Osoby ich w oczách ludzkich niepozorne lekce sobie ważą [...]. GdacPrzyd 14
  • - [...] wszystko sobie lekce ważę/ co ná sobie noszę [...]. GdacPrzyd 32
  • - Han [...] przyznawał ze wiele dobrego uznał od Władysława Brata iego y przyczynę swey ligi z Kozakami taką wyraził: ze go Krol pierwey do swoiey nie wezwał Kompanii, znać ze nim lekce wazył. HistBun 15
  • - Pobłażáymy iáko możemy/ żartuymy/ iáko chcemy/ ważmy sobie lekce/ te Mnichowskie/ IEZuickie postráchy/ iáko więc czyniemy. BujnDroga 426
  • - Káżdy Mąż poki żyie, zá głowę, zá Słońce, Zá ozdobę, swoiey być powinien Małżonce. Przeto go sobie ważyć, nie powinna lekko? PotPocz 69
  • - Pospolicie bowiem Sasi mówili (lekceważąc nasz naród polski), że niesłuszna szelmom Polakom słowa dotrzymować, a oni sami ipso facto, że nie dotrzymowali, czynili się arcyszelmami. OtwFDziejeCzech 238
  • - Iako excessus wolności, nie zna żadney subordynacyi, iako emulacya, a raczey zazdrość sprawuie nienawiść przeciwko rownym sobie; y iako wyniosłość albo raczey ambicya lekce waży wszystkich od nas podleyszych. LeszczStGłos 14
  • - lekce sobie co ważyć. etwas gering schätzen. vilipender qu.ch; faire peu de cas de qu.ch. T III 727
  • - [...] stánęło ná tym, áby nie lekce wazono sobie słow Ioanny, á Krol też ná tym przestał [...]. TylkStrom 107
lec trupem
patrz: LEC, LEGNĄĆ
  • - Czterdziescie tysięcy Niemcow trupem legło. DrobOpow 83
  • - Przerzeczony Seraskier Abdulach Pasza [...] y innych wielu Paszow y znacznieyszych Turkow ná placu trupem legło [...]. GazPol 1735 59 8 nlb
lec powałem
patrz: LEC, LEGNĄĆ
świt blady
patrz: ŚWIT
  • - A zaś moszczem częstuje nowym winobranie; Oni w krasę podlawszy mózgów, idą w tańce I nie przestają swej wesołej biesiady, Aż im z nieba dzień świt opowie blady. ZimBSiel 145
święty boży
patrz: ŚWIĘTY
święto uroczyste
patrz: UROCZYSTY
  • - Rocznicá/ święto uroczyste/ obchód roczny. Anniversarius dies [...] Anniwérsarz. Kn 920
święta Wielkanocne (sz. zm.)
patrz: WIELKONOCNY, WIELKANOCNY
  • - Prosiłęm się potym ze bym mogł do Domu odiechać na Swięta Wielkanocne mil 12 od Warszawy Powiedaiąc Votum Solenne zem obiecał za morzem będąc Chwałę Bogu oddać za Dobrodzieystwa w tamtych okazyiach. PasPam 178
  • - Na Same Swięta Wielka nocne Snieg y mieyscami Iarzyny osobliwie grochy Powarzyło. PasPam 258
  • - Niemasz tego u Polakow w zwyczaiu tylko na Wielka nocne Swięta. PasPam 61
  • - Tegoz Roku Nie iaki Iozef J[a]worski Bakałarz na ten czasz Skoły Zywieckiey, w Swieta Wielkanocne skrwawił Koscioł Zywiecki. KomonDziej 224
księża świecka
patrz: ŚWIECKI
  • - Chćiał P. Pleban ohydzić Iezuity wprzod stanom szlácheckim/ przez máiętnośći źiemskich mięnie/ chciał ohydźić dáiącym swe syny do szkoł ich/ przez drogość náuki/ teraz chce ie powádźić z zakonámi y kśiężą swięcką. SzemGrat 16
niech /komuś/ wiekuista światłość świeci
patrz: ŚWIECIĆ
  • - [...] Matkę naszą Pan naywyzszy stego swiata zabrał [...] kturey niech Wiekuista swiatłosc swieci Wniebie [...]. PoczOdlPam 72
niechaj /komuś/ wiekuista światłość świeci
patrz: ŚWIECIĆ
  • - Iezu [...] daymu zaiego sczyre pracę kture dla chwały Imienia Twego y dla Oyczyzny miłey ponosił wiekuystą swiatłosc ktura mu niechay nie [!] wieki swieci [...]. PoczOdlPam 36
przy świecy
patrz: ŚWIECA, ŚWIECA, ŚWICA
  • - Przy Swiecy zdeymuią wszystek Ornament a na ostatku y koszulę zdeymie y powieszato wszystko na kołeczkach. PasPam 55v
niewstydu patrzyć
patrz: PATRZYĆ, PATRZEĆ
  • - COQUETER (Parlant des dammes) [...] NIEWSTYDU patrzyć mowiąc o białogłowie wdzęcznemi oczami chłopow zwabiać. DanKolaDyk I, 367
świat sarmacki
patrz: ŚWIAT
  • - Polską naszę Bellonę na Theatrum Swiata Sarmackiego prowadzę. PotWoj 6
  • - Daycie łáskawe Niébá, áby swiat sármácki [...] wymownych admirował Tulliuszow. ChmielAteny II A4v
świat chrześcijański
patrz: ŚWIAT
  • - O iakie głupstwo! kiedy bałwochwalcow Swiat chrześcianski przeiął obyczaie. DrużZbiór 435
nikt na świecie
patrz: ŚWIAT
  • - Nikt na Swiecie chocby znaypotęznieyszą flotą niemoże przechodzic na Ocean ex Mari Baltico. PasPam 70v
nic na świecie
patrz: ŚWIAT
  • - Drugi grzyb oblezy się w domu iuz oniczym naSwiecie ani o publice nie mysli ani o tym że by Imię iego znano. PasPam 249v
centrum świata
patrz: ŚWIAT
  • - Wysokość większa wody płynącey ma się bráć z dalszey odległości od centrum świátá, á niskość z bliszszey. SolArch 130
  • - Przyczyná pierwszey części własności tey iest: że wodá będąc oraz cięszką y rozlewną, obieráć musi mieysce bliszsze centrum świátá, ktore wodzie iest mieysce niszsze, według własności 3. SolArch 131
blady świat
patrz: ŚWIAT
  • - Rádość wszędzie pánuie, weseli się blády Swiát pod ziemią, á tańce wszędzie y biesiády [wesele Prozerpiny]. ClaudUstHist 26
siódmy dziw świata
patrz: ŚWIAT
  • - [...] nawiedzą oyczyznę kochaną, Kędy Machinę wielkiego Kosciołu, Y Kolos słoncu, dotąd nie widaną, Robotą: Siodmem dziwem stawią swiata, Iako Brat znalazł, napamiątkę Brata. PotSyl 109
siedem cudów świata (sz. zm.)
patrz: ŚWIAT
  • - Dzieło przedniejsze pędzla przedniejszego, Cudzie nad świata siedm cudów starego, Najdoskonalsza natury roboto, Pociecho oczu, serc ciężka ochoto. MorszAUtwKuk 262
  • - W tymże Mieście [Olimpii] był Kościoł Jovis Olympii, ktorego cudná statua, między siedm Cudow światá policzona. ChmielAteny II 438
walna bitwa (sz. zm.)
patrz: BITWA
  • - Wielki Kniáź Iwan Wasilowicz/ doznawszy tey nikczemności swych ná wycieczkách y utarczkách/ y w bitwách walnych/ á záś śmiáłości y sercá Polskiego/ mawiał; iż iego ludziom potrzebá było ostrog/ coby ich pobudzáć przeciw nieprzyiaciołom. BotŁęczRel III 61
  • - Było pozno, y konie drogą mielizmy nadmordowane, nieprzyszło nam zwieść walney bitwy, wrocilizmy sie do swego obozu. MarchŚcibHist 7
  • - D. N'avez vous pas ouy dire comme le Roi de France a perdu la bataille contre les Espagnols? D. Azali niesłyszałeś iáko Krol Francuski bitwę (albo potyczkę walną) przeciwko Hiszpanowi strácił? PolPar 47
plac bitwy
patrz: BITWA
  • - Plác bitwy/ potyczki. Acies [...] Statio, locus pugnae. [...] Campus. Kn 705
  • - Sędzia w niebie swe wyroki Ferował patrząc na ten świat szeroki, Kto miał otrzymać plac bitwy wygranej. BorzNaw 111
  • - Plac bitwy, die Wahl-Staat. BierSłowa 137
morska bitwa (sz. zm.)
patrz: BITWA
  • - Morskie twoie bitwy z Turkiem, Czáty twoie ná brzegách Afrykańskich, á zwłaszczá pod Algerem, opowiedzą drudzy. BirkOboz 51
  • - Co tylko bowiem w morskich bitwach bywa Wszytko to y w tey widziec się dostanie. ChrośKon 432
  • - Marsiliyczykowie port swoy porządny maiąc y sposobnieyszemi do bitwy morskiey niz ziemskiey zostaiąc, wkilkudziesiąt statkach opatrznie sporządzonych w samym Porcie sie sprawili. SzołHist 20
wodna bitwa
patrz: BITWA
  • - Wodna bitwa/ Naualis pugna, nauale, bellu[m]. SzyrDict 483
  • - Przed Woiewodą to o mnie powiedał że choć polowy zołnierz niewzdrygał się wodney bitwy. PasPam 70
  • - Wodna bitwa, eine Schlacht zu[m] Wasser. BierSłowa 303
generalna bitwa
patrz: BITWA
  • - Nazaiutrz 30 Iulii iuz się generalną bitwą potykac iedne strony umyslili. HistBun 19v
konna bitwa
patrz: BITWA
  • - Konna bitwá [...] Konno się potykam. Kn 299
  • - Konny, adj. & subs. [...] 2) Pferd-, was zu Pferde geschicht. [...] de cheval; ce qui se fait de cheval. [...] konna bitwa. T III 603
pole bitwy
patrz: BITWA
  • - Nie zmogła rádá zdrowa/ á niktorych z Lithwy Przeważyły prywaty: ztądże Polem bitwy Chroni się y dziś Gustaw/ Pánem będąc Wiśle: Dobrzyń/ y drogę dalszą máiąc ná vmyśle. TwarSLeg 26
bitwa okrętowa
patrz: BITWA
  • - COMBAT [...] *Combat naval. Navale praelium [...]* Bitwa álbo woyna okrętowa. DanKolaDyk I, 321
polna bitwa
patrz: BITWA
  • - [Aby Hetman] Woisko Moskiewskie pod Mozaiskiem w poteznem ostrogu lezące iakiemkolwiek sposobe[m] do polnei bitwi mogł przywiesc. OssJŻyw 37
dać sukurs
patrz: SUKURS
rozbójniczym sposobem
patrz: ROZBÓJNICZY
fałszywy świadek
patrz: ŚWIADEK
  • - Mowę moię alleguiesz WMMPan y mnie konwinkuiesz tak własnie iakoscie na Io MSCi Pana Marszałka naprzekupowali Fałszywych Swiadkow. PasPam 194
niech mi Bóg będzie świadkiem
patrz: ŚWIADEK
  • - Niech mi Bog; uktorego w ręku moie zdrowie Będzie świadkiem: Zebym był nie dozył wieczora Tak mnie gniecie, do Grobu, moia starosc chora [...]. PotWoj 143
rzecz sprawiedliwa (sz. zm.)
patrz: SPRAWIEDLIWY
  • - Słuszna (odpowie) y rzecz spráwiedliwa/ Niech sámá cierpię kiedym sámá krzywá. TasKochGoff 33
  • - Ieśli iest spráwiedliwa rzecz przed oblicznością Bożą/ iego ráczey/ niżeli Bogá słucháć/ sam niechay rozsądzi. SmotApol 189
barbarzyński kraj
patrz: KRAJ
nad potrzebę
patrz: NAD
  • - P. wojewodzie ruskiemu posłałem jeszcze Kozaków [...]; posłałem i moździerz wielki, i prochów, aby nad potrzebę miał wszystkiego. SobJListy 443
  • - A coż dopiero mowić o tych, ktorzy nád potrzebę swoię abundant in superfluis ná zbytki, ná excessy máią z kąd łożyć. DanOstSwada V, 17
  • - nad potrzebę. mehr als nöthig. plus – qu’il n’est pas nésessaire; plus – qu’il ne faut. § nad potrzebę suknia długa. T III 1571
ściąć głowę /komu/
patrz: ŚCIĄĆ
  • - O KRolu Dáwidźie/ y o wielkim Obrzymie Goliáćie. Iáko go Dáwid zábił/ y głowę mu ściął. VolcDial 101v
  • - [...] Stanisław Potocki, starosta halicki, z miłości ku stryjowi swemu, bez ordynansu hetmańskiego, z swoją chorągwią pancerną posiłkować stryja swego porwał się, który uczyniwszy ze stryjem swoim znaczną klęskę w Turkach, sam zginął, ale z wielkiem podziwieniem, bo Turczyn doiżdżając go, ściął mu głowę w misiurce, która u takiego pana niepodła być musiała; głowa z denkiem odleciała, a czepiec, że dostatni był, został na ramionach; tej głowy (jako powiadali, bom ja tego nie widział) znaleźć po tym nie mogli, ale inną do ciała przyłożyli. DyakDiar 63
  • - Trafiło śię że Litwin jeden poimał tam Mniszkę, która uchodząc zelżywośći, obiecała mu taki dać olejek, którym namaszczonego żelazo imać śie nie miało. Zeby zaś tym prędzey poganina uwiodła, kazała mu tego doświadczyć ná swojey własney szyi. Uwierzył temu Litwin, y dobywszy szabli jednym zamachem ściął [sobie] głowę. HylInf 44-45
ściąć szyję /komu/
patrz: ŚCIĄĆ
  • - Samać się prawi Hetmanie wydawam, Ze Luceiusa brata mego kryię; I będę kryła, z tym ci się przyznawam Dotąd, asz każesz sciąć obiema szyię. ChrośKon 184
  • - Pragnieniem życia sąsmy uwiedzeni, Ze nasz Przyiaciel w kaydany się dostał, Tosz wziąwszy z sobą z namiotowey sieńi Pindara; ktory przy nim się był został, Odtąd iak Crassa; Parthowie wycieni; Szyię mu, żeby sciąć ią lepiey sprostał, Wyciągnął; ale kiedy się on wzdraga, Czemusz mię, rzecze ręka twa nie smaga? ChrośKon 260
ścisnać głowę ,
ścisnąć za głowę
patrz: ŚCISNĄĆ
  • - Scisnął mię [ksiądz Piekarski] z konia za głowę y Błogosławił a zdiąwszy z się relliquiie włozył na mnie. PasPam 58-58v
  • - Prosto do Swoiey IMSCi przyszedszy klęknął nakolana ona mu głowę scisnęła iako Biskup Bo taki był zwyczay. PasPam 83
  • - Iadł pił dobrze a z kozdym kieliszkięm to pierwey do zony poszedł o pozwolenie to klęknął y głowę mu było trzeba Scisnąc. PasPam 83v
nie śmieć komuś zajrzeć w oczy (sz. zm.)
patrz: ŚMIEĆ
oczów nie rozdziwić
patrz: ROZDZIWIĆ, ROZDZIEWIĆ, ROZDZIWIĆ
pokusić się o niepodobne rzeczy
patrz: POKUSIĆ SIĘ
  • - Tam lubosmy widzieli że nieponaszych Siłach ale przecię że się wolno y o niepodobne rzeczy pokusić probowalismy szczęscia. PasPam 62v
bocian naski
patrz: BOCIAN, BOCION, BOCIAN
  • - Bocian náski/ Ciconia. Kn 38
bocian cudzoziemski
patrz: BOCIAN, BOCION, BOCIAN
  • - Bocian cudzoziemski/ Jbá z Łácińskiego/ Ibis. Kn 38
  • - bocian cudzoziemski; iba. schwartzer Storch; Egyptischer Storch. cigogne noire; ibis. T III 63
gęś naska
patrz: NASKI
  • - Gęś náska/ Anser [...] Anser femina. Kn 187 [188]
bańki stawiać
patrz: STAWIAĆ
  • - bańki stawiać. schröpfen. Köpfe sessen. ventouser, apliquer les ventouses. T III 22
gospodą stawiać /kogoś/ u siebie ,
stawiać gospodą
patrz: STAWIAĆ
  • - Gospodą stáwiam kogo u siébié. vide Stáwiam gospodą. Kn 205
położenie horyzontalne
patrz: POŁOŻENIE
  • - SRzodwagá, álbo iáko insi zowią, Wagá: iest Instrument prosty, ktorym doznawamy,ieżeli długość iáka, álbo płászczyzná nie iest niższa ktorym końcem: to iest ieżeli ma obadwa końce, álbo rogi, rowno odległe od śrzodká wewnętrznego ziemie: Iákie położenie záchowuie wodá spokoyna: y zowie się Położenie Horizontalne álbo Poziomne. SolGeom II 3- 4
położyć się obozem
patrz: POŁOŻYĆ SIĘ
pomagać /komuś/ żalu
patrz: POMAGAĆ
  • - Jakoż na świecie żywot nasz jest śliski! Gdy świeżo sąsiad moj owdowiał blizki, Jadę i wedle chrześcijańskiej mody, Pomagam żalu i jego przygody. PotFraszBrück II 411
  • - Jáko zaś szczerze pomagam WX Mści żalu teraźnieyszego, tak duszy Bogu ulubioney gorącemi modlitwami y sam wspierać nie przestanę [...]. DanOstSwada IV, 46
gorzałka anyżkowa
patrz: GORZAŁKA
cuda sprawować
patrz: SPRAWOWAĆ
  • - Czego áczkolwiek P. Bog częstokroć dla doświádczenia/ y karánia wiernych swoich dopuszcza/ przeciwnym wszákże sposobem ná vmocnienie wiernych y chwałę swoię cudá znácznieysze spráwuie. SpInZąbMłot 168
gorączka wielka
patrz: GORĄCZKA
  • - Tákie wroszki są báyki/ iednák ná vkontentowánie P. Plebaná/ ábysię stáruszkowi (iákim się on zmysla) cholerá nazbyt nie wzruszyłá/ á gorączki wielkiey mu nie przyniosła/ pozwolmy mu tą rázą/ to co on práńdykuie [!] z Poznańskim tym málárzem. SzemGrat 51-52
  • - Gorączká cięszka/ wiélka. Causodes [...]. Ardens febris [...]. Flagrans febris [...] Acuta febris, vehemens [...]. Intentio febris. Kn 202
  • - Tráfia się tesz chorobá gwałtowna ktora názywa się Cholera, to iest ustáwiczne womity z gorączką wielką. PromMed 142
gorączka ciężka
patrz: GORĄCZKA
  • - Gorączká cięszka/ wiélka. Causodes [...]. Ardens febris [...]. Flagrans febris [...] Acuta febris, vehemens [...]. Intentio febris. Kn 202
położyć pozwy
patrz: POZEW
  • - Zaraz mu od młodszego cum assystencya mei połozą pozwy na przyszłe Sądy Poznanskie [...]. OpalKListy 537
posłać pozwy
patrz: POZEW
  • - Pisałem do Pana Miłośnickiego Gubernatora Bychowskiego, na ktorego ręce posłałem Pozwy cum omni Informatione Obliguiąc aby posłał Ienerała do Hrabstwa Hereckiego [...]. SapADiar 123
pozwy położone /na czym/
patrz: POZEW
  • - Przes P. Skorzewskiego sprawa z Zydy bendzie mi curae. Iusz pozwy połozone. OpalKListy 521-522
  • - Tegoż odebrałem List od ImX Theologa, ktory przysłał dwa Pozwy położone na majętności [...]. SapADiar 148
wysłać pozwy
patrz: POZEW
  • - Przyiaciela wysle się do niey wpszod a za nim pozwy. OpalKListy 27
przysłać pozwy
patrz: POZEW
  • - Pozwów zaraz kupę różni mi przysłali - zajeżdżać chcą majętności. StanTrans 129
kładzienie pozwu
patrz: POZEW
  • - Aniołek Jan bel tosz wozny, we wsi Kamyszowie u Skalmierza ktorego o fałeszne zeznanie kładzienia pozwu (ktore zeznawał przed urzedęm Grockim wnowym miescie Korczynie) pozuał go na trybunał pan Lyczko y p. piotr Jarocki y cci go odsądzono [...]. TrepNekLib 18
bogata nędza (sz. zm.)
patrz: NĘDZA
  • - Nie sam aksamit, nie sam atłas, ani sama Przedajna w najbogatszym leży sklepie lama. Znajdziesz włoczki, sztamety i wielbłądzą przędzę; Znajdziesz rozkosz wesołą i bogatą nędzę. PotFraszBrück II 377
  • - Podstarosci [...] darował [...] Monstrantią [...] do ktorey zaraz Baldachim Zielony Nedze bogatey z białemi kwiaty z Frandzlą Iedwabną darował Valoris Srebra Grzywien 11. KomonDziej 147
gest wymyślny
patrz: WYMYŚLNY
  • - Giest wymyślny. gezwungene Geberde. simagrée. T III 374
gest oratorski
patrz: ORATORSKI
  • - Jést oratorski/ ábo jésty krásomowskie. Gestus [...] Motus corporis: actio: pronuntiatio [...]. Kn 246
gest krasomówski
patrz: KRASOMÓWSKI
  • - Jést oratorski/ ábo jésty krásomowskie. Gestus [...] Motus corporis: actio: pronuntiatio [...]. Kn 246
ordynansami wzgardzić
patrz: WZGARDZIĆ
  • - Woysko oboyga narodów Ordynansami Królewskiemi wzgardziło, obróciwszy Rycerskie swoje odwagi na Dobra Duchowne, i na woynę z babami. ŁubHist 102
przysłać ordynans
patrz: PRZYSŁAĆ
  • - Starosta Bratyanski Działynski uięty pollicitationibus [obietnicami] Lubomierskiego Ierzego Marszałka y Hetmana przysłał Ordynans swoiey Chorągwi. PasPam 101
fermany wykonać
patrz: WYKONAĆ
  • - Ale to wetuie wielka Wodzow obedyencya, Fermany albo Ordynanse choć z utratą życia wykonać gotowi [Turcy]. ChmielAteny II 731
ordynans wykonać
patrz: WYKONAĆ
  • - Ale to wetuie wielka Wodzow obedyencya, Fermany albo Ordynanse choć z utratą życia wykonać gotowi [Turcy]. ChmielAteny II 731
surowy ferman
patrz: SUROWY
  • - W Stambule surowy ferman publikowano, aby [...] do Fortec innych bieżano, [...]. GazPol 1736 94 8 nlb
surowa cegła
patrz: SUROWY
  • - Co bowiem łáczieyszego iáko szopę postawić słomą pokryć y przy nim piec z surowey cegły, ktory się sam potym wypali. NaukaBud 8
posłać posiłki
patrz: POSIŁEK, POSIEŁEK
  • - Cesarz wymowił się Paktami [...] ze Szwedem z tey racyiey posłać posiłkow niemoże. Druga Exkuzacyia że Woyska pro tunc [wtedy] nie miał. PasPam 53

patrz: POSMAROWAĆ
regularny autorament
patrz: REGULARNY
  • - Dywizye adversae Partis, nie tak motu regularnego Authoramentu woyska, iako nowozaciążnych [...] w tych czasach Dobrá [...] Pana Szołdrskiego [...] zruynowały [...]. GazPol 1735 36 1 nlb
dzięga srebrna
patrz: SREBRNY, ŚREBRNY, ŚRZEBNY, SREBNY, SREBRNY
  • - Dźięgá srebrna/ grosz Moskiéwski ábo pułgroszá/ Sestertius, vel argenteus nummus Moscouiticus [...]. Kn 162
  • - Dźięga śrebrna; kopiyka. ein Copicke, Coyeichen, kleine Ruszische Silber=Munsze. copec, petitr monoië d'argent en Russie. § w rubel sto dźąg wchodzi. T III 307
blacha srebrna (sz. zm.)
patrz: SREBRNY, ŚREBRNY, ŚRZEBNY, SREBNY, SREBRNY
  • - Był przecię [kościół] ná wierzchu kryty śrebrnemi bláchámi. WargRzym 8
  • - Iest w tym Kościele [...] Obraz [...] bláchą srebrną wkoło obsádzony. PruszczKlejn 71
  • - Wszistkie prziwileia i listy publiczne pieczętuią, nie wozkiem alie pieczęcią wybitą na okrągłei blasze szrebrnei. VorLetSkarb 103
  • - Zastawili v mnie siedzenie Lęk z blachą sribną poduszka Płat. KunReg 25
anielskie zakonnice
patrz: ZAKONNICA
zakonnice fundowane
patrz: ZAKONNICA
nabożna zakonnica
patrz: ZAKONNICA
  • - [...] poprácuię czás iáki zá dobrodzieystwo ták wam Wielebnym Oycom y Zakonnikom, iáko y nabożnym Zakonnicam/ pobliżu Cerkwie Swiętey [...] żyiąc sobie. KalCuda 265
augustianki zakonnice
patrz: ZAKONNICA
adorantki zákonnice
patrz: ZAKONNICA
Agnieszki S. zakonnice
patrz: ZAKONNICA
korona angielska
patrz: KORONA
  • - Fakcji quovis titulo denominowane i strzec się życzę, ile z Francji pochodzącej, która wielu na nieszczęśliwej, asekurowawszy, posadziła toni, jako to mego już wieku najjaśniejszy król jegomość Stanisław, drugi pretendent Jego Miłość korony angielskiej i inni, którym do żywego ta dogodziła protekcja, na honorze, zdrowiu, życiu i fortunie zgubić gotowa, byleby swoje pomyślnie wykierować interesa. RadziwHDiar 197
korona cesarska
patrz: KORONA
  • - [...] Nad Portretem Order S. Jędrzeia y Korona wielka Cesarska ná Gzymsie akkomodowane oczy spektatorow wabiły. GazPol 1736 83 2 nlb
królik angielski
patrz: KRÓLIK
  • - Garen trzy królików różnego rodzaju mam, sibirskich, które mają kutner calów pięć długości, musząc być co rok dwa razy strzyżone jak owce. Są białe krom skoków, omyka, słuchów i końca noska czarnego. Druga garen królików angielskich do zająca szarością podobnych. RadziwHDiar 176
mila angielska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Tego dnia na pokarm w miasteczku Brentwood, mil angielskich 19; nocleg zaś także w miasteczku, Vitham, mil angielskich 18. BillTDiar 307
  • - Do czego przydawszy Bosnenskie Woyska/ Słowáckie/ y insze okraykowe pográniczych kráiow/ ktore się rościągáią lepiey niż ná Ośm set mil Angielskich/ niemoże się mniey kłáść od śiedmidźieśiąt Tyśięcy ludźi. RicWielJMon 215
mila włoska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Milá Polska ieżeli ma cztery Włoskie, liczy Stay 32. Ponieważ milá Włoska liczy stay 8. á cztery rázy 8. czyni 32. SolGeom II 145
  • - Mila Z Łacińskiego Milliare według pierwszey swoiey sygnifikácyi iest wymiar długości drogi ná krokow Geometrycznych mille to iest 1000. A stai Geometrycznych 8. Jákiey miary zwyczaine są mile Włoskie y Angielskie. BystrzInfRóżn Z2
mila polska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Milá Polska ieżeli ma cztery Włoskie, liczy Stay 32. Ponieważ milá Włoska liczy stay 8. á cztery rázy 8. czyni 32. SolGeom II 145
  • - Pod Alle Tre Fontanne, miejsce cudowne i bardzo piękne, mila polska za miastem. ZawiszaPam 91
  • - Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v
  • - Mile Polskie nie po wszystkich Prowincyach są iednakowe. Atoli do troiakiego wymiaru redukować się mogą. Jedne są ktore liczą w sobie mil Włoskich 4. to iest krokow Geometrzycznych 4000. á stay 32. Drugie ktore liczą mil Włoskich poł pięty: to iest krokow 4500. á stay 36. Trzecie ktore liczą mil Włoskich pięć to iest krokow 5000. á stay 40. Atoli pospolitsze są pierwsze. BystrzInfRóżn Z2-Z2v
mila angielska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Mila Z Łacińskiego Milliare według pierwszey swoiey sygnifikácyi iest wymiar długości drogi ná krokow Geometrycznych mille to iest 1000. A stai Geometrycznych 8. Jákiey miary zwyczaine są mile Włoskie y Angielskie. BystrzInfRóżn Z2
mila niemiecka
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Do trzećiey kráiny powietrza iedni kłádą Mil 13. drudzy 20. iáko y ia sam ták trzymam/ y owszem ponieważ Deus Omnia creauit in pondere, numero, et mensura, á Diameter źiemie iest 1717. mil Niemieckich/ ktorego połowá/ to iest/ do śrzodká źiemie Ośm tyśięcy sześć set (iáko się pospolićie rotundè kłádźie/ puśćiwszy frákcye) mil także Niemieckich [...]. CiekAbryz Bv
  • - Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni [mil] Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v
  • - Irlandya długa od Wschodu do Zachodu wprost według rozciągłości, śrzedniey czterdzieści mil: Szeroko od Południa do Połnocy na sześćdziesiąt mil Niemieckich. SzybAtlas 86
mila węgierska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. [mil] Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v
  • - WĘGRY rachuią przez mile: wchodzi w 1 gradus mil Węgierskich 13 i ½ SzybAtlas 287
mila szwedzka
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. [mil] Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v
  • - SZWEDZI rachuią przez mile: wchodzi w ieden gradus mil Szwedzkich 10 i ½ SzybAtlas 287
mila duńska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y [mil] Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v
mila norweska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. [mil] Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v
mila szwajcarska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. [mil] Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v
mila bawarska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y [mil] Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v
mila francuska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. [mil] Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v
  • - Dordaż Hiszpan idący obserwować uczuł pod nogami ziemi trzęsącą się, y ledwo nie był uduszony od deszczu popiołu. Widział na dnie paszczęki maiącey w koło ćwierć mili Francuskiey materye zapalone nakształt kruszcow roztopionych, y wzrzących. BohJProg II 75
mila hiszpańska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. [mil] Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v
mila portugalska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y [mil] Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v
mila moskiewska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Gdyż według niedawney w Moskwie ordynacyi stanęło; Aby iedna mila Moskiewska liczyła tylko sązni 500. Ktorych sześć wchodzi w iednę milę Polską á 4. Włoskie. BystrzInfRóżn Z2v
mila arabska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - ARABOWIE rachuią przez mile: wchodzi w ieden gradus mil Arabskich 56. SzybAtlas 286
mila holenderska
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Taż kula widziana była w Schlaitz o 11 mil od Lipska, zkąd dochodzono, iż odległa od ziemi była naymniey sześć mil Hollenderskich, á diameter zawierał 335 stop. Światło tak iasne wydawało, iż czytać można było. Zniknęła nieznacznie. BohJProg II 139
pończoszka angielska
patrz: POŃCZOSZKA, POŃCOSZKA
  • - Za cóż bym to miała kupić trzewiczki weneckie, A do tego i pończoszki, chocia też angielskie. PieśńNowBad 106
proces angielski
patrz: PROCES
  • - Kśiądz Lipski sollicitatur, áby co pijáni Confoederaći o Swiderskim mowili, że ma Proces Angielski z Krolem, zeznał że to mowili, o Pánu Márszałku Koronnym, że on tákisz chce ná Krolá Iego Mśći formowáć Proces. LubJMan 45
rękawica angielska
patrz: RĘKAWICA
rumak angielski
patrz: RUMAK, RUMAK, ROMAK
  • - Nie wiem, jeśli też Wć moje serce wiesz o tym, że Dominik, krawiec, mego siwego rumaka angielskiego nie odesłał z drugimi końmi od Wisły i nie wiem, gdzie go podział, i jeśli to była wola Wci, moja duszo, i czy na nim jechał do Paryża samego; bo mi tu powiadają, że on udawał, jakobym mu go ja darował, i chciał go był w Warszawie przedać. SobJListy 240
rumak polski
patrz: RUMAK, RUMAK, ROMAK
  • - Dosyć ozdobny [przyjazd wojewody do Łańcuta], Ludzi zacnych, y Rycerstwá poczet nie máły, Koni Powodnych Tureckich, Báchmátow Szmáilskich, Rumakow Polskich Sześćdziesiąt. CzerDwór Cv
rumak dereszowaty
patrz: RUMAK, RUMAK, ROMAK
  • - [...] Szwagrowi Memu miłemu dałem OsmSęd Złotych ie[g]oMPanu Hrehorowiczowi Sędziemu Grockiemu naszemu CieSząc się tą Nazieą zemi przynamniey Vchorągwi Rumak dereszowaty zostanie asz yten pozwinienciu Woyska niedoszedł domnie [...]. PoczOdlPam 110-111
rumak turecki
patrz: RUMAK, RUMAK, ROMAK
  • - [...] Korecki lubo tylko trzy tysiące miał ludzi swoich do boiu, przecięż ustępować, albo poddawać się nie myslił, przez trzy dni potężne. szturmy wytrzymawszy, gdy z wielkich dział, ktorych on nie miał, tabor rozerwali y w oboz wpadli Turcy z niemi się do ostatniego prawie tchu zcieraiąc, w prostego zołdata sukniach, ktore umyslnie dla tego wziął był na siebie, żeby się był mogł bespieczniey utaic, w niewolą wzięty, atoli z powagi twarzy swoiey poznany, do Konstantynopola na rumaku Tureckim, z wielkim Turkow tryumfem nad tak zacnym niewolnikiem był wprowadzony. NiesKor II 610
orientalny rumak
patrz: RUMAK, RUMAK, ROMAK
  • - Bo przyznam, że koń z iego wypuszczony stáynie, Zdroju Helikońskiego dobył z swoią słáwą, Rumak pod dobrym jezdzcem, cnotliwy zwyczaynie, Wszkole ćwiczon, niepłonną wykármiony tráwą, Oryentalne w biegu, wyprzedza Rumaki, Nátrze śmiele, ná śmiáłe wzbytkach Háydamaki. DrużZbiór 510
sukno angielskie
patrz: SUKNO
  • - Odzież im spráwuią pospolicie z sukná dobrego Angielskiego/ y płotná tákże/ áni zbyt cienkiego/ áni też grubego. RicWielJMon 35
bela sukna (sz. zm.)
patrz: SUKNO
  • - Cło [...] od sukna bele gr 3, od półbelka gr 1/9. LustSier 22
  • - Cło [...] od bele sukna po gr 3, od półbelka gr 1/9. LustSier 36
  • - ... wino chce ieden Krákowiánin kupić przez sztych zá towar. Dáiąc 30 Beczek Sledzi po 28 zł. Sztokfiszu 8 kámieni po zł. 12. Bellę Sukná w ktorey iest 50 postawow/ postaw po zł. 48. GorAryt 157
  • - Bella sukna [liczy] postawow - 20. BystrzInfRóżn Z3
zamek angielski
patrz: ZAMEK
angielski zegarek
patrz: ZEGAREK
zegarek horyzontalny
patrz: ZEGAREK
  • - Mieć możesz i zegarek Horyzontalny tenże skutek czyniący. SekrWyj 137
  • - Zrysuy zegarek Horyzontalny, zwyczayny. SekrWyj 137
angielska koronka (sz. zm.)
patrz: KORONKA
  • - Aszust zszywanemi [!] końcami angielskiej koronki, w którym koronek łokci pięć i pół. WypARzewGęb 228
  • - Koronki angielskiej na negliże, w zęby, łokci ośm i ćwierć. WypARzewGęb 228
pod niebem
patrz: NIEBO
  • - Koniom takze u nich wielka iest wygoda [...] bo tez nie pod Niebem ale pod namiotem sucho y pięknie Stoi. PasPam 261
altana nieba
patrz: NIEBO
  • - [Do Matki Boskiej:] Drabinaś wystawiona przy altanie nieba, Po tejby się nam (grzeszni [!]) tam docisnąć trzeba. KochOgrTur 14
niechaj /czyjaś/ dusza odpoczywa na wieki w niebie
patrz: NIEBO
  • - Pozegnał się z tym swiatem Iasnie Wielmo[żny] ImPan Ian Zamoyski [...] ktorego niechay dusza odpoczywa na wieki wniebie. DrobTuszInf 57
niechaj /czyjaś/ dusza z Panem Bogiem wiecznie króluje w niebie
patrz: NIEBO
  • - [...] pozegnał się z tym swiatem Iasnie Wielm[ożny] ImPan Podskarbi Wielki Koronny [...] ktorego dusza niechay z Panem Bogiem wiecznie kroluie wniebie Amen. DrobTuszInf 56
miłość zawistna
patrz: ZAWISTNY
  • - Kn 412
niechaj /komuś/ Pan Bóg poszczęści
patrz: POSZCZĘŚCIĆ
  • - Niechayże nam sam Pan Bog poszczęści/ Tobie Jezu będziem śpiewáć części [...]. ŻabSymf F2v
poszlubić vota ,
poślubić vota
patrz: POSZLUBIĆ, POSZLUBIĆ, POŚLUBIĆ
adiutant skrzydłowy
patrz: SKRZYDŁOWY
  • - Adjutant skrzydłowy. T III 2
adiutant regimentowy
patrz: REGIMENTOWY, REGIMENTOWY, REIMENTOWY
  • - Adjutant regimentowy. Regiments Adjutant. aide-major. T III 2
wodzić za nos
patrz: WODZIĆ
  • - Wodzi pany za nosy... JurkPos A4/16
  • - Ty lichoto Niedbasz oto Ze ćię zá nos wodźi Z tey przyczyny Ześ ty zgliny A oná záś z kośći... KochProżnLir 197
rej wodzić
patrz: WODZIĆ
  • - ...we wszelkich spráwách teraz opilstwo przodkuie/ á że ták rzekę/ rey wodzi: bywáją zrękowiny (zmowiny/ u nas mowią zmowá) pijátyká bydź musi... GdacPan 43
gorzkie łzy
patrz: GORZKI
  • - Dąm radosci y nadzieie naszey w gorzkie obrocił się nąm łzy. PasPam 207v
gorzki lament (sz. zm.)
patrz: GORZKI
  • - Prut się toczy, Rzeka grzęzka i mętna, z płaczów rzewnych owych I lamentów zebrana gorzkich pogrzebowych. ZimBSiel 106
  • - Gorzkie lámenty bez poćiechy/ płacze/ łzy/ bez ulitowania/ wrzaski krzyki/ wyćiá bez nádźiei/ wszytkie piekielne kąty nápełniáią. BujnDroga 160-161
  • - Daremne twoie Miłosciwy Panie, Zgorzkiem Lamentem Zmieszane ządanie. DrobTuszInf 34
aparamenta ołtarzowe
patrz: OŁTARZOWY
  • - Pisze Baroniusz o Pandolphie Xiążęciu Kapuańskim/ ktory wiernego swego zesłał do Klasztora/ y roskazał aby przyniosł Ornat y kielich Cesarski/ y drugie aparamenta ołtarzowe. BirkNagr 47
alembik chemiczny
patrz: CHEMICZNY
  • - CUCURBITE [...] (terme de Chymie) [...] TYKIEW Alembik chimiczny nakształt tykwy. DanKolaDyk I, 404
alembik chymistów
patrz: CHYMISTA
  • - CORNUE [...] termes de Chymie [...] ALEMBIK Chymistow z recypientem w wodzie. DanKolaDyk I, 371
alembik miedziany z czapką
patrz: MIEDZIANY
  • - Alembik Miedziany z Czapką alias Kuchnia podróżna. ArchRadziw 1638 64, 17
garniec miedziany
patrz: MIEDZIANY
  • - Gárnéc miédziány/ ábo kociéł do wárzenia. Cacabus stanneus. [...] Cacabus argenteus [...] Cucuma. [...]. Kn 186
miedziana blacha (sz. zm.)
patrz: MIEDZIANY
  • - Kościoł nasz Lubelski miedzianą bláchą pokrył. NiesKor II 16
alembik podwójny w wodzie
patrz: PODWÓJNY
  • - Alámbik podwoyny w wodzié/ Diploma [...] Duplex vas [...] Balneum maris. [...]. Kn 5
alembik podwójny
patrz: PODWÓJNY
  • - Alambik. Alembik. Destillir-Blase, Kolbe. vessie, alembic. & [...] alembik podwoyny. [...]. T III 4
alembik pojedynkowy prosty
patrz: POJEDYNKOWY
  • - Alámbik poiédynkowy/ prosty. Aeolipyla [...] Vesica metallica. [...]. Kn 5
  • - Alambik. Alembik. Destillir-Blase, Kolbe. vessie, alembic. & alembik poiedynkowy, prosty. [...]. T III 4

patrz: POWIERZYĆ
powiatowa chorągiew
patrz: POWIATOWY
sąd grodowy
patrz: GRODOWY
  • - Sądy grodowe. T III 420
ach przebóg
patrz: PRZEBÓG
  • - Ach prze Bog! iuszci weszły te przymioty W Ludzie, ze raczy idą na zaloty. OblJasGór 145
  • - Ach iakasz przebog padła na mnie wina. PotSyl 74
niechaj godzi mi się /coś zrobić/
patrz: NIECHAJ
  • - Dawnieysze to rzeczy, niechay bliższe godzi mi się wspomnieć, co Dziad moy czynił dla Rzeczypospolitey, y dla przysługi S.pámięci Oyca Krola I.Mci osobliwie pod Moskiewskie, Inflandskie Expeditie, Orszakámi niemáłymi ludzi stáwiáiąc, Corągwie, Pułki, własnym kosztem záciągnione, ná usługę tego Krolá. I.Mci y Rzeczypospolitey posyłáiąc. LubJMan 5
niechaj będzie Panu Bogu cześć i chwała (sz. zm.)
patrz: NIECHAJ
  • - [Ks. Skarga] nabożeństwu ktore teraz do tákiey doskonáłości przyszło (z czego niechay będzie Pánu Bogu cześć y chwałá) wielkie pobudki podał [...]. BirkSkar 12
  • - Pánu Bogu niechay bedzie cześć y chwałá ná wieki/ że nie odniosł nieprzyiaciel pociechy/ iákiey się spodziewał [...]. BirkRus 12
niechaj mi Bóg mił będzie
patrz: NIECHAJ
  • - Niechay mi Bog mił będzie, nie vczynię tey rzeczy Panu moiemu Chrystusowi, pomázáńcowi Páńskiemu. BirkNiedz 38
niechaj /kogoś/ Bóg skarze
patrz: NIECHAJ
  • - [Szlachta] Słucha iak zaiąc bębna rychło Wici Trzecie Kazą zbroyno kazdemu w swym stawac Powiecie. I na one Tatary, niechay ich Bog skarze O samey ciągnąć wodzie, y twardym sucharze [...]. PotWoj 50
niechaj /kogoś/ Pan Bóg błogosławi
patrz: NIECHAJ
  • - Ciebie zacnego y miłego Kawalera, niechay Pan Bog błogosłáwi tu łáską swoią, á potym onym żołdem z niebá, ktory koroną zowie Páweł święty [...]. BirkOboz 8 nlb
niechaj będzie
patrz: NIECHAJ
  • - Rabin. Niechay to iuż ták będzie, że się náráził ná swoy lud ukochány, y że potrzebá tego było, áby umárł dla grzechow nászych: co za przyczyná iednák, że przez zábicie od ludu swego. KorRoz 143
anioł niedobry
patrz: NIEDOBRY
  • - Ta maść dla oddalenia nie może przyrodzonym sposobem leczyć, gdy iey zażywa, zużywa sposobu przyrodzonego, y sił Anyoła niedobrego. TylkRoz 8
mieć się niedobrze
patrz: NIEDOBRZE
niedotrzymanie parolu
patrz: NIEDOTRZYMANIE
  • - Potym przeproszę Sladkowskiego o niedotrzymanie Parolu. PasPam 220v
nieduchowna osoba
patrz: NIEDUCHOWNY
spuścić z cholery
patrz: SPUŚCIĆ
  • - Szkodaby Wenery, Tak lekko wazyc Daulecie ma rada, Choc iey nie lubisz, awzdyc potrzy z Cery, Niech ci iedno raz wserce iey Syn zada, Podobnospuscisz cokolwiek z kolery. PotSyl 23
prowidencyja boska
patrz: PROWIDENCYJA
pełnić powinność
patrz: POWINNOŚĆ
  • - Albowiem ná modlitwie nayprzednieyszey cnoty religiey powinność pełnisz/ u wálczącą cześć Bogu oddáiesz: gdy przed nim iáko przed Bogiem Tworcą twym/ nábożnie upádasz. BujnDroga 205
zamordowanie srogie
patrz: SROGI
  • - Zámordowánie/ Interfectio [...] Todtschlag. Zámordowánie srogie/ Trucidatio [...] Mord. DasHünDict I iii iij
podkomorzy koronny
patrz: PODKOMORZY
  • - Obrocił się krol do Podkomorzego koronnego. PasPam 149ar
  • - Wyszedł Podkomorzy koronny daiąc znac Biskupowi że iuz moze wniść do krola. PasPam 175
gospodarskie księgi
patrz: GOSPODARSKI, GOSPODARSKI, HOSPODARSKI
  • - Gospodárskie ábo o gospodárstwié księgi. [...] Oeconomica. Kn 205
chłop hospodarski
patrz: GOSPODARSKI, GOSPODARSKI, HOSPODARSKI
  • - Czy wiesz ty o tom ze tobie ze mną nie moszno howorit, bos ty mnie niewiersta, iam wolny Szlachcic, a wy chłopi Hspdrscy. PiasRel 29v
przen.
alarmę uderzyć
patrz: UDERZYĆ
  • - Kiedy alarmę w trąby swe uderzę, Zda się, że górna miece gromy strona, Ale się strzały nie bój ni piorona Bo tam nie biję nigdy, kędy zmierzę. MorszAUtwKuk 194
uderzyć w bęben (sz. zm.)
patrz: UDERZYĆ
  • - Tegoz dnia i drugiego ponim, bralismy od Je[g]o m. P Wołowicza Chorązego Wilenskiego Popisowe attestacyine kwity. 12 Octobris po Msy, uderzono w bemben do koła. VorLetSkarb 253
  • - Razem zPola uderzą w surmy, w Trąby wBębny A Turcy padac będą, iako las, porębny. PotWoj 126
  • - Także pod czás látá, ćwiczenie co Miesiąc, raz będzie skłádał z strzelbą, w bęben kazawszy vderzyć, áby do tarcze strzeláli Cechámi. FredKon 57
  • - Stał się huk iakiś wObozie Chmielnickiego, bo w bębny uderzono, w Surmy y w Trąby zagrano, potym z Harmat bić poczęto. HistBun 6
w bęben i trąbę uderzyć
patrz: UDERZYĆ
  • - W bęben i trąbę na trwogę uderzyć kazał. AktaKrak III 158
larmo uderzyć ,
na larmę uderzyć ,
uderzyć larm
patrz: UDERZYĆ
  • - Kiedy ná lármę trąby vderzyły/ Trzęsły się niebá/ y lármę głośiły. TasKochGoff 279
  • - Larmo zatym trębacze w Obozie uderzą Co zywo nakon wsiada, w Pole wszyscy mierzą [...]. PotWoj 67
  • - Uderzono larm tu na nas do zamku, K Turkom strzelając prawie bez przestanku. MakSRelBar II 182
uderzyć w lamenty (sz. zm.)
patrz: UDERZYĆ
  • - Ale dziewczyna, jak prędko postrzegła, Że jej kochana ptaszyna odbiegła, W płacz i lamenty smutne uderzyła [...]. MorszAUtwKuk 248
  • - Uderzy w Threny, znowu y Lamenty [...] Iusz widzi sama, ze do grobu włozy, Własnego Syna: nie bez pomsty Bozy. PotSyl 43
garniec trzewiowy
patrz: TRZEWIOWY
  • - Garnéc trzéwowy/ stálowy/ do drobék bydlęcych. Zema, ae. Trebellio, Seruio i. cacabus [...]. Aula ahenea [...]. Kn 186
garniec gorzałczany
patrz: GORZAŁCZANY
  • - W kuchni garniec gorzałczany z pokrywką, rurnicą [...] alembik z rurniczką o jednej rurce. InwKal I I, 198-199
garniec stalowy
patrz: STALOWY
  • - Garnéc trzéwowy/ stálowy/ do drobék bydlęcych. Zema, ae. Trebellio, Seruio i. cacabus [...]. Aula ahenea [...]. Kn 186
niepodobna rzecz (sz. zm.)
patrz: NIEPODOBNY, NIEPODOBIEN
  • - Przyznać to káżdy muśi rzecży niepodobne/ Rozumiem ze wszech ludźi zdánia zemną zgodne. Ktore iuż męstwem pracą ćierpliwośćią swoią. Dowiodł. HofmańPor Aijiv
  • - Napierwey się tedy potrzeba vczyć gospodarstwá/ toż rządu Rzeczypospolitey: gdyż kto nierządnym iest w domu/ niepodobna rzecz aby miał być rządnym w Rzeczypospolitey. PetrSEk 2
  • - [Arcyksiążę] widząc, iż Elearowie mogą wiele rzeczy, co u drugich niepodobne, tamże zaraz począł konferować, aby się kusili o stado Frydrychowe [...] DembPrzew 101
  • - Nie wątpię, że W. X. Mść będziesz raczył być na Sejmie, ale jeżelibyś też niemiał tej wolej, per amorem patriae W. X. Mść proszę racz bytnością swoją succurere ojczyznie. I jabym bardzo rad był, by na sam koniec, ale niepodobna rzecz, aby mię tuteczne z nieprzyjacielem zabawy puścić miały. KoniecSListy 81
  • - [...] niech chwała nieustaiąca naywyszemu będzie ze zniepodobnych rzeczy podobne czyni aspodobnych niepodobne [...]. PoczOdlPam 98
  • - Jest tedy Zołnierzowi teráźnieyszy Zołd ták máły/ że rzecz niepodobna/ áby in tanta caritate rerum omnium mogł się zań sustentowáć/ y dla tego żywnością go rátowáć trzebá [...]. FredKon 102
  • - [...] za niepodobno rzecz być osądziłem ażebym się tego czasu y za próg z domu wychodził [...]. MikSil 109
  • - CONTER [...] ON DIT proverbialement, Conter des fagots [...] PRAWIĆ o żelaznym wilku, prawić rzeczy niepodobne. DanKolaDyk I, 358
kusić się o niepodobne rzeczy
patrz: NIEPODOBNY, NIEPODOBIEN
  • - O niépodobne rzéczy się kusisz/ ábo nié kuś. Nie miéc się z motyką ná słońce. KnAd 787
do wiary niepodobny (sz. zm.)
patrz: NIEPODOBNY, NIEPODOBIEN
  • - Największa jest przyczyna, że mię tak ciężka opanowała melankolia i tęskność z ciężkością serca, że rzecz do wiary niepodobna, co to ja cierpię. SobJListy 365
  • - niepodobny do wiary, ku wierzeniu. ungläublich. incroïable. T III 1005
ku wierzeniu niepodobny (sz. zm.)
patrz: NIEPODOBNY, NIEPODOBIEN
  • - Przypomniałem tę superstytią ku wierzeniu niepodobną białych głów Nársingskich [o samospaleniu wdów]/ żeby káżdy obaczył iák wiele może zwyczay w ktorym się zrodzimy [...]. BotŁęczRel IV 138
  • - Zbiega się tám záś táka obfitość osobliwych ryb/ iż práwie sámy gromádámi idą y płyną/ áż we drzwi do domow mieysckich/ y z nich ie może łowić: ácz to rzecz ku wierzeniu niepodobna/ kto tego nie obaczy sam. BotŁęczRel III 66
  • - Niépodobny ku wierzeniu/ [...] Difficile ad credendum [...] Difficile ad fidem [...]. Kn 514
do wierzenia niepodobny
patrz: NIEPODOBNY, NIEPODOBIEN
  • - A nie opponowali się Chrzescianie tym prawie do wierzenia nie podobnym postępkow [!] Saracenow? IntrHist 63
gościniec wjezdny
patrz: GOŚCINIEC, GOŚCINIEC, GOŚCIENIEC
  • - Gościniec wjezdny w mieście Pleszewie bardzo nadrujnowany z czynszem z niego należącym oddaje się, jako też generaliter wszytkie czynsze, akcydensa do tej majętności pleszewskiej należące ad extenuationem sumy wyżej wyrażonej wimpp. Cieciszewskim oddaje się. InwKal I 759
sejmik przedsejmowy
patrz: PRZEDSEJMOWY
dobra gospodyni
patrz: GOSPODYNI
  • - Gospodyni/ aliter. vt Dobra gospodyni. Idem gospodárna. vide Gospodárny. Kn 205
starszyzna archanielska
patrz: STARCZYZNA, STARCZYZNA, STARSZYZNA
przedać wstyd
patrz: PRZEDAĆ
  • - VENDRE [...] PRZEDAC przedawać przedać wstyd o nierządnicy mowiąc. DanKolaDyk II, 568
ból /kogoś/ przejmuje
patrz: PRZEJMOWAĆ
  • - Vwaz iak cięzki bol mię ztąd przeimuie, Isz się nad tobą niebo nie lituie [...]. OblJasGór 156v
dziw /kogoś/ przejmuje
patrz: PRZEJMOWAĆ
  • - Dziw ją [Lidorę] przeymuie gdy się zápatruie W Dzieła tákowe, Ktore Bog Spráwuie [...]. OblJasGór 111
  • - Dziw iednak wielki przeymował ich [Szwedów] z tego Słysząc tak wiele Ludu dość Sprawnego W murach na odpor [...]. OblJasGór 169
żal /kogoś/ przejmuje
patrz: PRZEJMOWAĆ
  • - Zniknął z matką królewic, ach snaćby i skały, Nieużyte na taki żal padać się miały Zaraz; żal mię przejmuje, żal mi traci słowa [...]. GrochWiersze 36
strach /kogoś/ przejął
patrz: PRZEJĄĆ
  • - Wszystkich strach przejął. Jak bydło rycząc albo jak wilk wyje Na wiatr ku górze wyciągnąwszy szyje, Tak my z drapieżnym zwierzem się równając Prawie wyjemy - na pół umierając. BorzNaw 138
żal /kogoś/ przejął
patrz: PRZEJĄĆ
  • - Aleś ty pokoje i mieszkanie moje Prędkim minął skokiem, A na mnie, nędznicę, twoję niewolnicę, Aniś rzucił okiem. Żal mię przejął niesłychany, gdym to ujźrzała, Bóg strzegł, martwą zaraz w oknie żem nie została. ZimSRoks 40-41
gołębi groch
patrz: GROCH
  • - Groch leśny/ vide Gołębi groch. Kn 209
  • - Pápawá/ żábi kwiát/ mlecz świni/ plesz/ mnich/ lwi ząb/ radyki/ gołębi groch. [...] Aphaca [...] Ambubeia. Kn 668
groch leśny
patrz: GROCH
  • - Groch leśny/ vide Gołębi groch. Kn 209
groch kozi
patrz: GROCH
  • - Groch kozi/ vide Łyszczycá. Kn 209
groch tyczny
patrz: GROCH
  • - Groch tyczny/ Wielogroch. Pisum maius Kn 209
ból przenika
patrz: PRZENIKAĆ
  • - Nie racz mieć Wć za złe, że to przypominam; bo jakoż nie sarknąć, kiedy ból i żal aż do samego przenika serca? SobJListy 298
niżeli ... tymczasem
patrz: NIŻELI, NIZELI, NIEŻELI, NIŻELI
  • - Niżeli się tamci zgromadzili tym czasem nimogli ci wytrfać. PasPam 76
pierwej niżeli
patrz: NIŻELI, NIZELI, NIEŻELI, NIŻELI
tymczasem niżeli
patrz: NIŻELI, NIZELI, NIEŻELI, NIŻELI
gotowizną płacić
patrz: GOTOWIZNA
  • - gotowizną płacić. mit baar Geld bezahlen. financer; païer qu. argent sec. T III 410
chłop szlachcic
patrz: SZLACHCIC, ŚLACHCIC, SZLACHCIC
  • - Albo moglsię nazwac [Fabrycki] od Fabryki ze zFabrykoual sobie to Sliachectuo badz od Fe brykcy ze Pfa Brykcęmu zuacsię Nobilisz, Bądz tesz od Pfa Brzycki ze brzycka rzecz chłop Sliachcic. TrepNekLib 83v
niesłuszna wojna (sz. zm.)
patrz: NIESŁUSZNY
  • - Woyny niesłuszney z nikim niezaczniemy kto znami zacznie przecię się broniemy [...]. PasPam 110v
  • - [Do króla szwedzkiego] Posłem wysłany Przyjemski od Króla [Jana Kazimierza] z perswazją niesłuszney woyny, ale bez skutku. ŁubHist 92
niesłuszna rzecz (sz. zm.)
patrz: NIESŁUSZNY
  • - W pracy záś przy kárności/ nie mieć co ieść/ niesłuszna rzecz iest/ y gwałtowna/ ktora siły niszczy/ y wątli. PetrSEk 9
  • - [...] zaż to nie większa sromotá niespráwiedliwie sądzić [...] niźli się przyiacielowi nie záchowáć w rzeczách niesłusznych y nieprzystoynych? StarPopr 39
  • - Szpetná to iest rzecz y niesłuszna práwie Zostáiąc na tym mieyscu wpiękney sławie, Przez obelzywe poddánie iákiego Z wstydem pokoiu prosić nie pewnego [...]. OblJasGór 14
  • - [Czapliński] sądził za rzecz niesłuszną, aby Chmielnicki w tak wielką się wbijał Fortunę [...]. HistBun 2
  • - Nie mogliśmy lepiej uczynić, jako tym sposobem ustrzec się bez inwidyjej wszytkich owych napaści, instancyj, przyczyn, które w najniesłuszniejszej rzeczy tak bywają mocne, że się trzeba z niemi najrozsądniejszemu politykowi dobrze pasować [...]. LubSArtDąb 611
  • - Sądziłem zá rzec nie słuszną, áby ięzyk Polski nie miał tey náuki, ktorą się insze ięzyki, Arábski, Grecki, Łácinski, Hiszpánski, Włoski, Fráncuski, Niemiecki, Angielski zdobią. SolArch 3 nlb
niesłuszna sprawa (sz. zm.)
patrz: NIESŁUSZNY
  • - Ten jest właśnie, a nie inszy, który mnie już przez pięć niemal molestuje w pewnej sprawie, dość niesłusznej. LubSArtPol 237
  • - [...] przypisuie [do grzechów] y ten, ktory passim dominatur w ludziach wielkich, to iest, Instancyą y usilną promocyą zá przyiaciołami w niessłuszney sprawie dawać, przeciwko tym ktorzy ią maią spráwiedliwą. JabłSkrup 63
niesłuszna pretensja
patrz: NIESŁUSZNY
  • - Commissarze nászy podáli Holenderskim Posłom [...] ze pretenduią rewidować wszytkie Okręty z ktoremiby do Państw nieprzyiácioł Korony Angielskiey żeglowáli [...] ná co Posłowie nie pozwaláią/ zá niesłuszną to máiąc pretensyą. MerkPol 142-143
  • - [...] gdy po Koronacyi iuż nikomu za szkody niechciano nic dać, i Oyców Jezuitów zbyto Komplementem, zaczym oni udali się do samego króla traktuiąc przez Jezuitę Włocha Xiędza Wotę Krolewskiego spowiednika, ktory widząc ich niesłuszną pretensyą wszedł do Anticamery [...]. OtwFDzieje 10
niesmaczna rzecz
patrz: NIESMACZNY
ktoś z niespokojną głową
patrz: NIESPOKOJNY
niestraszne rzeczy
patrz: NIESTRASZNY
statek bednarski
patrz: STATEK
atenieński statysta
patrz: STATYSTA
katoliczka rzymska
patrz: KATOLICZKA
  • - KRolowa nie może być koronowana tylko Katoliczka Rzymska, tak Alexandra Zona Schizmatyczka nie była koronowana, jako i Augusta II. dla odmiennych Wiar. ŁubHist 147
rybna beczka
patrz: RYBNY
  • - Rybna béczká Kn 962
błędny rycerz
patrz: RYCERZ
strachu przydawać
patrz: PRZYDAWAĆ
strachu /komuś/ przydawać
patrz: PRZYDAWAĆ
  • - Gubernium krwawego Marsa gdy nastaie Siła to Ludziom Trwogi y Strachu przydaie. PasPam 272
pada /na kogoś/ strach
patrz: STRACH
  • - Obéymuié mię strách / pada ná mię strách. Perfundit me horror. Kn 560
strach blady (sz. zm.)
patrz: STRACH
  • - Mnie/ nád wszeláką miárę/ strách ogárnął blády/ Pátrząc ná twarz/ y ręce/ morderstwa niesyte. OvOtwWPrzem 564
  • - Smutnie przeto zawywszy swoie hałła hałła Skoro ci ieszcze do nich wysypą się gradem Naprzod im czoła Strachem, podchodziły bladem Potym kiedy Chodkiewicz wsiędzie na ich roie Ze łby im ostrą szablą zdeymuie zawoie [...]. PotWoj 103
  • - Lepiej wstydzić niż się bać; a cóż, kiedy przyjdzie Wraz na kogo blady strach przy czerwonym wstydzie? PotMorKuk III 117
nakarmić /kogoś/ strachu
patrz: STRACH
  • - Strászny ten Lew/ straż Rzymską nákarmił tákiego stráchu/ ktory się im śmierci rownał. BirkNiedz 15
nabawić /kogoś/ strachem ,
nabawić /kogoś/ strachu (sz. zm.)
patrz: STRACH
  • - Ziemia przez wiatry od gruntu się wzruszy I miasta swoim trzęsieniem pokruszy, Wzburzy się morze niecierpliwe łodzi I częste strachu nabawią powodzi. MorszAUtwKuk 156
  • - [...] Nowina przyszła, ze Duńczyk Holsacyą splondrowawszy, Szweda pobił na Morzu cztery mu Harmatne wziowszy Okręty. Co uważaiąc Król, żeby się ieszcze kiedy nie poprawił, y nas znowu strachem nie nabawił, kazał iść znowu do Pomorza Czarneckiemu, y Wojewodzie Podlaskiemu z Woyskiem [...]. HistBun 48
nabrać się strachu (sz. zm.)
patrz: STRACH
  • - [...] łotr musiał zaniechać przedsięwzięcia swego; I strachu się sam nabrał, choć był samowtóry, Gdy Piotr zawołał: rata! rata! bieżąc z góry [...]. GrochWiersze 234
  • - Kto łysy, moja rada, nie bawić się żupą. Jakby też kto wyłaził z szyby na wierzch d... Widząc go jedna pani, nabrała się strachu. PotFraszBrück II 417
być w strachu (sz. zm.)
patrz: STRACH
  • - Padła na Szląsk, Czechy, okrutna mania [reformacja], Ale w większym strachu była Frankonia, Nuż pot ogrojcowy puściła Hassya, Padła jak w ogrojcu na wznak Alzacya, i Biponcya. DembPrzew 4
  • - W tych dniách było zgromádzenie Tureckie blisko Agryey. Powiát Tokáyski był zrázu w wielkim stráchu/ ále w lepszym teraz zostawa bespieczeństwie. MerkPol 140
zdjęty strachem (sz. zm.)
patrz: STRACH
  • - Stojąc raz baran sobie na domu pod dachem, Ujźrzał wilka na dole, a nie będąc strachem Zdjęty, - bo wiedział, że mu nic tam nie mógł zaszkodzić [...] Puścił się wnet na wilka słowy niecudnemi [...]. VerdBłażSet 19
  • - Chrościel umyka chyłkiem zdięty strachem, Boiąc się zdrady pod słomianym dáchem [na ściernisku]. DrużZbiór 314
ujęty strachem
patrz: STRACH
  • - A jako Etna tak olbrzyma dusi, Że z lekka w górę rzygać musi, Tak ja, ujęty strachem i baczeniem, Niewytrzymanym jęczę pod milczeniem. MorszAUtwKuk 238
przejęty strachem
patrz: STRACH
  • - Powiedają ci, ktorzy doznali zapachem, Że tchorz większym przejęty, bardziej śmierdzi, strachem. PotFraszBrück II 400
strachem przerażony
patrz: STRACH
  • - [...] Osieł jákiś okropny do Kosciołá wszedł/ á náprzeciwko Kazálnicy stanąwszy y szyję wyciągnąwszy ták strászno záwrzasnął/ że się wszyscy/ ile ci/ co spáli/ ocucili/ y bárzo polekáli/ á stráchem przeráżeni będąc z Kościołá uciekáć jęli [...]. GdacPrzyd 59
strachem strwożony (sz. zm.)
patrz: STRACH
  • - Ták/ kiedy ono Woysko niezbozne srożáło/ Chcąc by zámordowániem Cesárskim/ zniszczáło Imię Rzymskie/ okrutnym stráchem był strwożony Z nagłey klęski/ wszytek lud/ y świát przestrászony. OvOtwWPrzem 15
  • - [...] Szlachta broniła się poteżnie poty, poki aż Kożacy Harmat nie sprowadzili, z których iak dla Oblężonych szturmować mocnie poczęli; tak zaraz strwożona nie małym strachem Szlachta o pokoju traktować z Kozakami zaczęła [...]. HistBun 3
ogarniony strachem (sz. zm.)
patrz: STRACH
  • - [Kobieta uważana za zmarłą] Ludziom się dziwuie. Ktorzy na ten Czas Kiedy poczynało Switac, z Oyczami nawiedzali Ciało [...] Tych ona widząc Strachem ogarnionych Pocznie do Księzy mowic przełozonych. OblJasGór 158-159
  • - [Szlachta w krakowskiem stawiająca opór Sasom] niewiedzieli jeżeli insze województwa będą téy rezolucyi po przeszłorocznéy konfuzyi, a w wojsku kwarcianém nulla spes, ponieważ hetman częścią uwiązł w imprezach królewskich, a śmiałości cale nie miał ogarniony strachem. OtwFDziejeCzech 228
strach /kogoś/ ogarnął
patrz: STRACH
  • - Strach nas ogarnął mniey ubránych w męstwo, Patrząc od Woyska, na Niebespieczenstwo [...]. OblJasGór 94
strach /kogoś/ oblatuje
patrz: STRACH
  • - Już też i nikt nie żegluje, każdego strach oblatuje. StanTrans 95
strach /kogoś/ objął
patrz: STRACH
  • - [...] gdyć iuż dadzą znać/ że zegarek docieká/ że Doktorowie odstąpili/ że śmierć przededrzwiámi. O iáki cię strach ná tę nowinę obeymie? BujnDroga 125
strach /kogoś/ opanował
patrz: STRACH
  • - Strach opanował wszystkich, mężowie chodzili Bez rozumu, bez rady, jakoby się spili. GrochWiersze 138
strach /kogoś/ obleciał
patrz: STRACH
  • - Kiedy przed Mácoszyną uciekáią zrzędą Brát z Siostrą złotey wełny Báráná osiędą, Atámántowie, Fryxus, y Hellená dzieci, Ale skoro w puł morzá, strách dziewczę obleci. PotPocz 95
strach /kogoś/ ujął
patrz: STRACH
  • - Bromę w Herbie twym, ciebie: zbroyne widząc w Bromie, Stánąłem wielkim cudem zádumány, bo mię Y strach uiął, przyznam się, z kąd ták nagła Woyná? Miecz w ręku, w ktorych dotąd, krowa byłá doyna? PotPocz 123
najeść się strachów ,
najeść się strachu
patrz: STRACH
  • - [Król] tych ktorzy przyczyną tych Buntow byli, iako Leznickiego z Roty P. Zaboklickiego dał obiesić a Rudzinski się strachu naiadł: bo trochę niebył tam gdzie y drugi, iuz go było y nakryto. MasDiar 13
  • - Kto nie iest poddány Bogu/ ládá nędzá ktora przylátuie [...] nápastwi się nád nim/ náie się stráchow y boiaźni bez miáry [...]. BirkNiedz 76
strach /komuś/ mnożyć
patrz: STRACH
  • - Chciey pogánom w zwycięztwách fortunnych strách mnożyć. JurkLut B2
objęty strachem
patrz: STRACH
  • - A ludzie większym obięci strachem/ rady sobie dodać nie mogąc/ wyschli/ bládzi [...] iáko nocne mary/ struchlali [...] w opuściáłe zwierzęce iámy/ y ciemne gęstwiny kryć się y kopáć poczną. BujnDroga 137
od strachu /coś robić/
patrz: STRACH
  • - [Koń] od strachu y bolu oslep leciał gdzie go nogi niosły [...]. PasPam 177
pod strachem /coś robić/
patrz: STRACH
  • - Kupa jedna nie wytrwała i zawołała: "Vivat!" pod strachem, na co widziałem, że krzywo patrzano. SobJListy 522
być /komuś/ strachem (sz. zm.)
patrz: STRACH
  • - A nawięcey ktorzy potym chcą Rzecząpospolitą rządzić/ máją się náuczyć nie dosypiáć/ nie spáć wiele: Tácy bowiem gdy nie śpią stráchem są w oczách złych ludzi, nieprzyjaciołom y sąsiádom swoim [...]. PetrSPolit II 354
  • - [O śmierci Jana Zamoyskiego] Został na placu hetman, co hetmany gonił, Upadł, co niezliczone wojska nieraz gromił; Zwalczon, co strachem był walecznym Janczarom, I kondycye dawał jakie chciał Tatarom [...]. GrochWiersze 147
  • - Drogá Pańska jest mocą szczeremu: ále stráchem tym/ ktorzy broją złości. BG Prz 10, 29
  • - Paná zastępow sámego poświęcajcie; á on niech będzie bojáźnią wászą/ y on stráchem wászym. BG Iz 8, 13
  • - O wężu/ nieznáiomy pierwszemu wiekowi/ Okrutnymeś stráchem był nowemu ludowi [...]. OvOtwWPrzem 26
  • - [Wiara chrześcijańska] Głupim mądrością, pewnym iest choremu zdrowiem; Szátánom wielkim stráchem [...]. DamKuligKról 34
strach we śnie
patrz: STRACH
  • - strach we śnie; strachy nocne. das Auffahren, Schrecken im Schlaf. l'epouvante nocturne; le soursaut en dormant. T III 2176
strachy nocne (sz. zm.)
patrz: STRACH
  • - [...] stráchy nocne/ stráchánia się w-nocy. Kn 1072
  • - Cnotá tego kámieniá [chryzolitu], według Rueusa, y Kardana, że duszność z piersi ruguie, y wszelką odetchnienia cięszkość, Nocne odpędza stráchy, według Piotra Berkoryuszá, złych Duchow odpędza y máláncholie [...]. ChmielAteny1755 I 551
strachu się nabierać
patrz: STRACH
  • - Jako oni Ferberowie, Klefelt i drudzy hersztowie, Po różnych zamkach siadali, I strachu się nabierali. GrochWiersze 91
strachu nabroić
patrz: STRACH
  • - [...] raky odkryte zmisy się po stole rozlezą y smiechu y strachu nabroją. GrodzMisc 121
strachu narobić
patrz: STRACH
  • - [...] posłowie [Elearów] tegoż dnia poniedziałkowego przyjechali, oświadczając dobrą wolę swoję spokojnego przejścia, a prosząc o wolne przez Odrę na most opolski przepuszczenie. Gdzie przyjechawszy, a wszystkę tam szlachtę zgromadzoną znalazłszy, jakiegoby tam strachu śmiesznościami przeplecionego narobili, rzecz trudna wypowiedzieć, ale piękna wspomnieć. DembPrzew 558
strach /komuś/ przynieść
patrz: STRACH
  • - Bolesław całą zimę w Kiiowie strawiwszy A potym się pod Przemysl obozem ruszywszy Strach Rusnakom przyniesie [...]. DrobOpow 138
strach /komuś/ wzbudzać
patrz: STRACH
  • - Záś Moskwę Stephanowie sczęśni zwyciężáią/ Znowu Włádysłáwowie Turkom strách wzbudzáią. JurkWan D
strach /komuś/ uczynić
patrz: STRACH
  • - A oná bitwá, ktorąś ty iáko mężny Kápitan, pod Możáyskiem z nieprzyiácielem zwiodł: o iáką tobie sławę wielką, iáko strách wielki Moskwie vczyniłá. BirkOboz 50-51
zadać /komuś/ strach
patrz: STRACH
  • - [...] zádałeś mi WM. wielki Strách, (nábáwiłes mię Wászeć wielkiego Stráchu;) [...]. ErnHand 204
najadać się strachów
patrz: STRACH
  • - Nagrobek Osmanowi. [...] niechay się teraz náiádá stráchow prawdziwych dowoley/ ktory cieniámi wielbłądow strásznych wielu strászył/ pod Chocimem nie dawno. BirkOboz 39
nabawiać /kogoś/ strachu
patrz: STRACH
  • - Wilká szkodliwego (ktory zwykł wypleniáć trzody rożnego bydłá, y drob folwárczny) wygubia nie tylko Myśliwczá trąbá, ále y owe vcieszne wyzłow y Ogárow głosy, (ktoremi się kázdy Myśliwiec cieszy) wilká przenikáią y nábawiáią stráchu. HaurEk 82-83
przewielebny w Bogu
patrz: PRZEWIELEBNY
przykazanie boskie
patrz: PRZYKAZANIE
wielką ryścią
patrz: RYŚCIĄ
  • - Skoczyłem ia tedy wielką Ryscią a czasęm y na Cwał widząc że wieczor. PasPam 221
gębka rzadka
patrz: RZADKI
  • - Gębká miękka/ rzadka. Manon [...]. Kn 187
potrzeba przymusiła (sz. zm.)
patrz: PRZYMUSIĆ
  • - Purgánse w gorączkách osobliwie wielkich mieyscá nie máią, chybá gdyby potrzebá przymusiłá może dáć wolne bardzo [...]. PromMed 12
  • - Przymusiła potrzeba Krola do wizyty, Wszedł w loch z przypadku, kędy Dawid był ukryty [...]. DrużZbiór 41
biesiadny rządca
patrz: RZĄDCA, RZĄDŹCA, RZĄDCA, RZĄDZCA
  • - Biesiádnik co vcztę spráwuie/ biesiadny ábo bánkietowy rządcá/ Conuiuator. Kn 29
wielki stolnik
patrz: STOLNIK
  • - Przyiechali tedy porządkiem dobrym pięknie Offanassy Iwanowicz Nestorow wielki stolnik Carski człowiek Familiiey Starenney Moskiewski Drugi z nim [...] Iwan Polikarpowicz Dyak. PasPam 163v
atak przypuścić
patrz: PRZYPUŚCIĆ
  • - Na zajutrz Attak przypuścił, i szczęśliwie zniosł nieprzyiaciela [Sobieski]. ŁubHist 113
wstyd przyrodzony
patrz: PRZYRODZONY
  • - Lidora sama przyiecháła Iak niewolnica wszytká się okryła Płasczem, y twarzy nic nie ustroiła, Oprocz co gładkość lub zaniedbáná W wstyd przyrodzony była znią ubráná [...]. OblJasGór 104
potrzeba przyrodzona
patrz: PRZYRODZONY
  • - Wypróżniáć się/ iáko źwierzętá czynią. honestius dicitur ná stoléc iść/ stoléc mieć: Czynić sobie wczás ambiguum est. Potrzébę przyrodzoną odpráwowáć etiam ambiguum, quia duplex est vt diximus, Ná dwór máły. Ná dwór wielki. Oletum facere [...]. Kn 1326
  • - Będziecie też mieli miejsce zá Oobozem/ gdzie będziecie wychodzili ná potrzebę przyrodzoną [...]. BG Pwt 23, 12
  • - Więc kiedy go potrzeba przyrodzona budzi, Stół namacawszy, darmo po kątach się trudzi, Szukając drzwi, żeby mógł wyniść do wychodku [...]. PotFrasz2Kuk II 415
wypuścić /kogoś/ wolnego ,
wypuścić /kogoś/ wolnym
patrz: WYPUŚCIĆ
  • - Idze z tąd zaras, a więznia onego Ktoregos męczył, wypuść mi wolnego [...]. OblJasGór 170
  • - Duglas [...] obligował Radziejowskiego aby napisał list do Butlera, żeby on znowu pisał do Krola wnosząc Instancyą za zostaiącą w oblężeniu Żoną Iego żeby ią kazał wypuscic z inszemi Damami wolną [...]. HistBun 40v
alkierz drutowy
patrz: DRUTOWY
  • - Alkierz drotowy we srzodku dwoie ludzi na Muzyce graią y Ptastwo tamże. ArchRadziw 1638 64, 6
drutowy alkierzyk
patrz: DRUTOWY
  • - Tamze na Gurze drotowy Alkierzyk [...] Kwatery Druciane całe takze u Wierzchu drot. ArchRadziw 1638 68, 24
bicz drutowy
patrz: DRUTOWY
  • - Tám były wszystkie od Heleny święty/ Zbáwicielowe pochowáne sprzęty: Słup porfirowy/ Krwią świętą skropiony/ Włocznia ktorą bok Pánski przebodziony: Gwozdzie/ drabiná/ postronki surowe/ Młot/ kliszcze/ gębká/ y bicze drotowe: Tytułn Krolewski/ y insza ármatá/ Y Mágdaleny wonne Aromatá. TwarKPoch D2
alkierz marmurowy
patrz: MARMUROWY
  • - W alkierzu marmurowym [są rzeczy]. ArchRadziw 1638 52, 7
coś niewiele
patrz: NIEWIELE
niewiele myśląc
patrz: NIEWIELE
niewiele wart
patrz: NIEWIELE
  • - [...] ow (nie wiem iák go zwáć) nikczemny zwyczay nie wiele wart; kiedy niektorzy/ prawie z drukowanym Katálogiem (ktory to zárowno ták po wczorayszey/ iak po tygodniowey spowiedzi záwsze służy) uklęknąwszy/ iák historyikę/ albo powiástkę bez żádnego pokuty znaku prawią [...]. BujnDroga 109-110
  • - Niewielka tedy konsolacyja i tylko prawdziwie złe wewnętrzne pokrywające lekarstwo, z którym w essencyjalnych rzeczach nigdy sejmy nie będą dochodzić. [...] Blechować to jest mizerną lopiąnkę i dziury gdzieniegdzie łatać, nie z fundamentu co radzić. Niewiele taka polityka i politycy warci. KonSSpos 129
niewielkie rzeczy
patrz: NIEWIELKI
lecieć jak grad ,
lecieć jako grad
patrz: GRAD
  • - Skoczylismy tedy we wszystkim biegu pod Mury. A tu iako grad lecą kule. PasPam 59
  • - Kiedy poczną ognia dawac kiedy poczną parzyc zdział iako grad kule lecą. PasPam 94
  • - Dusze potępionych iak grad do piekła lecą. OblJasGór 143v
wesołego alleluja
patrz: WESOŁY
  • - Imp. krakowski obchodząc wczora Groby Pańskie zachwalił królowi jm. grób u oo. franciszkanów [...] Tam tedy pojachał [król] na mszą i wesołego alleluja winszować sobie kazał. SarPam 210
niewola bezecna (sz. zm.)
patrz: NIEWOLA
  • - Tę niewolą opuść/ tráfisz ná inną/ gdy własnym pássyom twoim służyć będziesz. [marg.] Niewola bezecna. BirkOboz 85
  • - Sascy Consyliarii [...] iuż [...] za wygraną mieli chcąc Wolny od Wieków Narod nasz wtak bezecney (:iak sami ięczą) widzieć niewoli. OtwFDzieje 37
piszczek pogrzebny
patrz: PISZCZEK
  • - Piszczék ná stypié/ ábo pogrzébny/ [...]. Kn 703
wypalić cegłę (sz. zm.)
patrz: WYPALIĆ
  • - Wypalić cégły/ wapna/ piéc/ drwá. Coquere lateres, calcem semel, bis. [...]. Kn 1323
  • - Wypalić dobrzé cégłę/ [...] Excoctum reddere [...]. Kn 1323
  • - Cegły wypalono 18 bez 50 Sztuk. SapADiar 164
ból wyciągać (sz. zm.)
patrz: WYCIOGAĆ, WYCIĄGAĆ, WYCIĄGAĆ
  • - Liście kapuściane z piwem a z otrębami pszennymi dobrze rozwarzone, wyciąga ból i ulżywa żyłom suchym. DorHipTur 260
  • - Tęn plastr bol wyciąga, y puchlinę, nie tylko swieżą, ále y stárą rozpędza. HaurEk 56
potrzeba wyciąga (sz. zm.)
patrz: WYCIOGAĆ, WYCIĄGAĆ, WYCIĄGAĆ
  • - [...] chcemy, abyscie na podwode Koni tilo, ile pomieniony Sekretarz Nasz dac rozkaze, i sama potrzeba wyciągac będzie, pod te zwysz mianowane rzeczy Nasze, bez zadnego zatrudnienia i omieszkania dawali [...]. VorLetSkarb 169
  • - Podwody sama wyciąga Rzpty potrzeba. PasPam 161v
  • - [...] mieysce do osuszenia vpatrzywszy, porząnnie rowem przeoráć, tyle rázy, ile sámá tego wyciągáć będzie potrzebá. HaurEk 5
zabrać /coś/ w cyrkiel
patrz: ZABRAĆ
  • - Ten tedy wymiar wszystkich tych części szerokości to jest stop 39. zabrawszy w cyrkiel ze skali, niech wypuści za linie kortyny i kawalera, i parallelowemi liniami określi do koła fortecy. BystrzInfArchW H3
przedniejsza baszta
patrz: PRZEDNI
  • - W błękitnych murách niebieskich obáliwszy przednieyszą básztę [...] w krew á popioł obracałem wszytko. AndPiekBoh 6
blach przedni (sz. zm.)
patrz: PRZEDNI
  • - Żelaznym szyszakiem głowę swą przykrełá/ Y tákowyż przedni blach ná piersi włożeła. OvOtwWPrzem 218
  • - Blach przedni czarny Szmalcowany [część zbroi]. ArchRadziw 1638 46, 14
  • - W Kozáckim Rynsztunku doyźrzeć potrzebá, áby (gdy nie może być Páncerzow) lekkiey zbroyki, álbo sámego przedniego bláchu, záżywano. FredKon 34
  • - Przedtym odważni Káwálerowie, bláchu tylko przedniego záżywáli. AndPiekBoh 26
cyna przednia
patrz: PRZEDNI
  • - Kontryfał/ cyná przédnia ábo Angiélska/ Stannum Anglicanum nobilissimum [...]. Kn 300
  • - Cyná przédnia/ vide Kontryfał. Kn 92
  • - Kontryfał/ cyná przednia ábo Angielska. Stanum Anglicanum. SzyrDict 119
  • - Cyna [...] cyna przednia, kontryfał. Englisch Zinn. étain d'Angleterre. [...] T III 169
rzecz niezwyczajna
patrz: NIEZWYCZAJNY
już ... nigdy
patrz: NIGDY
nigdy ... już
patrz: NIGDY
  • - Puko zyw będę nigdy się iuz takiey kommendy niepodeymę. PasPam 238
jak tylko ... nigdy
patrz: NIGDY
nigdy potym
patrz: NIGDY
  • - Iednak przecię nigdym iey [ryby] potym nieiadł. PasPam 65
lekce uważyć
patrz: UWAŻYĆ
  • - Lekce tedy te pierwiastki Cudá uważywszy/ znowu pokłádli się y spáli. KalCuda 115
gotowe pieniądze
patrz: GOTÓW, GOTOWY
  • - Tam ma apn Podskarbi zastać cos gotowych piniędzy. tedy obiecuie Wąm z tych zaraz wyliczyć [...] My iednak czym lepszym niezapomniemy was opatrzyc feliciori tempore. PasPam 179
lekce uważać
patrz: UWAŻAĆ
  • - Nie wytrwał pan Bóg kiedy lud przeklęty, Lekce uważał on dár jego święty, Którym kwitnęły góry i niziny Naszej Krainy. GrochWiersze 217
utulić się od żalu
patrz: UTULIĆ SIĘ
  • - [Matka s. Negry] Wnidzie do więzienia/ naydzie że [jej córka] iáko ztrętwiáła y umárłá leży/ y nie może się od żálu utulić mátká. OkolNiebo 33-34
parać się niewstydem
patrz: PARAĆ SIĘ, PARAĆ
  • - [Wenera] ták wiele sprosnych popełniłá złości: Bo się raz zległá z Marsem drugi raz niewstydem Páráła z Anchizesem, niegdy z Adonisem. DamKuligKról 204
  • - Niech żona moiá będzie cudzołożną, Niechay z nią pełnią wszeteczność bezbożną Wszyscy, ktorzy się paráią niewstydem. ChrośJob 114
piżmo aleksandryjskie
patrz: PIŻMO
  • - [...] do tego przydáć wybornego y przedniego Piżmá Alexándriyskiego własnego/ nie fałszowáneg[o]. SyrZiel 606
o czym (będzie, napiszę, napisze się) niżej
patrz: NISKO
  • - Niewinnie zabili woięnnika szczęsliwego Wodza dobrego y Senatora wielce pocciwego oczym napiszę nizey. PasPam 101
  • - Kłopoty wielkie ogarnęły mię dla iey dziecinnych Interessow O czym będzie nizey PasPam 225v
  • - Ostatek potęgo swoiey zgubili o czy się nizey napisze. PasPam 247
  • - Wdzięcznie to przyiął na List odpisał Mnie traktował o czym będzie nizey. KaczListySkrzyd 162v
piędzią nie ustąpić
patrz: USTĄPIĆ
  • - Było tedy z kwadrans dobry że ani ten temu piędzią nie ustąpił. PasPam 105-105v
iść wolnym krokiem
patrz: KROK
  • - [...] wnet z gory bydło pospądzáne/ Wolnym krokiem ná brzegi idzie roskazáne. OvOtwWPrzem 99
  • - Owiec y bierek trzody nie zmierzone okiem Razem pasły, razem szły, ale wolnem krokiem [...]. PotWoj 73
  • - Wolny, wolen [...] wolnym, nieprętkim szli krokiem [...]. T III 2601-2602
krok geometryczny
patrz: KROK
  • - Mila Z Łacińskiego Milliare według pierwszey swoiey sygnifikácyi iest wymiar długości drogi ná krokow Geometrycznych mille to iest 1000. A stai Geometrycznych 8. Jákiey miary zwyczaine są mile Włoskie y Angielskie. BystrzInfRóżn Z2
  • - Záczym podrożnemu ná iednę godzinę przypada uiść krokow Geometrycznych 3000: to iest krokow zwyczainych 6000. Gdyż krok Geometryczny zábiera zwyczaine dwa kroki. BystrzInfRóżn Z2v
kwadratowy krok
patrz: KROK
  • - IAko długośći Geometrowie mierzą miárámi długimi: stopámi, laskámi, sznurámi, etc: Ták Polá Figur, ábo pláce, mierzáć powinni kwádratámi wiádomey iákiey miáry, iáko kwáratową stopą, kwádratowym krokiem, kwádratową laską, kwádratowym sznurem: to iest kwádratem, ktorego śćianá, iest stopá, krok, laska ábo sznur. SolGeom II 75
smarowno wszystko idzie ,
wszystko pójdzie smarownie ,
wszystko smarownie idzie
patrz: WSZYSTKO
  • - Táki zbior/ błogosławi Bog/ prozen chćiwośći/ Táki nie vkłopoce/ áni łbá vłomie Owszem wszystko smárownie idźie iák po iaiu. OpalKSat1650 26
  • - Łacno porozumieć, że łáská i łáskáwość oliwá to, smárowno wszystko idźie, gdy kto łáskę ma, á gdy niechęći nástąmpią, wszystko skrzypiąc poydźie. MłodzKaz I, 454
  • - Nie samemi ślubami i babskiemi modłami pomocy Bogów dostaiemy: ieśli czuyności, pracy przezorney rady nie pożałuiemy, wszystko nam póydźie smarownie: ieśli zaś ręce opuściwszy, leniow wszystko rozpoczynać będźiemy, próżno pomocy bogów wzywać; na ten czas oni rozgniewani i obrażeni. SallusPilchWoj 102
nie ustawać w czymś
patrz: USTAWAĆ
  • - Opuscił tedy uszy Arcybiskup powątpiwaiąc w Swoiey Intencyiey ale postaremu nie ustaie w dopinaniu y ma nadzieie. PasPam 230
  • - Nieustawa owazny Cynegirus wprzedsię wziętey impezie. PasPam 86v
ustawa zakonna
patrz: USTAWA
  • - Zakonnik ieden/ że nie chciał żyć wedle ustaw Zakonnych/ Szyię złamie. A drugi/ że nikczemnie y nieuważnie odpráwował/ powietrzem umrze/ y ták ci wszyscy dziś będą potępieni. OkolNiebo 88
ustał ból
patrz: USTAĆ, USTANĄĆ
  • - Tegoż nie ustał mi bol w ręce prawey y włokciu - Owszem y w nodze prawey Suchy bol nadwuch mieyscach Odezwał się. SapADiar 162
goździki kramne
patrz: GOŹDZIK, GOŹDZIK, GWOŹDZIK
  • - Wziąwszy [...] nasienia Bazyliowego/ Gwoździkow kramnych po poł szkrupuła. SyrZiel
  • - Wziąć każe [Vigo] co naświeższego Nárdusu Indyáńskiego/ Alenki/ ktorą Aloe Epaticam zowią: Tucyey/ Gwoździkow kramnych/ káżdego po rowney części. SyrZiel 33
  • - goździki kramne T III 412
goździk polny
patrz: GOŹDZIK, GOŹDZIK, GWOŹDZIK
  • - Pęcek z iabłek Cytrynowych, zlekka przetłuczonych, kwiatow Miodunkowych, ábo wołowego Języka, kwiecia Gwoździkow polnych, káźdego po łocie. To wszystko co nadrobniey posiekać, w worek płotná wietchego wsypać, y do báryły, ktoraby czternaście, ábo piętnaście gárcy winá w się wzięłá, we śrzodku zawiesić. SyrZiel 354
anyż kramny
patrz: KRAMNY
  • - Anyż kramny/ Anisum [...] Słodki anyż [...]. Kn 7
zwykło bywać
patrz: ZWYKNĄĆ
  • - Choć się oto niestarał togo nieraz przy iego [Lubomirskiego] Ludzkosci iak to zwykło bywac w komplementach od Zołnierzow Doboszuiących takie potykały słowa: Tobie zacny Panie trzeba unas bydz krolem Polskim. PasPam 149av
krótka broń
patrz: KRÓTKI
  • - Agar Spartanski Na Przymowke o krotką bron iakoby się Na Theatru[m] raczi zesła Nis na łowy [...] odpowiedział. HerbOr 359-360
banicja zadworna
patrz: ZADWORNY
  • - Nie tylko pozwami zadwornym ludzi turbować, ale i banicyje zadworne przeciwko prawu otrzymywać [należy]. AktaKrak II/1 34
do banicji kogo pozwać
patrz: POZWAĆ
  • - A ieśliby kto w tym czasie w Uniwersale prefigowanym nie oddał [łanowego], tedy go ma Poborca sam ex delatione sui, ná Roki Querellowe przed Urząd Grodzki onego Powiatu albo Ziemie, peremptoriè pozwać: [...] A ieźliby na takowy pozew nie stanął citatus ma bydź in lucro kondemnowány, á potym do bannicyi na drugie Roki Sądowe ma go pozwać ex delatione sui Poborca [...]. VolLeg III 316
na co banicją włożyć
patrz: WŁOŻYĆ
  • - Potym się Cesarz na kostnitz y magdeburg wolne Imperij miasta obrocił y na nie banicyą włozył. IntrHist 221
bankiet zawołany
patrz: ZAWOŁAĆ
  • - Tyktá w Perskim ięzyku rozumie się bánkiet záwołany. StarKaz II, 58
  • - Trąbić każ na Ziemiány Stroiąc Bánkiet záwołány. KochProżnLir 190
  • - Po [...] Koronácyi [...] Z. Kościoła Koronáta wiodą ná Pokoie, Gdzie Bankiet záwołany y hoyne nápoie. ChmielAteny1755 I II, 372
bankiet elearski
patrz: ELEARSKI
  • - Jana Rozdrażewskiego bankiet Elearski, wetami zacny nad wszystko wdzięczniejszy. DembPrzew 44
bankiet godowny
patrz: GODOWNY
  • - Spráwiedliwością ostrożony, Uboższy możnych kroci grozy, Wiąże swych zdrajcow w ich powrozy. Przyjętą wiárę zbor umowny Nád wdzięczny bánkiet ma godowny. JurkPieś A2
bankiet studencki
patrz: STUDENCKI
  • - Ten Penał, wpisawszy się w natię, idzie na Convent to iest bankiet studencki, gdzie oni piją; tam powinien Access im dać, to iest według którego conditiey, kilka Talerów, dlatego że go przyięli do swey companiey. GollPam 12-13
uspokoić wojnę
patrz: USPOKOIĆ
  • - Będzie na to czas uspokoiwszy da Pan Bog Woynę tak straszną Turecką. PasPam 243
lecieć jak wiatr ,
lecieć jako wiatr
patrz: WIATR
  • - Zawoła Pąn nachłopca á nie idziesz Nie biezysz na swych nogach nie widzisz Korbacza A chłopiec leci iak wiatr zaraz czyniąc co Pąn Kaze albo zawoła [...]. OpalKSat 7v
  • - Lecz Arnold zanim z kilką swych do koni Przypadszy, leci iako wiatr w pogoni. OblJasGór 56v
niedzielni bracia
patrz: NIEDZIELNY
  • - niedzielni bracia. ungetheilte Brüder, die ihr Bäterliches nicht getheilet haben. des fréres qui n'ont point partagé la succession paternelle. T III 982
zalecić komuś usługi
patrz: ZALECIĆ
  • - Wiadomo czynię [...] Ich MSCiom Stanu Rycerskiego[...] MMPanom y Braci zaleciwszy usługi moie. PasPam 160v
tatarzy nohajscy
patrz: NOHAJSKI
syryjski bławat
patrz: SYRYJSKI
  • - [...] słudzy Iedni pięknie przybráni stali, w kupie drudzy Wychodzili z pokoiow, iedni w drogich szátách, Ci w lámách rożnych, insi w Syriyskich bławatách. DamKuligKról 28
syryjska trzebula
patrz: SYRYJSKI
  • - WOszczycá álbo Bucień/ iest trzeci rodzay/ Syriyskiey ábo Cylickiey Trzebule. SyrZiel 1198
bot.
opich syryjski
patrz: SYRYJSKI
  • - Syriyczyk/ álbo Opich Syriyski/ Rozdział 44. Sison Sinnus Apium Syriacum SyrZiel 150
tyryjski bławat
patrz: TYRYJSKI
  • - Stroy się iako chcesz w Tyryskie bławaty, Iednak bez cnoty wstydzą się szarłaty. MikSil 305v
chorągiew nosić
patrz: NOSIĆ
mydło nosić
patrz: NOSIĆ
wieczerzą nosić
patrz: NOSIĆ
karty nosić
patrz: NOSIĆ
habit nosić
patrz: NOSIĆ
  • - Niech habit różny noszą i różne baczmagi, Aby znano, co poseł, co trybunalista, Co senator, prokurat, a co też dudzista. StarVotBar I I 311
nu jeno
patrz: NU
  • - [Bogaty młodzieniec z Ewangelii] owo zgołá miał przymioty, áby wielu oszukiwał. Nu ieno Tálentaciku, co to ná cię choć i Christus weyzrzy, zákocha się w-tobie [...] Nie oszukiway, nie zdradzay [...]. MłodzKaz I, 446
nu jedno ,
nu jeno ,
nuż jedno ,
nuże jedno
patrz: NUŻE, NU, NUŻ
  • - Nuieno Soyka bracie pogodzmy ich teraz Niech sie przy nas przeproszą y obłapią zarasz. KodKon 122
  • - Nuż/ nu/ nużé/ nuż iédno. Eia [...] Age licemini [...]. Kn 554
  • - Hortandi [...] Nu iedno/ nuże iedno En nu doch KellGram 179
kupić coś na sposoby
patrz: KUPIĆ
rodzony stryj
patrz: STRYJ
  • - Luboc to tam uwięzili w rękach Rodzonego dziecinnego Stryia [...] Alec ia o ciebie się nie frasuię. PasPam 222
lecieć by strzała ,
lecieć jako strzała
patrz: STRZAŁA
  • - [Akteon] leci by strzała po boru sosnowym, zbywając w gęstych zaroślach pogoni własn<éj>, co goni. MiasKZbiór 270
  • - Łódź leci, jako strzała, puszczona z cięciwy, Albo jak po powietrzu ptak, obłowu chciwy. ArKochOrlCz III 292
uszy zatykać
patrz: ZATYKAĆ
  • - Krola z Bawicielem swoim nazywali asz uszy zatykał. PasPam 264
aloes przyprawny albo płukany
patrz: PŁUKANY
  • - Aloes lota et rosata. Gewaschen Aloes. Aloes przypráwny albo płokány. GuldOn 33
aloes zwyczajny
patrz: ZWYCZAJNY
  • - Weźmi Aloesu zwyczáynego ćwierć łotá [...] uczyń bárdzo subtelny proszek, ktory wdmuchiwáy w oko z piorka. VadeMed 76
cebula zwyczajna
patrz: ZWYCZAJNY
  • - WEŚ [...] Cybule zwyczayney głowek dwánaście. CompMed 549
zwyczajny płat
patrz: ZWYCZAJNY
  • - [...] ktore [pieniądze] do dnia dzisieyszego zá 6/8/9 Miesięcy z zwycżáynym płátem po sześci abo 10. Złotych od Stá płácąc/ oddáć y zápłácić będę powinien. DobrPol II, 242
chłopskie urodzenie
patrz: URODZENIE
  • - Ten Ligeza zwiczay miał ze zadne[go] sliachcica, tylko chłopy za sługi chowywał, Iako wtey Księdze odNiego sług y Vrzennikow bardzo wielie chłopskiego urodzenia co beli. TrepNekLib 96
chłop z urodzenia (sz. zm.)
patrz: URODZENIE
  • - Brzezinski [...] chłop iest zurodzenia y niedowiedzie te[g]o aby mialby[ć] Sliachcic. TrepNekLib 42
  • - Udaiesię zasliachcica, ale iescze y iednego niewidziałem choc zurodzenia iawny chlop, ktory na ski nazuałsię, zeby do swey familiey chłopskiey miałsie przyznac. TrepNekLib 45
  • - Sliachcicęm zwal się ale ie[go] osoba chlopęm grubym z urodzenia oznaymowała go TrepNekLib 83v
wolność od czegoś
patrz: WOLNOŚĆ
  • - Béspiéczeństwo/ béspiéczność/ wolność od niébéspiéczeństwá/ Securitas. Kn 20
wolnością darować (sz. zm.) ,
wolność darowana
patrz: WOLNOŚĆ
  • - JEsliby mąż spał z niewiástą y obcował z nią/ á oná będąc niewolnicą/ byłáby mężowi poślubiona/ á nie byłáby okupiona/ áni wolnością dárowána/ oboje będą karáni: ále nie ná gárdle, ponieważ nie byłá wolno puszczoną. BG Kpł 19:20
  • - [...] a w rzeczy Samey Wolnoscią go darował y bogato zapłacił, od komendanta Okrętu owego wziąwszy Swiadectwo ze go przyiął na to aby go Manriquisowi iako nayprędcey Stawił [...]. HistŚwież 190
  • - LIBERTE [...] Darować wolnością wysiekacza, zasłuzonego w Igrzysku szermierskim, uwolnić go od dalszych utarczek y poiedynkow igrzyskowych. DanKolaDyk 260
wolność woli
patrz: WOLNOŚĆ
  • - Bo przeznáczenie do Niebá, nikogo nie przymusza, nikogo nie zniewala, y przeznáczony ták może dobrze y źle czynić, iáko y nieprzeznáczony y pátrząc ná wolność woli może utrácić chwałę sobie nágotowáną przeznáczony, iáko iey nábyć nieprzeznáczony. TylkStrom 114-115
  • - Bog też wolności ludzkiey woli nie powie, mogł by dáć większe pomocy do powstánia, ále się ich niegodnym człowiek uczynił ták wiele rázy niemi wzgárdziwszy. Iest Bog miłosierny, ále też y spráwiedliwy. TylkStrom 37
mieć wolność /coś robić/
patrz: WOLNOŚĆ
  • - Mając tedy, bracia! wolność , wnijść do świątnicy przez krew Jezusową, 20. (Drogą nową i żywą, którą nam poświęcił przez zasłonę, to jest przez ciało swoje.) BG Hbr 10
  • - Mamy ołtarz, z którego nie mają wolności jeść ci, którzy przybytkowi służą. BG Hbr 13
  • - Jeźliby też sprzedał dom mieszkania w mieście murowanem, będzie miał wolność wykupić go, póki nie wynijdzie rok sprzedania jego, cały rok będzie miał prawo do wykupienia jego. BG Kpł 25
  • - Izali ja tylko i Barnabasz nie mamy wolności, abyśmy nie pracowali? BG 1Kor 9
  • - Izali nie mamy wolności jeść i pić? BG 1Kor 9
  • - Izali nie mamy wolności wodzić z sobą siostry żony, jako i drudzy Apostołowie i bracia Pańscy, i Kiefas? BG 1Kor 9
  • - Piwa każdy gbur trzy beczki we żniwa ma wolność sobie zrobić. OpisKról 415
  • - [...] mają wolność młyn budować na najbliższej strudze przy wsi [...]. OpisKról 450
  • - Jakoż z zezwoleniem i akceptacyją tychże pp. frochtarzów postanowiliśmy z niemi na przyszły czas kontrakt tenoris sequentis, który jednak administracyja żupna pro exigentia czasu lub okoliczności zawsze mieć będzie wolność odmienić lub co do niego przydać. InsGór 1743 156
na wolność
patrz: WOLNOŚĆ
  • - Duch Pański nade mną; przeto mię pomazał, abym opowiadał Ewangieliję ubogim; posłał mię, abym uzdrawiał skruszone na sercu, abym zwiastował pojmanym wyzwolenie, i ślepym przejrzenie, i abym wypuścił uciśnione na wolność; BG Łk 4
  • - Któż wypuścił osła dzikiego na wolność ? a pęta osła dzikiego któż rozwiązał? BG J ijo 39
pod przysięgą bożą
patrz: PRZYSIĘGA
przysięga hołdownicza
patrz: PRZYSIĘGA
  • - Hołdowny. Hołdowniczy. zinsbar; Huldigungs-; mit Lehns-Pflicht verpflichtet. tributaire, hommager, hommagé, lige. hołdownicze prawo. Lehen-Recht. droit féodal; droit des fiefs. przysięga hołdownicza. Huldigungs-Eid. un hommage; serment de fidelité. T III 452-453
wolny przystęp (sz. zm.)
patrz: PRZYSTĘP, PRZYSTĄP
  • - [...] o Najady! że każdy kwiat polny Zrywać na wieńce zawsze macie przystęp wolny. ZimBSiel 118
  • - Ale jeden z nich [Kupidynów], nad insze swawolny, Kształt jej [śpiącej dziewczyny] rozpinał i do piersi wolny Oczom swym przystęp sprawił [...]. MorszAUtwKuk 160
upuścić okazyją
patrz: UPUŚCIĆ
  • - Upuscilismy dla nieposłuszenstwa okazyią taką zebysmy byli Ięzykow nabrali y dobrą otrzymali sławę. PasPam 239
rzecz uprzykrzona
patrz: UPRZYKRZONY
  • - Y uciekaiąc mu zle y gonic go rzecz uprzykrzona. PasPam 268
przywileje chłopskie
patrz: PRZYWILEJ, PRZYWILEG
  • - Do Osieka ztąd 30 mil tylko. Bydz tam zas summa neccessitas, abym cale postanowił to Starostwo y wprzywileiach chlopskich y w wpowinnosciach y w intratę. OpalKListy 168
budowanie na cudzym gruncie
patrz: GRUNT
  • - Budowánie ná cudzym gruncié/ Superficies [...] Superficium [...] Superficiaria aedes [...]. Kn 51
chłopski grunt
patrz: GRUNT
  • - Uskarzał się o to ze zyto przezen na chłopskim pustym Gruncie zasiane w niebytnosci samego Ie[go] Msci Pana Szostowickiego [...] chłop ten grunt osiadł. DekrŻmud 29a
mieć w czymś upodobanie
patrz: UPODOBANIE
  • - NiewSyryiskiem iedwiabiu [jedwabiu] Albo w Sydonskiey Purpurze ale w Hartownym Pancerzu swoie miał upodobanie. PasPam 206
upodobać sobie coś do kogoś
patrz: UPODOBAĆ
  • - MSCi Panowie do was to widzę coś sobie upodobał Nieprzyiaciel ale nieboy cie się będzie was Corpus sekundowało. PasPam 106v
stworzenie boskie
patrz: STWORZENIE
stworzenie boże
patrz: STWORZENIE
alkierz wypuszczony nienakryty
patrz: NIENAKRYTY
  • - alkierz wypuszczony nienakryty. Trompeter Gang. balcon, galerie. T III 5
potrzeba przypadła (sz. zm.)
patrz: PRZYPAŚĆ
  • - VENIR (Arriver) [...] Jeśli by ci przypadła pilna potrzeba, iest tám nádworze stolec y insze wszystkie wygody. DanKolaDyk II, 569
  • - [...] dzieciom [...] ten defekt zwyczayny, to iest ryby w łóżku łowić co pochodzi częścią ze zwyczáiu że się wstać niechce gdy potrzeba przypadnie, w czym zasnąwszy snem głębokim puszcza pod się [...]. VadeMed 220
umyć ręce
patrz: UMYĆ
  • - Tákże wszyscy Stárszy miástá onego/ ktore jest nabliższe zábitego/ umyją ręce swoje/ nád jáłowicą śćiętą w dolinie. BG Pwt 21, 6
umyć nogi
patrz: UMYĆ
  • - Co masz czynić, Judaszu, czyńże już co prędzej, Bo się nazad Żydowie upomnią pieniędzy. Idź, kędy masz iść, droga czeka cię otwarta, Masz kałauza: lepszy być nie może nad czarta. Nogiś umył, na gałąź więc by się nie bawić; Wziąłeś na strawę chleb, lecz waruj się udawić. PotZacKuk I 558
podnieść lament nad kimś
patrz: PODNIEŚĆ
  • - Y podniosą nád tobą [Tyrem] láment/ Y rzeką do ciebie: Iákoś zginęło o miásto! BG Ez 26, 17
  • - Synu człowieczy/ podnieś láment nád Krolem Tyrskim [...]. BG Ez 28, 12
puścić się w lamenta
patrz: PUŚCIĆ SIĘ
  • - LAMENTATION [...] Puścić się w płacz lamenta szlochanie ryczenie iák baba. DanKolaDyk II, 186
kwitowe adracyjonalne
patrz: KWITOWE
gryzienie sumienia (sz. zm.)
patrz: SUMIENIE
  • - Lecz nie taka jest nielitość cesarza j. m. jako ich [heretyków] summienia gryzienie, bo z pokojem wojsko Pragę przeszedłszy, z wielką skromnością poszło przez Czechy aż do Szląska. DembPrzew 116
  • - Syntheresis. Das Nagen der Vernunfft. Griżenie sumnienia. GuldOn 74
  • - A widząc iż go Pan Bog iáwnie nie zkarał/ y nie wygnał z kościołá/ był bespieczen ná sumnieniu swoim rozumieiąc/ iż iuż zápomniał Pan Bog grzechu iego; y chodził po wszytkie dni do kościołá rowno z drugimi/ lubo miał gryzienie sumnienia vstáwne wewnątrz. StarKaz II, 228
  • - A przeciwnym záś sposobem będąc niemym w niepráwościách musiemy vstáwnie gryzienie sumnienia cierpieć/ vstáwnie bydź w strachu y boiáźni śmierci vstáwne piekło cierpieć ná duszy. StarKaz II, 279
  • - Et tamen nihil amplius, mundi honores habẽt, nisi salutiones externas, verba adulatoria, caeremonias honorificas A wewnątrz gryzienie sumnienia/ y boiaźń vstáwna śmierci. StarKaz II, 73-74
  • - Przeciwnym záś sposobem/ by niewiem iáka roskosz była/ nigdy człowiekowi prágnącemu niebá/ sercá iák náleży ucieszyć nie może/ z ktorey to y obrázá Boska/ y nieposkoynego sumnieniá gryzienie/ y ták iáwne Zbáwieniá niebespieczeństwo/ y nákoniec ieśli by czásu do popráwy nie dano/ wieczna zgubá koniecznie nástąpić musi. BujnDroga 271
  • - [grzech] wnętrzny pokoy w gryzienie sumnieniá y kłotliwe niepokoie przemienia/ przyspiesza śmierć/ á często nieszczęśliwą/ ná Bogá vstáwnie Vindica, Vindica o pomstę wołá. BujnDroga 44
  • - Przeto kto grzeszy z náłogu/ grzeszy ochotnie/ z uciechą/ nie czuie owego gryzienia y przestrachu sumnieniá/ ktore czuł/ gdy pierwszy raz zgrzeszył/ álbo drugi raz odpádł. BujnDroga 79
  • - Gryzienie [...] gryzienie sumnienia. das Nagen, die Bisse des Gewissens. sinderesse; les remords de la conscience. T III 429
nic wart
patrz: WARTY, WART
  • - [Sługa, który zakopał talent] dzielne pomocy Boskie iákoby nic warte nie były/ bez skutku psuie. BujnDroga 418
  • - VALEUR [...] Un homme de nulle valeur [...] Człowiek nic wart nic nieważący nikczemny. DanKolaDyk II, 564
umieć co na pamięć (sz. zm.)
patrz: UMIEĆ
  • - Weźmy z sobą dwie babie, Truchnę i Kromczonkę, Bo też ony na pamięć umieją koronkę. PerDziadGrzesz 410
  • - Kiedy pili za zdrowie Carskie Tom ia owe Tytuły musiał wymieniać z karty [...] kiedy zas zazdrowie krola naszego to ie Sąm tylko Stolnik umiał na pamiec a wszyscy insi z karty czytali. Bo iak się wczym by naymniey omylisz to znowu wszystkie zaczynac trzeba choc bys iuz był u konca. PasPam 164v
umieć po łacinie
patrz: UMIEĆ
  • - Aprzyiechawszt tam iako bym nieumiał połacinie po kazałęm assygnacyią kommissarską. PasPam 63
umieć po polsku
patrz: UMIEĆ
umieć po włosku
patrz: UMIEĆ
  • - Przyprowadzili iednego Co umiał po Włosku. PasPam 63
wzruszać czego
patrz: WZRUSZAĆ
  • - Responde Czemus wzruszał pokoiu o ktorey Narody zawsze do Nieba Supplikuią. PasPam 195v
na wznak
patrz: WZNAK
  • - Padła na Szląsk, Czechy, okrutna mania [reformacja], Ale w większym strachu była Frankonia, Nuż pot ogrojcowy puściła Hassya, Padła jak w ogrojcu na wznak Alzacya, i Biponcya. DembPrzew 4
kwadrat krzyżokątny
patrz: KWADRAT
  • - Ná niedostępney (CN,) ktorey końcow nie widáć tylko zpunktu sámego (D,) stoiącego nie przećiwko tey linii, wyznáczyć kwádrat Krzyżokątny ná źiemi. SolGeom II 125
  • - PRzećiągnąẃszy ẃćiąż przez koniec E, ćieniu záłamánego DE, liniią HES, krzyżową sámey wysokośći CHB, y postáwiwszy ná niey ES, długość stylu ES ná Instrumenćie reprezentuiącą: y w iey końcu S, przydawszy krzyżową SG, wyrażáiącą długość ćieniu ná instrumenćie częśći 15; stánie kwádrat krzyżokątny CHED, o rownych śćianách przećiwnych CH, DE, y CD, HE: stáną tákże dwá tryánguły podobne BHE, y GSE. SolGeom II 43
grzebło zębate
patrz: GRZEBŁO
  • - grzebło zębate. zackichter Striegel. étrille dentellée. T III 431
kwadrans astronomiczny
patrz: KWADRANS
na współ
patrz: WESPOŁY, WSPÓŁ, WSPÓŁ, WESPÓŁ, WEWSPÓŁ
  • - Turze waruie sobie Slaga, że iezeliby mieli roznic sie z sobą, powinien Korda nadgrodzic poprawę y pobudynki, według uznania ludzi, zeby zas sprzyczki nie było między niemi, wyraza się tu, ze gornią połowę budynku, t. i. połowę sieni, izbę, kumorę y staynią kupuie, stodołę zas, ktorą maią stawiac, to powinni na wspoł budowac, pokrywac zas będzie kozdy nad sobą pola według umowy między sobą przy ludziach. KsTorUl 3, 397
jak wicher lecieć
patrz: WICHER
  • - Więc tedy hasło dawszy sobie słowem: Nu, bracia, dalej! - dopier skoczą społem Jak wicher lecąc. BorzNaw 164
wielebny w Bogu
patrz: WIELEBNY
surowo karać (sz. zm.)
patrz: SUROWO, SUROWIE
  • - Niewypowiedźiana rzecz iest/ iáko się z nimi ostro ći Evnuchowie obchodzą/ wglądáią pilnie w naymnieysze ich ruszenie/ y niemász ták máłego występku/ ktoregoby niemieli surowo karać. RicWielJMon 33
  • - Nie uwáżáłem nędzny grzesznik karań onych W mym upadku; y mąk mnie za grzech náznacżonych/ Ktoremi nieṕrzyiaćiel ow grzechu Wszechmocny/ Pokazuiąc przećiwko temu swoy gniew mocny/ Co wielką nienawiśćią záwsze przesladuie/ Kárze surowo/ y swą ṕomstę okázuie. BesKuligHer 48
  • - Tych, ktorzy Praw od niego ferowanych nie obserwowali, funkcyi swey nie należycie pilnowali, surowo karał, z nikim nie chciał przestawać, oprócz sekretnych Konsiliarzow, na woynie iednák Victor chwalebny. ChmielAteny IV 599
surowo /coś/ jeść
patrz: SUROWO, SUROWIE
  • - Surowo co iéść/ Crudè [...]. Crudum, vel crudum cibum edere. Kn 1084
  • - surowo co ieść. etwas roh essen. manger une chose cruë. T III 2204
surowo jedzący
patrz: SUROWO, SUROWIE
  • - Surowo iédzący/ [...] Omophaga [...] crudorum esus. Kn 1084
surowo się /z kim/ obchodzić
patrz: SUROWO, SUROWIE
  • - surowo śię z kim obchodźić. mit einem strenge verfahren. rudoïer qu; traiter qu. rudement. T III 2204
bicz surowości
patrz: SUROWOŚĆ
  • - [...] oto plecy y cáłe Ciało násze pod bicze surowości Twoiey poddáiemy [...]. DanOstSwada V, 23
władza biskupia (sz. zm.)
patrz: WŁADZA
  • - [...] do [urzędu biskupiego] przynależy sądzić o práwdzie/ pism tákowych/ y one władzą swą Biskupią potępiáć/ ieśliby złe były/ y ich zákázywáć [...]. SzemGrat 22
  • - Biskupstwo/ Biskupia władza/ urząd/ godność. Pontificatus, [...] Antistitium, [...] Pontificium. Kn 32
  • - Biskupstwo/ Biskupia władża/ urząd godność. Pontificatus, Pontificium Wiskupiste/ wałodzia Wiskupo. SzyrDict 17
bot.
włoski Matki Bożej
patrz: WŁOSEK
boleść wnętrzna
patrz: WNĘTRZNY
  • - [Chrystus] znosił boleści wnętrzne/ y zewnętrzne/ krzywdy/ zelżywości/ vrągániá/ niewdzięczności/ zdrády y czyhániá ná śmierć niepoiedenkroć od złośliwych ludzi. BanHist 109
wnętrzne bóle
patrz: WNĘTRZNY
  • - Milcz miłości! niech mowi wnętrznych pámięć bolow, Zábił mi Oycá, chociasz poimał dwoch Krolow [...]. CorMorszACyd 163
wszem wobec (i każdemu z osobna)
patrz: WOBEC
  • - Przezacnemu narodowi Ruskiemu/ posłuszeństwa Wschodniego/ wszem wobec Duchownym y świetskim/ wszelkiego stanu Oycom/ Bráći y Pánom swoim wysoce vczczonym/ y wielce miłym/ łáski/ pokoiu y miłośći od Bogá Oycá y Páná nászego IEZVSA CHRISTVSA, w Duchu S. vprzeimie modli życzy y winszuie. SmotApol 1
  • - Wszem wobec i każdemu z osobna, komu to wiedzieć należy, teraz i na potym będącym, tym naszym listem oznajmujemy, iż mając baczenie na przyczyny niektórych zacnych osób... JewPriv II 173
żal /kogoś/ ujął (sz. zm.)
patrz: UJĄĆ
  • - Ten [pustelnik] kiedy go na oney nadiachała drodze Panna z Angelską twarzą, y widział ze srodze Pobladła y z troski y z trudu zemdlała Zal go uiął widząc co nędznica cierpiała [...]. ArKochOrl 13
  • - [Bradamanta] skoro o Rugierze zrazu usłyszała Na twarzy się wesołą byc pokazowała Ale skoro [Pinabel] przypomniał ze w okowy wzięty Viął ią zal y smętek wielki niepoięty [...]. ArKochOrl 19
niech nie wspominam
patrz: WSPOMINAĆ
  • - Niech nie wspominam Węgierskiey skończoney woyny, Prus recuperowánych, Moskiewskich Woysk pod nogi Páńskie poddánych, Kozakow woyną y Tráctatámi uspokoionych, bo tego nayiádowitsza zazdrość ubliżyć mi nie może. LubJMan 13
wsiąść na koń
patrz: WSIĄŚĆ
  • - Wydał Uniwersały Krol [...] udaiąc że to przeciwko Szwedom wiszącym iuż nad granicami, pokazuiąc gotowość swoię Gdy iuż wsiedli na koń Szlachta Litewska, Sapiehowie, dorozumiewaiąc się dobrze, że na nich gas czyniono, wyprowadzili też niemało Woyska, a naywięcey Cudzoziemskiego i Tatarów Litewskich w pole [...]. OtwFDzieje 58
alteracja kwalitatyw
patrz: KWALITATYWA
  • - Alteracya kwalitatyw iest przemożenie iednego accydensu nad drugi przez intensyą, to iest pomnożenie iednego á drugiego dyminucyą. BystrzInfElem S2
wstępnym bojem
patrz: WSTĘPNY
wstępna śrzoda
patrz: WSTĘPNY
wstyd zachować (sz. zm.)
patrz: WSTYD
  • - Wstyd/ vczciwość wszędy záchoway. KnAd 1266
  • - Wstyd. 1) Schamhaftigkeit [...] pudeur, f. bonne honte, honnête [...] zachować wstyd [...]. T III 2639-2640
stracić wstyd
patrz: WSTYD
  • - Pozno się wstyda, kto straci wstyd w czele, Plecie ledaco: gdy ogniem dokuczy, Kat złodzieiowi nabolesnym ciele, Mow: bo rownego niemasz ognia szynie, Ktora wmiłosci grzeie się kominie. PotSyl 28
wstyd utracić
patrz: WSTYD
  • - Bo iáko oszáláłego/ choć skacze/ táńcuie/ śpiewa przecie go nikt dobrey myśli vżywáć nie rozumie: Ták też y opilcy/ ktory wstyd y rozum opilstwem utrácił/ żaden nigdy dobrey myśli przypisáć nie może [...]. StarPopr 21
wstyd utracić
patrz: WSTYD
  • - Białegłowy záś ten frásunek miewáią/ dla vtrácenia czystości/ y siroctwá/ będąc ábowiem porzucone od miłośnikow/ z ktoremi w nádzieie małżeństwá obiecánego/ wstyd vtraciły [...] do rátunku y pomocy szátáńskiey/ iákożkolwiek vdáią się [...]. SpInZąbMłot 32
wstyd odnosić
patrz: WSTYD
  • - Połóż poważne pióro, złóż jarzmo z swej szyje, Wytchnij co, wół ustawny w pracy krótko żyje. Mniemam że tak uczynisz, o co pilnie proszę, Odmiotu ani wstydu niechaj nie odnoszę. GrochWiersze 288
  • - Pánom wielkim czásem się to zeydzie/ ktorzy z wiádomości o prędkich spráwách ludzkich/ mogą ztąd co pożytecznego przynieść Rzeczyposp: ále drugim nic po nowinách/ ktorzy iedno o nich się dla tego pytáią/ áby ich sąsiádom vżyczáli/ zá ktore czásem wstyd odnoszą/ y złe mniemánie od ludzi. StarPopr 69
we wstyd popaść
patrz: WSTYD
  • - Czemu dzieci boią się mowić przy nieznaiomych: To bowiem spráwuie áby przed nimi w iáki wstyd nie popádli. TylkRoz 275
wstyd stracić
patrz: WSTYD
  • - Wstyd [...] 4) Jungferschaft [...] pudicité virginale, pucelage, m. virginité [...] wstyd straciła [...]. T III 2639-2640
wstyd odjąć /komuś/
patrz: WSTYD
  • - Wstyd/ aliter. Wstyd odjąć pánnié/ i. pánieństwo. vide Dziéwictwo. Kn 1297
  • - Gdy Bog [Zeus] zgromádzonymi ná to ciemnościámi Szeroką ziemię okrył/ y zábieżał drodze/ Y vcieczkę wściągnął/ y wstyd odiął niebodze [Jo, córce Inacha]. OvOtwWPrzem 35
wstyd wziąć /komuś/
patrz: WSTYD
  • - OSTER se dit figurémens pour enlever, ravir, oster l'bonneur à une fille. Depudicare virginem [...] ODEBRAĆ gwałtem pozbawić odebrać wziąć wstyd Pánnie [...]. DanKolaDyk II, 319
wstyd odebrać /komuś/
patrz: WSTYD
  • - OSTER se dit figurémens pour enlever, ravir, oster l'bonneur à une fille. Depudicare virginem [...] ODEBRAĆ gwałtem pozbawić odebrać wziąć wstyd Pánnie [...]. DanKolaDyk II, 319
wstyd brać /komuś/
patrz: WSTYD
  • - Dla tego iáko vczciwa y wstydliwa służebnicá/ gdy Pan iey wstyd chce brać/ idzie do sędziego/ y prosi być wolną: ták y te kreátury [dobra doczesne] wołáią swym sposobem ná spráwiedliwość Bożą/ y proszą áby wolne były od gwałtu y krzywdy/ ktorą im czynisz. BirkNiedz 100
wstydu stradać
patrz: WSTYD
  • - [Pluto] iako Tyran piekielny Krolewską Dziewczynę/ z łona matki ucieszney uniosł Proserpinę/ A ta wstydu stradawszy y ust koralowych/ Kopci się nieszczęśliwa w łunach Awernowych. TwarSLeg 2
wstyd panieński (sz. zm.)
patrz: WSTYD
  • - Sámá ią (Cecylię Renatę) cnotá/ y wrodzone Cesárskié pánieńskim wstydem wytuczone obyczáie swymi piersiámi karmiły. WojszOr 37
  • - Stárzy Pogánie nákładszy koszyczek liliey ślicznych ofiárowáli ie Nimphom ná znák wstydu pánieńskiego [...]. StarKaz 450
  • - Wstyd panieński na niewstyd psom Krymskim wydany, Niewinne obrócone dziateczki w pogany. ZimBSiel 149
  • - [...] pokora niezmyślona, prawdziwe Nabożeństwo, nieprzymuszone posłuszeństwo, cichość, skromność, wstyd niepokalany Panieński, y inne świątobliwe przymioty, do ktorych tá zacna Pánná przy wrodzoney sposobności,z dozornego wychowania Bogoboyney Rodzicielki pochop wziąwszy, ná wszeláką dá Bog pociechę y ozdobę z tym wszytkim idzie dziś w dom W.M.P. [...]. DanOstSwada II, 18
  • - Krolowá IMC P.M.M. przyięłá w Dom swoy Krolewski Dámę, ktorá w swym mieyscu nie miáłá inquitatem fatorum, wychowáłá w Swiątnicy tey swey Páńskiey, gdzie wszytkie wysokie Pánieńskiego wstydu przymioty, wszytkie wypolerowáney grzeczności ozdoby, wszytkie doskonáłey pobożności y skromności decora stateczną sobie zásádziły Stolicę. DanOstSwada II, 5
  • - Wstyd. 1) Schamhaftigkeit [...] pudeur, f. bonne honte, honnête [...] uroda przy panieńskim wstydzie [...]. T III 2639-2640
wstyd białogłowski
patrz: WSTYD
  • - Toczyła się Traiedya, Wesele wkrakowie spompą droga do Moskwy na kotczych, na karetach, zokrotnym orszakiem Białychgłów wesele się odprawiło a ze zaraz w kilka dni Szalbierza zabito y naszym się dostało, wstydowi Białogłowskie[mu] nieprzepuszczono [...]. ŻółkPocz 6
wstyd obnażyć
patrz: WSTYD
  • - Wstyd aliter. vt wstyd obnáżyć/ i. członki wstydliwe. v. Członek wstydliwy. Kn 1298
  • - Wstyd. [...] 5) die Scham, die Schamglieder. [...] les parties honteuses ou naturelles. [...] wstyd obnażyć [...]. T III 2639-2640
wstyd rumiany (sz. zm.)
patrz: WSTYD
  • - Z trzaskiem na Pana wrzucą znak śmierci okrutnej, przybywa rumianego wstydu twarzy smutnej. RożAPam 33
  • - Poczni rumionym, Synaczku jej młody, malować wstydem okrągłe jagody, a Onać wzajem łzy święte utóli i kryształowéj do piersi przytóli. MiasKZbiór 62
  • - Zwłaszcza kiedy noc dłuższa na niebieskiej szali Dzień przeważy, a ogień słoneczny świat pali, Natychmiast Bachusowi policzki nabrzmieją, A jagody się wstydem rumianym obleją. ZimBSiel 144
wstyd wrodzony
patrz: WSTYD
  • - Zawsze też Amor twój ode mnie stronił, Póki mię przed nim Wstyd wrodzony bronił; Niedługo jednak, jakoś mu doradził, Twój się Kupido z moim Wstydem zwadził. ZimSRoks 122
robić wstyd
patrz: WSTYD
  • - Widzi to Hetman że Woysko ucieka, począł zaiezdzac uciekaiących, prosic y modlić, aby sobie y narodowi tego nierobili wstydu [...]. HistBun 25
wstyd czynić
patrz: WSTYD
  • - [...] nasi iuz pryskać y uciekać poczeli, ale Krol dobywszy Szable mocno się uwijać począł po Obozie, wołając aby tego wstydu nie czynili, dla czego innych wołaniem y perswazyą zawracał, drugich zaiezdzał konie za cugle porywając y na zad cofając. HistBun 14
  • - Wstyd. [...] 3) Beschämung, Schande, die man einem macht [...] honte, afront, ignominie, confusion [...] sobie i Panu twoiemu wstyd czynisz. T III 2639-2640
wstyd wydrzeć /komuś/
patrz: WSTYD
  • - HONNEUR [...] wydrzeć wstyd Pánience iákiey zgwałcić [...]. DanKolaDyk II, 128
wstyd ponieść
patrz: WSTYD
  • - Iáki tám wstyd poniosłá czysta i poczciwa Eleonorá, stánąwszy przed táką gromádą ludu, á będąc cále nágą, ktorzy oczy ku ziemi dla wstydu spolnego spusczali. TylkStrom 56
wstydu /kogoś/ nabawić
patrz: WSTYD
  • - Lub to w maszkarze, lub się jawnie stawi, [kloc] Przecie was [panny] wstydu jakiegoś nabawi. Lepiey było iść leda za chłopinę W te mięsopusty, niż włóczyc szczepinę. WychWieś 29
  • - [...] postępek cały Córki mojej Wenery z Marsem tak wystawił, Że ją nowego wstydu u wszytkich nabawił [mowa Jowisza po śmierci Waleriana Otwinowskiego]. MorszAUtwKuk 129
wstydu uchodzić
patrz: WSTYD
  • - [...] karał [...] czytaniem u stołu rozdziału z Biblii. Odczytawszy stoiąc in infimo loco mensae, iesc pozwolił. Co sprawiło ze kazdy pilno się uczyc musiał, uchodząc karania, albo raczei wstydu. VorLetSkarb 87
na /czyjś/ wstyd /coś zrobić/
patrz: WSTYD
  • - Na swój wstyd potkali się z nim Maurowie wściekli: prędko byli przypadli, lecz prędzej uciekli. CorMorszACyd 62
  • - Y sam Krol Szwedzki, (iáko o tym wieści) Między inszemi strofował go [Millera] części, Wyrzucaiąc mu co raz na wstyd iego Isz nie mogł dobyc Kurnika iednego [...]. OblJasGór 171
bez wstydu /coś zrobić/
patrz: WSTYD
  • - Wziąłeś teraz zapłátę zá niecnoty twoie Máhometáńskie: widzisz w piekle Máhometá twego: widzisz iáko cierpi zá wszeteczną náukę swoię/ w ktorey pozwala wszelákich zbrodni z niewiástámi/ bez wstydu/ aż grozá wspomináć. BirkOboz 37
  • - Nietylko bydła, połcie, zboża [...] ale nawet okna listwy, łoża [...] a daleko więcey cyny, miedzi, żelaza i. t. d. wozami do miast [...] bez wstydu na przedaj wywożą [żołnierze niemieccy]. DembPrzew 71
  • - Wstyd/ wstydzenie się/ srómánie się/ absol. vt, wstydzenie się czégo/ záwstydzenie się. Pudor paupertatis [...] Pudor famae [...] Pudor patris [...] béz wstydu [...] záwstydzenie kogo. Kn 1297
  • - Celnictwo pełne niewstydu, o grosz ieden, o szeląg bez wstydu domaga się, Impudentiae plena sunt. Widzi że ubogi, nie masz co wziąć, krew z niego wysysa. MłodzKaz IV, 218
wstyd panieński (sz. zm.)
patrz: WSTYD
  • - Sámá ią (Cecylię Renatę) cnotá/ y wrodzone Cesárskié pánieńskim wstydem wytuczone obyczáie swymi piersiámi karmiły. WojszOr 37
  • - [...] pokora niezmyślona, prawdziwe Nabożeństwo, nieprzymuszone posłuszeństwo, cichość, skromność, wstyd niepokalany Panieński, y inne świątobliwe przymioty, do ktorych tá zacna Pánná przy wrodzoney sposobności,z dozornego wychowania Bogoboyney Rodzicielki pochop wziąwszy, ná wszeláką dá Bog pociechę y ozdobę z tym wszytkim idzie dziś w dom W.M.P. [...]. DanOstSwada II, 18
  • - Krolowá IMC P.M.M. przyięłá w Dom swoy Krolewski Dámę, ktorá w swym mieyscu nie miáłá inquitatem fatorum, wychowáłá w Swiątnicy tey swey Páńskiey, gdzie wszytkie wysokie Pánieńskiego wstydu przymioty, wszytkie wypolerowáney grzeczności ozdoby, wszytkie doskonáłey pobożności y skromności decora stateczną sobie zásádziły Stolicę. DanOstSwada II, 5
  • - Wstyd. 1) Schamhaftigkeit [...] pudeur, f. bonne honte, honnête [...] uroda przy panieńskim wstydzie [...]. T III 2639-2640
wstyd małżeński
patrz: WSTYD
  • - Tobie, źwierciadło żywe wstydu małżeńskiego, mistrzyni i skarbnico daru niebieskiego! Tobie, jeśliże komu – że tak rzekę śmiele – Miłość Boska należy, która masz cnót wiele [...]. TwarKPoch 2
ze wstydem /coś zrobić/
patrz: WSTYD
  • - On był pomocą, kiedy w oblężeniu trapili twoich synów bisurmani – uszli ze wstydem przezeń wychłostani. TwarKPoch E1
  • - [...] chcąc się iednak poprawc Suknie koszule y sprzęt łozył y to przegrał na ostatek nie chcąc od kostek z szkody y ze wstydem odchodzic pozyczył u kapitana pewney galery 500 talerow bitych ktore iesliby przegrał zapisał się na dwie lecie do galery. HistŚwież 152
wstyd uczynić
patrz: WSTYD
  • - Więc kiedy go [chłopca, który zamierzał uciec z domu] iuz Pleban utrzymac nie mogł widząc tez iako nie dbali o niego Sami Rodzicy zapłakawszy nad nim y pocałowawszy go upomniał go zeby pamiętał na urodzenie Swoie y zeby się starał oto zeby domowi Wstydu nieuczynił. HistŚwież 106-107
wszeteczna gęba
patrz: WSZETECZNY
  • - Pies wściekły/ człek wszeteczney gęby/ Szalony/ Iednako ludzi psuią. ŻabFor B4
ból wyciągnąć
patrz: WYCIĄGNĄĆ
  • - Weźmij rzepy, naskrob jej nożem, a tak surową obwiń członek, abo nogę bolącą raz i kilka, wnet ból wyciągnie. DorHipTur 260
żal się komuś kogoś uczyniło
patrz: UCZYNIĆ SIĘ
  • - Płacze po załuy dla Chrysta Spasa [...] żal mi się go uczyniło. PasPam 95v
uczyniło się komuś jakoś
patrz: UCZYNIĆ SIĘ
  • - Mnie tez iuz gniewno się uczyniło. PasPam 229
aluzją uczynić na /co/
patrz: UCZYNIĆ SIĘ
  • - Wspomniałem sobie piękną Allusią/ ktorą ieden mądry człowiek uczynił/ na imię Piusa piątego Papieża. MijInter 10
bot.
turecki czubek
patrz: CZUBEK
  • - BErnádynek/ ktory Cardobenedictum z Lácińskiego/ drudzy Ostem Włoskim/ ini Tureckim czubkiem zowią: Ziele iest ościstokolące wszystko. SyrZiel 562. SyrZiel 562
  • - Osét Włoski/ Bárnárdynék/ Turécki czubék. Carduus benedictus vulgo. Kn 639
  • - CARDUUS BENEDICTUS, Carduus Sanctus, po Polsku záś Bernárdynek, Turecki Czubek, Oset Włoski, Czubek, iest nátury gorszkiey, dla tego gorącey, suszącey, otwieráiącey. ChmielAteny1755 I 545
wygadzać potrzebom (sz. zm.)
patrz: WYGADZAĆ
  • - Bez wszelkiego tedy respektu/ bez wszelkiey prywaty/ y bez wszelkiego zysku/ wygadzaycie potrzebom/ iáko brácia ieden drugiemu. StarKaz 376
  • - Trzecia iest nieposlednia wygoda ktora nąm Czescią z Kupiectw y rzemiosł pochodzi gdy naszym Potrzebom y wygadza y one ratuie [...]. OpalKSat 98
dobry [uczynek]
patrz: UCZYNEK
  • - Boc przecie o Sądnym dniu tak powiedaią że złe uczynki chwalic będą adobre [uczynki] ganic. PasPam 147v
zły uczynek
patrz: UCZYNEK
  • - Iezeli y to zły uczynek ze dobrowolnie odstąpiwszy chlebow takich Idę w pracą. PasPam 147v
do Boga uciekać się
patrz: UCIEKAĆ SIĘ
  • - Do Boga tylko [cesarz austriacki] uciekał się modlitwami A Polakow wyglądał. PasPam 276
habit ubogi
patrz: UBOGI
  • - [...] Przetoż, dáięć tę rádę, ábyś stroy ten drogi zrzucił z grzbietá á włożył nań habit vbogi Y postrzygł włosow. KuligDemBar II 21
galanteria w ubiorze
patrz: UBIÓR
  • - Gálántérya w ubiérzé/ Mundior iusto cultus [...]. Kn 183
aleć zaś
patrz: ALEĆ
dziwy wymyślać
patrz: WYMYŚLAĆ
  • - [Szwedzi] na Zakonniki dziwy wymyslali: Na Mieysce Swięte przeklectwá wálili Wszytko łáiáli wszytko się srozyli. OblJasGór 54
  • - Wtęsz Vroczystość Niepokalanego Poczęcia PANNY: iedęn z Niezboznego Zboru Szwedzkiego bluzniercá wszeteczny Y Nieprzyiaciel Matki Bozey wieczny Grozá az wspomniec iáko ku iey wzgárdzie Dziwy wymyslał, y iak gadał hardzie. OblJasGór 77
ekspr.
chłopski synek
patrz: SYNEK
  • - Gorski w Czestochowce wsi przy kliastorze chłopski synek od Gory Czestochoskiey Gorskim nazwał się. TrepNekLib 106
  • - Czarnecki nazwalsie Jan chlopski synek zagrodzniczy ze wsi miedzy Staszowem a Kurozwekami. TrepNekLib 50
baszta sypana
patrz: SYPAĆ
  • - Poligon to słowko zwyczayne Ingenierskie znaczy odległosc linii od rogu do rogu bulwerku drugiego od pola do pola po polsku kładę nazywając odległosc baszty sypaney od drugiey takieyze y wszędzie odległością nazywam. NarArch 157
najeść się do sytości (sz. zm.)
patrz: SYTOŚĆ
  • - A mowili do nich Synowie Izráelscy: Obysmy byli pomárli od ręki Páńskiey w ziemi Egipskiey gdysmy siadáli nád gárncy mięsá: gdysmy się nájadáli chlebá do sytości: bo teraz wywiedliście nas ná tę puszczą/ ábyście pomorzyli to wszystko mnostwo głodem. BG Wj 16, 3
  • - Kto czego ma názbyt nád potrzebę swoię/ nigdy mu się to w dobre nie obroci: iáko mánná Zydom. Ktorey iák skoro do sytości się náiedli/ alić záraz poczęli mowić: Nauseat anima nostra, super cibo isto leuissimo. StarKaz II, 113
do sytości
patrz: SYTOŚĆ
  • - Inszy bogactwa sobie zdrugich wiec zbieraią Jako przydą tak przydą gdyie iacy maią Zaden ich niezopyta skat te maiętnosci. Tylko ze ich moze miec do swoiey sytosci. TrepNekLib 13
  • - Zaczęli woynę że by nas zniszczyć [...] A Bogu się to Nieupodobało Lubo nas karał puko mu się zdało, Ulitował się naszey niewinnosci Dał się ich [Moskali] nabic pewnie do Sytosci. PasPam 110v
  • - Iuzes my tedy rozumieli ze po owych tak cięszkich pracach przyidzięmy na wytchńienie oblawszy się do Sytosci y swoią y Nieprzyiacielską krwią. PasPam 111
do sytości
patrz: SYTOŚĆ
  • - [...] żywił nas przez cáły Rok/ nász miłosierny Pan Bóg/ aże do Sytości [...]. KancPol 87
  • - Chrystus [...] pięciorgo chlebá ták rozmultyplikował, iż piąciom tysięcy ludzi [...] do sytości wystarczyło. BystrzInfCosm C1
niecześć /komuś/ wyrządzić
patrz: WYRZĄDZIĆ
  • - Niecześć. Unehre. deshonneur. § niecześć komu wyrządzić. T III 973
żyła krewna (sz. zm.)
patrz: KREWNY
  • - Żyłá kréwna/ kréw máiąca. Vena [...] Kn 1461
  • - Kréwny/ krwi służący. vt Kréwna żyłá [...]. Kn 318
bliski krewny
patrz: KREWNY
  • - Niszczą Polskę naszą zbyteczne emulacyje, którymi i bliscy krewni bliskich krewnych swoich rujnują [...] a dla ciągnienia niepotrzebnie zaczętej wspaniałości alegoryi potem i pracowicie od rodziców nabyte dostatki wyciągają marnie. DobraDuchRzecz 78
  • - Ten Zupełną wszystkich państw possesyą objoł, lubo Maciey miał bliszszego krewnego, Woyciecha Rodzonego brata, a Gubernatora na ten czas Hiszpańskiey niderlandyi. IntrHist 252
chłopiec biesagowy (sz. zm.)
patrz: BIESAGOWY
  • - A ma przytem myśliwiec biczem, który ma mieć nakształt woźniczego, po krzakach chlastać i koniem je wykręcać, jako i ów bakałarz co nad nim jeździ, i biesagowy chłopiec. OstrorMyślTur 50
  • - Wytrąbże je [psy] z lasa. A wtenczas trzeba trąbić powłokiem, co najdłuższym tonem. Jeśli się nie możesz którego dotrąbić, podeślijże chłopca biesagowego, ba i którego szczwacza. OstrorMyślTur 52
pistolet wystrzelony
patrz: WYSTRZELONY
  • - Napadł na mnie iakiś patryarcha [...] zaiade go, złozy do mnie pistolet szabla złocista na tymblaku. Iam rozumiał że wystrzelony miał a straszy nim, Przytnę smiele strzelił. PasPam 95
larmę wytrąbić
patrz: WYTRĄBIĆ
  • - KIedy iuż w ten dzwon niezgody vderzyli / y żáłosną Larmę wytrąbiono. Czechowie co żywo Heretyckiego kwásu gawiedź/ iedni radą/ drudzy przybytnością ięli sie sypáċ / áby wieże Bábilońskiey dobudowáli. ZrzenNowiny C2
kędykolwiek ... tam ... tam
patrz: KĘDYKOLWIEK
  • - Tys Rotmistrzem, cnoty są twoia kompania Nigdy Sława skomputu takiego niemi[j]a Tak sforną kompanią kędykolwiek czuie Tam się bawi tam mięszka tam poruczniku[ie]. PasPam 275
żal /w kimś/ wzbudzić (sz. zm.)
patrz: WZBUDZIĆ
  • - Prawiem się w łzy rozpuściła, zaczym i w nim [w mężu] żal wzbudziła. StanTrans 182
  • - [Stanisław Małachowski, wojewoda kaliski] A iak wiele w Oyczyznie z conciliował sobie cnotami miłości, tak wielkie wzbudził po smierci swoiey w sercach ludzkich żale. OtwFDzieje 21
ból wzniecać
patrz: WZNIECAĆ
  • - [Woda] ábo womity porusza/ ábo náostátek bol głowy wznieca. PetrJWod 37
sól beczkowa (sz. zm.)
patrz: BECZKOWY
  • - Na tesz wozy brano iego [Aleksandra Fressnera] sol w balwaniech y Beczkową do Miechowa. TrepNekLib 88
  • - AktaKrak II/1 108
  • - AktaKrak II/1 94
  • - Żupnik [...] nie tylko że suchedniową sól stanowi ślacheckiemu zatrzymuje, ale beczkową sól w tak wysoką cenę wyniósł, że beczkę soli na własną potrzebę ślachecką i po zł 12 płacić muszą. AktaKrak II/2 487
kociełek beczkowy
patrz: BECZKOWY
rosołowa beczułka
patrz: BECZUŁKA, BECZUŁKA, BECZOŁKA
  • - rosołowa béczułká Kn 1016
bot.
biedrzeniec biały (sz. zm.)
patrz: BIEDRZENIEC, BIEDRZENIEC, BIEDRZYNIEC
  • - Drudzy ten miod tym sposobem czynią. Biorą korzenia suszonego Kopru Wloskiego łotow dwánaście/ nasienia tegoż łotow ośm/ korzenia białego Biedrzeńcu/ Pieprzu czarnego y białego po dwa łoty... SyrZiel 395
  • - Proch známienity przeciwko morowemu powietrzu. Wziąć [...] Kwiátu Muszkatowego/ Biedrzeńcu białego/ Korzenia Kokoryczki/ Kurzego ziela ... SyrZiel 52
  • - Weźmi: Essencyi Biedrzęcu białego. Essencyi Bursztynowey, każdey ćwierć Łota. BeimJelMed 282
biedrzeniec zielony tłuczony (sz. zm.)
patrz: BIEDRZENIEC, BIEDRZENIEC, BIEDRZYNIEC
  • - Rupie i glisty w jelitach. [...] Weżmij pół funta oleju lnianego, biedrzeńcu tłuczonego zielonego i trteczy, pospolu usmaż w panwi, a ostudziwszy kładż koniowi w nozdrze. DorHipTur 210
  • - Wziąc puł funtá lniánego oleiu, biedrzęńcu zielonego tłuczonego, y trztęczy ziela, w pánwi pospołu ostudziwszy y vsmáżone, kłaść często koniowi w nozdrzá. HaurEk 57-58
biesiada rozpustna
patrz: BIESIADA, BIESIEDA, BIESIADA
  • - Rozgárdiás/ Biesiádá rospustna. Hoyne názbyt biesiády. Luxuria [...] Heluatio: circumpotatio: intempestiuum conuiuium [...] Popinatio [...] Bacchanal [...] Tripatinum: summa coenarum lautitia [...] Ná trzy zbyty. [...] Commessatio [...] Comissatio. Kn 943
  • - Rozgardias/ biesiádá rospustna/ Heluatio, commessatio, intempestiuum conuiuium. SzyrDict 385
  • - Biesiada skromna, rospustna. T III 46
biesiada chrześcijańska
patrz: BIESIADA, BIESIEDA, BIESIADA
  • - Biesiádá Chrześciánska/ Agape [...] In templis fieri solita, sed damnata in Concilio Laodicen. et Trident. Kn 29
ostatnia biesiada
patrz: BIESIADA, BIESIEDA, BIESIADA
  • - Dobry to záiste Bankiet gdzie są rozmowy litości pełne nad krewkością ludzką. Dlátego też biesiadowáł [Jezus] przy swoiey ostatniey biesiedzie y o miłości ku bliźniemu... BanHist 79
biesiada powinnych
patrz: BIESIADA, BIESIEDA, BIESIADA
  • - Biesiádá powinnych/ Charistia. Kn 29
  • - eine Gasterey unter Freunden/ Biesiádá Powinnych. ErnHand 330
biesiada skromna
patrz: BIESIADA, BIESIEDA, BIESIADA
  • - Biesiádá skromna/ Phiditia [...] Prandium caninum. Prandium abstemium [...] Castigatae dapes [...] Castigatus victus. Kn 29
  • - Biesiada skromna, rospustna. T III 46
słup biczowania
patrz: BICZOWANIE
  • - Słup biczowania [tytuł]. MorszAUtwKuk 215
  • - Kościoł S. Mikołaia sczyci się także Świętych Bożych Kościami więcey niżeli 20. Kościoł S. Floryana Męczennika, dwiema sztukami z Krzyża S. Andrzeia Apostoła, z palcem iego: y innemi 40. kilka Kościami, to kawałkami z Jasełek P. JEZUSA, z słupa biczowánia iego, to Obrusa ostatniey Wieczérzy Pańskiey, to Relikwiarzami 11. tysięcy Dziewic, to z Młodziankow, to z Záwicia N. Panny. ChmielAteny II 307
  • - Zá czásow S. Hieronima żyiącego około Roku 420. był tu w Wiecze[r]niku Słup biczowánia Chrystusowego, ktorego część ná gorze Kálwaryi, á drugá w Rzymie. ChmielAteny II 534
biskupi stolec
patrz: BISKUPI
  • - Biskupi stoléc/ Episcopa [...] Episcope. Kn 32
biskupi tytuł
patrz: BISKUPI
  • - A ten lub Biskupi Tituł trzymał iednak Kapłanem nie był, choc po Biskupsku chodził zabroniwszy iemu Polaczy Duchowienstwa dla nie zaginienia Liniey y Familiey Krola Iagielona z ktorey poszedł. trzymał KomonDziej 154
godność biskupia
patrz: BISKUPI
  • - [...] máiąc w tey zacney koronie godność Biskupią y Senatorską/ wnosisz w dom swoy świátłość znáczną nieśmiertelney sławy. StarPopr VII
  • - Zpowszechniáłá między wámi ludzie, godność Biskupia, Pásterzow wászych [...] nie macie w poważaniu, w powinney cenie. MłodzKaz II, 439.
stan biskupi
patrz: BISKUPI
  • - Luter y inni po nim rożni iego pomocnicy/ ktosz nie wie że zakonnikámi zacnych w Kościele Katholickim zakonow bywszy/ że sług Bozych sługámi szátáńskiemi stali się? ktorych imion vmyslnie milczę/ á cosz ztąd zá zmázá drugim tákichze godności/ urzędow y powołániá osobom? á iáko ci y tym podobni łotrowie/ sławie dobrey ták wielkich á zácnych stanow [stanu] Biskupiego/ y Kápłáńskiego/ áni ták wielkim y świątobliwym Zakonom/ w ktorych przedtym żyli szkodzić nie mogą złymi swymi spráwami [...]. SzemGrat 26-27
  • - Focyuszá dla słusznych przyczyn wypędzono ná wygnánie, bo się ná Thron Pátryárchowski złym sposobem wtrącił, ze stanu láykowskiego wstępuiąc ná [stan] Biskupi, á będąc poświęcony od Grzegorzá, ktorego ze Stolice Syrákuzáńskiey ztrącono, y wyklęto. TylkStrom 83
urząd biskupi
patrz: BISKUPI
  • - Odszedł ten ktory vrząd pracowity káznodzieyski przez lat 50. y więcey odprawuiąc/ trzymał ná sobie wielki y pierwszy ciężar vrzędu Biskupiego. BirkSkar 28
  • - Lecz Stolicá Apostolska/ wdostoięnstwie się swym y władzy sobie od sámego Bogá daney poczuwáiąc/ y o ták wielkie znieważenie władzy vrzędu Biskupiego zdeymuiąc/ rozumu Plebanow y Mistrzow onych Páryskich/ iáko sie nizey wresponsie ná drugi discurs powie/ náuczyłá/ y koniec wszystkiemu vczyniłá. SzemGrat 4
  • - Papież [...] widząc iáki pożytek z wielości Akademiy/ y z rozmaitości szkoł/ zwiádomością stolice Apostolskiey/ y Biskupiego vrzędu stworzonych/ záwdy w Kościele Bożym bywał/ y iest. SzemGrat 70
  • - Czego doznał on pobożny Biskup/ ktorego gdy przy stole Cesárskim siedzącego Cesarz upominał/ áby Urząd swoy Biskupi wiernie y sczerze jáko prawdziwemu Biskupowi y Pásterzowi Owieczek Krystusowych należy/ bez respektu y względu ná Osoby wykonywał: [...]. GdacPrzyd 12
biskupia katedra
patrz: BISKUPI
  • - W sámey Jndiey zachodniey/ Thomas Bozius náliczył przez to sto lat Biskupich káthedr do dwudziestu/ Kościołow zbudowánych do 70. tysięcy. BirkNiedz 147
  • - Zastała mię Pieczęć non Vmbraticum, ále ná Kátedrze Biskupiey/ ná Krześle Senatorskim. PisMów II 394
infuła biskupia
patrz: BISKUPI
  • - Ná ktorey [głowie] kápelusz drogi, Albo więc kaptur ubogi, Albo Infułá Biskupia [...] záiácháłá do wieczności. CompMed 710-711
biskupi pastorał
patrz: BISKUPI
  • - Nie honory y dignitarstwa [-] sieła w moim domu Biskupich pastorałow Stołkow Senatorskich Lasek ba y peczeci. OpalKSat 6
habit biskupi
patrz: BISKUPI
  • - Ojcowie Penitencyarze od ś. Piotra i Xięża Kapelani Ojca ś. zaraz ciało jego balsamują, habit Biskupi na niego kładą, kapelusz na głowę wcisną i kielich w rękę dadzą. KronZakBarącz 190
  • - Penitencyarze [...] Ciało balsamuią, w Habit Biskupi, w Kapelusz stroią. ChmielAteny II 122
wiadomym /kogoś/ czynić
patrz: WIADOMY, WIADOM
  • - [List do cara] Bijem ci czołem, my ludzie narodu polskiego, których (w) więzieniu bez przewinienia naszego na Białem Jezierze dzierżysz [...] wiadomem cię czyniąc o wielkich nędzach i dręczeniu naszem [...]. NiemPam 252
  • - Wiele pisac trudno bo czas pod ten czas non suppetit, krotko o to tylko prosic bende WMMPana, abys mię wiadomym czynił iako naipredzey y iako naiczesci co się tam dziac bendzie albo stało hactenus na Coronacy. OpalKListy 406
wiadomym /kogoś/ uczynić
patrz: WIADOMY, WIADOM
  • - Vniżenie przytym upraszam/ ábyś mię wiádomym uczynić kazał/ ieżeli się tego niepospolitego ruszenia spodziewáć pewnie abo raczey obawiáć mamy [...]. PisMów II 385
  • - Nieutáiłem namniey, ábym cię wszelkiego Wiádomem niemiał práwá vczynić Bożego. DamKuligKról 147
wiadoma rzecz
patrz: WIADOMY, WIADOM
  • - Wiádomo iést/ wiádoma rzécz iést. Scitum est [...] Constat inter omnes [...] Exploratum est mihi [...]. Kn 1239
  • - [...] wiadoma też rzecz iest światu wszystkiemu/ że toż vczynić musieli Anno 1595. y Anno 1617. nie tylko teraz [o Moskwie, która musiała zapłacić Polsce po przegranych wojnach]. MerkPol 305
wiadomy rzeczy (sz. zm.)
patrz: WIADOMY, WIADOM
  • - Lecz exystymácyey dobrey człowieká ták wielkiego/ ktorego wysoki rozsądek/ y zacne przymioty/ wszytkim są znáiome/ pismá tákie v ludzi bácznych y wiádomych rzeczy namniey náruszyć nie mogą. SzemGrat 118
  • - [Jezuici] znieźliczonych przykładow ná oko iáśnie (wespoł z inemi to vważaiącemi y rzeczy wiádomemi) widząc/ iáko często ćwiczęnie teyże młodzi/ dáne od nich/ wKrákowie się odmięnia/ [...] stáráią się o to/ áby młodz Akádemicka [...] wolności ktorą ma w Akádemiey/ ná dobre/ á nie ná złe/ vżywáła. SzemGrat 324
  • - [...] osobliwie jeden [jeniec], czy-li wielki frant, czy-li nazbyt rzeczy wiadomy, cale się z tamtymi nie zgadza, bo powiada, że chan i Ibraim pasza lubo stanęli pod Zbarażem, ale to tylko uczynili dla odmiany paszy, i szyję w tym swoją stawia, że go dobywać nie będą [...]. SobJListy 435
  • - Piszą o Mágnesowey Márynarze skále, Ieżeli blisko pod nię Okręt zniosą fale? Bo ią wiádomi rzeczy, mijáią z dáleká, Wyimie, ktorymi zbity, do iednego ćwieká. PotPocz 94
krtani obrączki chręstowate
patrz: KRTAŃ, KRZTAŃ, KRTĄŃ, KRTOŃ, KRZTĄN, KRZTOŃ, KRTAŃ
  • - Krtáni obrączki chręstowáte [...] Cartilagines circulares, et arteria Aspera, et per totum pulmonem. Kn 321
  • - Krtani obrączki chręstowate [...] les cartilages sigmoïdes. T III 653
błonka krtani
patrz: KRTAŃ, KRZTAŃ, KRTĄŃ, KRTOŃ, KRZTĄN, KRZTOŃ, KRTAŃ
  • - Krtaniey błonká w uściu iey głosowi służąca/ krtani iédzeniu broniąca. Epiglottis, idis fe. [...] Operculum asperae arteriae [...] Operculum laryngis Epiglottida, vocat Vesalius [...] hedera folio simile esse docet, refutata ibidem [...] eos qui epiglottida linguam paruam seu gargareonem interpretantur [...] autem eidem laryngis fissura voci seruiens, quam epiglottis integit. Officium epiglottidis est, vocem moderari, potum pulmonibus partiri [...] tueri ne cibuis in pulmones descendat [...]. Kn 322
  • - krtani błonka w uściu iey. der Zapfen im Halse. épiglotte, lüette qui couvre & ferme la conduit de la voix. § krtani błonka głosowi służy i iey w iedzeniu broni. T III 653
krtani dziurka głosowa
patrz: KRTAŃ, KRZTAŃ, KRTĄŃ, KRTOŃ, KRZTĄN, KRZTOŃ, KRTAŃ
  • - Krtaniey dziurká głosowá/ iáko w stroiu/ surmy/ sztortu [...] Laringis fissura: habes suprà proximè. Kn 322
  • - Krtani dziurka głosowa. Athem-Löchline unter dem Zapfen. le conduit de la voix sous l'épiglotte. T III 563-564
chłop ze wsi
patrz: WIEŚ
lekko szacować (sz. zm.)
patrz: SZACOWAĆ
  • - Dyogenes bárzo stárych lekko szácował kiedy kożdego stárego mizernym názwał. WojszOr 294-295
  • - Jać te fraszki szacuję moje bardzo lekko, A prawie ni po czemu [...]. ZimBSiel 138
wzięta chłosta
patrz: WZIĘTY
  • - Tatarow tam nie było, bo po wziętey chłoscie O milę ztąd nad Stawem zostali przy chroscie. PotWoj 75
gospodarz biesiadny
patrz: BIESIADNY, BIESIADNY, BIESIEDNY
  • - Gospodarz biesiádny/ co sprawuie bánkiet/ vcztę gościom. vide Biesiádnik. Kn 205
marszałek biesiadny
patrz: BIESIADNY, BIESIADNY, BIESIEDNY
  • - Márszáłek weselny/ biesiádny. Symposiarchus [...] Architriclinus. Thaliarchus [...] vide Biesiádnik 2. Kn 390
  • - Márszáłek weselny/ biesiadny. Praesectus counij, architriclinus. SzyrDict 165
szata biesiadna
patrz: BIESIADNY, BIESIADNY, BIESIEDNY
  • - Szátá biesiádna/ Trechedipnum [...] Coenatorium [...] Tricliniare vestimentum [...] Conuiuialis vestis. Kn 1102
  • - ein Gasteren-Kleid/ Szátá biesiadna. ErnHand 559
bliższa droga
patrz: BLISKI
  • - [...] á że ná Bohu żadnych Porohow iáko ná Dnieprze nie masz, snádniey á niemal bliższą drogą niźli Dnieprem, z samey Tureckiey ziemi, áż do Báltyckiego Morzá státki chodzićby mogły. FredKon 113
  • - Prawda to, że to jest bliższa droga, ale niecnotliwie zła i tylko na konnego albo na pieszego. SobJListy 597
bliski sąsiad
patrz: BLISKI
  • - Nuże teraz/ piię do was/ á proszę zá to całe towárzystwo/ á osobliwie/ zá bliskiego Sąsiádá waszego. PolPar 37
  • - Rzecze krol do Oboznego koronnego Chełmskiego Waszec tam bliski Sąmsiad co to za sprawa. PasPam 284v
bliskie pokrewieństwo
patrz: BLISKI
  • - [...] wyprawił był król [...] Gałeckiego [...] z oswiadczeniem, że zostawszy Krolem Polskim, nietylko ex nexu vicinitatis, ale zobowiązku pokrewieństwa bardzo bliskiego, iako ofiaruie Szwedowi przyiazń swoię. OtwFDzieje 19-20
bliski pokrewny
patrz: BLISKI
  • - Na stype zaproszonych gosci, wielka frequentia stawiła się, ktorzi się w stołowei izbie nie zmiescili, (a było stołow przigotowanych duzych Pięc) w ddrugiei izbie, a zwłascza naibliszy pokrewni, iako ode mnie uproszeni gospodarze, siedzieli. VorLetSkarb 232
póko [...] wprzód
patrz: WPRZÓD, WPRZÓDY
bigos z kapustą
patrz: BIGOS
  • - Mieszają oraz i strony wiecznego pokoju - prawie bigos z kapustą. ChrapDiar II 151
blankiet listowny
patrz: BLANKIET, BLANKIET, PLANKIET
  • - Inserowałem Oraz 3. blankieta Listowne aby ImX Theolog Zapisał do IchPP Szuyskie[go], Bandynelle[go] y Nieciszewskiego. SapADiar 13
  • - Po wyprawionej do Manheimu poczcie na ręce pana Szylinga, ktoremum cztyry dał blankiety listowne, ruszyłem się do Skały mil cztyry, na noc, gdziem stanął o północy. RadziwHDiar 78
blask bije
patrz: BLASK
  • - Ale wyszedszy Bohatyr Skrzydlaty Od Ktorego blask bił zSwiecącey száty Gniewliwy, głosem zawołał surowie: Dom to tu Bozy, nie Giełda Łotrowie, O cięmni Ktorzy błądzicie w iasności O niewdzięcznicy tey sliczney wieczności. OblJasGór 144v
  • - [...] idzie [Tobiasz] alić niespodzianie Czuje, że jakiś nowy blask w oko mu Bije [spotkanie z aniołem]. LubSTobPol 94
  • - Czemu gdy kto chce spác kryie się od świátłá? Gdy blask w oczy biie, mozg do oká posyłá swoie pomocy do widzeniá, zaczym zmysł się ten uciszyć nie moze czego do spánia potrzebá. TylkRoz 285
  • - Blask śliczny bije/ od sámey szyie: Piersi dotyka/ pod pas sie zmyka. KellGram 245
  • - Dodáie uśpioney Sen wdzięku twarzy, á dla odrzuconey Z gorącá száty, od piersi y szyie Alábástrowey: blásk ná koło bije [o Wenerze]. ClaudUstHist 49-50
blecharski młyn
patrz: BLECHARSKI, BLECHARSKI, BŁECHARSKI
  • - Folusz/ blechárski młyn. Pila fullonica. Kn 178
  • - Blecharski [...] blecharski młyn. eine Walck-Můhle. moulin à foulon. T III 57
bożek domowy (sz. zm.)
patrz: BOŻEK
  • - bożki domowe Kn 43
  • - Domowi Bożkowie ErnHand 444
bożek pogański (sz. zm.)
patrz: BOŻEK
  • - bożék pogáński Kn 973
  • - Poganskie Boszki PasPam 275
bożek ziemski (sz. zm.)
patrz: BOŻEK
bożek pogański
patrz: BOŻEK
  • - bozkiem pogáńskim StarKaz 254
bożnica żydowska
patrz: BOŻNICA, BÓŻNICA, BUŻNICA, BOŻNICA
  • - A Gdy byli [Paweł i Barnabasz] w Sáláminie/ opowiádáli słowo Boże w bożnicách Zydowskich/ á mieli z sobą y Janá do usługi. BG Dz 13, 5
  • - Bożnicá Zydowska/ Proseucha, [...] Śynagoga. Kn 43
  • - W Tey vlicy ś. Anny názwáney/ byłá przedtym Bożnicá Zydowska/ mieysce vrągániá/ y czći vwłoczenia Imieniu Naświętszemu IEZUS... PruszczKlejn 20-21
  • - Kościołow wszystkich w murách y zá murámi [Lwowa] po Przedmieściach numero 41. Cerkwi murowánych 6. drewnianych kilka. Bużnic Zydowskich murowánych 2. ChmielAteny II 315
  • - Bożnica Zydowská, temple de juifs. KulUszDyk 9
bożnica szatańska
patrz: BOŻNICA, BÓŻNICA, BUŻNICA, BOŻNICA
  • - ... zbluzniony iesteś od tych, ktorzy się Zydámi zowią, á nie są nimi, ále są bożnicą szátáńską. BirkOboz 80
  • - Znam uczynki twoje/ y ucisk/ y ubostwo/ (áleś bogáty) y bluźnierstwo tych ktorzy się powiádáją być Zydámi/ á nie są ále są bożnicą szátáńską. BG Ap 2, 9
  • - Otoć dam niektore z bożnice szátáńskiey/ ktorzy się powiádáją być żydámi/ a nie są/ ále kłamáją. Oto spráwię że przydą/ y będą się kłaniáli przed nogámi twymi/ y poznáją żem Ja ciebie umiłował. BG Ap 3, 9
górna siarka
patrz: GÓRNY
  • - Wziąć [...] czarney gorney siarki/ ktorą Atramentem kruszcowym/ albo kopanym zowią. SyrZiel 1268
górna pieczeń
patrz: GÓRNY
  • - Brázelle Wołowe. Weźmiy od gorney pieczeni ziober kilká/ porąb cienko po iednemu ziebrze/ potłucz/ námocz w occie winnym przez dwie godzinie/ przydawszy soli/ potym osusz/ piecz ná roście/ usiekay bardzo drobno/ łoiu kruchego w łoż w rynkę/ y te Brazelle w łoż/ w ley rosołu/ warz/ przyley potym Octu tego w ktorymeś moczył/ y pieprzu/ Imbieru/ Gałki/ przywarz/ á day ciepło ná stoł. CzerComp 33
szparag górny
patrz: GÓRNY
  • - Pomiernego iest Szparag przyrodzeniá [...]. Wodny także ábo bagienny y gorny/ tegoż są przyrodzenia. SyrZiel 1125
wyniść spod warty
patrz: WYNIŚĆ
  • - Kazali mu tedy czwartego dnia potym winiść wolno zpod warty. PasPam 76
wyniść pod żagle
patrz: WYNIŚĆ
  • - wyniść pod żagle. unter Segel gehen. faire voile. T III 2825
szynkarz winny (sz. zm.)
patrz: WINNY
  • - Lecz nászym winnym szynkarzom tey proby nie potrzebá. SyrZiel 1219
  • - Tę iednak cnotę maią kárczmarze Krákowscy/ że iákie piwo vwarzą/ bądź przebráne/ bądź nie przebráne/ tákie bez przysády/ przedáią/ w czym nie tylko winnych szynkarzow niektórych/ ále y piwnych (swoich przećiwnikow) dáleko szczerośćią swoią przechodzą. PedSleszTajem 406
  • - Szynkarz winny / v. Winny szynkarz. Kn 1130
  • - Winny szynkarz / Vilnarius [...]. Vina quae vendidi vinario [...]. Ocnopola [...]. Kn 1264
  • - Szynkarz. Wein oder Bier-Schencker. poteleur; cabaretier, tavernier. § szynkarz piwny, winny. T III 2285
czopek chłodzący
patrz: CZOPEK
  • - Záczym gdy nábrzmieią y zápalą się, przykładáć czopki chłodzące y rospędzaiące. PromMed 86
niech nie wspomnę
patrz: WSPOMNIEĆ
  • - Niech nie wspomnię, iáko I.K.Mość pod Iáworowem vsty swemi słucháć mię Woysku, iákoby nie Hetmáná ále zdraycę iákiego, zákazał, iáko chcącego mię wedle powinności przyśdź do boku swego, práwie prohibuit. LubJMan 49
wolny oddech (sz. zm.)
patrz: ODDECH
  • - [Sól] Dycháwicznym/ y ciężko tchniącym/ z zátkánia płuc/ wolny oddech czyni. SyrZiel 400
  • - Między innemi domowemi lekarstwy [...] zalecam ieszcze sok z Omanu y swieżego Dzięglu w Winie lub w Piwie ciepłym biorąc; momentalnie albo wiem oddech wolny czynią. BeimJelMed 585
ślinna iagoda (sz. zm.)
patrz: ŚLINNY
  • - Gruczoły/ guzy zaskórne po rozmáitych częściách ciáłá rostące. zozłzy/ wrzody. Gruczołék/ guzik/ gruzołká. v. Slinna iagodá. Kn
  • - Ślinne iágody w uściech/ mándlé/ guziki w gárdlé przyrodzone iáko migdały. Kn 1017
  • - Ná zápalenie slinnych iágod, ktore Tonsillas zowią, służą tákże w zwyż pomienione medykamentá CompMed 52J
  • - Nábrzmienie slinnych iágod, ktore Tonsillas, álbo Amygdalas zowią CompMed 71
  • - Ná nábrzmienie iágod ślinnych [leki] CompMed 78
  • - Dáley w bokách gardłá są dwie ślinne iágody álbo migdáłki śliniaste. [marg. Tõsillae vel Amygdalae]. KirchFac 49
  • - Ślinne iagody w uściech: haki, mandle die Mandeln in Halse. les amigdales; deux glandes proche de la racine de la langue T III 2064
baran zupełny
patrz: ZUPEŁNY
  • - Weźmi cielcá jednego młodego/ y dwu báránow zupełnych. BG Wj 29, 1
bardzo bladożółty
patrz: BLADOŻÓŁTY
  • - Rhabarbarum częścią żółte będące/ częścią żołtogorące/ y bárwy wewnatrz cielistey od Rheupontiku bárzo bládożołtego iest rożne. SyrZiel 642
ból znosić
patrz: ZNOSIĆ
  • - Muszę álbo miłości wierney chybić toru, Albo żyć bez honoru. Zobudwu stron, bol znoszę niepoięty, Ach serce uderz w treny! CorMorszACyd 120
znaczno błękitny
patrz: ZNACZNIE, ZNACZNO
  • - Obłoki także białym i błękitnym, wysoko, znaczno błękitne ku zięmi szarawo [pomalujesz]. SekrWyj 45
autentyk zmyślony
patrz: ZMYŚLONY
  • - Ukazował, powiedał [Wesołowski], i autęntyk zmyślony jakiś, jako tym szalbierzom nietrudno. TrepNekLibDworz 418
zimna alteracja
patrz: ZIMNY
  • - Ta zimna alteracya częstokroć nagle ustaie: Lecz się znowu odmienia w natarczywą gorączkę. BeimJelMed 10
niech /ktoś/ zdrów /coś robi/
patrz: ZDROWY, ZDRÓW
  • - Rzecze krol. Ba teraz ci to tym bardziey moze kto zadać ześ tam od Moskwy spraktykowany. Ia odpowiem. Niech że zdrow zadaie a W K. MSC Pan Moy M[i]ł[ości]wy znowu mi to zapłacisz [...]. PasPam 173v
  • - [...] máiąc Oycy trzech rodzonych Bráci, Semá, Chámá, Iáphetá, niech się zdrów bogáci, Niechay się świeci pyszny: co się rodu tycze, Rowne są z Xiążęcymi dzieci zagrodnicze. PotPocz 131
bezbożna zdobycz
patrz: ZDOBYCZ
  • - Bezbożną zdobycz wiozą, prowádzą szárpácze, Wszytek Rod Izráelá ná to pátrząc płácze. DrużZbiór 29
żal /kogoś/ zdjął (sz. zm.)
patrz: ZDJĄĆ, ZDJĄĆ, ZJĄĆ
  • - Ledwo przijdę do złozenia swe[go] zaras on moy wyrostek pocznie mi powiadac one discursy o mnie gęby niewyparzony. Ziął mię zal serdeczny, y iuzem od gniewu prawie pałaiąc chciał wpasc tam gdzie niecnota lezał [...]. OssJŻyw 29
  • - Co rozumiesz iák daleko cięższy żal nieszczęśliwego potępieńcá zdeymie/ kiedy maiąc rowne iák drudzy do wieczney chwały/ y do oglądaniá Boskiey Twarzy práwo/ dlá swych pieszczot y lubieżności ná nich się zápaszszy szczęśliwe[go] dziedzictwá y nadziei ná wieki postrada. BujnDroga 158
żal /kogoś/ zdejmuje (sz. zm.)
patrz: ZDEJMOWAĆ, ZDEJMOWAĆ, ZEJMOWAĆ
  • - Gdyś ty, Dafni, na marach leżał, ani gnano Bydła na paszą, ani w rzece napawano, Ani wody dobytek w tamte dni kosztował, Ani się trawy tykał, wszystkich żal zejmował. SzymSiel 167
  • - zeymuie mię boleść/ żal. Afficit me dolor, percelli, inaudit me timor [...]. SzyrDict 542
zbytni apetyt (sz. zm.)
patrz: ZBYTNI
  • - Przyczyny zbytniego apetytu. CompMed 180
  • - Gdy kto zbytnim apetytem iedząc, oraz żołądek oblewa piwem [miewa kolki]. CompMed 206
  • - apetyt zbytni, łaknienie zbytnie. unersättlicher Hunger. faim canine; apetit insatiable de manger. T III 9
zbrojna asystencja
patrz: ZBROJNY
  • - Carowicz [...] wybrał się wprzód nawiedzić obraz matki boskiej w Częstochowie, dokąd już zmierzchem [...] przyjechał w kilkaset koni Moskwy. Rozumieli prostacy, że ich wpuszczą do fortecy wszystkich, ale ledwie nazajutrz jego samego w kilkunastu osobach to szczęście spotkało, [...] a zbrojna asystencya musiała za szrankami poczekać. OtwFDziejeCzech 167
w formule powitania
patrz: ZAWITAĆ
  • - Witay [...] zawitay niezwycięzony wodzu [...] zawitay od Boga nąm zesłany obronco. PasPam 100
larmo zatrąbić
patrz: ZATRĄBIĆ
  • - Przededniem [...] niespodziewane i przez ten czas niezwyczajne larmo zatrąbiono za którem zaraz się na zwyczajny plac Szwedzi zjechali [...]. MarkZap 23
zasłużyć na niełaskę (sz. zm.)
patrz: ZASŁUŻYĆ
  • - [Wojsko Zaporoskie] Przyczynia się zá Ciciurę/ Apostołá/ Dworeckiego/ y innych/ ktorzy lubo ná niełáskę I.K.M. zásłużyli/ iednákże obacżywszy Beneficiati Cárscy skutek ták obfity przyrodzoney I.K.M. Clemencyey/ zmiękcżeią/ y serce do Przyrodzonego skłonią Páná/ buntow poniechawszy. MerkPol 76
  • - Jeżelim zasłużył na tę niełaskę i niemiłość, niechaj cierpię; a widzę jeszcze, że się Wć moje serce urażasz, gdy o tym piszę. SobJListy 222
natchnienie boskie
patrz: NATCHNIENIE
zarabiać na niełaskę
patrz: ZARABIAĆ
  • - [...] nie zárabiayże w ten czás ná drugą nie łáskę/ y nie popełniay drugich nowych grzechow siebie sámego wywyższáiąc/ á potępiáiąc drugiego. StarKaz 266
bojaźń boska
patrz: BOJAŹŃ
bojaźń boża
patrz: BOJAŹŃ
prowincjał dominikański
patrz: DOMINIKAŃSKI
  • - Fundacyą uczyniła [Jadwiga, córka Jasłówny, Krajczanki Koronnej] na Prowincyałow Dominikańskiego, Franciszkańskiego, Bernardyńskiego, Karmelitańskich bossych iako y trzewikowych, żeby [...] Msza bywała za iey duszę. NiesKor II 422
dominikański habit
patrz: DOMINIKAŃSKI
zakon dominikański
patrz: DOMINIKAŃSKI
  • - Pawła z Dominikańskiego Zakonu Długosz pisze iuż bydź wziętym na Biskupstwo 1209. NiesKor II 335
ostatki zapustu
patrz: OSTATKI
  • - W ostatki Zapustu Zeniłęm IoMsci Pana Alexandra Tomickiego. PasPam 257
ostatki zapustne
patrz: OSTATKI
  • - Podczas ostatkow zapustnych wydawał P. Iąn Potrykowski Pasierbicę swoię za Pana Macieia Potrykowskiego. PasPam 220
ostatki dni Bachusowych
patrz: OSTATKI
  • - Dopiro na ostatki dni Bachusowych stanąłęm w Bereniczu [Berezynach]. PasPam 173
bylica żółta abo złota
patrz: BYLICA, BYLICA, BELICA
bylica biała
patrz: BYLICA, BYLICA, BELICA
bylica czerwona
patrz: BYLICA, BYLICA, BELICA
bylica listu drobnego
patrz: BYLICA, BYLICA, BELICA
bylica wodna
patrz: BYLICA, BYLICA, BELICA
wódka bylicowa
patrz: BYLICOWY, BYLICOWY, BELICOWY
pod pachami ,
pod pachą
patrz: PACHA
  • - Gruczoły twárde pod pachą rozpądza nasienie tych kotewek [tribulus terrestris]/ przykłádáiąc. SyrZiel 1275
  • - Mędoweszki w brodzie/ pod páchámi/ w łonie tráci [kolendra]. SyrZiel 455 marg.
  • - Odchodząc potkasię zemnom na podworzu, idącym Szkoły i maiącym Xięgi pod pachom. VorLetSkarb 85
  • - Dyminice názywáią się Bubones, ktore nietylko podczas powietrza lecz y innych czásow, ták ná słábiznach, iáko też pod pachámi [...] wyrzucáią się. VadeMed 208
psia pacha
patrz: PACHA
  • - Psia pacha ziele, la bordane. KulUszDyk 159
Ocean Baltycki
patrz: BALTYCKI
  • - Leży iákoby miedzy Oderą y Mosą rzekámi; miedzy ostátkiem Wisły y rzeczką Aa/ ktora idźie nie dáleko od Gráuelingi/ y miedzy Oceanem Niemieckim y Báltyckim/ y miedzy gorámi Alpes. BotŁęczRel III 71
załogi chłopskie
patrz: ZAŁOGA
  • - Siewy tákże, ieśli według czásu, y zwyczáiu ná vprawney Roli á nie ná skibę zásiewáne y wiele zboża ná Regestrách wyszło vczynić connotácyą, y z kárbámi verifikowáć: osobno ná Dworskie wzory, osobno ná pustych, osobno ná záłogi chłopskie. HaurEk 85
fundować zakonniki
patrz: ZAKONNIK
  • - Funduię zakonniki/ záczynam zakon. Kn 181
bal zagaić
patrz: ZAGAIĆ
  • - Sam krol bal tańcem zagaił [...] anfangen, eröfnen als einen Ball. T III 357
guldynka gwintowana
patrz: GULDYNKA
  • - Guldynka gwintowana. En gezogen Rohr. fusil raïe. T III 435
chodzić biało
patrz: BIAŁO
  • - Kápłáństwo reguły Piotrá S. czárno chodzi, Biskupi fiiáłkowo álbo wiśniowo, Kardynali purpurowo, sam Papież głowá Kościoła biało. MłodzKaz IV, 106
biało nakrapiany
patrz: BIAŁO
  • - Sámcy złączali się z owcámi strokątymi/ ṕstrymi y biało nákrapiánymi. BG Rdz 31, 10
orzeł białopióry
patrz: BIAŁOPIÓRY
  • - Alec mię zniosło Pioro omoczone weŁzie Orła Białopiorego: gdy przeszłe ozdoby Wspominaiąc: otwarte nasię widzi Groby. PotWoj 75
wódka białoróżana
patrz: BIAŁORÓŻANY
  • - Weźmi, Wodki białorozaney. Wody Iaskolczego ziela,, każdey 2. Łoty. BeimJelMed 231
anielska białość
patrz: BIAŁOŚĆ
  • - A ktoż nie dowierza? Ześ Anielskiey białości godna była pierza? Takiem dzisia odziany puchem Polski Orzeł, kiedy piekielny, naprzod, gębę nań otworzeł. PotPocz 8
białość jasna
patrz: BIAŁOŚĆ
  • - Iest drogá ktora záwsze sámá gorą chodzi/ znáczna dobrze kiedy się Niebo wypogodzi/ Mleczną ią dla białości iásney názywáią. OvOtwWPrzem 13
śnieżna białość
patrz: BIAŁOŚĆ
  • - Pátrzy [Narcyz] [...] ná rumiáność z śnieżną zmieszáną biáłością. Sam się prágnie. OvOtwWPrzem 121
białość celu
patrz: BIAŁOŚĆ
  • - Kiedy się stawi punkt w wieńcu K tak wysoko, żeby był na wadze zarówno z zadem L i patrząc z oka M przez wierzch punktu wieńca K, żeby formowało tę liniją punktowaną N, która według naszej myśli z tranzytem idzie parallele, prosto w białość celu. AquaPrax 150
izraelskie pacholę
patrz: PACHOLĘ
  • - Takeś niekiedy wyrwał z ostatniej trudności Izraelskie pacholę z brackiej okrutności, Gdy zazdrością ujęci niechcieli go żywić. GrochWiersze 119
konwent pustelniczy
patrz: KONWENT
  • - W. O. Konstanti od S. Hieronima, przeor protunc konwentu pustelniczego, wezwał B. Modesta s inszego konwentu. SprawyCzerUl 387
starszy konwentu
patrz: KONWENT
  • - rozkazuiemy, aby [...] ten nasz Mandat Starsi Kollegiow y Konwentow na kongressach Zakonnych, Kapitułach aby czytalć, y obserwować starali się. GazPol 1735 41 4 nlb
konwent bernardynów
patrz: KONWENT
  • - [Wisniowiecki] w Konwencie [...] Bernardynow, cały przeswietny Trybunał solennie traktował. GazPol 1736 10 3 nlb
konwent reformatów
patrz: KONWENT
  • - Konwent Sendomirski OO. Reformátow liczy go między swemi Fundátorámi. NiesKor II 24
konwent męski
patrz: KONWENT
  • - W Krolestwie Polskim znayduie się [...] W.O. Bernardynow Prowincyi 4. Mało Polska w ktorey Konwentow męskich 18. Panieńskich 7. [...]. BystrzInfGeogr Ku r-v
konwent panieński
patrz: KONWENT
  • - W Krolestwie Polskim znayduie się [...] W.O. Bernardynow Prowincyi 4. Mało Polska w ktorey Konwentow męskich 18. Panieńskich 7.[...]. BystrzInfGeogr Ku r-v
żywot pustelniczy
patrz: PUSTELNICZY
  • - Powáżnieysi między Bráchmánami zowią się Joghi, którzy prowádzą żywot pustelniczy w iáskiniach ná wielkich utrudzeniach, potym dostępują tytułu Abdutów, á znim licencyi ná wszelką sprosność. ChmielAteny II 596
mieć zadosyć
patrz: ZADOSYĆ
  • - Szwedow wycięto, Miasta y wsi porabowano, Wszyscy tam mieli zadosic, bo się Polacy mscili krwie swego Pułkownika. PasPam 76v
bez konwikty
patrz: KONWIKTA
  • - tákim dekretem uwikłany zostawam/ iákim w pamieci ludzkiey in libera Repub: nie postał/ bez delatorá ná-civilem propositionem, bez konwikty bez inkwizycycy, bo zadnego plenipotentá nie pokażą odemnie. PisMów II 327
  • - bez konwikty, bez dania roku go osądzono T III 606
zadni blach
patrz: ZADNI
  • - Lanckoronski [...] Grzbietem się nie zakłada y nigdy nie nosi Zadniego Blachu. PasPam 270
boleść /komuś/ zadawać (sz. zm.)
patrz: ZADAWAĆ
  • - Przykłáda Bernárd ś. iż wszytkie rány/ ktore zádawáli káci Chrystusowi Pánu/ zádawáły też wielką boleść Pánnie naświętszey [...]. BirkOboz 29
  • - [...] są w druku te iego [Hinczy] pisma [...] Mátká Bolesna Márya, to iest tłumáczenie Męki Páná Chrystusowey, ktora boleść Mátce Boskiey zádawáłá [...]. NiesKor II 362
ból /komuś/ zadawać
patrz: ZADAWAĆ
  • - Jusz barzo blisko Rynald ktorzy okrzyk srogi Czyni na Sakrypanta, y grozi mu hardzie Obaczywszy ze iedzie na iego Boiardzie I ze z niem w towarzystwie Krolewna iechała, Ktora mu taką mękę y bol zadawała. ArKochOrl 11r
żal zadawać
patrz: ZADAWAĆ
  • - [...] pobudzamy się do wspolney kompassyi nad nieszczęściem Rzeczypospolitey, żadney iey ulgi przez to nie przynosząc, y owszem nowy żal zadaiąc, że choć widziemy y znamy co ią dolega, a przecię żadnego z nas nie ma ratunku. LeszczStGłos 67
żal zadać
patrz: ZADAĆ
  • - I cóżeś przez to wskórała [Fortuno] nad to, iżeś żal zadała Temu, coby mi do mego rad udzielił zdrowia swego? StanTrans 171
zaciągnąć na siebie /czyjąś/ niełaskę
patrz: ZACIĄGNĄĆ
  • - DISGRACE [...] Encourir la disgrace de quelqu'un, tomber en sa disgrace. In offensam alicujus incurrere. In offensionem alicujus cadere [...] Záciągnąć ná siebie niełaskę czyią zárobić ná nię, zle się zásłużyć. DanKolaDyk I, 471
niech /kogoś/ Bóg zachowa /czegoś/
patrz: ZACHOWAĆ
  • - Chorowałęm periculosissime [bardzo niebezpiecznie] [...] niech mię Bog miłosierny takiey drugiey zachowa okazyiey. PasPam 257
bodaj /kogoś/ zabito
patrz: ZABIĆ
  • - Kurwy, Precz z domu! [...] Dano wam wszytko, bodaj was zabito, I popłacono aż po wczoraj myto, I na rozprawie przy nocnym bankiecie Położono was. MorszAUtwKuk 335
  • - Ustąp że bodey cię zabito. PasPam 244
  • - Mowi te Słowa [...] godzi się to te z brodnie mowic boday was zabito. PasPam 263
bodaj mię zabito
patrz: ZABIĆ
  • - [...] jeśli jest gładkość w cenie, Grzeczność, mądrość, urodzenie, Kochać muszę i bodaj mię zabito, Jeśli cię nie kocham, Melito. MorszAUtwKuk 298
  • - [...] boday mię zábito utinam occidar; iák się Páná Bogá boię, ut Deum timeo [...] WojnaInst 109-110
to znowu
patrz: ZNOWA, ZNOWU
  • - Wziąwszy chleba y masła ktore zawsze ziaszczem stoi to smaruią iedzą to znowu ustaną y robią. PasPam 55v
  • - Co nas przyniesie wał do Bulwarku to znowu nas impet wody odrzuci na morze. PasPam 67
jak znowu
patrz: ZNOWA, ZNOWU
  • - Ukraina wszystka, iak znowu w rebellią. PasPam 197v
jako znowu
patrz: ZNOWA, ZNOWU
  • - Nam tedy iako znowu potkać się do Stało. PasPam 106v
a znowu
patrz: ZNOWA, ZNOWU
  • - Nastąpiła mowa oprocederze związkowym [...] A znowu przebacz, Przebacz będziemyc to zawsze pamietać. PasPam 150
aż znowu
patrz: ZNOWA, ZNOWU
  • - Stali tedy obadwa szyki godzin zedwie spokoynie [...] az znowu kazali Harcownikowi podpadać y wywabiać ich w pole. PasPam 105
  • - Az znowu idą wczoraisi Porucznicy. PasPam 169
bielić się jako śnieg
patrz: BIELIĆ SIĘ
  • - Tak się bieli [trawa] in profundo iako snieg [na dnie morza]. PasPam 65v
ciasto bielskie
patrz: BIELSKI
  • - Sposob robienia ciástá Bielskiego. Ná ciásto Bielskie ták iáko y ná Puszkowe zárobisz/ ktore obłączkiem nie wielkim iáko vcho v kluczá/ná másło gorące puszczáć będziesz/ żeby okrągłe iáko iábłuszká było Ciásto CzerComp 80
ziemia Bielska (sz. zm.)
patrz: BIELSKI
  • - Gozdzielski zwalsie tosz chlopski syn w Belski ziemi mieszkał. TrepNekLib 109
  • - Niewielkie rzeczy rzekł Pisarz ziemie Bielski[ej] w kole Generalnym [...] to tylko wyrzekł: "Pane starosto, ne zderżysz!". PasPam 243
  • - ImPan Chalecki [...] zostawił Iednak Plenipotencyą ImPanu Szulcowi agentowi Swemu ad tractandum zImPanem Ierassowskim Czesznikiem Ziemi Bielskiey. SapADiar 162
prowincja Bielska
patrz: BIELSKI
  • - RUS ZACHODNIA [...] Prowincye Twerska, Bielska, Xięstwo Pleszkowskie. ChmielAteny II 427
państwo Bielskie
patrz: BIELSKI
  • - Wzięli wielkie Księstwo Siewierskie: tákże Páństwá Smoleńskie/ Bielskie/ Pskowskie/ Nowogrodzkie. BotŁęczRel III 53
bieluchnym być jako śnieg
patrz: BIELUCHNY
  • - Wielce dziwnej maści i różnej,bo sam [koń] z natury bieluchny był jako śnieg najczystszy. DorHipTur 23
wielkim pędem
patrz: PĄD, PĘD
  • - Przyidą tedy wielkięm pędem [...] Aprzyszedszy Ryscią stawaią zaraz przy lewym skrzydle trochę opodal od Woyska Litewskiego. PasPam 106
i tym podobny
patrz: PODOBNY, PODOBIEN
  • - Oto tymi swymi Antidotami/ Elenchami/ Apokkrisisami/ Lamentami/ Antigraphami/Azariaszami y tym podobnymi na krew Bratnio podżogami [straszą mnisi]. SmotEx 4v-5
  • - Tacy odzywali się ad Regnandum konkurrenci Iak Pan kasztellan Woynicki iak Pan kasztellan Gnieznienski y insi tym podobni. A to tez y ia konkurrent. PasPam 188
  • - Często okázya przypada w gospodárstwie wiadomości o wadze intratnych rzeczy, Woskow, Łoiow, Wełny, Cyny, y tym podobnych, ktore máłymi gwichtámi zważyć się nie pozwolą. SolArch 28
  • - Sol to ma iż zbyteczną wilgotnością trawi, y samo mięso ściska. Záczym iż mięso zaięcze y tym podobne, sámo iuż iest suche, gdyby ie násolił nicby nie wáżyło. TylkRoz 235
rzecz podobna (sz. zm.)
patrz: PODOBNY, PODOBIEN
  • - Rzecz mało podobna takiej sumie być w skarbie na jeden raz w nędznem państwie. NiemPam 229
  • - [Herod o Chrystusie] Jesli/ pry/ podobna rzecz: iesli to prawdziwie/ W dzieiách Oycá moiego pomnię nápisáno: Zeby dla tego człeká pomordowáć miano/ Ták wiele niemowlątek v piersi niewinnych! RożAPam 44
  • - Lecz to rzecz podobnieysza/ iż to zacne dzieło [obróbka żelaza]/ Záraz wynálezione po Potopie było. RoźOff D3v
  • - Co strony karety, moja panno, nową cale mi tu zrobiono w Żółkwi; bo gdzież to rzecz podobna była w karetce małej jeździć sukiennej nadstarzałej, a konie do niej jedne, coś Wć kupiła, a drugie tureckie, pewnie stojące się dwa tysiące. SobJListy 263
do wiary podobny (sz. zm.)
patrz: PODOBNY, PODOBIEN
  • - Pomięszał nam fantazyą powieścią swą, mało jednak podobną do wiary. NiemPam 268
  • - [...] Przybywa Młodź kwitnąca/ á wozy/ y konie Po stayniach się ruguią. Gdy w tym z Vkráiny Ledwie prziydą do wiary podobne nowiny. TwarSLeg 27
ku wierze podobny
patrz: PODOBNY, PODOBIEN
  • - Tak wielkiem apparatem i ledwie ku wierze Podobną gorliwością gdy się Osman bierze Poczesny przednim Moffty nad wsze starszy Hodzdzie Stanął pod Srebrnem włosem na głowie y brodzie A ufaiąc powadze swego Pastorału Tak się do Woyny owey przymowi zapału [...]. PotWoj 25
ku wierzeniu podobny (sz. zm.)
patrz: PODOBNY, PODOBIEN
  • - Ten koń przy dziwnych wyćwiczeniach swych te cnoty ku wierzeniu ledwo podobne miał, że sam wolno puszczony, widząc zbrojnego chłopa, ku niemu się miał, kąsając zęboma, zadem i przodem bijąc [...]. DorHipTur 21
  • - Podobny ku wiérzęniu/ ku práwdzié. Probabilis causa, visio, probabile aliquid sit dicendo [...]. Kn 743
do wierzenia podobny
patrz: PODOBNY, PODOBIEN
  • - Iáko Rzymiánie máło podobne do wierzenia bogactwa mieli. WargRzym 24
ku prawdzie podobny
patrz: PODOBNY, PODOBIEN
  • - [...] kto chce drugiego do ludzi zle vdáć, potrzebá áby cos podobnego ku prawdzie nąn powiádał, iesli chce áby iemu wierzono bo inaczey nic nie sprawi. SzemGrat A2v
  • - Podobny ku wiérzęniu/ ku práwdzié. [...] Verisimilis aut veri similis narratio. Simile vero videbatur. Verisimillimum mihi videtur [...]. Kn 743
  • - Podobny [...] 3) rzecz podobna do wiary, (ku wierze) ku prawdzie. T III 1451
do prawdy podobny (sz. zm.)
patrz: PODOBNY, PODOBIEN
  • - Tym árgumentem/ Dyabeł wiełą bárdzo dobrych rzeczy/ ktore zá vnią PP. Akádemikow z Jezuitámi bydź mogą/ przeszkádza/ bo się zda tá rzecz do prawdy bárzo podobna. SzemGrat 345
  • - Podobny do prawdy, wahrscheinlich. BierSłowa 144
boleści ponieść
patrz: PONIEŚĆ
  • - To ciało [...] ktore ták wiele mąk i boleści poniosło/ wszelkich bolow/ wszelkiego utrápieniá ná wieki pozbyło. BujnDroga 403
boleści ponosić
patrz: PONOSIĆ
  • - [Zmarły syn] Vkazał się Oycu/ y rzecze/ iuż się oycze nie modł zá mię/ bom iest potępiony ná wieki; y tákie męki cierpię/ iż/ bym miał ták wiele ięzykow iáko iest gwiazd ná niebie/ tedybym tych boleści/ ktore ponoszę nie wypowiedział dostátecznie. StarKaz 543
żal ponosić
patrz: PONOSIĆ
  • - Czy nie wiesz ze Bog tego rád frasuie Komu w Swey Chwale Korone gotuie: A ze twoy Ludgierd iuz za swoie cnoty W niebie otrzymał wieczny Więniec złoty Tedy zatęn zal co z iego zginięnia Ponosisz, y ty bądz pewna zbawięnia. OblJasGór 140v
  • - Iák cięszkie są żale/ ktore Wm. M. M. Pan ponosisz/ ják gorzkie łzy/ ktore przez zeście z tego Pádołu w niedoszlym wieku Iey Mości swojey wylewasz/ snádnie się dorozumieć mogę. DobrPol II, 221
pora wojenna (sz. zm.)
patrz: PORA
  • - Jeśli zaś o to, że czas i pora wojenna ustawa, mrozy, śniegi i słoty ustawicznie, tedy cośmy się gdzie indziej mieli dzielić kwaterami zimowymi, dzielmy się tu na tym miejscu w granicy nieprzyjacielskiej, ponieważ sian i innego pożywienia będziemy tu mieli z potrzebę. SobJListy 583-584
  • - [...] w Zimie Woysko sposobić trzeba, azeby zaraz iak nastąpi woienna pora, do zazycia gotowego było [...]. CzartListy 109
dojść swojej pory (sz. zm.)
patrz: PORA
  • - Gdy zaś Pan pracy owo doda łaski z góry, W ten czas narychlej dojdzie winnica swej pory [...]. ZimBSiel 144
  • - Gdzie się z dziecinnem Młodzienski wiek ztyka, Wpadł, ach wpadł Smierci, niespodzianey wŁyka. Wpadł wŁyka Smierci, nie ruszoney Płaczem, Przebog, wroc mi go, ach wroc mi go zaczem Swey doydzie pory [...]. PotPer 20
przyjść do swojej pory (sz. zm.)
patrz: PORA
  • - Ten folwark, jako jeszcze do swojej nie przyszedł pory, tak cokolwiek się w nim znajduje, na wikty się zamkowi i z czeladzią folwarkową obraca. OpisKról 317
  • - Ná ten czas iednak osobliwszym Wszechmocności Boskiey konkursem stáło się, że w iednym dniu do swoiey doskonałey pory rozliczne drzewa, ziołá, y kwiecia przyszły. BystrzInfCosm C1
być w swojej porze
patrz: PORA
  • - [...] znac ze Miłosc w swoiey iescze nie była porze, wiemy bowiem dobrze, ze tempore crescit amor. WilczPam 19
  • - [...] potrzeba też vważyć/ iż Pan/ Xiądz/ y chłop/ muszą bydź pospołu/ á nie w kilká set mil od siebie: aby y Pan miał komu Pánować/ y Xiądz kogo Zakonu Bożego vczyć/ y chłop komu robić: bo ináczey żaden z tych stanow nie mogłbyby bydź w swey porze. DembWyw 68-69
trwać w jednej porze
patrz: PORA
  • - Kto chce być, nie odmieniáć z Miesiącem się na ni, Stać y trwáć w iedney porze, w iedney trzebá gráni. PotPocz 71
  • - [...] wielu poważnych Swiętych Oycow domniemywa się, iż ten świat od stworzenia świata do skończenia swego, w iedneyże porze trwáć bedzie tylko sześć tysięcy lat. BystrzInfCosm G4
nie w porę /coś zrobić/
patrz: PORA
  • - Tegoż doszedł List od ImPana Szela, ktory donosi Iz Przybył do Grodna do ImPana Stanouniczego ratione Stancyi, w Czym się Exkuzował pierwiey że nie w porę ImPan Szel przyiechał [...]. SapADiar 116
według potrzeby
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Owo zgołá, miawszy tey wypráwy praeparament, y przywykłość, cokolwiek okázya każe, łátwo będzie záżyć według potrzeby y upodobánia. FredKon 51
  • - Weźmiy Szczupaká pułmistowego/ y Liná/ ochędoż pięknie/ wymocz/ wstaw w gárncu pięknym/ w wodzie/ warz dobrze nakrywszy/ [...] gdy vwre/ odley polewkę osobno w piękne naczynie/ [...] przyley Winá/ Cytryn wycisniy według smaku/ Cukru według potrzeby/ Cynámonu całkiem/ Gozdzikow/ Pizmá [...]. CzerComp 89
bez potrzeby
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Pisma jakieś niechętliwe, A przytem i uszczypliwe, Bez potrzeby tak snać prawie, Ujmę czynią mojej sławie [...]. GrochWiersze 65
  • - Trzęci árgument Plebáński ná przeciw szkołom Iezuickim w Krákowie iest/ że się mu sposob náuczánia ludzi młodych/ ktory Iezuici we swych szkołách záchowywáią/ niepodoba/ bo Grámatykę porozdzieláli/ reguł trudnych bez potrzeby w niey náczynili; długo onąż młodź zábawiaią. SzemGrat 24-25
  • - Bog cudow bez potrzeby nie zwykł czynić. WisCzar 112
z potrzeby
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Munsztuk zupełny hiszpański nakształt adziamskiego, [...] tego munsztuka dla kształtu, do stroju adziamskiego używają, względem krotochwil raczej, aniżeli z potrzeby. DorHipTur 158
  • - [...] wołáć piwá kiedy się pić nie chce, nie z potrzeby, ále z głupiego obyczáiu to czyniąc, iest rzecz głupia [...]. StarPopr 65
potrzeba wojenna
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Wpotrzebie woienney rowny wSliachectwie Sliachcicowi tilko obok stanąc ma a plebeusowi zadnemu miedzi sliachtą Stawacsie obog niegodzi tylko miedzy Czeliadzią Sliachecką [...]. TrepNekLib 11v
  • - Mogłbym tákie plagi przytoczyć/ ktore potykáły tych/ ktorzy kościoły Kátholickie łupili. Miánowicie Hálberstádá Xiążę Brunświckie/ ktory ściągnął rękę świętokradzką do Zákrystyey iedney bogátey w Niemczech/ y statuę złotą z niey porwał Swiętego iednego/ żártuiąc z Swiętych/ á potrzebą woienną się wymawiáiąc. Czy to nie skarał Bog tego łotrzyká prędko? BirkNagr 46-47
gwałtowna potrzeba (sz. zm.)
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Drudzy zaś deski sobie najdowali, A do onych się mocno przypasali Mając nadzieję - (ubroń Boże! żeby Okręt się rozbił) z gwałtownej potrzeby Przy owych deskach chcieli się ratować I jakokolwiek swe zdrowie zachować. BorzNaw 104
  • - I w tychze dołach; co ie na wał skopią Grob będą mieli; iezeli się prędzy Rozstasowaney nie odeymą nędzy. Więc zabiegaiąc potrzebie gwałtowney, W Achaią się ieden pułk wyprawi; I co wynaydzie w krainie obłowney, Ztym nieodwłocznie do Woyska się stawi [...]. ChrośKon 279
chodzić na potrzebę (sz. zm.)
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - COMMODITÉ [...] WYGODA się też mowi w domu komorka sposobna gdzie ná potrzebę chodzą. DanKolaDyk I, 327
  • - LIEU COMMUN, (Retrait ou' l'on va aux grands besoins.) [...] MIEYSCE pospolite osobna komorka gdzie wszyscy chodzą na wielką potrzebę. DanKolaDyk I, 328
iść na potrzebę wielką
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Iść ná potrzebę wielką [...] na wielki [...] stolec [...]. DanKolaDyk II, 294
iść na potrzebę mniejszą
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Iść [...] ná potrzebę mnieyszą [...] ná mały stolec [...]. DanKolaDyk II, 294
opatrzyć potrzebę (sz. zm.)
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - [...] przez pieniądze rozumiey wszytko/ co się może na pieniądze obrocić/ aby z nich sobie y czeladzi żywność/ y insze potrzeby opátrzyli. PetrSEk 13
  • - Dusze grzeszney vbostwá kto porátuie? [...] potrzeby iey nie opátrzy żadna ina rzecz/ oprocz dobr nádprzyrodzonych/ á te grzech odiął. BirkNiedz 53
  • - I znowu toż gdzie indziej powtarza nam, żeby Przedać wieś, a ubogich opatrzyć potrzeby [...]. PotFrasz3Kuk II 621
domowa potrzeba (sz. zm.)
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - [...] ięłá się szláchtá kupczyć [...] ták iż się ubogi człowiek w mieściech y po wsiách nie może przed nimi pożywić. Co rozumiey nie o tych/ ktorzy ná swoią potrzebę domową kupuią [...]. StarPopr 135-136
  • - [...] ná targ kmiotek idzie żeby Kupił lub wituch pszenny Alboli pás rzemienny Lub dla domowey naczynie potrzeby [...]. KochProżnLir 30
staczać potrzebę
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - To Xiążę że było bárzo silne, gdy stáczał potrzebę z Genueńczykámi nád morzem, Hetmáná ich [...] porwawszy, przyniosł żywego do obozu swe[go]. KalCuda 62
nagła potrzeba
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Drugi Sposob na zasięgnienie piniędzy na tak nagłą Rzpty potrzebę proponent Panowie Posłowie. PasPam 216v
  • - Wnagłey potrzebie roznych szukac nalezy sposobow. PasPam 217v
  • - Przydaię y tę prawdę nie omylną, że im się bardziey stan duchowny Bogaci, tym bardziey swiecki ubożeie, z kądże succurrere Oyczyźnie w nagłych potrzebach, żeby y z wiarą nie upadła, kiedy to, co się raz odda kościołowi, nie powraca nigdy in publicum usum. LeszczStGłos 25
dać (/komuś/) potrzebę
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Die 12 Septembris zjachały się nasze wojska pod Wiedeń, gdzie dali potrzebę i szczęśliwie otrzymali zwycięztwo z Turków. WierzbKon 195
  • - Spodziewaliśmy się co godzina, że nam miał [Lubomirski] dać potrzebę, bo tak wspominał, i już kilka razy był uszykował wojsko, kopie porozdawał, nawet i kozackim chorągwiom, których ma siedemset i z których wszystek chce uczynić front. SobJListy 56
ostatnia potrzeba
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Byłaby to pessime constituta Respublica, gdyby w ostatnich potrzebach in malis irremediabilibus, Seymu doczekać się nie mogąc, nie miała żadnego sposobu wybrnienia. KonSRoz 41
  • - Roskazuiemy y to, áżeby Plebáni osobliwe mieli stáranie około porátowánia ubogich w ostatniey zostaiących potrzebie [...]. DanOstSwada V, 11
do potrzeby stawać ,
w potrzebie stawać (sz. zm.)
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - A szykowana Piechota w Swe rothy Zwykłey Nabrawszy cery y ochoty Oycom na radosc y na imię cnęmu Stephanowego Swięta Zamoyskięmu Tak Sprawnie ognia y gęsto dawała Iakoby Kędy w potrzebie Stawała. OblJasGór 169v
  • - [...] krol Szwedzki takowe podał [Brandenburczykowi] kondycye [...] 4to Żeby stawał z Woyskiem swoim krolowi Szwedzkimu na pomoc w kazdey potrzebie przeciw nieprzyiacielowi Iego [...]. HistBun 36v
  • - Z ktorego pozostałego skarbu, zadney monety, oprocz samey szabli Camillowey z ktorą Walnym Wodzem Rzymskim będąc do potrzeby stawał [...] niewziowszy: wszytek skarb pozostały, na mieyscu swoim złozył [...]. SzołHist 17
  • - Ale y w narodzie Naszym Herbowni kiedyś pod iedną Chorągwią do potrzeby stawali [...]. DanOstSwada II, 61
do potrzeby własnej ,
na własną potrzebę
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Snadź chce Krol ludzie obrocić gdzie indziey/ ná własną potrzebę [...]. MerkPol 248
  • - Ma ta wieś chrosty do potrzeby własnej na swoich rolach. OpisKról 371
  • - Budynkowego nie rąbác drzewá, chybá ná własną potrzebę, y to zá wiádomością Páńską, álbo stárszego Vrzędniká, ludziom rozdawác, przedawác nie godzi się. HaurEk 59
wedle potrzeby
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - [...] zaś robotnicy iż ciężko pracuią więcey dbaią o chleb niżli o pańskie łagodne przywitanie, abo o poszanowanie od pana aby naiadszy się wedle potrzeby mogli być duższy y świeższy do prace dalszey odprawowania. PetrSEk 10
  • - wedle potrzeby długi. lang genung. assez long. T III 1571
dogadzać potrzebie (sz. zm.)
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Wolę swey potrzébié niż cudzem oczom dogadzáć. KnAd 1253
  • - [...] dogadzać potrzebie ubogich ludzi. T III 1570
dogodzić potrzebie (sz. zm.)
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Orzeł i sowa, mając ku sobie przychylne Serca, zawzięły z sobą przyjaźni nie mylne, Stanowiąc, żeby jeden drugiemu nie szkodził, Owszem więc zobopólnej potrzebie dogodził. VerdBłażSet 8-9
  • - Iesli serce tak piękne iako twarz u ciebie Nie porz dobrych zamysłow dogodz mey potrzebie. ArKochOrl 35v
  • - [...] potrzebie łacno dogodzić, zbytkowi trudna. T III 1570
stoczyć potrzebę
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Stoczono potrzebę za Wisłą - na Pradze. WierzbKon 102
do potrzeby swojej ,
na swoją potrzebę (sz. zm.)
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Nadto z lądu za tamą nad Tygą leżącego, gdzie pastwisko mają i trzcinę do potrzeby swojej zbierają, płacą marcas Pruthen. 100. OpisKról 405
  • - O. Przeor teraznieyszy bacznosc maiąc na Kazimierza Slagę [...] przysądza iemu, azeby trzymał pastewnik oprocz tamtych zagonow od Błazeia na potrzebę swoię [...]. KsKasUl 380
  • - [...] wszyscy sie bespiecznie do gaiu onego swiętego przyieli, y większą go połowe na swoią potrzebe wycieli [...]. SzołHist 19v
walna potrzeba (sz. zm.)
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Anno 1654 12 augusti, którego i zaćmienie słoneczne straszne było, zabito pod Szkłowem pana Hieronima Mirskiego w potrzebie walnej z Moskwą [...]. CedrPam 17
  • - [...] tegoz Roku nasze Woyska zMoskwą pod Chmielnikiem mieli walną potrzebę [...]. DrobTuszInf 51
potrzeba przymusza
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Macherzyná [...] bierze urynę od nerek [...] przez meáty urynowe [...] y wypędzá przez korzeń [...] kiedy potrzeba przymuszá. KirchFac 60
potrzeba ukaże (sz. zm.)
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Przeto niektore [osoby] tylko vkazac mi trzeba Iako czas zniesie iako vkaze potrzeba. ArKochOrl 24v
  • - W obławę, ile potrzeba ukaże, z drugimi chodzić powinni. PiotBrań 431
potrzeba napadnie (sz. zm.)
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Insze powinności, to jest, gdy około młyna albo wożenia drzewa potrzeba napadnie, to się z Fedrauem, ktory dwie włoce szołtyskie drugie trzyma, sprzęga i obadwaj za jednego szołtysa powinnoć odprawują. OpisKról 427
  • - Klisterámi według wzwysz pomięnionych ingredientiey, zgotowánemi pilnie ná tęn czás rátowác gdy nápádnie potrzebá. HaurEk 53
od potrzeby
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Thorza dostawszy uwarzyc [...] iadac w rossołku, by y wendzone chowac od potrzeby. GrodzMisc 82b
  • - Konia u kołu trzymam od wielkiey potrzeby. PasPam 90v
  • - Poganie dla powagi, Polacy ją [brodę] noszą Dla statku, od potrzeby Węgrowie z Wołoszą [...]. PotFrasz2Kuk II 393
pilna potrzeba
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Posłannikowie Carscy [...] iadąwyprawieni do Io KMSCi w pilnych potrzebach y Sprawach [...] przydałęm konfoy [konwój] y Przystawa [...]. PasPam 161v
  • - [...] przyznay się kogo tu szlákuiesz? On ná to. W pilney Krolowey potrzebie Mátki mey szukam. ClaudUstHist 67
mieć do /kogoś/ potrzebę
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Waszec do kąd Spytasz go mąm wielką odpowie Potrzebę do naszego Pana PodSkarbiego [...]. OpalKSat 34v
  • - Jechałem do Usnarza, ztamtąd 25go na Wilno jechałem do Mińska, bo w Wilnie do jp. hetmana miałem potrzebę, którego końmi biegłem na sejmik przedsejmowy [...]. ZawiszaPam 39
podług potrzeby
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Pan Prouisor za gospodarza zostawił na Mincy Wilhelma Witte Sliosarza Maistra teize Mincy; a w młynie pod Zamkiem, gdzie ciągnom zgrubego Cany, Jakuba Hild Ciwerkmaistrza opatrziwszy obadwuch podług potrzeby strawnemi pieniędzmi. VorLetSkarb 237
  • - Tegoz Uzioł 4 Blankieta Listowne ImX Theolog do zapisania czasem listow podług potrzeby. SapADiar 106
potrzeba niesie (sz. zm.)
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Chábriá do stá dwudziestu okrętow zebrawszy ludzi/ wiele niosłá potrzebá [...] roskazał/ áby tym ktorzy na sześćdziesiat okrętách byli inszy zá dwá miesiącá zápłácili żołd żołnierzom [...]. PetrSEk 41
  • - [...] zgoła gdzie potrzeba Niosła tam obracano subiecta wygodne [...]. OpalKSat 56v
potrzeba przynosi
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Strzemiona na dużych sowitych puśliskach u siodeł, abo mają być równe obie, abo prawe na palec dobry krótsze nad lewe, dla raźniejszego siedzenia i władania kopiją i bronią, gdy tego potrzeba przynosi. DorHipTur 92
potrzeba przyciśnie
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Dobrá Kościelne máią bydź iáko święte kotwice/ ná ktore tárgáć się wam nie godzi/ bez dozwolenia Oycá ś. y tylo ná ten czás/ gdy ostátnia potrzebá Rzeczypospolitey przyciśnie. BirkEgz 31
  • - [...] lepiey y bespieczniey będzie by trochę opodal początek ich [aproszów] załozyc, zeby gdy potrzeba przycisnie z obozu obrona y posiłek wczesnie mogł bydx dodany [...]. NarArch 123
potrzeba przyciska
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Czemu frasuiący się wzdychá? Duszá cale wlepi się y utopi w myslách y zapomina przez odetchnienie sercá chłodzić, áż gdy potrzebá przyciská, chce oráz nagrodzić co omięszkáłá, tedy mocno ciągnie oráz powietrze y ták wzdychá. TylkRoz 283
potrzeba natury
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Iuz nade dniem iakis człowiek [z] Swieczką dla potrzeby natury wszedł między owe obaliny y usłyszawszy konaiących ludzi ięczenia zląkszy się uciekł y innych ludzi zawołał [...]. HistŚwież 81
  • - [...] książęta małe, synowie jej [księżnej krajczyny], zamknięte były w wielkiej niewygodzie i smrodzie, gdyż w tej jednej izbie spać, jeść i inne potrzeby natury czynić musieli. MatDiar I, 285
potrzebie wygodzić
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Moskwa niestrzymała razu ięli zaraz vciekac nasigonic Wtym tez one Falkoneciki stą trochą piechoty przysli y barzo potrzebie wygodzili [..]. ŻółkPocz 26
  • - Przetoż áby Towárzyskim potrzebom wygodzono było [...] żadnemu nie będzie się godziło nád dwadzieścia y dwá dni [...] od Chorągwie oddaláć. FredKon 1
potrzebę ratować
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - Znáć było ná tym weselu wolą Páńską ná pożytek ludzki obroconą: bo co pożyteczniey iáko vbogiego potrzebę rátowáć/ dáć mu winá ták dobrego/ ták wiele? BirkNiedz 89
  • - [Faraon] iák wielkie zgromádził Prowiánty, iákie pozákładał Mágázeny, iákich szukał sposobow, áżeby poddánych swoich potrzeby rátowáć mogł. DanOstSwada V, 17
potrzeba każe
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - [...] te Panstwo podległe záwsze bywało przypádkom Interregni, miánowicie ná ten czas gdy schodziło ná krwi y Potomkách Krolewskich á szukáć po obcych Kráiách Pánow tym Narodom potrzebá kázałá [...]. MerkPol 167
  • - [...] ieżeliby od Pułnocy Międzywschodnie Kráie Pokoy sobie obmierziwszy/ chciały Woynę przeciw Rzeczypospolitey podnieść/ álbo iesliby przeciwko támtymże Kráiom potrzebá Woynę obrocić kazáłá [...] tą drogą [wodną] wszytkie te potrzeby Woienne [...] wygodnie wystáwione być mogą. FredKon 111
potrzeba ukazuje
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - [...] zdaiemy stolice JP. Hetmanowi, aby nas już wyzwolił zniey prosiemy, obiecując mu i żywności dodawać i odsiedcz prętko gdzieby tego potrzeba ukazowała. MasDiar 104v-105
  • - Chorągwie nowo záciągnione prędzeyby do Obozu stáwáły/ kiedyby noclegi rospisane mieli/ bo niemieliby się kędy zábáwiáć/ y Hetman wiedząc Trácty ktoremi idą/ mogłby ich Vniuersałámi przygrzać/ ieśliby potrzebá Rzeczyposp: vkázowałá. FredKon 92-93
w potrzebie /komuś/ dogodzić
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - [Lubomirski] W zywnosc się sobi, radby załozeł Spizarnie Zeby y Sam miał dosyc y za czasem komu W Potrzebie mogł dogodzic [...]. PotWoj 46
  • - [...] gdzie nie mász białogłowy tám wzdycha potrzebny abo chory; bo ona dzielnością swoią w każdy kąt domowy weirzy, káżdemu domownikowi ábo potrzebnemu w iego potrzebie dogodzi. WisCzar 44-45
potrzeba marsowa
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - A stąd ludzie rycerscy dla ták wielkiey cnoty Iego [żelaza]: nad wszytkie skárby y drogie kleynoty: Więcey ie sobie ważą w więtszey cenie máią/ Zwłasczá co go w potrzebách marsowych doznáią. RoźOff 164
  • - Myśleć o kilkunastu milionach dla zapłaty wojska dawnych zasług i samej braci stawać w potrzebie marsowej, jeżeli to wystarczą województwa i czy podobna subsit indicio majestatis [...]. DiarSejm 347
potrzebę odprawić
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - [Szwedzi do zakonników:] Onegdyście nam iednego [charakternika] zábili Ktoremu czarci na roskas słuzyli, Siedm zawsze przy nim było duchow smiałych Trzydzieści potrzeb odpráwił nie máłych A tu od niego uciekli przeklęci Ani go wspárły pisma ni pieczęci. OblJasGór 93v
publiczna potrzeba
patrz: POTRZEBA, POTRZEB
  • - [...] nie słuszna się zda wygádzáiąc nieumieiętnym Domowym/ wypędzić cudzych dobrych z Korony/ z ktorych większą lud pospolity y Krol sam ma wygodę; ktorzy też więcey zárabiáiąc/ więcey ná publiczne potrzeby contribuere mogą. MerkPol 26
  • - A co tego się plugastwa szelągów i tymfów rozlazło, niepodobna i porachować; bo żaden we wszystkich publicznych potrzebach nie idzie do podskarbiego, tylko do mnie. SobJListy 226
według abecadła
patrz: WEDŁUG
  • - W reiestrzach tych podłuk abecadła wpisana szlachta była, zaczym mnie skoro wedłuk abecadła prziwołano dobrze iescze zadnia [...]. VorLetSkarb 288
  • - EUropá, trzecia niegdy część okrągu Ziemskiego, od Europy Corki Agenora Krolá Feniceńskiego ták názwána, naywybornieysza, y cáła práwie Chrześciáństwem nápełniona záczyna się od rzeki Tánáis, ábo od Hellespontu, á kończy się przy Atlántyckim morzu, Krolestw iey y osobliwych Prowincyi: według obiecádłá krotko dotykam DrewsWybór D2v
według porządku abecadła
patrz: WEDŁUG
  • - Rozłożenie słow według porządku obiecádłá, w Arythmetyce Polskiey przytrudnieyszych. SolGeom III 77
  • - ALPHABE'TIQUE, adiect. m. & f (Disposé selon l'ordre des lettres de l'alphabet.) Secundûm litterarum seriem dispositus, ou ordinatus, a, um. ABECADLNY ułożony według porządku ábecadła. DanKolaDyk I, 86
poważny znak
patrz: POWAŻNY
to prawda, że (sz. zm.)
patrz: PRAWDA
  • - Odpowieda mi tedy tak Moy MSCi Panie Prawdac to ze tu u nas w tym kraiu Sług od God tylko przyimuią [...] Ale to ma się rozumieć opodleyszych tylko sługach. PasPam 223
  • - Poszedłęm do Regimentarza a opowiedziawszy za iego pytaniem wczoraiszą biedę y dwa Strachy to iest od Szwedow y od wody. Rzecze Woiewoda. iuz to prawda że to terminy były niedobre ale tez Panie Bracie masz Waszec nad Całe Woysko bo W. Woiuiesz po Morzu, a Woysko na lądzie. PasPam 67
  • - Prawdá to wszytko zęm się ia modliła, Zem dyscypliny y Krzyze czyniła, Ale w prostocie, a nie z zadney złości Oddawałąm swe Bogu doległości [...]. OblJasGór 105
  • - Jako to Wć moja dobrodziejko pomnisz, że mi moja zawsze ginie czapka? To prawda, że wszystek czas bez niej sypiam, bo mi zawsze ginie. SobJListy 211
prawda jest, że
patrz: PRAWDA
  • - Te wioski co to trzyma prawda iest że to iest Aręnda ale ona ma Piniądze. PasPam 222
prawda jest, iż
patrz: PRAWDA
  • - Wielcy Kniáziowie Moskiewscy/ práwdá iest/ iż rozszerzyli swe gránice/ ále nie przyczynili sobie sił. BotŁęczRel III 55
grono kalinowe
patrz: KALINOWY
  • - Grono winne/ kálinowe/ bzowe. Botryon, Botrus [...]. Racemus [...]. Kn 210
  • - grono kalinowe, bzowe. T III 422
duszyczkę polewać
patrz: DUSZYCZKA
  • - duszyczkę polewać vulg. die Seele mit einem Druncke laben. arroser la gorge; se rafraichir d'une boisson. T III 290
po prusku budowany
patrz: PRUSKI
  • - Druga [izba] w sieni pobielana, w glinę po prusku budowana, niedobra. InwPuck 74
przedtym póko [...] nie
patrz: PRZEDTYM
  • - Był od Chowanskiego poimany przed tym puko my z Czarnieckiem do Litwy nieprzyszli. PasPam 179v
czart przeklęty (sz. zm.)
patrz: PRZEKLĘTY
przenajświętsza Trójca
patrz: PRZENAJŚWIĘTSZY
  • - Iest Legatum [...], na Msze święte do Ołtarza PrzeNaswietszey Troyce ktory iego Krewny X. Iendrzey Kozatius Fundował Złotych Nro 10 [...] Ostatek Złotych 6 na Anniwersał ząn Pro die Octave Commemorationis Fidelium Defunctorum. KomonDziej 180v
w przodku chodzić
patrz: PRZODEK
  • - Pospolicie w kupie gońcy w przodku chodzą, wyprawcy pozad. OstrorMyślTur 33
boleści /komuś/ przydać
patrz: PRZYDAĆ
  • - Násypiesz soli w oko, to oko płácze, násypiesz ná ięzyk, ięzyk zpluwa, násypiesz ná ránę, boleści się przyda [...]. MłodzKaz IV, 508
przydać /komuś/ boleści
patrz: PRZYDAĆ
  • - Z tákowey powieści [że nie ma w państwie człowieka, który mógłby mu opowiedzieć o wierze chrześcijańskiej] Więcey przydał Krolewic do smutku boleści sobie. DamKuligKról 32
przymioty aniele
patrz: PRZYMIOT
  • - Nie mogłaś się, Anielo, swym imieniem złożyć Srogiej śmierci, nie dałać twego kresu dożyć, Chociaż przy tym imieniu, na duszy, na ciele, Miałaś wszytkie, o pani, przymioty aniele. PotFrasz4Kuk I 256
  • - Ktoż widział przy tak wdzięcznym i wspaniałym ciele Glancowniejsze od słońca przymioty aniele. PotZabKuk I 549
bydło podolskie
patrz: PODOLSKI
  • - Byłem w menażerii w przeszłym roku wystawionej, w której niedźwiedzie, potykając się raz z sobą, drugi raz z bykiem bydła podolskiego, wielką nam na to patrzącym sprawili uciechę. RadziwHDiar 28
chart podolski
patrz: PODOLSKI
  • - Szubę przytym Sobolą/ y w iásnym Zegárek Krysztale Parę długich Bołduckich Iánczarek/ Imbraim pośle Bászy/ w hebanowych łożach: Y smycz chártow Podolskich w złoconych obrożách. TwarSLeg 70
denna bedłka
patrz: DENNY
  • - Item weźmi dennych bedłek ktore Crepitus lupi zowią, rozetrzyi y przyłoż. PromMed 84
  • - Maść Denna. Weś Dennych bedłek co chcesz, wysmaż ie w oliwie. CompMed 656
budynek pański
patrz: BUDYNEK, BUDYNEK, BUDUNK, BUDUNEK, BUDENK
  • - Dwa Chory z sobą w dzięcznie naprzemiany Spiewały [...] Y dali tęn Hymn wdzięcznęmi słodzili Głosy, tak długo az go do konczyli: A mąz Sędziwy [Bóg] acz Vszy nie głodne Ma takich dzwiękow, przęcie na Łagodne, Te piesni idzie,w wnet oney dobie Koscioł wspaniały da widziec Liobie. [marg.] Ozdobę budynkow Panskich, Kto poymie? OblJasGór 141v-141v marg
budynek polski (sz. zm.)
patrz: BUDYNEK, BUDYNEK, BUDUNK, BUDUNEK, BUDENK
  • - Y sien, y stołowa izbá, záwsze w budynku Polskim być musi. NaukaBud 13
  • - DZIEWIĄTY Punct álbo Regułá compartitionis. Niech będzie o stołowey izbie. ktora Polskiego budynku iest część przednieysza. NaukaBud 14

patrz: WĘŻOWY, WĘŻOWI, WĘŻOWY
bedłka wężowia
patrz: WĘŻOWY, WĘŻOWI, WĘŻOWY
  • - Bedłek wężowich co nięmi muchy truią nawarzyc z wodą y te wode stawiac miodęm osłodzywszy po gmachu sczurki zdychaią od tego. GrodzMisc 161a
wężówka bedłka
patrz: WĘŻÓWKA, WĘŻÓWKA, WĘZÓWKA
  • - Wężowká bédłká/ v. Grzyb Kn 1238
budowanie prywatne
patrz: BUDOWANIE
  • - Káżdy álbowiem Narod, ma sposob inakszy y osobny, budowánia priwatnego, to iest Architecturae Ciuilis. NaukaBud 3
siatczyste [budowanie]
patrz: BUDOWANIE
  • - Siatkowy/ siatczány/ siatczysty. Reticulatus [...] siatczyste/ siátkowáte budowánie Retiales maculae [...]. Kn 991
siatkowate budowanie
patrz: BUDOWANIE
  • - Siatkowy/ siatczány/ siatczysty. Reticulatus [...] siatczyste/ siátkowáte budowánie Retiales maculae [...]. Kn 991
ruchome budowanie
patrz: BUDOWANIE
  • - Ruchome budowánie/ Ambulatoria porticus [...] Circumforanea domus [...] Confixilis machina [...] Subliciae turres [...] Pegma [...]. Kn 957
  • - Ruchome Budowánie/ Pecma, sive Pegma [...] ein Taffel und Gestell/ dartn man Bilder stellet/ und dergleichen/ Bildgestell. DasHünDict Pp iijv
wypuszczone budowanie
patrz: BUDOWANIE
  • - Wypuszczone Budowánie/ Proedificatum [...] das Vorgebäu/ Vorläube. DasHünDict Pp iijv
baszta wojenna ruchoma drzewiana
patrz: RUCHOMY
  • - Baszta woienna ruchoma drzewiana. [...] une tour de bois dans l’ ancienne fortification pour l’ aprocher des murailles des assiégez. T III 27
baszta widokowa ruchoma
patrz: RUCHOMY
  • - Básztá widokowa/ ruchoma/ Pegma [...] Circumforanea machina [...] Falæ [...] Confixilis machinæ sublicæ turres tabularum nexibus [...] Sublicia turris. Kn
ruchoma baszta
patrz: RUCHOMY
  • - Palowy/ Palaris sylua [...] Sublicius pons [...] Subliciæ turres [...] ná palách/ ná słupách/ ruchome bászty. Kn 663
baszta wojenna ruchoma
patrz: RUCHOMY
  • - Básztá woienna ruchoma: ábo Máchiná do murow/ [...] Ambulatoria turris [...] Subrotata turris [...] Turris mobilis [...] Oppugnatoria machina [...] vide Szopá woienna. Kn 17
tumult i bunt (sz. zm.)
patrz: BUNT, BUNT, BONT
  • - Pompeiusz wszytkich Partyzantow Mariuszowych wygładziwszy, wszelkie ich tumulty i bunty rozgromiwszy [...] drugi tryumf [...] odprawił. SzołHist 4v
  • - Widzicie te Rokosze/ te zdrády/ te zbrodnie przeciwko máiestatom Krolewskim/ te bunty/ y tumulty w Krolestwách/ te pożogi Rzeczypospolitych. BirkRus 33
blacha ołowiana (sz. zm.)
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Iezeli fluxus seminis pochodzi z gorącości wielkiey, dobra rzecz nosić blachę ołowiáną ná ná krzyżách. CompMed 580
  • - Kazał Doktor kapelusz ołowianą blachą napełnić. BeimJelMed 438
blacha żelazna (sz. zm.)
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Potym [zioła] miedzy dwie blásze żelázne/ á na pálec wzmiąsz [...] kładą. SyrZiel 122
  • - W niej [łazience] piecyk malowany nowy, kociełek miedziany nowy na łańcuchach i hakach żelaznych wiszący i blacha żelazna. InwKal I 104-105
  • - Z izby bokowej komora, w niej piec polewany, z kominem i blachą w nim żelazną, okien szkalnych w drzewo dwie. PiotBrań 413
  • - Były tez ręczne pociski ktoremi Rzymscy zołnierze tak zręcznie ciskali iz niemi mierniey nizeli z łuku strzałami do Celu trafiali, a w co trafili tedy by tez w zelazne blachy rzecz uzbroiona była, na skroz ią przebiiali. SzołHist 19v-20
  • - Podstaw pod nos chorego blachę żelázną rospaloną, żeby na nię krew kápáłá. PromMed 98
złota blacha (sz. zm.)
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Pozłocisty/ złocisty/ pozłacány. Inauratus. Auratus currus: auratum tectum [...] Aureolus, auro similis [...] Obauratus [...] Imbracteatus auro [...] Pozłocisty sporo/ ábo bláchą złotą pokryty. Contactus ab auro fuluo chlamydem [...] Auratilis puluisculus [...] Circumlitus auro. Kn 810
  • - W Mieście tym iest [...] Meczet, albo Bożnicá Turecka [...] złotemi obita bláchami we wnątrz po scianách. ChmielAteny II 518
cynowa blacha (sz. zm.)
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - W tymże podwórzu gołębieniec z gołębiami. Kompas z blachą cenową, osieł drewniany. InwKal I 254
  • - Pioron na Wiezą [...] Vderził y one od wierzchu samego zapaliwszy, do Sczedu spalił, ze Czynowa blacha iako desc gwałtowny zniey padała. KomonDziej 194v
  • - Rátusz tu [w Padwie] iest wspaniały [...] cały cynową pobity blachą. ChmielAteny II 192
blacha cienka (sz. zm.)
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Bláchá cienka/ blászká. Bractea [...] Bracteola [...] Lamnula [...] Sublamina Blászká. Kn 33
  • - Brachtea Czienka blacha. SłowPolŁac 24
blacha miąższa
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Kłádą żyto między dwie obszerne blásze miąsze y gorące/ y ták z niego wyprásuią oley. SyrZiel 919
  • - Bláchá miąższa/ Lamina. Kn 33
blacha mosiądzowa posrebrzana
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Truna falendiszem karmazynowym czerwonym obita była. W głowie herb na blasze mosiądzowei poszrebrzanei. VorLetSkarb 232
biała blacha
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Dach [...] wolno y białą blachą obic ale nietrwała rzecz. NarArch 141
blacha ciągniona
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Bláchá ciągniona [...] Lamina ductilis. Kn 33
blacha srebrolita
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Stał Meczet Iedwabnemi Kobiercy obity Kędy sto Lamp wisiało z blachy srebrolity. PotWoj 195
blacha złotolita
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Achmet postáwił Meczet známienity/ Luską go przyoblegszy błáchy złotolity. TwarSLeg 55
żólta blacha
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Lubo pokarm zębem tárł/ pokarm między zęby sciśniony/ żołtą bláchą wyglądał mu z gęby. OvOtwWPrzem 433
stalna blacha
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Nusz one rękawice gdzie na kazdy członek Nie kleynot; nie mannela, nie drobny Pierscionek Białey to płci spuszczali ale stalna blacha. PotWoj 74
stalny blach
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Przekowywáią ná motyki włocznie/ Lemieszy z mieczow robią nieodwłocznie; Rádła z koncerzow/ z stálnych blachow gráce/ Do rolney prace. KochProżnLir 119
złota blacha
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Czwarte pułki wiedzie Slęzakow y Sarmatow Sam Henryk: na przedzie Złota blacha puklerzem z przyłbice Gorgony Postalonych Rodelach patrzą na wsze strony. DrobOpow 70-71
blacha złotolita
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Wszyscy stroini od pancerza I blachy złotolite ozdobnie iasnieli. DrobOpow 104
ruskie blachy
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Brzękádło rozmáite/ iáko w gałcé mosiężney: kołéczká na trzygránistych ramikách: dremlá/ Ruskie bláchy/ klépádłá/ [...] Crotalum [...] Aereum crepitaculum [...] Testarum crepitus [...] Sistrum. Kn 49
miąższy bas
patrz: MIĄŻSZY, MIĄŻSZY, MIĄSZSZY, MIĄSZY, MIĘŻSZY
  • - Miąższy [...] 2) Musiq. Grave, bas. [...] 2) miąższy bas, alt, dyszkant. T III 816
blacha mosiądzowa posrebrzana
patrz: MOSIĄDZOWY
  • - Truna falendiszem karmazynowym czerwonym obita była. W głowie herb na blasze mosiądzowei poszrebrzanei. VorLetSkarb 232
karty kosterów
patrz: KOSTERA, KOSTERA, KOSTYRA
  • - Kárty kosterow/ Chartae vel chartulae lusoriae [...]. Kn 268
modrzewiowa gębka
patrz: MODRZEWIOWY, MODRZEJOWY, MODRZEWOWY, MODRZEWIOWY
  • - Modrzewiowa gębka, Agarius. PromMed 277
chłopstwo grube (sz. zm.)
patrz: CHŁOPSTWO
  • - Wszytko to frászká/ gdy nie będzie pewny żołnierz ná gránicy. Czego teraz z wielką szkodą y sromotą nászą doznawámy/ nie mogąc się chłopstwu grubemu/ ták domowemu/ iáko y postronnemu odegnać. StarPopr 139
  • - Pierwsza ozdoba kraiu z miast pieknych budownych I w nich ludzi zrodznych ktorzy wiec przechodzą Grube chłopstwo dowcipem indole et forma I rządem. OpalKSat 97v
chłopstwo chamskie
patrz: CHŁOPSTWO
  • - Práwie o reszt szło ná ten czás/ áby chłopstwo Chámskie/ nie wzięło było nád Scytámi ábo Iáphetczykámi Pánámi swemi gory. DembWyw 55
proste chłopstwo
patrz: CHŁOPSTWO
  • - Tu miedzy prostym chłopstwem tabor swoy zatocze! DrobOpow 174
chłopiec kuchenny
patrz: KUCHENNY
  • - Smerdis bywał chłopcem kuchennym, ktorego po urzniętych Uszach potym poznano. IntrHist 22
  • - WALET ou Enfant de cuisine. Puer coquorum. Minister culinarius. KUCHENNY Posługacz, chłopiec kuchenny, kuchta. DanKolaDyk II, 564
chłopiec izdebny
patrz: IZDEBNY
  • - GARÇON de la chambre [...] CHŁOPIEC izdebny pokoiowiec. DanKolaDyk II, 76
chłopiec krawczyk
patrz: KRAWCZYK
  • - Czeladzi samych poddanych w tej wsi służących jest jako to: Kuba parobek [...] Janek Mazurak chłopiec, Kaźmierz chłopiec ratajczyk, Wojtek chłopiec krawczyk. InwKal I 342
chłopiec ratajczyk
patrz: RATAJCZYK
  • - Czeladzi samych poddanych w tej wsi służących jest jako to: Kuba parobek [...] Janek Mazurak chłopiec, Kaźmierz chłopiec ratajczyk. InwKal I 342
mlecz pacierzowy
patrz: PACIERZOWY
  • - Błonká cienka, ktorá nad mozgiem leży [...] pokrywá cáły mozg [...] y mlecz pácierzowy. KirchFac 73
  • - Zyły suche ktore przyprowadzáią duchy żywiące, do części ciałá, biorą początek z mleczu pacierzowego. KirchFac 77
chłód brać
patrz: CHŁÓD
  • - FRAIS [...] Prendre le frais [...] Chłod brać chłodzić się na wietrze. DanKolaDyk II, 58-59
czynić chłody
patrz: CHŁÓD
  • - Drzew niemasz w polu ktore czynią chłody. TasKochGoff 71
gburska chałupa (sz. zm.)
patrz: GBURSKI
  • - Pan pod starości mieszka we wsi Borzechowie w gburskiej chałupie. OpisKról 226
  • - Wieś Kawki. Chałup gburskich pustych 2. OpisKról 58
chałupa folwarkowa
patrz: FOLWARKOWY
  • - Chałupa folwarkowa, u której przyciesi pognieły i poszycie obleciało. InwKal I 186
chałupa kołodziejska
patrz: KOŁODZIEJSKI
  • - Pannie Tomickiej dostała się na Piaskach wielka chałupa z Gałką kołodziejska. InwKal I I, 92
okupna chałupa
patrz: OKUPNY
  • - Puściłem w Nowym Barkocinie okupną chałupę Chrystianowi Rydzowi [...] w trzyletnią arendę z rolami, łąkami i ogrodami, z chałupą, która w zrębie dobra tylko dachu potrzebuje. InwPuck 192
chałupa ratajska
patrz: RATAJSKI
  • - Folwark Zajączkowski [...] Chałupy dwie ratajskie, po dwu izbach w każdej. OpisKról 369
chałupa robotnicza
patrz: ROBOTNICZY
  • - Hutá ma bydź przestrona dla desczá przykryta [...] Trzebá też mieć cháłupy dobrze zbudowáne Robotnice/ á huty blisko postáwione. RoźOff I2
szepta, szeptu daley nic ,
széptu, széptu/ á daley nic
patrz: SZEPT
  • - Széptu, széptu/ á daley nic KnAd 1223
  • - szepta, szeptu daley nic. viel Worte nichts dahinter; das find nur leere Worte. ce ne ont que des mines; ce n'est que verbiage, que des paroles inutiles. T III 2253
ręczna broń (sz. zm.)
patrz: BROŃ, BRONIA, BRONIA, BRÓŃ, BROŃ
  • - Brazidas też Hetman Grecki/ będąc od nieprzyiácielá swoiego bronią ręczną przebity/ gdy go ułápił/ tąż bronią iego sam go przebił. StarKaz II, 521
  • - Polak [...] to grotami to reczną bronią vgania się y sciera sczerze sturkami y statarami. HerbOr 539
  • - Cisz Commiszarze Naszi postanowili aby Miesczanie Na szi [...] Posłuszenstwo Zamkowi we wszytkim oddawali [...] aby [...] kazdy Snich za naymnieyszym roskazaniem Vrodzonego Starosty Naszego [...] powinien był z Ruszniczą y bronią reczną przy Vrodzonym Staroscie Naszym albo iego Nasmiesniku [...] ruszyc sie. KomonDziej 114v
broń indyjska
patrz: BROŃ, BRONIA, BRONIA, BRÓŃ, BROŃ
  • - Bron Indyska z Krzyzem y Głowicą Capową malowaną. ArchRadziw 1638 64, 3
broń kawalerska
patrz: BROŃ, BRONIA, BRONIA, BRÓŃ, BROŃ
  • - Po prawei ręce Xiązęciey stał Caualier trzimaiąc Parasonium (iest to bron kawalerska spochew wyięta) [...] podał Xiązęciu Kawalier Paraxonium, a mnie blizei stołka Xiązęciego u nog klenczec kazał. Xiąze wziąwszy wobie ręce Paraxonium (tak się nazywa bron, ktorą gołą na kawalerstwo passuie.) na krziz, raz tknoł głowe, drugi prawe ramie, trzeci lewe. VorLetSkarb 101
broń kowana
patrz: BROŃ, BRONIA, BRONIA, BRÓŃ, BROŃ
  • - Bo nie bronią kowaną, nie hartowną stalą Nagle zbolałe ciała na ziemię się walą, Ale od wiatru tylko zaraźliwej pary Mizernie kończy lata lud młody i stary. ZimBSiel 120
broń krzywa
patrz: BROŃ, BRONIA, BRONIA, BRÓŃ, BROŃ
  • - A Cyrkásowie po oboiey stronie/ Straż iego wierna/ stali mu ná oku: Ci krom káracen y oszczepow/ bronie Krzywe nosili v iednego boku. TasKochGoff 422
broń zaczepna
patrz: BROŃ, BRONIA, BRONIA, BRÓŃ, BROŃ
  • - DE'FENSIVE [...] BROŃ záczepna y odporna, to iest ktorey zażywaią álbo nástępuiąc ná kogo álbo odpor czyniąc nástępuiącemu y broniąc samych siebie. DanKolaDyk I, 249
wojenna broń
patrz: BROŃ, BRONIA, BRONIA, BRÓŃ, BROŃ
  • - Na 15,000 wojska jest rynsztunku porządnie bardzo złożonego generałów dawnych wojenne bronie. ZawiszaPam 82
[Broń] odporna
patrz: BROŃ, BRONIA, BRONIA, BRÓŃ, BROŃ
  • - DE'FENSIVE [...] BROŃ záczepna y odporna, to iest ktorey zażywaią álbo nástępuiąc ná kogo álbo odpor czyniąc nástępuiącemu y broniąc samych siebie. DanKolaDyk I, 249
żelazna broń
patrz: BROŃ, BRONIA, BRONIA, BRÓŃ, BROŃ
  • - Le choc des armes. Armorum incussus [...] Uderzenie tętęń żelazney broni szczęk, brzęk. DanKolaDyk I, 305
broń kowana
patrz: BROŃ, BRONIA, BRONIA, BRÓŃ, BROŃ
  • - Bo nie bronią kowaną, nie hartowną stalą Nagle zbolałe ciała na ziemię się walą, Ale od wiatru tylko zaraźliwej pary Mizernie kończy lata lud młody i stary. ZimBSiel 120
broń biała
patrz: BROŃ, BRONIA, BRONIA, BRÓŃ, BROŃ
  • - Broń, f. oręże Waffen, Gewehr. arme. broń biała, siecista broń do szermowania [...]. T III 78
szepiołka zdradny
patrz: SZEPIOŁKA
  • - § szepiołka zdradny T III 2253
dzięgiel indyjski
patrz: INDYJSKI
  • - Azaś na rogach ważne ognie płoną Chebdy palący y gorne Gałbany Gdzie Tamaryszek; ztamtąd zmiie wioną Ani im dzięgiel Indyiski strzymany. Z Panakami je Centurzye żoną I z Modrzewami ciężkie Abrotany I przypalone rogi Jeleniowe Ze woysko całą noc wyziewa zdrowe. LucChrośPhar 317
charakter indyjski
patrz: INDYJSKI
  • - Arabowie przyznaią że liczbę swoię maią od Indyanow, y nazywaią ie Figury álbo charaktery Indyiskie. DanKolaDyk I, 304
ber indyjski ,
ber modry indyjski
patrz: INDYJSKI
  • - PRoso álbo Ber Indiyski/ niedawnemi czásy z Hiszpániey w te strony iest przyniesione. SyrZiel 1011
  • - BER Indiyski błękitney álbo modrey bárwy/ korzonki puscza według wzrostu swego nie wielkie. SyrZiel 1014
  • - Ber modry Indiyski/ Rozdziáł 35. Panicum caerulum Indicum. SyrZiel 1014
atłas indyjski
patrz: INDYJSKI
  • - atłas Indyyski. Indianischer Atlas. boüille cotonis; boüille Charmais. T III 13
broń kowana
patrz: KOWANY
  • - Bo nie bronią kowaną, nie hartowną stalą Nagle zbolałe ciała na ziemię się walą, Ale od wiatru tylko zaraźliwej pary Mizernie kończy lata lud młody i stary. ZimBSiel 120
miecza dobywać
patrz: DOBYWAĆ
  • - Iuz Mars krwawego miecza swego Niedobywa. PasPam 272
szable dobywać
patrz: DOBYWAĆ
  • - Potym odesłał [...] obiecuiąc to nadgrodzić na inszą usługę ale nie natę Woynę gdzie Brat na Brata Szable dobywa. PasPam 192
  • - Turcy [...] wszystko Podole y Ukrainę zawoiowali Szable nie dobywaiąc. PasPam 235v
  • - Przeszedł Wezer przez wszystko Panstwo cale nie dobywaiąc szable bo niemiał na kogo. PasPam 267v
łani czyściec
patrz: ŁANI
  • - wźiąć [...] Czarnogłowu, ábo Łánie[g]o czyścu [...]. SyrZiel 382
nierozumne bydlę (sz. zm.)
patrz: BYDLĘ
  • - Lepiey się dáć rządzić bydlęciu nierozumnemu, á niż świátu. BirkNiedz 127 marg
  • - Bieżał [Apsalon] z oburącz biiąc nierozumne bydle [muła]. DrużZbiór 118
bydlę domowe
patrz: BYDLĘ
  • - Báránek [...] iest napokornieyszy między wszytkiemi bydlęty domowemi. StarKaz II, 309
  • - Z inszych bydląt tak domowych/ iáko też y leśnych/ iáko z Báránow/ Kozłow/ Cielcow/ Krow: Kurow/ Páwiow/ Zorawiow: Wielbłądow/ Niedźwiedzi Wilkow/ Liszek/ Zubrow/ z Bykow/ koni dzikich/ mieso przez słábość ciepłá przyrodzonego/ zdrowiu ludzkiemu nie służy. HercBan 31
  • - CHEVRE [...] KOZA, bydlę domowe co mleko daie á zażywają go ná lekarstwo, samica od kozła. DanKolaDyk I, 302
kopyt rozdwojonych bydlę
patrz: BYDLĘ
  • - Kopyt rozdwoionych bydlę. Bisulcus [...] Kn 301
nieme bydlę
patrz: BYDLĘ
  • - Abowiem jeżeli bakałarze szkolni rozumnego człowieka slabizować [!] uczący poważeni bywają, nie mniej zaiste jeśli nie więcej, ci którzy z niemem bydlęciem, do boju, do prace i do wszelakich krotochwil nader potrzebnem, kłopotliwe w ćwiczeniu swe zabawy trawią. DorHipTur 90
nieme bydlę domowe
patrz: BYDLĘ
  • - Stworzywszy Bog Wszechmogący wszytkę Máchinę świátá, y ná niey nieme bydlętá domowe, y dzikie [...] táką rádę uczynił: Faciamus hominem. HercBan 1
bydlę robotne (sz. zm.)
patrz: BYDLĘ
  • - Ktoryby tákże Pácholik pod praetextem záściągnienia żywności, bydle robotne chłopu wziął (acz się nie nie godzi bráć) ma być karány vcięciem lewey ręki, álbo pryskowániem. FredKon 15
  • - SOMMIER. (Une beste de somme) [...] ROBOTNE bydlę, szkapsko, wywłoka. DanKolaDyk II, 503
jałowe bydlę
patrz: BYDLĘ
  • - Owiec 500 inwentarskich. Krów 2, jałowe bydlę jedno. InwKal I 566
nieme bydlę dzikie
patrz: BYDLĘ
  • - Stworzywszy Bog Wszechmogący wszytkę Máchinę świátá, y ná niey nieme bydlętá domowe, y dzikie [...] táką rádę uczynił: Faciamus hominem. HercBan 1
nieme bydlę (sz. zm.)
patrz: BYDLĘ
  • - Ciáło chlubi się że ma swoie członki/ swoie zmysły/ swoię wymowę/ swoy rozsądek/ ktorym bydlętá nieme przechodzi. StarKaz II, 332
  • - W Stárym Zakonie/ tylko nieme bydlętá kápłáni ofiárowali/ cielce/ kozły/ bárány/ ptástwo. StarKaz II, 50
  • - Człowiek nie iáko nieme bydlę/ ktore się tylko zá ślepą nátury skłonnością udáie/ ále iáko stworzenie rozumne [...] to co przeszkodą być widzi odmiáta/ co zgodno [...] obiera. BujnDroga 298-299
czworonożne bydlę
patrz: BYDLĘ
  • - STRUS [...] Garbem, Ciałá wielkością, kopytkiem podwoynym álbo rácicą, długą szyią, do Zwierzęcia Wielbląda y czworonożnych bydląt, możesz go przykomparować. ChmielAteny1755 I 518
dzikie bydlę
patrz: BYDLĘ
  • - XXVIII. Dzikie Bydlętá. Tur y Báwoł są dzikie Woły. Łoś [...] ma rozłożyste rogi: jáko y Jeleń. Ale Sárná z Sárnięciem zadnych nie mal nie ma rogow. Kozorożec [...] Dzika Kozá [...] Jednorożec [...] Dzik. KomDobrOrb 67
nierozumne bydlę
patrz: BYDLĘ
  • - Bog wszechmogący dał nam byt/ á byt nie táki iáki dał [...] nie rozumny[m] bydlętom. Lecz byt żywy/ rozumny/ Aniołom bliski. BujnDroga 357
bydlę rozumne
patrz: BYDLĘ
  • - W głodnym człowieku/ iáko pisze Galenus tym porządkiem się trawienia máią/ że wprzod części káżdey wyprożnienie się stáie/ tychże też y ciągnienie z żeł/ wnetże też wtąż y żeł z żołądká przykre wysysánie zmysłu czuiącego/ aż potym y áppetit bydlęcia rozumnego następuie. CiachPrzyp 12 nlb.
[Bydlę] leśne
patrz: BYDLĘ
  • - Z inszych bydląt tak domowych/ iáko też y leśnych/ iáko z Báránow/ Kozłow/ Cielcow/ Krow: Kurow/ Páwiow/ Zorawiow: Wielbłądow/ Niedźwiedzi Wilkow/ Liszek/ Zubrow/ z Bykow/ koni dzikich/ mieso przez słábość ciepłá przyrodzonego/ zdrowiu ludzkiemu nie służy. HercBan 31
bydlę oborne
patrz: BYDLĘ
  • - Ráchunki Cokolwiek tylko do Prowentu należy, y ná gruncie znáydowáć się może, wszelkich pożytkow, y Intrat, ieśli czynione videlicet. Z vrodzáiu zboż rożnych, z Iárzyn Ogrodnych, y násienia, z Sádow, z Browárow. z Kárczmy, z Gorzálniey, z wieprzow, z nabiałow, z drobiu Folwárcznego, ze skor bydlęciá rożnego, Obornego, Owczárniego, koni, y dziczyzny, z wełny, z Miodow, wosku, Siáná, z Czynszow, y dánin chłopskich. HaurEk 86
bydlę owczarnie
patrz: BYDLĘ
  • - Ráchunki Cokolwiek tylko do Prowentu należy, y ná gruncie znáydowáć się może, wszelkich pożytkow, y Intrat, ieśli czynione videlicet. Z vrodzáiu zboż rożnych, z Iárzyn Ogrodnych, y násienia, z Sádow, z Browárow. z Kárczmy, z Gorzálniey, z wieprzow, z nabiałow, z drobiu Folwárcznego, ze skor bydlęciá rożnego, Obornego, Owczárniego, koni, y dziczyzny, z wełny, z Miodow, wosku, Siáná, z Czynszow, y dánin chłopskich. HaurEk 86
bydlę rożne
patrz: BYDLĘ
  • - Ráchunki Cokolwiek tylko do Prowentu należy, y ná gruncie znáydowáć się może, wszelkich pożytkow, y Intrat, ieśli czynione videlicet. Z vrodzáiu zboż rożnych, z Iárzyn Ogrodnych, y násienia, z Sádow, z Browárow. z Kárczmy, z Gorzálniey, z wieprzow, z nabiałow, z drobiu Folwárcznego, ze skor bydlęciá rożnego, Obornego, Owczárniego, koni, y dziczyzny, z wełny, z Miodow, wosku, Siáná, z Czynszow, y dánin chłopskich. HaurEk 86
kopyt rozdwojonych bydlę:
patrz: BYDLĘ
  • - Kopyt rozdwoionych bydlę. Bisulcus [...]. Kn 301
leżeć jako bydlę zarznięte
patrz: BYDLĘ
  • - Lezał iako bydlę iakie zarznięte wswoiey krwi. PasPam 244v
bydło robotne (sz. zm.)
patrz: ROBOTNY, ROBOTNY, ROBOTNI
  • - Dobyték/ vide Robotne bydło. Kn 129
  • - Po pracach dziennich zmordowany Orac [...] robotne bydło, do Obory zagnawszy od poczinku [!] y folgi uzywa. HerbOr 390-391
  • - Przy tymże gospodarstwie odbiera tenże Wojciech od Wawrzeńca bydło robotne, to jest wołów parę po lat piąci, koni parę był odebrał nie bardzo dobrych. ActScabVet 111
  • - BESTES de somme, de voiture, de charge. Jumenta, orum [...] BYDŁO robotne ciężarowe do iarzma. DanKolaDyk I, 192
  • - Bydło robotne do noszenia/ jáko kon/ muł/ wielbłąd/ etc. Animalia veterina, Jumentum [...] Saumthier [...]. DasHünDict Pp iijj
chłop robotny
patrz: ROBOTNY, ROBOTNY, ROBOTNI
  • - Chłop gruby/ robotny/ Petrones & rupices [...] vide Chłopstwo. Kn 66
jałowe bydło (sz. zm.)
patrz: JAŁOWY
  • - Zostało tedy na oborze jałowego bydła: jałowic dwuletnich 2, wolców trzeletnich 4, wołów robotnych ratajskich 4, koni robotnych klacz 3 tylko. InwKal I 231
  • - Inwentarz dworski: wołów do roboty 36, podjezdków 10, źrebiąt 4, krów 12, bydła jałowego 24, cieląt takroczniech 5. InwKal I 388
grać z not
patrz: GRAĆ
  • - Tabulatura Muzyki Abo Zápráwá Muzykálna, Według ktorej káżdy [...] może sie bárdzo prędko náuczyć śpiewáć; y ná wszelákich instrumentách/ to iest: ná Skrzypcách, Kláwikordzie/ y inszey Muzyce z not gráć. GorMuz k. tyt.
grać mżyka
patrz: GRAĆ
  • - Mżyk, Bábká/ gráli mżyká Bábkę. ErnHand 126
  • - grać mżyka. die blinde Kuh spielen. joüer à colin-maillard. T III 882
knot azbestowy
patrz: KNOT
  • - Kto chce na znaczny czas bez przestanku palić lampę, niech dostanie knota azbestowego, albowiem taki za doświadczeniem do wielu lat trwać może. SolArchB 386
komedyjny aparat (sz. zm.)
patrz: KOMEDYJNY
  • - Komedyyny/ Komedyyny aparat vide Aparat Komedyyny. Kn 293
aparat komedialny
patrz: KOMEDIALNY
  • - Aparat komedyalny/ Choragium [...]. Kn 8
aparat funebralny
patrz: FUNEBRALNY
  • - Y muteta requialna/ y aparat funebralny/ niepozornie oku ludzkiemu wystawuie spectaculum. WojszOr 120
ptaki powietrzne
patrz: POWIETRZNY
  • - Tego, który z domu Jeroboamowego umrze w mieście, zjedzą psy, a który umrze na polu, zjedzą ptaki powietrzne , ponieważ Pan wyrzekł. BG 1Krl 14
  • - Tego, który z rodu Baazy umrze w mieście, zjedzą psy, a tego, który umrze na polu, zjedzą ptaki powietrzne . BG 1Krl 16
  • - Tego, który umrze z domu Achabowego w mieście, psy zjedzą, a tego, który umrze na polu, zjedzą ptaki powietrzne . BG 1Krl 21
ptactwo powietrzne
patrz: POWIETRZNY
  • - Dziś cię poda Pan w ręce moje, a zabiję cię, i odejmę głowę twoję od ciebie, a dam trupy wojska Filistyńskiego ptastwu powietrznemu , i bestyjom ziemskim; a pozna wszystka ziemia, że jest Bóg w Izraelu; I dozna wszystko to zgromadzenie, że nie mieczem, ani oszczepem wybawia Pan, gdyż Pańska jest walka, a poda was w ręce nasze. BG 1Sm 17
  • - Nadto rzekł Filistyńczyk do Dawida: Pójdź do mnie, a dam ciało twoje ptastwu powietrznemu i bestyjom polnym. BG 1Sm 17
  • - A wziąwszy Resfa, córka Ai, wór, ropostarła go na skale, na początku żniwa, ażby na nie kropił deszcz z nieba, i nie dopuszczała ptastwu powietrznemu , padać na nie we dnie, ani zwierzowi polnemu w nocy. BG 2Sm 21
  • - A będą trupy twoje pokarmem wszelkiemu ptastwu powietrznemu , i zwierzowi ziemskiemu, a nie będzie, kto by ich odpędził. BG Pwt 28
  • - Dali trupy sług twoich na pokarm ptastwu powietrznemu , ciała świętych twoich bestyjom ziemskim. BG Ps 79
  • - Wszytkie ptástwá powietrzne ták się zgromádzą do kupy/ iáko y ryby/ y bestyie leśne. StarKaz II, 604-605
bydło trzodne
patrz: TRZODNY
  • - XXVI. Bydło trzodne p. Stadnik. KomDobrOrb 63
bydło dojne
patrz: DOJNY
  • - Piekarnia dobrze poszyta, w której ani pieca, ani okien nie masz, tylko tam bydło dojne stawa. InwKal I 306
zarobić na niełaskę
patrz: NIEŁASKA
  • - Zárobić ná niéłáskę/ Effundere gratiam collectam. Exulcerare gratiam alicuis. Malè mereri de aliquo. Colligo inuindiam crudelitatis. [...] Mereri offensam, odium. [...] Obrażam kogo. Kn 1387
wpaść w /czyjąś/ niełaskę
patrz: NIEŁASKA
  • - Iáko w ták wielką w padłem niełáskę W.K. Mości, że tego, ktoregoś wyniosł, vpuszczasz, ktoregoś stworzył niszczysz, y ktorego niedawno vczyniłeś widokiem łáski, teraz przykłádem wystáwiasz gniewu y niełáski, áni wiem, áni się bádáć smiem. LubJMan 141-142
wpadnienie w /czyjąś/ niełaskę
patrz: NIEŁASKA
  • - DISGRACE [...] (La perte de la faveur et des bonnes graces de quelque grand Seigneur.) Offensa [...] utracenie łaski wypadnienie z łaski, wpadnienie w niełaskę Pána znácznego. DanKolaDyk I, 471
być w /czyjejś/ niełasce
patrz: NIEŁASKA
  • - DISGRACE [...] Estre en la disgrace de son Prince, avoir perdu sa faveur. Esse in offensâ apud Principem. [...] Być w niełasce Krolewskiey, utracić łaskę Pańską. DanKolaDyk I, 471
z niełaską się /komuś/ oświadczyć
patrz: NIEŁASKA
  • - DISGRACIER quelqu'un [...] (Eloigner quelqu'un de sa présence, luy oster sa protection) Removere aliquem à se. Z NIEŁASKĄ się komu oświadczyć od łaski go oddalić wyrugować od siebie z oczu serca y myśli. DanKolaDyk I, 472
podać się na łaskę i niełaskę
patrz: NIEŁASKA
  • - Ergeben sich auf Gnad und Ungnade/ podáć się ná Láskę y Niełáskę [...]. ErnHand 239
przyjść o niełaskę u /kogoś/
patrz: NIEŁASKA
  • - Niełaska. Ungunst, Ungnade, Ungütigkeit. disgrace; mauvaise grace, haine. § przyszedł o wielką niełaskę u krola. T III 987
do niełaski /kogoś komuś/ przywodzić
patrz: NIEŁASKA
  • - Nie rozumie[m] ia bowiem abym IKM. miał tykáć gdy o Kazanowskie[m] piszę sktore[m] priwatne moie odia, z wielu przyczyn od nie[go] danych zawzięte, niemiały mnie słusznie do niełaski Krolewicowi przywodzić. OssJŻyw 36
/kogoś/ o niełaskę /czyjąś/ przywieść
patrz: NIEŁASKA
  • - Snadź to tego, ábo tych sámych concept, ktorzy powziąwszy raz odium ná mię, y opánowawszy kierowne y do wierzenia pochopne I.K. Mości serce, chcieli mię iáko rożnymi sposobámi, ták y pismámi bezecnemi o niełáskę I.K.M. przywieść. LubJMan 83
przyjść o niełaskę do /kogoś/
patrz: NIEŁASKA
  • - [Hipolit, syn Tezeusza] dla potwarzy macoszyney przyszedł o taką niełaskę do oycá, że go wygnał od siebie, y przeklinał zginieniem hániebney śmierci. OvOtwWPrzem 632
mieć /kogoś/ w niełasce
patrz: NIEŁASKA
niełaskę jednać
patrz: NIEŁASKA
  • - Psuię kogo v kogo/ i. niéłáskę iédnam. v. Hidzę kogo. Kn 897
niełaska boża
patrz: NIEŁASKA
  • - [...] przez to nie odwłocznego y częstego w sobie wzbudzenia skruchy włożenie się/ człowiek wprawuie się w Swięty pożyteczny náłog prętkiego náwroceniá się/ y nie ścierpieniá ná swym sumnieniu nie łáski Bożey [...]. BujnDroga 107
mieć od /kogoś/ niełaskę
patrz: NIEŁASKA
  • - [Prośby posłów z województwa sandomierskiego do króla szwedzkiego] Osobliwie zeby Czarnecki stronę starego krola trzymaiący, zadney za to od krola Szwedzkiego nie miał niełaski, ale y owszem aby y samego y dobra iego przy osobliwey Zachował Protekcyi. HistBun 36
niełaska pańska
patrz: NIEŁASKA
  • - [...] z pewney okázyey nie wygodzić Páńskiey intentiey, urázić Páná, y z wielkiem Urzędnikiem Rzeczyposp: poróźnić mi się przyszło, y grożącemu nie łáską Páńską, odpowiedzieć publice, Wolę strátę fortun, niż Wiáry. LubJMan 7
napaść na niełaskę u /kogoś/
patrz: NIEŁASKA
  • - [...] co zá pewność, że Wm.M.Mści Pan tego dotrzyma? pokazałem pewność ztąd, że z Poddánym spráwá, ktory z Domem, Krewnymi, Przyiaciołmi wszytek funduie się na łásce Krolewskiey, ktoremu nápásć ná niełáskę v Páná, byłoby zgubić się z temi wszytkiemi. LubJMan 39
pod niełaską
patrz: NIEŁASKA
  • - Pod łáską/ Id te orare iusserat, profectò vt faceres suam si velles gratiam [...] nisi gratiam nostram dissolutam velis: pod niełáską. Kn 731
zdrój Aoński
patrz: ZDRÓJ
skrzypek aoński
patrz: SKRZYPEK
aońska muza
patrz: MUZA
aońska bogini
patrz: BOGINI
zasłać trupem
patrz: ZASŁAĆ
  • - Nieprzyjaciel, zasławszy trupem aprosze, pola i obóz, ucieka w konfuzji. SobJListy 520
bydło rogate (sz. zm.)
patrz: ROGATY
  • - Bydłu rogátemu/ iáko krowom/ wołom/ kozom/ báranom dycháwicznym iest lekárstwem [marunka]. SyrZiel 806
  • - Tákże wszystkie dziesięciny/ z rogátego bydłá y z drobnego bydłá/ wszystkiego co przechodzi pod laską pásterską, káżde dziesiąte/ będzie poświęconePánu [!]. BG Kpł XXVII, 32-33
  • - Świetna Cyntyja, Dyjano, Latony Córko, a siostro słońca, skryj złocony Od brata promień. Bodaj cię kadzidłem Wonnym czcił Deles i rogatym bydłem. MorszAUtwKuk 249
  • - BYDŁA ROGATE. BYDŁA przy Folwarku Rogátego tyle chowáć, ile dla dwoiákiego może pozytku karmia y Pasza wystárczyć. HaurEk 27
  • - Tamze na Węgrzech wszelki był dostatek, Woysku Win, Miąs, bydeł, roznych rogatych y inszych rzeczy. DrobTuszInf 8
modrzeniec rogaty
patrz: ROGATY
  • - Ostrożka ziele/ Brunatek/ Modrzeniec rogaty. Kn 645
chlewne bydło (sz. zm.)
patrz: CHLEWNY
  • - Chlewnego Bydła przy Folwarku nie wiele chowac, bo lepiey mieć mniey á tłustego, ánizeli stádámi á chudego. HaurEk 114
  • - Bydłu w szelkiemu ták Obornemu, Owczárnemu, Chlewnemu, iáko y Stáiennemu dodawáć potrzebá, bo w tym Miesiącu chudnąc zwykło. HaurEk 116
  • - Chlewy dla chlewnego bydła nie bardzo dobre. InwKal I 321
  • - O Lekárstwie temu Bydłu Chlewnemu. W To koryto, gdzie im Młoto, Wywárzyny, álbo pomyie leią, włożyć lisią álbo psią suchą płowę. HaurEk 34
bydło robocze
patrz: ROBOCZY
  • - Nie wskok się z mieysca porwie, ale iako dudy Obwisnie: y trzeba go podnosic pod pachy Własnie był Raduł taki pospołu z Wałachy Bo im co mieli koni: y roboczych bydeł Wzięli Turcy ze siedzą iako ptak bez skrzydeł. PotWoj 203
chłop roboczy
patrz: ROBOCZY
  • - Chłop roboczy na dobrey ziemie może na się wyrobić za dzień ieden Trzy szachty ziemie. NarArch 59
  • - Tak Sapieha na prawem z Rudominą boku Tak w lewem z Zienowiczem Opalinski: kroku Pomykaiąc; iako więc zastaloną Kosą Suwa się chłop roboczy siekąc trawę z rosą. PotWoj 117
bydło nierogate (sz. zm.)
patrz: NIEROGATY
  • - Bydła tak rogatego, jako i nierogatego ani owiec, ani koni nic a nic nie masz. InwKal I 103
  • - Nierogate bydło alias świnie: maciurek 4, wieprzak jeden, stadnik jeden, od nich prosiąt rocznych 6, prosiąt latosich 16. InwKal I 772
[Bydło] owczarne
patrz: OWCZARNY
  • - Bydłu w szelkiemu ták Obornemu, Owczárnemu, Chlewnemu, iáko y Stáiennemu dodawáć potrzebá, bo w tym Miesiącu chudnąc zwykło. HaurEk 116
  • - Do intráty iakie wchodzą prowentá [...] z Skor bydłá rożnego rogátego, Owczárnego. HaurEk 71
bydło wełniste (sz. zm.)
patrz: WEŁNISTY
  • - Wéłniste bydło/ iáko owcé. Lanicium [...]. Kn 1234
  • - BESTES à Laine. Lanigerum pecus [...] BYDŁO Wełniste. DanKolaDyk I, 192
bydło czwórnogie
patrz: CZWÓRNOGI
  • - Bydłu czwornogiemu/ od wężá vkąszonemu [pomaga czarnucha]. SyrZiel 459
[Bydło] stajenne
patrz: STAJENNY
  • - Bydłu w szelkiemu ták Obornemu, Owczárnemu, Chlewnemu, iáko y Stáiennemu dodawáć potrzebá, bo w tym Miesiącu chudnąc zwykło. HaurEk 116
[Bydło] ciężarowe
patrz: CIĘŻAROWY
  • - BESTES de somme, de voiture, de charge. Jumenta, orum [...] BYDŁO robotne ciężarowe do iarzma. DanKolaDyk I, 192
alteracja febryczna
patrz: FEBRYCZNY
  • - Pod wieczor to dziecię lekką alteracyą febryczną cierpiało. BeimJelMed 77
alteracja hipochondryczna
patrz: HIPOCHONDRYCZNY
  • - W melancholikach y Flegmatykach przez poburzenie melancholicznego humoru, sprawuie [Saturn] alteracye hipokondryczne. BystrzInfAstron M3v
baran poświęcenia
patrz: POŚWIĘCENIE, POŚWIĄCENIE
  • - Weźmiesz też piersi z báráná poświęcenia/ ktore należą Aáronowi/ y obracáć je będziesz tám y sám/ zá ofiárę obracánia przed P A N E M/ á to będzie dział twoj. BG Wj 29, 26
  • - BAráná też poświącánia weźmiesz/ y uwárzysz mięso jego ná miejscu świętym. BG Wj 29, 31
złotej wełny baran
patrz: WEŁNA, WEŁN, WOŁNA
  • - Kiedy przed Mácoszyną uciekáią zrzędą Brát z Siostrą [Fryksos i Helle] złotey wełny Báráná osiędą. PotPocz 95
całopalenie baranów
patrz: CAŁOPALENIE
  • - 40.Iáko w cáłopaleniu báránów y wołów, y iáko w tyśiącách báránków tłustych: ták niechay będźie ofiárá nászá dźiśia przed tobą, ábyć sie podobáłá: bo niémász záwstydzenia ufáiącym w tobie. BW 2019
  • - 11. Coż mi po mnostwie ofiar wászych, mówi Pán? Pełénem cáłopalenia báránów, y łoiu tłustégo bydłá, y krwie ćielców, y iágniąt, y kozłów niechćiałem. BW Iz 898
anioł ciemności
patrz: CIEMNOŚĆ
  • - Co to zacz iest ktora do nas w tym płaczu żałosnym przychodzi/ nie tenlito Anioł ciemności przemiotny? MorochPar 2
szmer czynić
patrz: SZMER
  • - Szmer czynię/ Obstrepo [...] Ad haec maledicta cùm alia adderet, obstrepere omnes. Strepo. [...] Stridunt apes, per tertiam. [...] Burrio, [...] v. Sypię się. Kn 1118
  • - szmer czynić. ein Getöse machen. faire un bourdonnement, un bruit sourd. § pszczoły szmer czynią. T III 2264
szmer naski
patrz: SZMER
  • - Szmer náski/ Rozmáryn Czéski/ Swinie bágno. Rosmarinum syluestre [...] Serpillum syluestre [...]. Kn 1118
  • - szmer naski źiele, vid. rozmaryn czeski. T III 2264
niech Bóg broni
patrz: BRONIĆ
  • - Aleć niech Bog broni, żebyśmy sami wystarczyć nie mieli na obronę praw naszych [...]. KonSRoz 29
błąd kacerski
patrz: KACERSKI
  • - Są, co błędy kacerskie plewią z roli pańskiej, są, co gorąco uczą cnoty chrześciańskiej. GrochWiersze 269
błąd heretycki
patrz: HERETYCKI
  • - Y nie ináczey iáko pomnażaniem religiey wielu ludzi umysły z błędow heretyckich oczyściasz. SpInZąbMłot Przedmowa
  • - Zgadłem zaraz, ledwie to moich doszło uszu, Gdy marszałkiem w kapturze Jordan na ratuszu, Że się Szlichting będzie krzcił; jakoż w wieży jeszcze Z błędow się heretyckich świętą wodą pleszcze. PotFraszBrück II 199
księgi heretyckie
patrz: HERETYCKI
  • - [...] Izychius wziąwszy nożá oderznie zárázem księgi one Heretyckie od Ewángeliey świętey/ y w ogień wrzuciwszy/ żáłuie zá ten swoy grzech/ iż niewiadomie księgi Heretyckie chował v siebie. StarKaz II, 190
  • - Vmyślnie tedy/ y pod wielką klątwą kościoł święty Kátholicki zákázuie kśiąg Heretyckich czytáć/ y w domu swoim chować; áżby ná to miał kto osobliwe pozwolenie/ áby ie czytáiąc ná one odpisywał/ y pokazywał błąd bluźnierski ludziom/ áby się go strzegli. StarKaz II, 190
nauka heretycka
patrz: HERETYCKI
religia heretycka
patrz: HERETYCKI
  • - Prezydenci wászy Wileńscy szkołę záłożyli z Kálwinistow Krolewieckich/ y wychowywáią syny wásze w Religiey przeklętey Heretyckiey: pátrzciesz co zátym y chodzi y poydzie ieszcze bárziey. Podrosną dzieci wásze/ y tę przeklętą wiárę do Cerkiew zániosą. BirkRus 9
zbór heretycki (sz. zm.)
patrz: HERETYCKI
  • - [...] máią iedno ziele pewne, ktore tylo ná Łysey gorze rośćie, ile mogęwiedzieć, gdzie też ná ten czás był zbor heretycki, tego práwi tylo zwárzywszy pokropić lubo człowieká, lubo iáką bestyą, ktorey smierci życzysz, nátychmiast zdrchnie. WisCzar 32
  • - Więc dawszy alkoranom pokój i talmudom, Od heretyckich zborów tam się prosto udam, Gdzie ma kościół powszechny nabożeństwo swoje. PotFrasz3Kuk II 516
  • - Templa koscioły Chrzescianskie, swiętnice Perskie, ołtarze katolickie, Cerkwie ruskie, zbory Heretyckie, boznice Żydowskie, tureckie meczety, pogańskie bałwochwalnice. MikSil 45v
minister heretycki
patrz: HERETYCKI
  • - Gdybyście te iego księgi [księdza Reszki] przeczytali/ ktore on popisał o Atheismach/ Falarysmach/ y o poiedynkach miedzy sobą heretyckich Ministrow [...] wyrzucilibyście niedowiarstwa. BirkEgz 13
franciszkan konwentuał
patrz: KONWENTUAŁ
  • - Franciszkan konwentuał. ein Convental-Franciscaner. Cordelier conventël; Cordelier de la grand' manche. T III 349
franciszkan trzewiczkowy
patrz: TRZEWICZKOWY
kasa Cesarska
patrz: KASA
  • - Dworzanie przerzeczonego Xćia poty zasługi swoie z Kassy Cesarskiey in pleno brać będą, poki powoley do usług samego Dworu naszego nie będą mogli bydż applikowani. GazPol 1736 96 6 nlb
bóty chłopskie grube
patrz: BÓT
  • - Bóty chłopskie grube/ vide Kurpie. Kn 42
kamień bogaty (sz. zm.)
patrz: BOGATY
  • - U szyie mu na piersiach wisiało noszenie, Wktorym były bogate y drogie kamienie. ArKochOrl 70v
  • - Ukochana Lancelotto [...] Ciebie nie proszę o złoto, Nie chcę u ciebie kamieni Bogatych, ani pierścieni. ZimSRoks 62
bóg bogaty
patrz: BOGATY
  • - O Szeremetu żadney wiádomości nie mamy o tym iednák namniey się nie frásuycie/ Bog bogáty. Szerzey o wszytkim opowie Dedes Agá Nász. MerkPol 35
  • - Woyská záś W.W.M.M. Páństwá gdyby się záwsze przy Ordách nászych trzymáły/ w Bogu mamy nadzieię/ iżby Páństwo Moskiewskie wprętce było v Was. Bog bogáty y spráwiedliwy/ lubo ten nieprzyiaciel w wielkiey kupie bywa/ máło kogo wybije/ iego káżdy. MerkPol 37
  • - Dla was Potocki; dla was Zołkiewski umierał Zeby was Obrzezaniec hardy nie pozerał Dla was iesli rozsądkiem, poymiecie to swoiem I my po dzis dzien wPolu Gradywowem stoiem Aze Bog intencye nasze zna Bogaty od niego oczekuiem przynamniey zapłaty. PotWoj 169
bot.
bazylijka cytrowa
patrz: CYTROWY
  • - BAzylia/ ktorą Bázyliyką drudzy miánuią/ troiáką w ogrodziech páńskich widuiemy. Pierwszą/ ktorą zowiemy wielką dla wielkiego y szyrokiego liścia [...] Kwiátu białego/ kłosowátego/ nasienia czarnego. Ziele wszystko pachniące iako Cytryna/ y przeto ią też Bazyliyką Cytrową abo Cytrynową zowią. SyrZiel 478
nienasycona chciwość (sz. zm.)
patrz: CHCIWOŚĆ
  • - Ták chciwość nie násycona wszystkich opánowáłá/ y dla wielkigo [!] zbytku nie może być uśmierzona. OpalŁRoz D4
  • - [Ciało] y chorobom rozmáitym/ y przypadkom rożnym/ y chciwościom nienásyconym/ y skázitelności wszelákiey podlega. StarKaz 332
  • - [Minister Brühl] z nienasyconej chciwości swojej brał od książąt Czartoryskich pieniądze, a nic ani na interesa domu królewskiego, ani na przyjaciół dworu nie dbał [...]. MatDiar I, 816
dość mieć (na /czymś/) (sz. zm.)
patrz: DOŚĆ, DOŚĆ, DOŚCI
  • - Mieszkaiąc Panienta [Sapiehowie] zrok wLouanium, znowu na Paryz iachali do Włoch [...] i ia z Ichmosciami, tilko schleba; za posługe nic niepłacili, i sam się odziewac musiałem. Rzekł ich inspector, dośc masz na tym, ze przi paniętach bez twego kosztu, cudze kraie zwiedziesz. VorLetSkarb 93
  • - Przyznam się, że już ma dusza uboga Wysmażyła się aż do samych kości; Miejże dość na tym [Zosiu], albo jeśli w grobie Chcesz mię mieć, niechże wprzód będę na tobie. MorszAUtwKuk 348
  • - Zegnąm Vrodę, Bogu ią oddaię Dosć mam gdy z tobą przy twoiey piękności W rowney pospołu będę zyc miłości. OblJasGór 158
nie dość mieć na /czymś/
patrz: DOŚĆ, DOŚĆ, DOŚCI
  • - Nie dość na tym Hetman mając, a chcąc nieprzyjaciela znosić do końca, chciał z tyłu na Obóz Niemiecki uderzyć, ktory był snadnieyszy do wzięcia, niż Moskiewski [...]. MasDiar 49
daniny chłopskie
patrz: DANINA
  • - Do intraty iákie wchodzą Prowentá [...] z Skor bydłá rożnego rogátego, Owczárne[g]o, koni, y Dziczyzny, z Wełny, z Miodow, Woskow, z Siáná, z Czynszow, z Spow, y z roznych dánin chłopskich. HaurEk 70marg. - 71
  • - Ráchunki Cokolwiek tylko do Prowentu należy, y ná gruncie znáydowáć się może, wszelkich pożytkow, y Intrat, ieśli czynione videlicet. Z vrodzáiu zboż rożnych, z Iárzyn Ogrodnych, y násienia, z Sádow, z Browárow. z Kárczmy, z Gorzálniey, z wieprzow, z nabiałow, z drobiu Folwárcznego, ze skor bydlęciá rożnego, Obornego, Owczárniego, koni, y dziczyzny, z wełny, z Miodow, wosku, Siáná, z Czynszow, y dánin chłopskich. HaurEk 86
[Frymarki] chłopskie
patrz: FRYMARK
  • - O Frymarkach i Handlach chłopskich. HaurEk 66 marg
[Inwentarz] chłopski
patrz: INWENTARZ
  • - W tejże wsi tak pańskiego inwentarza żadnego, jako i chłopskiego nie masz. InwKal I 399
[Kopa] chłopska
patrz: KOPA
  • - Kopá gdy stánie ták Dworska, iako y Chłopska w polu, przy dobrey liczbie y vkładániu; Xiędzu dáć wcześnie znáć dla wytyczy, y prętkiego do Gumna zwozu. HaurEk 2
kosa chłopska
patrz: KOSA
  • - Oryoná, tego Polacy zowią Kosą: dla tego, że niektore gwiazdy ná nim są vłożone, ná kształt kosy tra wney chłopskiey. OvOtwWPrzem 310 marg
ekspr.
mać chłopska
patrz: MAĆ
  • - Na bicie w owsach niedźwiedzi mać chłopska chytry wymyśliła sposób. RadziwHDiar 207
myto chłopskie
patrz: MYTO
  • - Myto chłopskie ná mieyscu ma bydź postánowione, ktorym wedle zwyczáiu zádáć y zápłácić, tylko pewnych mieć y wiádomych, áby nie uciekáli w drodze. HaurEk 63
brama miejska (sz. zm.)
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - Spust u bram mieyskich/ v. Kratá żélázna. Kn 1054
  • - Bramá/ braná/ broná mieyska. Porta. Kn 44
  • - Forculus Bozek co drzwi pilnował tego nawszytkich drzwiach y bronach Mieyskich malowano. PotPrzyp 3
  • - Miny pod Mieyskie Bramy pozaprawadzano. Ze iuz Wieden vix vix spirabat własnie kiedy owo mocny Słabego na Siędzie azagarło Scisnie. PasPam 258v
  • - Zá Bromą mieyską ná wyniosłym mieyscu. AndPiekBoh 46
brama obozowa (sz. zm.)
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - Cmá niezliczona w chmurách się wieszałá Duchow piekielnych/ swoiem ku obronie. Tá serc Pogáństwu y sił dodawáłá/ Ktore iuż beło w obozowey bronie... TasKochGoff 237
  • - Jákoż co v bram Obozowych stoią/ nie powinni luźnych wypuszczáć/ ále gdy się gwałtem wydzieráią/ iáko swawolnych y buntownikow/ imáć będą. FredKon 9
  • - Teyże penie podlega ktory sie do bromy obozowey a pogotowiu w nocy dobywał. ArtWoj 157
brama oboźna
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - ...wpadszy w nieprz[yjaciel]ski oboz rozerwał y obaleł brame obozną iaka pospolicie bywa w Miasteckach Ruskich dla te[go] [...] Na znak te[go] Mestwa ten kleynot od brąmy abo wrot oboznych Nadany. HerbOr 587
brama zamkowa
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - ...znacznie na nas iechali, aż do samych Bram Zamkowych Tamże ci Co na Bramach byli iesli nie wszedł znami ktory do Zamku, to im się wręce dostał. MasDiar 92
  • - ...Je[go]MsPana Komorowskiego Jusz zeszłego kturego Pana zawsią wpadaiącego w Brome zamkową Szwedzi porwali ytamgo postrzelili ktury skoro skonał... PoczOdlPam 10
brama wodna (sz. zm.)
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - ...to przeciwko bramy wodney żywego mostu stoi w Pułrynku tey działo moździerz na przepych snadź ieno ulany... MasDiar 72
  • - Naprzod wchodząc do zamku wodna bramą, w której jest dębowa krata zelazem końce zakowane. OpisKról 27
brama obozowa
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - Jełowiecki Herb. Jest brama Obozowa w polu czerwonym, nad bramą krzyż. NiesKor II 429
miłosierdzia brama
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - O gdybyś pokoy wieczny miał Saulu kochany? Nieżalby ginąć w Woynie od żadney rany! Nieżalby umrzeć, byle miłosierdzia Bramá Wpuściła cię ná łono Oyca Abrahamá. DrużZbiór 75
brama rajska
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - Dwa chory z soba wdzięcznie naprzemiany Spiewały, a głos w te słowa słyszany, Zdrowas zaranna iasno Gwiazdo Morska Matko bez zmázy w porodzęniu Boska Po porodzęniu Panno wiekuista Wybranych Panskich brąmo Rayska czysta. OblJasGór 141v
brama piekielna
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - Wrożką był y tego/ iż przeciwko Kościołowi wszytkie oręża w kupę zebráne/ nic nie porádzą/ by się też spiknęły z bramy piekielnymi. BirkOboz 56
  • - Iest tu táiemnicá tá: trudno czásem rozeznáć iesli grzech ná myśli zádał iuż śmierć/ czy skonánie czyni? czy zábił do końcá duszę/ czyli tylo stáwił ią v bran piekielnych? BirkNiedz 58
  • - ...aby bramy piekielne przeciw niemu [Bogu] nie przemogły, sam Elearów polskich serca do siebie pociągnąwszy, ich przeciwko nieprzyjaciołom wiary ś. obrócił, męstwa dodał, szczęściem błogosławiał, i sam im hetmanił. DembPrzew 7
  • - ... depcę [...] po Henrycystách/ po Sophistách/ po wszytkich brámách piekielnych: Boski máiestat zemną trzyma... BirkEgz 12
  • - Powinnego też swego ktory iuż drogę rospusty do bram piekielnych przychodził/ ták zmiękczyłá serce/ iż zostawszy zakonnikiemDominika Swiętego/... OkolNiebo 35
brama piekła
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - A ták iest iedná bramá piekłá Aryáńska! á tę drugą iáko zowią? Kálwińska! á tę trzecią iáko? Luterska! [...] Co Herezyia, to nowa bramá piekłá. MłodzKaz IV, 127
ciasna brama
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - Ciásna braná do niebá/ mowi Syn Boży: ciásna braná pokutá iest/ ale prowádzi do żywotá. BirkNiedz 59
  • - A on rzekł do nich: Usiłuycie, ábyście weszli przez ciásną bramę: Abowiem powiádam wam: Wiele ich będą chcieli wniść, ále nie będą mogli. GdacPan 142
brama tryumfalna (sz. zm.)
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - Koronácya Krolewska pewnie będzie w dzień ś. Jerzeg[o] styl: vet: á gotuią się iuz Bramy tryumphálne/ y inne do takowey funkciey przynależyte apparaty... MerkPol 191
  • - Ná iakążkolwiek ozdobną strukturę okiem kto rzuci, czyli to mularską, czyli Snycerską, Stolarską lub złotniczą; iáko to w Kościołách, Pałacach, ołtarzach, Cyboryach, wieżach, tryumfalnych bramach, katafalkach, baldachimach, szafach, Zegarach, [et]c. Oprocz proporcyi y symetryi, struktury, naypryncypalnieyszą uzna ozdobę czyli to z całey kolumnacyi, czyli z wyboru iey części pochodzącą. BystrzInfArch B2
  • - Arcus Triumphales albo Brám Tryumfalnych po całym Państwie náregestrowáno ná 1150. ktore Cesarzom, y wielkim Panom powystawiano [w Chinach]. ChmielAteny II 619
brama na tryumf
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - Bramá ná tryumph/Fornix, m. icis. [...] Fornix Fabii. Porta triumphalis, [...] Arcus, [...] Arcus ob recepta signa dicabant. Kn 44
  • - Brama na tryumf. ein Triumph-Bogen. arcade; arc de triomphe. T III 73
  • - Bramá/ Porta, ae, g. foem. [...] Bramy ná tryumf/ Fornices, pl. num. DasHünDict Ppijv
brama niebieska
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - Naywyższego vcho wolne Bramy Niebieskie powolne/ z ofiárą zástępce máią Głosu Bożego słuchaią. JurkPieś B1
  • - Złoto wszystkie bramy otworzyć może/ ále niebieskiey [bramy] nie. MalczZebr 68
drzewo jodłowe
patrz: JODŁOWY
  • - Pośli mi też drzewá Cedrowego/ jodłowego/ i Almugimowego z Libánu: Bo ja wiem, iż słudzy twoji umieją wyrąbowáć drzewo ná Libánie: á oto słudzy moji będą z sługámi twojimi. Aby mi wygotowáli drzewá co nawięcey. BG 2Krn 2, 8-9
szyszka jodłowa (sz. zm.)
patrz: JODŁOWY
  • - Warz Iodłowe szyszki w wodźie/ á komu się zeydźie nápuł z winem/ náparzay mieyscá/ ktorych się suchoty dźierżą: co vczyniwszy kilká kroć/ rosporz ná dwuch ábo trzech mieyscách skorę/ y odporz ią ná plecu/ żeby się nádęłá iáko tobołá. DorHip II O
  • - Weś wierzchołkow lebiodki, liśćia Dębowego, Iáłowcu, wszystkiego po trzy gárśći, szyszek Iodłowych n[ume]ro 12. warz w wodźie, ostudźiwszy, mocz część náruszoną, otárszy smáruy tym. CompMed 125
  • - Trzeba nabierać szyszek sosnowych albo iodłowych, te w kotle dużym gotować w wodzie, coraz mieszaiąc, ażeby się rozgotowały. DośwGosp 154
wino setyneńskie
patrz: SETYNEŃSKI
  • - Chwálą we Włoszech [...] Winá Setyneńskie, y Albańskie, Sery Parmeńskie. ChmielAteny II 215
piwo pszeniczne
patrz: PSZENICZNY
  • - Piwo Pszeniczne przystoynie vczynione/ męże gnuśne do Wenusá wzbudzáią. Obfitość przyrodzonego nasienia dáią/ záczy[.] potężnieysze do skutku małżeńskiego czynią/ y w siodło ie sadzáią polewkami/ Biermuszkámi/ Pánátámi dáiąc go vżywáć. SyrZiel 948
bot.
bazylika kędzierzawa
patrz: KĘDZIERZAWY
  • - Jest y czwarta Bázyliká kędzierzáwa/ cudzoziemska/ liścia niemáłego/ modráwego/ ábo pobłękitniáłego/ około kárbowánego. SyrZiel 479
ataman koszowy
patrz: KOSZOWY
  • - WIerność Poddánstwá swego Atáman Koszowy y wszyscy ná Zaporozu zostáiący/ W. K. M. Pánu Memu Miłościwemu oświadczáiąc [...] przysłáli mnie Hrámotę od Romadánowskiego do siebie pisáną. MerkPol 170
ataman zaporowski
patrz: ZAPOROWSKI
  • - Przysłáli Hrámotę [kozacy] od Romadánowskiego do siebie pisáną/ á przy oney y Moskalá; ktory rozmáitemi vsiłował sposobámi Atámaná Záporowskiego odstrychnąć [od wierności królowi]. MerkPol 170
bakałarz gościnny
patrz: GOŚCINNY
  • - Szczepanowi chałupnikowi wół jeden zdechł. Bakałarzowi alias na ten czas gościnnemu wół i krowa. InwKal I 336
  • - Zabrali Szwedzi [...] kmieciowi wołów pańskich 3 [...] Piłatowi półrolnikowi pańskich wołów 3 [...] Gościnnemu Kazimierzowi bakałarzowi jego własnych parę i z wozem. InwKal I 336
bakałarze rotmistrzostwa
patrz: ROTMISTRZOSTWO
  • - Szkoła zagęściła znaki oficyjerstwa, mądrzy, ale nie do komendy, bakałarze rotmistrzostwa, nie wiem jakim prawem jurystowie, rząd wielki, we wszytkim nieporządek. MałpaCzłow 286
baszta murowa
patrz: MUROWY
  • - Mury około miasta podobnym także sposobem rujnowali [żołnierze], i baszty murowe, ganki w około murów, i co tylko na murach od drewna było. OtwFDziejeCzech 185
drzewiana baszta
patrz: DRZEWIANY, DRZEWIANY, DRZEWIANNY
  • - Niemcy [...] opanowawszy drzewianą basztę wysoką naiblisszą naszego muru poczęli nam bardzo na naszych blamkach strzelbą szkodzić. MarchŚcibHist 21-21v
baszta drzewiana
patrz: DRZEWIANY, DRZEWIANY, DRZEWIANNY
  • - Bászty drzewiane/ Phalae [...] Thurn von holz gemacht. DasHünDict 0IIIv
baszta widokowa
patrz: WIDOKOWY
  • - Baszta widokowa. [...] échauguette; une tour d’ oû l’ on découvre ce qui se passe au loin. T III 27
białek jajowy (sz. zm.) ,
białko jajowe
patrz: JAJOWY
  • - Iesli bol będzie, przyłoż lnu zmaczanego w białku iáiowym, abo białek skłociwszy z rożáną wodką. PetrSInst Ev-E2
  • - Siemienia uwarzyć w miodzie pitym słodkim, ubić białek jajowych kilka. OstrorMyślTur 24
  • - Jestli jáki smák w białku jájowym? BG Hi 6, 6
  • - Białek zaś iáiowy chłodzi y wysusza/ oczu zapalenia uśmierza. HercBan 41
  • - Poznac było już jawnym widzeniem, że się z źrzenice łuska dobywała I odstawała z oka po kawałku Jak więc skórka z jajowego białku. LubSTobPol 165
białek jajeczny (sz. zm.)
patrz: JAJECZNY
  • - Weźmiy potym Iáiecznych białkow kilka/ wley w ten podsadzony rosoł. CzerComp 88
  • - Białek jájeczny/ Albumen. DasHünDict Ootijj
jezus Nazareński
patrz: NAZAREŃSKI
  • - My, Piłat, w Hieruzalem starosta sądowy, iż Jezus Nazareński z Maryjej, król nowy, tytuł królewski sobie przywłaszczał, do tego targnął się na majestat cesarza wielkiego [...]. RożAPam 60
czyniciel nieprawości
patrz: NIEPRAWOŚĆ
  • - Azaż nie wiedzą wszyscy czyniciele nieprawości, że pożerają lud mój, jako więc chleb jedzą? ale Pana nie wzywają. BG Ps 14, 5
omyć nieprawości (sz. zm.) ,
omyć od nieprawości ,
omyć z nieprawości
patrz: NIEPRAWOŚĆ
  • - Prziymi tę to gorącą ofiárę łez krwáwych: A nie odrzucay/ prośim/ od śiebie niepráwych. Ale tą krwią wylaną omyi niepráwośći: A nápiątnuy pámiątkę tey swoiey miłośći. RożAPam 100
  • - Kiedy już blizki koniec przykrej drogi mieli, Z góry jednej wysokiej z daleka ujźrzeli Świętą ziemię, gdzie Miłość najwyszsza zstąpiła I nasze nieprawości krwią swoją omyła. ArKochOrlCz I 254
  • - 4 Omyj mię doskonále od niepráwośći mojey: á od grzechu mego ocżyść mię. BG Ps 51, 4
  • - Kto tedy Konfessyą odpráwiwszy z skruchą serdeczną y z żalem zá popełnione niepráwośći/ do tego stołu Pańskiego przystąpi/ otrzyma wszytkich grzechow swoich oczyszczenie doskonáłe/ ták iákoby się w źrzodle omył z błotá niepráwośći swoich. StarKaz 42
  • - Przyiął śmiertelne ćiało/ y stał się malućkim Dzieciątkiem/ będąc Bogiem wielkim/ áby w luckim Cierṕiał ćiele/ by ludzkie omył nieprawośći Krwią/ y Smiercią ná Krzyżu swą ku nam z miłośći. BesKuligHer 53
bezecne łoże
patrz: ŁOŻE, ŁOŻA
  • - Kto weyźrzy ná sámę Anglią/ á wspomni sobie onę okrutnicę/ bezecnego łożá bezecną corkę. BirkNiedz 14
bolesne łoże
patrz: ŁOŻE, ŁOŻA
  • - [Niemoc] do boleśnego Ciało przybiwszy łoża, przymusiła Obóz opuścić a do ojczystego Zamku powrócić z marsowego pola [...]. OdymWŻałKoniec 352
bok cyrkularny
patrz: CYRKULARNY
  • - [Mówią, że] Więcy [fortyfikacji twierdzy] nakryje bok angularny, niż cyrkularny. AquaPrax 246
kotcza miętka (sz. zm.)
patrz: KOTCZY
  • - [...] Miętka kotcza [...]. Kn ?
  • - Calamijnta Kotcza mietka. SłowPolŁac 26
  • - Miętka-Kotcza. ErnHand 544
kotczy pazur
patrz: KOTCZY
  • - KAni álbo Kotczy Pazur/ Miłosna rzeczona z swych Skutkow: ma korzeń długi [...]. SyrZiel 123
  • - Miłosna ziéle/ káni ábo kotczy pázur. Miłosna. Kn ?
ootcze ogonki
patrz: KOTCZY
  • - Przęsłká ziéle/ strzępéczká/ kotcze ogonki. Skrsyp. Kn ?
kotcza szanta
patrz: KOTCZY
  • - Liście Kotczy Szánty tłuczone/ á ná rány iákiekolwiek świeże plastrowáne/ goi. SyrZiel 1315
  • - Kotcza miętká/ Kotcza szántá/ v. Serdecznik. Kn ?
  • - Sérdécznik drugi/ Gęśia stopá/ kotcza szántá. Sérdécznik. Kn ?
  • - Szántá kotcza/ v. Sérdécznik 2. Kn ?
miętka ogrodna
patrz: MIĘTKA
  • - Weźmi: Melissy, Miętki ogrodney kędzierzawey. Szałwii ogrodney z kwiatem, Korzenia Benedyktowego, Biedrzęcu białego, Lilii Konwalii, Lewandy, Kwiatu Rozmarynowego Kluczykowego, Kwiatu Szpikanardowego, Kwiatu Lipowego, Zołtych Fiałkow, Hizopu, Maieranu, każdego trzy garści, Korzenia Mistrzykowego, Kubebow, Kardomomow, Goździkow, Cynamonu, każdego połtora Łota. Muszkatowey Gałki, Muszkatowego Kwiatu, Jmbieru, każdego łot ieden. Drzewa Aloesowego, Pieprzu długiego, Gorczycy, Karulku, każdego Połłota. Jałowcu - 6 Łotow. Szafranu Połłota. BeimJelMed 366-367. BeimJelMed 366-367
bot.
miętka kamienna
patrz: MIĘTKA
  • - NA ZOŁTACZKĘ.Weźmi Szánty pospolity nie białey [...] Jeleniego języka, kotczey mięty, Miętki kámienney, korzenia kobylego sczáwiu, káżdego po gárśći, wszystko to pokaraiawszy włoż do garká, wley syty miodowey pułtorá gárcá, warz áż trzećią część wywre, przecedź, dáway co dźień po kwáterce, wprzod przepugowawszy chorego, uznasz pomoc. VadeMed 58
bot.
kani pazur
patrz: PAZUR
  • - Kłącza łokietnego/ podczás dłuższego y ćienkiego/ od ktorego pochodzą gałąski/ ná tych kwiatki podługowáte nadobne/ kwiećiu oliwnego drzewá podobne/ gęsto około kłącza/ á práwie iedno ná drugim leżące/ z bládá żołte/ iáko Kániego Pázurá kwiećie. Niepoprawne zródło
gorycznik wielki
patrz: GORYCZNIK
  • - ZIele to/ iáko u Łácinnikow/ ták y u nas rozmáite ma názwiská. Jedni go zowią Gorzyszem álbo Gorycznikiem wielkim. Drudzy Swinim koprem: Drudzy wszywym Koprem: Ini Wieprzyńcem: Niektorzy Siárkowym/ álbo siárczástym korzeniem. Drudzy Jeleniem korzeniem/ iáko y wtore Peucedanum, Sárnim korzeniem/ á zwłasczá Czechowie. SyrZiel 195
bawełna nieczysta
patrz: NIECZYSTY
  • - Baumvolle unrein/ Báwełná niecżysta. ErnHand 93
turska bawełna
patrz: TURSKI
  • - Zostawiłem kołdrę Płocienkową turską bawełną napchaną. ArchRadziw 1638 42, 62
domek myśliwski
patrz: MYŚLIWSKI
  • - Na noc do Wci [...]; bo luboby mi było arcy wygodnie, ciepło i wcześnie w tym domku myśliwskim wziąć lekarstwo, ale mi największy niewczas jest milszy przy Wci sercu moim. SobJListy 480-481
termin myśliwski
patrz: MYŚLIWSKI
  • - BAUGE terme de chasse [...] Volutabrum [...] BAGNO Kałuza doł termin myśliwski mieysce gdzie Dzik Spoczywa y inne okrutne zwierze ktore zawsze iest nieczyste y bagniste. DanKolaDyk I, 183
termin teologiczny
patrz: TEOLOGICZNY
  • - ATTRIBUT [...] (terme de Théologie [...]) Divinum nomen [...] ATTRIBUTA termin Teologiczny ktory się mowi o wszystkich doskonałościach ktore są w Bogu, iako Sprawiedliwość, miłosierdzie etc. DanKolaDyk I, 143
bot.
wężownik biały
patrz: WĘŻOWNIK
  • - Obrazki/ Obraski/ Aronowa brodá/ Diablik/ Wężownik biały. Aron, vel Arum. n. et Aros [...] Aris [...] Calix [...]. Kn 575
  • - wężownik biały; obrazki (arum) kleine Natter-Wurz, deutscher Imber. vit de chien; pié de veau. T III 2514
bot.
wężownik czerwony
patrz: WĘŻOWNIK
  • - wężownik, wężownik czerwony, gadowe ziele, gaiowa miodunka. (bistorta britannica) Natter-Wurz, bistorte. T III 2513
gwiazda błądząca (sz. zm.)
patrz: BŁĄDZIĆ
  • - Notuy: Sáturnus iest pierwsza gwiazdá błądząca, á w zględem swoiey influencyey dáie duszy cnotę, ábo moc rozeznánia, y rozumnie mowienia. AlbSekr 55
  • - Nie moie lecz Cyrulika Diogenesa w tym zdanie: ktoremu gdy Astrolog remonstrował ná sferze Astronomiczney, ktore są errantes to iest błądzące po Niebie gwiazdy. Odpowiedział: Mylisz się: nie gwiazdy błądzą, lecz Astrologowie. BystrzInfZup 15 nlb
ciąg w chodzeniu
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
  • - Ciąg w chodzeniu/ przéście/ chodzenie iédno/ dwoié. Spatium ambulationis [...] Tum Scaeuolam duobus spatiis tribusúé factis [...] Si vno basilicae spatio honestamur. vbi versum ambulationis [...]. Kn 76
  • - Ciąg w chodzeniu. Spatium. Ilgibe. SzyrDict 33
drążek do chodzenia
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
  • - Drążék/ ábo drążki do chodzenia wysoko/ ábo przéstąpienia przéz co. Grallae [...]. Kn 147
koło do chodzenia
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
  • - Wiedzieć tedy potrzebá: że chodzęnie w kole przydáć się może co ciągnięnia wody, nie do młynow. Gdyż nie zdoła obracániu kámienia mielącego. Niech bowiem będzie koło do chodzęnia ludzkiego, wysokie ná łokci ośm; przypádnie obwod iego w łokci 25. potrzebuiących krokow ludzkich ná ieden obrot 50. SolArch 95
miejsce do chodzenia
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
  • - Chodzęnie/ miéysce do chodzęnia/ Ambulatio [...] Circa theatra sunt porticus & ambulationes, Idem. Ambulationes meridiano aequinoctiali subiectae sint. Ambulacrum [...] Spatia Academiae, in quibus docentes Philosophi deambulabant [...]. Kn 68
  • - Przéchadzká/ miésce do chodzęnia/ v. Chodzęnie 2. Kn 833
chodzenie w kole
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
  • - NAUKA XV. Pompowáć wodę chodzeniem w kole. SPorządz koło M, sposobne do chodzenia w nim kilku ludzi y przy S, ná iednym wále EH cztery łopátki D. SolArch 148
  • - Wiedzieć tedy potrzebá, że chodzęnie ludzi w kole skromnym deptánym, nie zdoła obracániu kámięniá mielancego. Dopieroż w kole wielkim dla iego leniwego obrotu. SolArch 95
  • - Wiedzieć tedy potrzebá: że chodzęnie w kole przydáć się może co ciągnięnia wody, nie do młynow. Gdyż nie zdoła obracániu kámienia mielącego. Niech bowiem będzie koło do chodzęnia ludzkiego, wysokie ná łokci ośm; przypádnie obwod iego w łokci 25. potrzebuiących krokow ludzkich ná ieden obrot 50. SolArch 95
chodzenie powszednie (sz. zm.)
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
  • - Biez dowiedz się, ieżeli me száty wygotował Kráwiec ná chodzenie powszednie. AndPiekBoh 135
  • - Dárowałem kocháney swey Zoffiey, żeby sobie onemi [drogimi kamieniami] roskazałá uháwtowáć spodnicę ná powszednie chodzenie. AndPiekBoh 81
chodzenie około
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
  • - Chodzęnie/ miéysce do chodzęnia/ Ambulatio [...] Circa theatra sunt porticus & ambulationes, Idem. Ambulationes meridiano aequinoctiali subiectae sint. Ambulacrum [...] Spatia Academiae, in quibus docentes Philosophi deambulabant. Deambulatio [...] Xystus [...] Peridromis [...] Chodzęnie około. Kn 68
wkoło chodzenie
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
  • - Na wierzchu [pałacu Ossolińskiego] wkoło chodzenie, Balasami ogrodzenie. JarzGośc 84
chodzenie na okręcie
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
  • - Chodzęnie ná okręcie/ Fori [...] Pergula [...] Agea [...] v. Pokład 2. Kn 68
  • - TILLAC (Le plus haut pont d'un vaisseau.) Fori, forum. CHODZENIE ná okręcie pokład sztab. DanKolaDyk II, 538
wolne chodzenie
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
  • - Zrzebiętá maią być przy klaczách do Swiętego Marcina/ abo poki klacza przyimować ie będzie. A potym do Stáyniey/ ná nie u wiązánie/ żeby wolne chodzenie/ y wygnánie miáły/ by y drugą Staynią/ przeciwko ich staniu postánowić/ dla przechodzenia. PienHip 9
wolne chodzenie /dokądś/
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
  • - Do tego przyrzekliscie to Nam byli imieniem Boiar Dumnych ze ludziom Naszym y kupcom przybyciu u H[o]sp[o]d[a]ra Waszego miało bydz wolne do miasta gdzie potrzeba chodzenie wtąz y waszym ludziom do Dworu Poselskiego, a teraz postaremu Nas w tym zamknieniu trzymacie. PiasRel 52v
  • - Dwie niedziele musiałem werezydowac ale podtytułem wiezę wpiękney stancyi zwolnym chodzeniem dokoscioła adrugie dwie Koło Trybunalskie przes List odProsiło luboby wprawdzie yte dwie odprosili Ieno ze PanSopocko Vciekł zwilna. PoczOdlPam 101
niewiasta chananejska (sz. zm.)
patrz: NIEWIASTA
  • - Niewiástá Chánáneyska wyszłá z gránic tych/ y záwołáłá do nie[go] mowiąc: Zmiłuy się nádemną Pánie/ Synu Dawidow/ Corká moiá od diabłá ciężką udręczoná boleie. KalCuda 302
  • - Tákże [...] Mágdálena grzesznicá/ niewiástá Chánáneyska/ niewiásta Sámárytáńska/ Swiekra Piotrá świętego/ y tá coreczká Arcykápłaná dzisieyszego [doznaje uzdrowienia]. StarKaz II, 581
  • - Idzie cierpliwość gdy przykłádem owey Chanáneyskiey niewiásty/ chociász też odegnany miłosierdziá czekasz. BujnDroga 205
w strosie budowany
patrz: BUDOWAĆ
  • - Dzis iuzesmy widzieli Wsi przy drodze kilkanascie y w strosie porządnie budowanych. PiasRel 24v
w ścianę budowany
patrz: BUDOWAĆ
  • - Az sie ogien dobrał parkanow, parkany tam w scianę budowane. MarchŚcibHist 31
w węgieł budowany
patrz: BUDOWAĆ
  • - Obory okolne, w węgły budowane. InwKal I 456
  • - To wszystko pominąwszy idziem do gumna, gdzie najprzód widziemy spichlerz z bali w węgieł budowany, o 2 piętrach. InwKal I 595
na bankach /co/ ulokować
patrz: ULOKOWAĆ
  • - Kapitały na Bankach Vlokowane. SapADiar 68
na twarz padać
patrz: TWARZ
  • - Ná twarz padszy. [...] v. Ná płásk. Kn 444
bezbożna twarz
patrz: TWARZ
  • - Ktora je kolwiek nosi, już, już, jego cechą Do piekła naznaczona, gdy wrzącej warzechą Smoły on smok okrutny na bezbożnej twarzy, Herb swoj, muchę, książę much, straszliwie wywarzy. PotFraszBrück II 385
twarz horyzontalna
patrz: TWARZ
  • - [...] zrysuiesz go [zegar północny] przez zegar Horizontálny [...] byleś twarz Horizontálną z stylem wywrocił ku ziemi [...]. SolGeom III 51
padająca niemoc
patrz: NIEMOC
  • - Bernadynek/ ábo Turecki czubek [...] Pádáiącey niemocy. Szláku ábo páráliżowi. Pokurczonym. Strętwieniu ábo zmartwieniu [bywa ratunkiem]. SyrZiel 362- 364
enema chłodząca (sz. zm.)
patrz: ENEMA
  • - Naprzod w káżdey gorączce pożyteczne są enemy chłodzące y odwilżáiące, tákie álbo podobne. PromMed 11
  • - Naprzod ieżeliby tá áffekcya to iest zátrzymánie uryny, [...] pochodziło z zápalenia nerek, albo gorącości uryny, dawszy chłodzącą Eneme, krwi upuścić. PromMed 136
julep chłodzący
patrz: JULEP
  • - Item Emulsie to iest mleczká robione z nasienia Dynowego, Málonowego, Ogorczánego, Máku etc. tákże Iulepy chłodzące są dobre, osobliwie z máczku Polnego. PromMed 93
chłodząca krystera ,
klistera chłodząca
patrz: KLISTERA, KLISTER, KRYSTERA, KLISTERA, KLISTER
  • - Ckliwość wielka znosić się może klisterámi chłodzącemi z oleykiem rożánym y chłodzeniem gmáchu, o ktorym się wyższey powiedziáło. PetrSInst D4v
  • - Towarzysz nasz u Petery Bierał chłodzące krystery I tak skarżąc na gorączkę, Ukrywał szpetną świerzbiączkę. MorszAUtwKuk 312
lekarstwo chłodzące (sz. zm.)
patrz: LEKARSTWO, LEKARSTWO, LIKARSTWO
  • - Y przeto ná gorące choroby wynáleźli lekárstwá chłodzące: ná zimne/ zágrzewáiące. SykstCiepl 139
  • - Item záżywáć lekarstw mierno chłodzących, áby wątrobę chłodząc, żołądká nie oziębić, co iest pospolita. PromMed 161
  • - Toż burzenie krwi chłodzącemi lekarstwy uśmierzać trzeba. BeimJelMed 204
płokanie chłodzące
patrz: PŁOKANIE, PŁOKANIE, PŁUKANIE
  • - Służą przytym płokánia rożne chłodzące [na zapalenie gardła]. CompMed 79
tranek chłodzący
patrz: TRANEK
  • - Tranek chłodzący. Weźmij saletry [...] soku z ziela, które zowią tłustoszu ogrodnego [...] wina kwartę białego reńskiego abo francuskiego, jajec. DorHipTur 249
amoniak żywiczny
patrz: ŻYWICZNY
  • - Wziąć [...] Ammoniaku żywicznego/ Nasienia Swiniey wszy/ abo weszki po łocie. SyrZiel 194
dopiąć swego
patrz: DOPIĄĆ
  • - Sypano Piniądzmi w Polszcze ze by dopiąc swego. PasPam 197v
dopomagać /komuś/ żalu (sz. zm.)
patrz: DOPOMAGAĆ
  • - Niebo swymi łzámi miástu Wileńskiemu żalu dopomagáło. WojszOr 36
  • - [Kondolencje po śmierci syna] Serdecżnego w tey mierze dopomagam Wm. M. M. Panu żalu. DobrPol I, 236
doprowadzić do boku czyjegoś
patrz: DOPROWADZIĆ
  • - Iuz ze ich doprowadz y do boku krola Io MSCi. PasPam 172
dopuszczenie boskie
patrz: DOPUSZCZENIE
dopuszczenie boże
patrz: DOPUSZCZENIE
dosyć mieć na /czymś/ (sz. zm.)
patrz: DOSYĆ, DOSYĆ, DOSIĆ
  • - [...] mężowi nie ták dalece przystoi káżdy kąt w domu opatrzyć, y gdzie się co dzieie pilnować: dosyć ma na tym, aby w domu dostatek był. PetrSEk 18
  • - Nie mam ná tym dosyć/ ábym cię ták widziałá iáko Moyzesz: rádábym się odmieniłá w orlicę Ezechielową/ ozdobioną w rozmáite głowy/ pełna w oczy/ ábym się ciebie nápátrzyć mogłá iáko naylepiey [...]. BirkNiedz 48
  • - Niezazdrości Jeymć Panna Woiewodzanka, tey Bogini [Wenerze] kleynotow [...] dosyć ma ná dwoch nieoszacowanych perłach Jey Mości Pani Woiewodziny Kijowskiey Babce, ktora nie tylko sama wielkich y ná cały swiat sławnych Potockich w Dom przyniosła decora, ále też y postronnych kráiow pierwsze złączyłá godności [...]. DanOstSwada II, 25
nie dosyć mieć na /czymś/
patrz: DOSYĆ, DOSYĆ, DOSIĆ
  • - [Chmielnicki] Do Rakoczego także wyprawił, aby się brał pod Krakow upominaiąc się Polskiey Korony. I niedosyc na tym maiąc, iescże umyslił zkolegacić się z Hospodarem Wołoskim [...]. HistBun 17v
  • - [Kawaler] sekret obiecał y cieszkiemi przysięgami ztwierdził więc [kobieta] dała się namowic y do głębszego pokoiu z sobą na grzech zaszli, owych kawalerow zostawiwszy, a nie dosyc maiąc sam na grzechu swoim prosił iey bardzo zeby y tym kawalerom teyze uciechy pozwoliła [...]. HistŚwież 80
brona drewniana balczasta
patrz: DREWNIANY
  • - Sprzęt gospodarski [...] bron drewnianych balczastych par 3... InwChełm 30
kraty drotowe
patrz: KRATA
  • - Straszowski widział owey wydry Qualitates [przymioty] obaczył tez y insze myslistwo moie iako to Zwierzyniec ptaszy ktory miałęm z budowany kratami drotowemi na kryty. A w nim Ptastwo Omnis Generis [wszelkiego rodzaju] [...] a nie tylko to Ptastwo co moze bydz, w Polszcze ale y insze Cudzozięmskie. PasPam 254
dotrzymać parolu
patrz: DOTRZYMAĆ
  • - Parolu niedotrzymał bo uciekł od zony y wyiechał do Polski z Pułkiem Piaseczynskiego powiedaiąc potym ze przez Sęn y Naiawie iak by mu cos za uchem wołało odstąpiłes Boga. PasPam
dotrzymać słowa ,
dotrzymać słowo
patrz: DOTRZYMAĆ
  • - Z owych tedy nieodmięnnych affektow upewnieniem zowemi Exekracyiami kto by Słowa nie dotrzymał roziechalismy się PasPam 153
  • - Z łaski WMM Paniey dosyć mi się stało kiedy mąm słowo ktorego rozumięm że mi WMM Pani dotrzymać raczysz. Ia tez pewnie takim nie mysle bydz niestatkiem a wostatku niech będzie to Słowo na papirze. PasPam 224
bibl.
pokolenie Gadowe
patrz: GADOWY
  • - Náliczono jch z pokolenia Gádowego/ czterdzieści y pięć tysięcy/ y sześć set y pięćdziesiąt. BG Lb 1, 25
  • - Potym pokolenie Gádowe: á Hetmánem nád Syny Gádowymi Eliásáf Syn Rehuelow: BG Lb 2, 14
  • - A w pokoleniu Gádowym/ Rámot w Gáláád/ y przedmieścia jego: y Máhánáim y przedmieścia jego. BG 1Krn 6, 80
fiskalne sądy
patrz: FISKALNY
  • - W tymże huku panu Jeruzalskiemu [...] zarzucono poenam peculatus na fiskalnych sądach otrzymaną na jmp Jeruzalskim DiarSejm 226
  • - § fiskalne sądy. T III 340
moderować żal (sz. zm.)
patrz: MODEROWAĆ
  • - Tegoż pisalismy przez tegoz Raytara ktury jechał do Szaweł cum denuntiatione Smierci Im Xdza Episkopa Łuckiego, do IPana kasżtelana Minskiego y Samey IEym zperswazyą aby moderowali Zal swoy poniewaz sic placuit superis, a na swoię Zdrowie pamiętali ktore portzebne iest nam. SapADiar 9
  • - Chciey tedy WXM według wspaniałey duszy swoiey żal y utrapienie ták moderować, ábyś przy zupełnym záwsze zostaiąc zdrowiu byłá pomocna duszy iego [...]. DanOstSwada IV, 46
habit cystercjeński
patrz: CYSTERCJEŃSKI
  • - Bernat święty pisząc do Eugeniusá Papieżá/ ktory iego mnichem był/ y od niego Hábit Cystercyeński przyiął był/ mowi do niego: Ego nomen Patris deposui, sed non timorem, [...]. StarKaz 515
zakon cystercjeński
patrz: CYSTERCJEŃSKI
  • - [...] z tey [Ludwiki Leszczyńskiej] był syn Michał Koronowski Profess zakonu Cystercyeńskiego, y corka Angela Zakonnica. NiesKor II 180
  • - [...] Przemysław [Domiechowski] naprzod Przeor Mogilski 1646, á potym Opat Czyrzycki Zakonu Cystercyeńskiego 1672, iest iego, Kazanie pogrzebowe w druku Rumacya do Narożnika. 2do Matka Bolesna, 3tio Ráy zabaw. 4to Práktyka zywey wiáry 1647 in 12. NiesKor II 61
po jezuicku chodzić
patrz: JEZUICKI
  • - Postępuie dáley ieszcze tenże/ y miásto defensorá Akádemiey/ sędzią się rzeczy Iezuickich/ mocą ktore ynie ma vczyniwszy/ powiádá/ że Iezuici nie wszyscy są Iezuitámi práwdziwymi/ chociáż po Iezuicku chodzą. SzemGrat 35
klasztor jezuicki
patrz: JEZUICKI
  • - Wszesciu godzinach wzielismy Klasztor Iezuicki wktorymsię oni [Kozacy] bronili. DrobTuszInf 22-23
bernardyński habit
patrz: HABIT
  • - Miał już iść in theatrum osądzony na rozstrzelanie, ale liber pronuntiatus za ustąpieniem dobrowolném jp. Krasińskiego egzekucyi dekretu, przyjąć bernardyński habit obiecał [p. Lipert, porucznik regimentu jp. Denhofa]. ZawiszaPam 348
habit s. Dominika
patrz: HABIT
habit zakonu Dominika ś.
patrz: HABIT
  • - A gdy brała Habit zakonu Dominika ś. widziała obecną Krolową niebieską/ ktora bytnością swoią zdobiła y Akt ś. y intencyą potwierdzała. OkolNiebo 82
habit zakonny
patrz: HABIT
  • - Ciało moje [...] w habicie zakonnym, po benedyktyńsku, bez wszelkiej aparencyi światowej ma być pogrzebione. GałHTestBork 75
  • - Jeden czart się udaie zá chorego, tedy znim spowiedź czynią, ostatnie dáią pomázánie. Potym ową Infułę depczą, toż czynią z habitami Zakonnemi. ChmielAteny III 244
habit podróżny
patrz: HABIT
  • - [...] wygnániec [diabeł] [...] przemienił się w pielgrzymá/ odział hábit podrożny/ y szedł do drzwi iego/ prosząc áby go przenocował. KalCuda 300-301
habit niemiecki
patrz: HABIT
  • - Były kiedyś konterfekty dawnych Konarskich w Topolnie, iako Michała Konarskiego Sędziego Ziemskiego Człuchowskiego, malowany w habicie Niemieckim czarno, iako Krol Zygmunt August chadzał, w birecie czarnym, binda złota łancuch złoty przez ramię na bok, na końcu u niego wisiała tabliczka z osobą, szpada u pasa, y herb przy nim koło złamane. NiesKor II 574
habit ś. Franciszka ,
habit Świętego Franciszka
patrz: HABIT
  • - Vmarł [...] y w Kosciele Kathedralnym na Zamku w Kapliczy Zebrzydowskich w Chabicie Swietego Franciszka z Wielką Załoscią pogrzebion Ktoremu Obraz z takim Napisze, w Kosciele Kalwariyskim wystawic dał [...]. KomonDziej 101v
  • - Tym czásem ná głos krzyczącego, tłumem się ludzie żeszli; y gdy myślą o iego salwowaniu, miękkich betow, y gwałt pościeli nanieśli: tą pod nim wszystko mieysce wysłali, zpuścił się z wielkim stráchem ná nię młodzian, práwie iuż od wszystkich zdesperowány, y szczęśliwie: bo bez szwanku iákiegożkolwiek zdrowia upadł, zaczym ślub uczynił przyjąć habit S. Fránciszká, co y wykonał świątobliwie. NiesKor II 73
habit franciszkański
patrz: HABIT
  • - Damalewicz powiada, że [Henryk drugi Kietlicz Arcybiskup Gnieźnieński] w opolskim klasztorze przyjął na siebie habit Franciszkański. NiesKor II 515
męski habit
patrz: HABIT
  • - [...] we Flándryey w męzkim habicie rowno zinszemi żołnierzámi Zołdácką służąc/ często mężnie w rożnych potrzebách zwycięstwa odnosiłá [...]. DobrPol 230
habit święty (sz. zm.)
patrz: HABIT
  • - Vpadszy tedy do nog Opátowi/ prosił go z płáczem áby go przyiął do zakonu y w hábit święty oblokł chcąc z nimi w kompaniey omywać pokutą grzechy swoie. StarKaz 466
  • - Widząc defiderium Iwoná Biskupá stryiá swego Iácek ś. Kánonik Krák. á z miłości nowego Zákonu/ prosił się do świętego Hábitu pospołu z swym rodzonym B. Cesłáwem/ z Henrykiem Moráwiáninem/ y z Hermanem Niemcem [...]. PruszczKlejn 41
habit mniszy
patrz: HABIT
  • - Tedy wPergamie nowy zakon zacznie, Y sama naprzód habit wdzieie Mniszy Zdochodowswoich załozywszy znacznie, Gdzie wielka gora wydała się w Morze, Czystey Dyannie Koscioł przy Klasztorze. PotSyl 70
cysterski habiy
patrz: HABIT
  • - Ośmnasty Wincenty Kádłubek Rosinus, Bogusłáwa i Benigny Syn, pierwszy Polski Kronikarz, bardzo hojny dla BOGA, Cysterski Habit, nad Biskupi Fiolet preferuiący, ktorym Zákonnikom rozdał dziedziczne Dobra. ChmielAteny II 382
habit Benedykta świętego
patrz: HABIT
  • - Więc mu mowią/ áby hábit Benedyktá świętego ná się ptzyiął/ y ták w tym zakonie świętym iáko Opát klasztoru tego/ żywotá swoiego dokonał? StarKaz 643
francuski habit
patrz: HABIT
  • - Sam poseł, osobą grzeczny, chłop wysoki i gładki w francuskim habicie. Ten habit, pludry, kabat, płaszcz haftowane srebrem ciągnionym na fiołkowym hatłasie. MiasWLeg 146
habit s. Klary
patrz: HABIT
  • - Zmarłemu mężowi zaraz w habicie S. Klary na pogrzebie assystowała: w Kompostelli przy grobie S. Iakuba wiele donatyw dała. ChmielAteny III 138
habit zakonu
patrz: HABIT
  • - J to przydaią, że umarł w Tyczynie Zakonnikiem S. Franciszka, iako nadgrobek iego, w Kościele S: Franciszka tamże położony, opiewa że Clauditur hic Baldus Francisci tegmine fulius; ale tu o Zakonney iego Professyi niemasz wzmianki chyba że w habicie tego Zakonu pochowany albo Kościołem Franciszka Swiętego wsparty, pokryty. ChmielAteny III 606
habit zakonu krzyżackiego
patrz: HABIT
  • - Ten Woyciech Margrabia Brandeburski widząc res suas infaustas, Krolowi Polskiemu Zygmuntowi w Krakowskim Rynku na Maiestacie siedzącemu solenne złożył Filelitatis Juramentum, Habit Zakonu Krzyżackiego zrzucił, y Xiążęciem Pruskim uczyniony z podaniem Chorągwi z Polskiemi Insigniami. Roku namienionego 1525. Lutrem potym został, ożenił się z Dorotą Krola Duńskiego Siostrą. ChmielAteny1755 I 1052
habit panien benedyktynek
patrz: HABIT
  • - Grzeszne ciało moje, które z ziemi jest stworzone, ziemi też ma być oddane bez żadnej odwłoki i pompy świata tego, o co upraszam jegomości pana małżonka mojego i dobrodzieja, aby grzeszne ciało moje było pogrzebione w kościele ichmości panien benedyktynek w Wilnie według zwyczaju chrześcijańskiego, obrzędu wiary świętej katolickiej rzymskiej, bez ceremonij świata tego, w habicie ichmości panien benedyktynek proszę, żebym była położona. CzyżKTestBork 134-135
habit doktorski
patrz: HABIT
  • - Przeciwko naszej gospody na moście szerokim, jest jedna statua z marmuru czarnawego, wielkiego i sławnego doktora i Canonika Roterdamskiego, którego imie było Roterdamus (Erazm z Rotterdamu), z księgą, w habicie doktorskim, co też pisał powiadają księgi przeciwko naszym zakonnikom, ale był Catholik dobry Rzymski, a Calwinowie go ztąd za swego mają. GawarDzien 172
habit pokutny (sz. zm.)
patrz: HABIT
  • - Káthárzyna Błogosłáwioná druga Seneńska názwána/ iż byłá następcą w życiu pierwszey Kátharzyny ś. Seneńskiey/ w tymże Hábicie ś. zakonnym Pokutnym. OkolNiebo 7
  • - A iednak ciáłá Iego [ojca] stroiem známienitem Nieprzybrał? lecz ie przykrył pokutnym Hábitem. KuligDemBar II 265
habit trynitarski
patrz: HABIT
  • - Ku temu Swiętemu Zákonowi pokazáła MATKA Nayśw: partykularny affekt, gdy w Habicie Trynitarskim, w Komitywie Swiętych po Trynitarsku ustroionych, w Chorze w Wigilią Festu Národzenia swego o pułnocy alias o czásie zwykłey Psalmodii [brak dalszego ciągu]. ChmielAteny II 763-764
wokacja do habitu i reguły
patrz: HABIT
  • - Ta awantura, pewnie nie Ducha Swiętego wokacya do S. Augustyna Habitu y Reguły wpędziła go w Erfordzie, y tam zakapturzony, tym mniey znaczny Hypokryta praeesse, non subesse ambiens. ChmielAteny1755 I 1122
s. Augustyna habit
patrz: HABIT
  • - Ta awantura, pewnie nie Ducha Swiętego wokacya do S. Augustyna Habitu y Reguły wpędziła go w Erfordzie, y tam zakapturzony, tym mniey znaczny Hypokryta praeesse, non subesse ambiens. ChmielAteny1755 I 1122
habit biały
patrz: HABIT
  • - Zakon HIERONIMIANOW, od S. Hieronima zaczętych, od Piotra Ferdynanda Hiszpána Roku 1373. pod Regułą S. Augustyna w znieconych, od Grzegorza XI. potwierdzonych , w Habicie biáłym á w kápách czarnych y kapturách takichz̄e chodzących, nie we wszystkich Katolickich Páństwàch znayduie się. ChmielAteny1755 I 1035
  • - Habit noszą biały na znak niewinności pierworodney Nayswiętſzey Panny, a Płaszcze blámarantowe. ChmielAteny1755 I 1038
szyszka brzozowa
patrz: BRZOZOWY, BRZOZOWY, BRZOŻOWY, BRZEZOWY
  • - Mniey używany jest tak nazwany Pieprz długi, Piper longum, który na podobnymże krzewiu, lecz w gęstych gronkach, nakształt szyszek brzozowych, rosnie. JundziłłBot 22
ból serdeczny (sz. zm.)
patrz: BÓL
  • - Bywa ták cięszki bol serdeczny drugdy/ ktory pádnie ná inne kreátury/ iż bez száble zdrowie odiąć może. BirkOboz 30
  • - [...] wyprawią się zatem, owe okręty y Daulet w okowie, Iusz przestawszy byc Fascelinie bratem, ktorą iutro psom wyrzucą Lospasi, Znimi: a łzami serdeczny bol, gasi. PotSyl 91
ból oczu (sz. zm.)
patrz: BÓL
  • - Największy bol oczu, zazdrość. PotFraszBrück II 399
  • - Káżdy Szláchcic Xiążęciem, á co z oczu bolem, Sąsiadom: Elektorem, może być y Krolem. PotPocz 38
śmiertelny ból
patrz: BÓL
  • - Brat Azyatyckiego Basze zywcem wzięty Aleprędko Smiertelnem bolem od ran zdięty [...]. PotWoj 84
  • - Spoyrzy ná się w ostatnich śmiertelnych bolách/ ow gorzki iádowity nie zbyty złego sumnieniá Robak świdrzy/ y nieszczęśliwą duszę z cielská ná wiecze męki wygryza [...]. BujnDroga 128-129
ból cierpieć (sz. zm.)
patrz: BÓL
  • - [...] Męczennicy gdy cierpieli/ ciáłá ich bole cierpiáły/ dusze ochłody swoie na ten czás miáły; ále Bogárodzice Pássya wszytká/ nie ciało ále duszę przechodziłá. BirkOboz 27
  • - Rok ten zacząłem od przypadku, albowiem przypadkiem nieszczęśliwym stojąc na miejscu w prędkiém obróceniu się nogęm sobie w samém kolanie wywinął, ciężki ból cierpiąc i długo nie mogąc chodzić, a po doktorach i cyrulikach musiałem mistrzom wileńskim dać się na leki. ZawiszaPam 27
ból układać (sz. zm.)
patrz: BÓL
  • - Bole ogniste w oczach ukłáda/ ziele świeże [maczku] tłukąc/ a przez chustkę przykłádáiąc. SyrZiel 1359
  • - [Piołun] ukłáda wszelákie bole w żołądku/ z iákieykolwiek przyczyny wsczęte. SyrZiel 340
ból uśmierzać (sz. zm.)
patrz: BÓL
  • - [Sok z kopru włoskiego] Ták ábowiem y bol w oczách uśmierza/ y zápalenie ich wychładza/ y ciemności ich oświeca. SyrZiel 393
  • - [...] okłádánie krowieńcem, uśmierza bol, ále nie każdy ten smrod znieść może. PromMed 107
cielesny ból
patrz: BÓL
  • - Ale kto prawdą gárdzi? cielesnym się bolem, Odrażaiąc? nie będzie, ręczę w Niebie Krolem [...]. PotPocz 157
bólu /kogoś/ nabawić
patrz: BÓL
  • - [...] ráná, choć máła, ták wielkiego bolu Chironá nábáwiła, że sobie życzył śmierci, y od niey vmárł dniá dziewiątego. OvOtwWPrzem 89
bóle rodzenia
patrz: BÓL
  • - [...] bole rodzenia/ ktorych nie miáłá [Matka Boska] gdy rodziła/ vcierpiáłá czásu męki [...]. BirkOboz 26
francowate bóle
patrz: BÓL
  • - [Iwa] fráncowátym bolom iest bárzo użyteczna. SyrZiel 834
ból dokucza
patrz: BÓL
  • - Wielom się stało zewnętrzne niezdrowie, Wielom i bóle dokuczały w głowie, Dlatego iż się okręt barzo kiwał, A jako kaczka z falą podskakiwał [...]. BorzNaw 136
  • - Lubo ten ze mię bol dokuczał Iednak przezgwałt wstałem. SapADiar 114
ból uskramiać
patrz: BÓL
  • - [Olejek piołunowy] W bokách bole uskramia. SyrZiel 356
ból serca (sz. zm.)
patrz: BÓL
  • - Oddzierano odPiersi Niemowiątka ssące I bez wszelkiey litosci na co Matki drzące Z okrutnem serca bolem, poglądac musiały W drobne kęsy o twarde roztrącono skały [...]. PotWoj 109
  • - Przeto wszytkim wzáiem y káżdemu z osobná/ niech będzie ten sok Istoryey moiey ofiarowány: ná ulżenie bolu sercá w dzisieyszem doczesnem osłábieniu Korony Polskiey [...]. DembWyw 3
ból rodzących
patrz: BÓL
  • - Ból rodzących/ [...] dolor parturientis. Kn 41
ból wyciągający
patrz: BÓL
  • - Maść odwilżająca i ból wyciągająca. DorHipTur 251
ból uspakajać
patrz: BÓL
  • - Bole wszelákie vspakaia/ Rumien ná proch miáłko vtárty/ á ze świeżym másłem plastrowány. SyrZiel 799
ból cierpieć
patrz: BÓL
  • - Szukał wszędzie swey miłey srodze teskniąc po niey Ale nie mogł nic dotąd dowiedziec się o niey I ta była przyczyna ze bol tak nieznośny Cierpiał wsercu [...]. ArKochOrl 7
bólami zdjęty
patrz: BÓL
  • - Rozmáitemi bolámi zdięty ten/ ktorego wszytkie duchowne członki podruzgotáne/ ktory żadney folgi nie ma/ do tego śmierci czeka nie iáko końcá bolow/ ále iáko początku nowych mąk. BirkNiedz 57
bólem zdjęty
patrz: BÓL
  • - Brat Azyatyckiego Basze zywcem wzięty Aleprędko Smiertelnem bolem od ran zdięty [...]. PotWoj 84
ból się odezwał
patrz: BÓL
  • - Tegoż nie ustał mi bol w ręce prawey y włokciu - Owszem y w nodze prawey Suchy bol nadwuch mieyscach Odezwał się. SapADiar 162
nędzi ból
patrz: BÓL
  • - Ciężarem niegdy przykrym osieł osadniony Był dla zdrowia prędszego w pastewnik puszczony. Zatym się w sadno jego tak był kruk sposobił, Że mu na więtsze, co dzień kłując go, zarobił. Skąd pan, śmiech sobie czyniąc, choć wiedział, że nędził Ból srogi osła, nigdy kruka nie odpędził. VerdBłażSet 12
cierpieć bolenie
patrz: BOLENIE
  • - Odpowieda Medyk Sławny [...] iż nie máło głow męzkich widział bez żadnego szwu, á tácy wielkie głowy bolenie zwykli cierpieć. TylkRoz 254
bolenie dokucza
patrz: BOLENIE
  • - Głowy bolenie wielce w tych chorobach dokucza. BeimJelMed 50
bolączka ognista
patrz: BOLĄCZKA
  • - Bolączkom ognistym/ ktore Cárbunculámi zowią/ iest osobliwym rátunkiem [Sok Cyrenajski]. SyrZiel 190
  • - Puchliny ktore po bolączkách ognistych rády pozostáwáią rozgánia [boże drzewko]. SyrZiel 370
bolączka morowa
patrz: BOLĄCZKA
  • - Kto ma bolączki Morowe niech przykłada na nie baniowe liscia co na wodzie roscie [...]. GrodzMisc 103
  • - bolączka morowa. Best-Beule. bubon pestilentiel. T III 69
matka Bolesna (sz. zm.)
patrz: BOLESNY, BOLEŚNY, BOLESNY
  • - Marcin Hincza [...] są w druku te iego pisma [...] Mátká Bolesna Márya, to iest tłumáczenie Męki Páná Chrystusowey, ktora boleść Mátce Boskiey zádawáłá [...]. NiesKor II 362
  • - Do tego mieysca sam tenże Jozef námieniony wráz z Nikodemem z przytomnością Bolesney Matki MARYI PANNY y innych Pobożnych Niewiast, CHRYSTUSA z Krzyża zdiętego [...] położyli [...]. ChmielAteny II 565
król bolesny
patrz: BOLESNY, BOLEŚNY, BOLESNY
  • - Zawołac pałaiącey Ukrzyzowanego Miłosci Chrystusowey krola bolesnego [...]. KodKon 144
natura krokodylowa
patrz: KROKODYLOWY
  • - Kortezánná, iest nátury Krokodylowey, ktory zámorzywzy, nád trupem płácze. AndPiekBoh 63
łzy krokodylowe
patrz: KROKODYLOWY
  • - Wánná niech będzie pełna łez krokodilowych. AndPiekBoh 10
  • - DE CROCODILE [...] ON APPELLE Des larmes de crocodile, (des larmes feintes [et] trompeuses) Lacrymae crocodilinae. FICTAE LACRIMAE. ŁZY krokodylowe zmyślone, zdradliwe, nieszczere. DanKolaDyk I, 400
  • - LARME [...] ON APPELLE proverbialement, Des larmes de crocodile, des larmes feintes [...] ŁZY KROKODYLOWE zmyślone [...] Płakać kogo łzami krokodylowemi. DanKolaDyk II, 189
na drążkach chodzić
patrz: DRĄŻEK
  • - Drążnik/ co ná drążkach chodzi/ Grallator [...] Calobathrarius [...] v. Trágárz. Kn 147
dziwy broić (sz. zm.)
patrz: BROIĆ
  • - A nie tylko wymowny Bachus i sierdziwy, lecz pod jego hederą ten bóg broi dziwy, który uniósł pod żaglem Helenę do Troi. MiasKZbiór 341
  • - Dwór J.M.P. Leśniowolskiego, Starosty Drohickiego. Mieszkanie od samej wody, Pomniąc na różne przygody, Nie barzo warowno stoi: Brzeg tuż, Wisła dziwy broi. JarzGośc 130
  • - [...] żołnierz teraz chciwy Nie sławy, jak jest łupu, zaczem broi dziwy. KuligDemBar II 371
brodawka cyckowa (sz. zm.)
patrz: BRODAWKA
  • - Cycék męski y niéwiéści/ brodawká cyckowa ná piersiách/ Papilla [...] Mamma virorum [...]. Kn 92
  • - Cyckowy [...] § cyckowa brodawka. T III 169
brodawka kozia
patrz: BRODAWKA
  • - Brodawki kozie ná szyi/ Noëlae [...] die wärtzlein/ die den Geysen an den schlund hangen am halss. DasHünDict Pp ijv
brodawka wisząca
patrz: BRODAWKA
  • - Brodawká wisząca/ Acrochordon [...] verruca pensilis [...] Verruca eminens [...] Thymion [...] colore thymi est [...] At Chalazion est tuberculum in palpebra pendens, mobile [...]. Kn 45
brodawka źrebięca
patrz: BRODAWKA
  • - Brodawka źrzebięca/ Hippomanes [...]. Kn 45
  • - HIPPOMANES [...] SZALEY szkapi [...] Pliniusz powiada że to ma być brodawka zrzebięca ná czele z ktorą się zrzebię rodzi y záraz mu ią klacz ugryza. DanKolaDyk II, 124
chart szczwacki
patrz: SZCZWACKI
  • - Psiarnia na Charty Szczwackie z ławami wesrzodku. ArchRadziw 1638 184, 1
  • - Regestr Chartow Szczwackich. ArchRadziw 1638 184, 4
chart legawy
patrz: LEGAWY
  • - Summa Summaru[m] wszytkich Psow Gonczych Brytanow, Pokurciow Chartow legawych Szczeniąt zniosszy w Komput uczyni [...] 145. ArchRadziw 1638 383, 3
chart maliński
patrz: MALIŃSKI
  • - Mereor vel tantillum za taką uczynnosc. Partesky Francuskich piesni takze posyłam od mego Gonfarona. a charta malinskiego srodze pieknego y kształtnego odeslę przes P. Gronowskiego. OpalKListy 499
chart postrzemienny
patrz: POSTRZEMIENNY
  • - Charty mają mieć, nie możeli być wszystko postrzemienne, przynajmniej pilne, żeby się prędko do swego szczwacza wracali. OstrorMyślTur 53
chart pożary
patrz: POŻARY
  • - Po natenczas wziąłem cudnych smycz chartów pożarych. ZawiszaPam 36
chart strzemiennny
patrz: STRZEMIENNY
  • - Szczwacze, którzy chartów strzemiennych nie mają, mają też charty na smyczy pobrać, wszyscy w czas sobie zajeżdżać. OstrorMyślTur 49
gruczołek cyckowy
patrz: CYCKOWY
  • - W Cyckách iest wiele gruczołkow, ktore mleko od krwi oddzieláią, są rzeczone gruczołki Cyckowe [...]. KirchFac 51
bulwark z poligonami
patrz: BULWARK, BULWARK, BULWERK, BOLWERK, BULWART, BOLWARK, BELWARK, BALWARK
  • - Isz bulwerk od bulwerku barzo rozsadził, dlatego isz tylko dał cztery bulwerki zpolgonami na 80 y kilka prętow. NarArch 77
wieża babilońska
patrz: BABILOŃSKI
  • - Przy budowániu záś Wieży Babilońskiey, że to było superbum opus, aequataque Machina Caelo; prożnej ostentacyi fabryka, Nemroda BOGU obmierzłego Inwencya y promocya, wszystka owá Ludu nieźliczonego mnogość, koło fabryki robiąca, Dekretem Pana BOGA Ultoris tanti ausus, ukarána pomieszániem Języków, czyli nowych stworzeniem, gdyż Philo Zyd uczony bardzo Starożytny trzyma, że była tylko Confusio Języków iuż będących ná świecie, Hebrayski in sua puritate rezerwuiąc, á nie nowych wlanie w onych niebożnych Architektow. Iednákże ta náypewnieyszá sentencya, że przy Wieży Babylońskiey wszystkie nowe urodziły się Języki, gdyż ab Origine Mundi, cały Swiat był unius labii według Pisma Swiętego; y ten Język był konserwowány w spráwiedliwym Człeku, do Fabryki tej się nie implikuiącym, Heber názwanym, Oycu Falego[.] ChmielAteny II 743-744
na sochach chodzić
patrz: SOCHA
  • - Ná Sochách chodzić auff Steltzen gehen. KellGram 235
w okrąg czego chodzić
patrz: OKRĄG
  • - Sczoła od onego Wału maiąc frysztu kilka Niedziel, widząc zkąd miał bydz impet Vfortyfikowali się byli ze wokrąg Zamku chodziwszy nigdzie bybył mocnieyszego mieysca nieznalazł. ŻółkPocz 43
sęp chodzący
patrz: SĘP
  • - ROSOMAK [...] Scaliger go názywa Vulturem quadrupedem, Sępem czwornożnym, álbo Sępem chodzącym, bo tákże wiátrem, naydaley uczuie ścierw, do ukontentowania swego żarłoctwa. ChmielAteny1755 I 485
boleść grzechowa
patrz: BOLEŚĆ
  • - Nie masz boleści záprawdę nád boleść grzechową/ ktora nie tylo ciężka/ ále y długo człowieka trapi. BirkNiedz 54
mąż boleści
patrz: BOLEŚĆ
  • - Najwzgárdzeńszy był, i napodlejszy z ludzi, mąż boleści, á świádomy niemocy, i jáko zákrywájący twarz swoję; najwzgárdzeńszy mówię, skądeśmy go nizacz nie mieli. BG Iz 53, 3
matka boleści
patrz: BOLEŚĆ
  • - Gdzie przez te ták ciężkie bole/ proś ábyć vprosiłá matká boleści/ wszytkich ran dusze twoiey zleczenie. BanHist 181
leżeć w boleściach
patrz: BOLEŚĆ
  • - [Pewien młodzieniec] wciężką wpadł chorobę; y ták leżąc w boleściách/ zdáło mu się że był porwány ná sąd Páński [...]. StarKaz 622
boleściami być złożonym
patrz: BOLEŚĆ
  • - Tegoż czásu kmieć nieiákiey wsi Wisentalu/ gdy bárzo ciężkimi boleściámi y morzeniem przez czáry był złożony. SpInZąbMłot 7
boleść układać
patrz: BOLEŚĆ
  • - [Kopr włoski] Lędźwi y biodr/ Nyrko[w]/ y Krzyżow boleści ukłáda. SyrZiel 392
boleść uśmierzać
patrz: BOLEŚĆ
  • - Ususzone y na proszek miałki starte (venia dicendo) łayno człowiecze, y z niego preparowana woda inflammacye, Skaży, błonki leczy, y boleść Oczu uśmierza. BeimJelMed 237
boleść uskramiać
patrz: BOLEŚĆ
  • - [Cyprys] Sciátykę ábo boleści w biodrách uskramia. SyrZiel 373
boleść czynić
patrz: BOLEŚĆ
  • - A pewnie że więcey iest rzeczy ktore nas strászą/ niźli ktore boleść czynią/ y więcey nas czásem mniemánie złey rzeczy/ niźli sámá zła rzecz trapi. StarPopr 44
boleścią /kogoś/ nabawić
patrz: BOLEŚĆ
  • - [Śmierć] Sama przed Czasem y Zebrała y Skosiła y Strawieła: Zaczym Nas wszystkich Zalem i Bolescią Nabawieła [...]. HerbOr 582
cierpieć boleści
patrz: BOLEŚĆ
  • - Vważże teraz iákie było męstwo tey Pánny/ ktora máiąc/ cierpiąc tákie boleści/ nie mdláłá/ áni vpadáłá/ ale stánęłá; bo tak Ewángelistá mowi: Stałá tedy Mátká, etc. BirkOboz 30
boleści /komuś/ przyczyniać
patrz: BOLEŚĆ
  • - [...] występki są choroby y wrzody duszne/ ktore ustáwicznie człowieká chorego czynią/ y nie ledá mu boleści przyczyniáią/ y rychłą śmierć przynoszą [...]. StarPopr 77
boleść nudna
patrz: BOLEŚĆ
  • - Zkąd łátwy przechod w boleść nudną vst żołądkowych/ y omdlewánie/ to iest prędkie vtrácenie sił wszytkich. CiachPrzyp 19
boleść na duszy
patrz: BOLEŚĆ
  • - Wielu áby uszli wstydu, frásunku, háńby, y innych boleści dusznych, życzyli sobie choroby ktora iest boleścią zwierzchną, zaczym znáć że większa iest boleść ná duszy. TylkRoz 306
boleść duszna (sz. zm.)
patrz: BOLEŚĆ
  • - 31. Ieżeli duszna boleść większa niż cielesna. TylkRoz 306
  • - Wielu áby uszli wstydu, frásunku, háńby, y innych boleści dusznych, życzyli sobie choroby ktora iest boleścią zwierzchną, zaczym znáć że większa iest boleść ná duszy. TylkRoz 306
boleść serdeczna
patrz: BOLEŚĆ
  • - Ta tedy nowina [...] Heretykom zaś rany świeżego żalu, przez zgubienie nowo niepotrzebnej pociechy, tem z większą boleścią serdeczną ponowiła. DembPrzew 26
  • - [Diabeł] podwodzi nas do szemrania w przody/ potym do nárzekánia/ nákoniec do bluźnierstwá y desperácyiey [...] bo przeźnie boleść serdeczną wyrzucamy z siebie [...]. StarKaz 397
boleść serca (sz. zm.)
patrz: BOLEŚĆ
  • - Ciężkie tylko pámiętnych pociech wydawáią się suspiria, ozdoby wszytkie nasze czarnym powłocząc cieniem/ á obfitymi miásto konsolácyey karmiąc się łzámi/ w boleści sercá tákowey czekáiąc godziny/ ktorą ad eam nos prowádzi metam. PisMów II 317
  • - Niektore Páńskiego y Szlácheckiego stanu Osoby tę wádę do siebie maią/ gdy do kościołá ná nabożenstwo przydą/ że się ráczey y więcey częścią spániem/ częścią szeptániem/ (gadániem/ rozmawiániem) częścią w modlitwách czytániem/ niźli słowa Bożego słuchániem zábáwiáią. Ná co ja sam ná ambonie stojąc nie raz z wielką sercá boleścią Pátrzyć muszę. GdacPan 21-22
uśmierzenie boleści
patrz: BOLEŚĆ
  • - [...] zażywaią pewnych słów [...] ná vsmierzenie boleści dla záchowánia żywotá y dobrego zdrowia, áby go nieprzyiaciel nie mogł pozyć y ná przypadki rozmáite tym podobne. WisCzar 29
  • - Służy ten likwor nader skutecznie ná uśmierzenie wszelkich boleści [...]. VadeMed 262
boleść czyniący
patrz: BOLEŚĆ
  • - Boleść głowy znosić tákże tárciem y wiązániem z boleścią/ krysterámi tákże y czopkámi/ ktoreby ná doł odciągáły máteryą boleść czyniącą. PetrSInst D4
boleść czynić
patrz: BOLEŚĆ
  • - [Złość] skoro do dusze przystąpi/ wnetże człowieká złego trápi/ tłucze/morduie/ płácz/ boleść nie zákrytą w nim czyniąc [...]. StarPopr 19
cierpieć boleści (sz. zm.)
patrz: BOLEŚĆ
  • - Tákiż żywot y tákie dokonánie Aristokrátesá Misseńskiego podkáło/ ktory w gorączce hániebne boleści cierpiąc/ á nogi w zimney wodzie trzymáiąc/ sam na się wywoływał/ że to zá niecnoty swe cierpiał. StarPopr 18
  • - Pani Matka Moia Agnyszka Wilczkowa Kudlicowna, zachorowawszy na Puchline y Lieżąc niemal bez puł roku na Łuszku tak była opuchła ze y ręce nogi y całe ciało było strasnie opuchło, a potym cierpiąc tak wielkie bolesci, W ten dzien rano [...] Panu Bogu Wszechmogącemu Dusze [...] oddała. WilczPam 40
boleść cielesna
patrz: BOLEŚĆ
  • - 31. Ieżeli duszna boleść większa niż cielesna. TylkRoz 306
ulżenie boleści
patrz: BOLEŚĆ
  • - Item Pijawek na wierzchu głowy stáwienie tám gdzie się kość spaia, pomocne ná wiele głownych chorob y ulżenia boleści, tákże hemoroidow otworzenie, dawne głowy bolenia oddala. PromMed 21
boleści ulżywać
patrz: BOLEŚĆ
  • - Podágrę cierpiącym z siárką ciepło przykłádáć/ [ocet] boleści ulżywa/ głowy bolenie/ z oleykiem rożánym zmieszány uśmierza [...]. HercBan 61
podlegać boleściom
patrz: BOLEŚĆ
  • - [...] ten, ktory Niepodlega boleściom żadnym z swey Nátury, Cierpiał męki, áby nas wolnemi vczynił Od występkow, lub sam nic nigdy nie záwinił. DamKuligKról 286
boleści /kogoś/ nabawić
patrz: BOLEŚĆ
  • - [...] ná ten czás śmierć przypádnie niespodziewánie/ y pomiesza wszytkie zamysły chciwego człowieká boleści/ boiaźni/ y męki wiekuistey nábáwiwszy go [...]. StarKaz 409-410
rekognicyja asekurowana
patrz: ASEKUROWANY
  • - [...] dadzą znac P. Trepce, ze poimano złodzieia, któryć się dobeł do swego depositu choc z kilkunastą zamkow: Tak za recognitią assecurowaną za szkody co poczynieł puscił go [...]. TrepNekLib 218
sekta biczujących się
patrz: BICZUJĄCY SIĘ
  • - [Maciej Golanczewski, biskup kujawski] Sektę biczuiących się, albo Flagellantium z Polski wypędził. NiesKor II 244
padół płaczu
patrz: PADÓŁ, PADOŁ, PADÓŁ
  • - Ta iedyna pociecha zostáie że ten zacny Duch [...] zostawiwszy ten padoł płaczu y tęsknice, wybił się do gory. DanOstSwada VI, 10
  • - Padoł płaczu. Thräuen-Thal, Jammer-Thal, valée de misére, de larmes. § świat iest padołem płaczu. T III 1309
  • - Czem w żłobieś położony? Żebyś był w niebo rychło wprowádzony z pádołu płáczu. ŻabSymf D2
  • - Czem w żłobieś położony? Żebyś był w niebo rychło wprowádzony z pádołu płáczu.` ŻabSymf D2
ziemski padół (sz. zm.)
patrz: PADÓŁ, PADOŁ, PADÓŁ
  • - Turcy, iako zaden na ziemskiem Padole Narod: tak pragną złota. PotWoj 191
  • - I poki Swiata poki staie słonca Nie masz ach nie masz trosce naszey konca. Czy nie tenzes dzis? cos wtedy był na tem Padole Ziemskim?. PotPer 17
  • - Przy skończeniu Swiátá wyśle swe Anioły SYN BOŻY z gornych krain ná ziemskie pádoły. DamKuligKról 60
padół łez (sz. zm.)
patrz: PADÓŁ, PADOŁ, PADÓŁ
  • - Zeby otworzeł weście z tego łez padołu, Gdzie się trzebá dla chlebá, co dzień pocicć czołu. PotPocz 127
alabastr gładzony
patrz: GŁADZONY
  • - Smukownieysze czoło Nád Alábástr głádzony. TwarSPas 6
kot łowny
patrz: ŁOWNY
  • - [...] /nie każdy Kot łowny;/ Koteczká chwyta myszy;[...]. ErnHand 544
  • - Albo obwiedź zasieki małemi fossami, pełnemi wody; lecz naylepiey uczynisz, iesli będziesz miał Spichrz dobrze opatrzony, y w nim kotow łownych. BradKniażKal 160
jeża noga
patrz: JEŻY
  • - Ieża nogá/ ziéle. Echinopus, [...]. Kn 248
chadzać na przechadzkę
patrz: PRZECHADZKA
  • - Do rzek albo do łąki rano i wieczorem chadzała na przechadzki [Angelika], a zawsze z Medorem. ArKochOrlCz III 94
po klerycku chodzić
patrz: KLERYCKI
  • - Ten syn ie[go] po Klerycku chodziel Grassowal w Crac. dla czego od X. officiala Crac. bel degradowany circa 1628. TrepNekLib 65
  • - Dębolecki zowiesie od z Dębu liecenia Iedrzy po Klerycku chodziel A. 1627. TrepNekLib 67v
król perski
patrz: PERSKI
  • - Król perski, którego wy kozulbaskiem zowiecie, walecznych Medów, potężnych Babilonów i inszych, którzy o sobie siła trzymali, moc częstokroć skracał. SynMinKontr 146
  • - [...] przy Moskwie zostaną się Prowincye zawoiowane w Georgij [...] ktore gwarrantował Krol Perski, Imperatorowey Ieymci Rossyiskiey. MerkHist I, 25
język perski
patrz: PERSKI
  • - Ięzyk ná Dworze Perski, u Pospolstwa Indyiski, u Uczonych Bráchmański. ChmielAteny II 591
po pielgrzymsku chodzić
patrz: PIELGRZYMSKI
  • - Alexander Komorowski [...] umarł [...] O ktorym nie ktorzy twierdzą ze po Piełgrzymsku chodząc, w Orawie na Lipniczy u nie iakiego Macieia Szmietany bywał. KomonDziej 104
chodzić fijołkowo
patrz: FIJOŁKOWO, FIJAŁKOWO, FIJOŁKOWO
  • - Kápłáństwo reguły Piotrá S. czárno chodzi, Biskupi fiiáłkowo álbo wiśniowo, Kardynali purpurowo, sam Papież głowá Kościoła biało. MłodzKaz IV, 106
chodzić wiśniowo
patrz: WIŚNIOWO
  • - Kápłáństwo reguły Piotrá S. czárno chodzi, Biskupi fiiáłkowo álbo wiśniowo, Kardynali purpurowo, sam Papież głowá Kościoła biało. MłodzKaz IV, 106
chodzić purpurowo
patrz: PURPUROWO
  • - Kápłáństwo reguły Piotrá S. czárno chodzi, Biskupi fiiáłkowo álbo wiśniowo, Kardynali purpurowo, sam Papież głowá Kościoła biało. MłodzKaz IV, 106
młyńcem chodzić
patrz: MŁYNIEC
  • - Potym w okropne iák náleią czáry [..] Aż Ionakowi głowá młyncem chodzi Niźli do zbroie lepszy on do czászy Przypiąć bez Mistrzá nieumie kárwászy. KochProżnLir 8
  • - Wiedział bowiem, że fortuna est rotunda: Sczęście jest okrągłe; wnet się z człowiekiem obrocić może; Bo młyńcem chodzi. Kto dźiśia ná woźie/ iutro może bydź pod wozem. GdacPan Liiiiv
chodzić po biskupiu
patrz: PO BISKUPIU
  • - Drugi w purpurze chodzi drugi po Biskupiu A o Biskupa mało co albo nic nie stoi Ani sie prawa ani Kapituły boi. OpalKSat 91
charakter gotycki
patrz: GOTYCKI
  • - Co zaś do L ktore znaczy pięćdziesiąt y D ktore znaczy pięćset zażywano ich bo te litery znaczyły połowę sta álbo tysiąca w charakterze Gotyckim. DanKolaDyk I, 304
charakter Hieronimów
patrz: HIERONIMÓW
  • - Charáktery albo sposoby pisania są dwoiakie: ieden Ruski y Moskiewski, Drugi Dalmacki, albo Hieronimow. ChmielAteny II 746
charakter dalmacki
patrz: DALMACKI
  • - Charáktery albo sposoby pisania są dwoiakie: ieden Ruski y Moskiewski, Drugi Dalmacki, albo Hieronimow. ChmielAteny II 746
czarnoksięski charakter
patrz: CZARNOKSIĘSKI
  • - [Mówi Annasz] Jako ludzi omamiał [Jezus], tuszę, wiecie i wy; Jako się czynił Bogiem, będący mataczem Umiejąc czarnoksięskie charaktery. PotZmartKuk I 627
wyszły chłop (sz. zm.)
patrz: WYSZŁY
  • - Tegoż [dnia] odebrałem List od Im pana Alexandrowicza Stolnika Grodzienskiego, ktory się upomina o Chłopow Extradycyą z Kobrowcow do Dereczyna wyszłych upraszaiąc o wydanie onych. SapADiar 118
  • - Naręce ImPana Nieciszewskiegoposłałem kopią Regestru wybranego podymnego, bydła, Swiń, Owiec, koz, y wyszłych Chłopow. SapADiar 167
  • - Wyprawiłem Żyda [...] dla wypytania się w Kalwarij y tam daley in Circumferentia wyszłych Dziedzicznych Chłopow zDobr moich. SapADiar 20
zbiegły chłop
patrz: ZBIEGŁY
  • - Kilkudziesiąt tysięcy zbiegłych chłopów swawolnych z Ukrainy przyiąwszy i krest kazawszy im na imię carskie całować, wojska swoje ku granicy zbliżają [żołnierze cara]. AktaKrak II/2 431
chłop wieśniak
patrz: WIEŚNIAK
  • - Wszyscy wobec to wiedzą, żem się ja z stárodawney y sławney fámilijey Rzymskiey urodził á tyś poszedł z Chłopá Wieśniáká. GdacPan 120
  • - Primislaus urodziwszy się z Chłopá Wieśniaká został Krolem Czeskim. GdacPan 17
chłop wiejski
patrz: WIESKI, WIEJSKI, WIEJSKI
  • - Przyznawąm ze nie Slachcic ale nie chłop wieyski. OpalKSat 94v
cząbr wiejski
patrz: WIESKI, WIEJSKI, WIEJSKI
  • - CAbr dwoy iest/ ogrodny ábo siany/ y wieyski ábo dziki. SyrZiel 505
chłop rolnik
patrz: ROLNIK
  • - Bierkowski [...] zMysliczowa od przedporza dwie mili Bierki chłopa rolnika syn. TrepNekLib 30v
nieszlachetny chłop
patrz: NIESZLACHETNY, NIESZLACHETNY, NIEŚLACHETNY
  • - Z których nas kubków przedtym przyczaszczali popi, Gorzałkę niemi pili nie szlachetni chłopi. ZimBSiel 169
chłop szarwarkujący
patrz: SZARWARKOWAĆ
  • - Uskarzał się przytym jm. Ksiądz pleban tameczny, że mu chałupkę na Szkodowie, ktora należała z dawna Kościołowi w tej wsi, odebrano i chłopa do niej zamkowi szarwarkującego wsadzono. OpisKról 438
dar boski
patrz: DAR
dar boży
patrz: DAR
nasycić serce
patrz: NASYCIĆ
  • - Cieszże się/ a ná bole z niebá pátrząc moie/ Okrutna/ násyć niemi srogie serce swoie. OvOtwWPrzem 354
  • - [Graf Weyhard] Rozgromiwszy lud w Folwárku zelázem Zágarnął bydła czterdzieści sztuk rázem. Niedosyć ná tym, ále zeby więcey Nasycił serce poszedł iáknayprędzy Ku Millerowi [...]. OblJasGór 16
nasycić oczy (sz. zm.)
patrz: NASYCIĆ
  • - Było i widzieć owo Neronowe Igrzysko z Rzymem głupie i surowe, Gdy Rzym zapalił wpojśrzód ciemnej nocy, Aby nasycił ogniem swoje oczy. BorzNaw 150
  • - Konstanty [...] po rożnych publicznych usługách eo spectaculo oczy swe w Sędziwości swey nasycił, iż pátrzył ná dwoch Synow pospołu w Rádzie z sobą siedzących. DanOstSwada II, 80
cząbr siany
patrz: SIANY
  • - CAbr dwoy iest/ ogrodny ábo siany/ y wieyski ábo dziki. SyrZiel 505
cząbrzyca włoska
patrz: CĄBRZYCA, CĄBRZYCA, CZĄBRZYCA
  • - Cząbrzycá Włoska/ Wyłup tymowy/ kámionká/ dźięćielicá Włoska/ Epithymium. Kn 94
  • - Cząbrzyca włoska. (epithymum) Stoltz-Kraut, Thym Seide. épithyme; mousse qui vient autour du thym. T III 173
bot.
łamikamień cąbrzysty
patrz: CĄBRZYSTY
  • - Lamikámien Cąbrzysty/ Rozdział 17. Saxifragia Tymbraeides 2. Matthioli. Das ander Steinbrech. SyrZiel 1277
  • - Lomikámień ktory Cąbrzystym [Łamikamieniem] miánuiemy od kształtu/ który ma z cąbrem podobny: iest krzewisty y gałęzisty/ máiąc listeczki pewnemi rozdziałmi rozsádzone. SyrZiel 1277
bot.
złomikamień cąbrzysty
patrz: CĄBRZYSTY
  • - ZL[o]mikámień ktory Cąbrzystym miánuiemy od kształtu/ który ma z cąbrem podobny: iest krzewisty y gałęzisty. SyrZiel 1277
bot.
łamikamień biały
patrz: ŁAMIKAMIEŃ, ŁAMIKAMIEŃ, ŁOMIKAMIEŃ
  • - TEgo ziela iest kilkána scie rodzáiow/ z których tylko przednieysze położymy. Począwszy od tego/ który Lamikámieniem białym zowiemy. My sierotkámi/ ábo Máiowym trankiem miánuiemy. SyrZiel 1275
łamikamień czerwony
patrz: ŁAMIKAMIEŃ, ŁAMIKAMIEŃ, ŁOMIKAMIEŃ
  • - Lamikámien czerwony. Saxifragia rubea, 1. Matthioli Rottsteinbrech. SyrZiel 1279
łamikamień wielki
patrz: ŁAMIKAMIEŃ, ŁAMIKAMIEŃ, ŁOMIKAMIEŃ
  • - Rozłup ziélę/ łomikámięń wiélki. Saxifraga magna, vel saxifragum maius [...]. Kn 945
cebulka tulipanowa (sz. zm.)
patrz: CEBULKA, CYBULKA, CEBULKA
  • - Tulipanowych cybulek --- szt 3. ArchRadziw 1638 309,4
  • - O kupcu i cebulkach tulipanowych i innego kwiecia nic nie słychać. SobJListy 309
starszy cechmistrz
patrz: CECHMISTRZ, CECHMISTRZ, CZECHMISTRZ, CEHMISTRZ
  • - 1652 stała sie skarga na Bartosa [...] ze uczynił wieką skodę panu starsemu cehmistrzowy. RegTow 35
waga cetnarowa
patrz: CETNAROWY, CETNAROWY, CĘTNAROWY
  • - Cetnarowy. Zentner-. de quintal. § waga cetnarowa. T III 106
kasztelan drążkowy
patrz: DRĄŻKOWY
  • - KASZTELANI Mnieysi olim Drążkowi. Kasztelan Sąndecki. [...] ChmielAteny II 388
z bliska lub z daleka
patrz: Z BLISKA
arkusz łamany
patrz: ŁAMANY, ŁAMANY, ŁOMANY
  • - Arkusz łamány ná części dwie/ cztery/ [...] v. Sékstérn. Kn 9
  • - arkusz łamany na części dwie, trzy. T III 11
arkusz niełamany
patrz: ŁAMANY, ŁAMANY, ŁOMANY
  • - Arkusz pápieru nie łamány/ Plagula, philyra, vel philura [...] v. Papierowe drzewko. Kn 9
mat.
łamana liczba
patrz: ŁAMANY, ŁAMANY, ŁOMANY
  • - I. Cóz to iest łamana liczba? A. Innego nic nie iest, tylko iakoby iakie kawałki od całej sztuki. GorAryt 44
  • - O Abbreuiácyey ábo Zkraczániu [...] gdy ia nápiszę w łamaney liczbie tak wielą numerow złamánie/ ná przykład 144/288 á rozumiem ią potym po Skroczeniu przez te numery to iest 1/2. GorAryt 58
  • - Łamana liczba; frakcya. Rechent. ein Bruch. Aritmet. fraction; nombre rompu. T III 711
bela papieru
patrz: BELA, BELA, BELLA
  • - Bélá pápieru/ dziesięć ryz. Kn 19
  • - O Pápierze. Bellá Pápieru ... 10 Ryz. Ryzá ... 20 Liber. Librá ... 25 Arkuszy. GorAryt 73
  • - BEllá Pápieru: ma Ryz 10. SolGeom III 135
  • - Bella pápieru [liczy] ryz ... 10. BystrzInfRóżn Z3
  • - ... 2) bela papieru ma ryż dziesięć. T III 32
cegła niepalona
patrz: CEGŁA, CZEGŁA, CEGŁA
  • - Cégłá niépalona/ Crudus later [...]. Kn 60
  • - Cegła [...] cegła niepalona. roher, ungebranter Ziegel. T III 101
wypalona cegła (sz. zm.)
patrz: CEGŁA, CZEGŁA, CEGŁA
  • - Starodawne, ktore miast swoich dotąd strzegły, Jako śnieg padną mury z wypalonej cegły. PotFraszBrück I 574
  • - TORON zálecaią Pierniki wyśmienite y cegła dziwnie dobrze wypaloná, ktorą mury czerwienią się. ChmielAteny II 321
wypalać cegłę (sz. zm.)
patrz: CEGŁA, CZEGŁA, CEGŁA
  • - Bernardynom zgorzały wszystkie szopy y Cegielnie na gorze, tylko WMci została na dole zpiecem. Ten casus me absente stał się przes niecnotliwe podniecenie cegłę wypalaiąc. OpalKListy 218
  • - Kolor czerwony pochodzi stąd,gdy gorącość biie ná wilgoć, iáko widziemy, kiedy máią wypaláć cegły, ktore przed wypaleniem nie są czerwone, ále potym po strawieniu wilgoci przez ogień stáią się czerwone. AlbSekr 102
cegieł palenie
patrz: CEGŁA, CZEGŁA, CEGŁA
  • - Cegła [...] cegieł robienie, palenie. das Ziegel-Brennen. l'action de faire les briques. T III 101
palić cegłę (sz. zm.)
patrz: CEGŁA, CZEGŁA, CEGŁA
  • - Palę cégłę/ Coquo lateres in fornacem [...]. Kn 662
  • - Weś Lagru winnego [...] day go wypalić do piecá gdzie wapno álbo cegłę palą, żeby go podwierzch włożono. CompMed 679
  • - Palę cegłę, ich brene Ziegel. BierSłowa 128
cegła wypalana
patrz: CEGŁA, CZEGŁA, CEGŁA
  • - Seth [...] zbudował był dwie kolumny wielkie/ iednę z cegły wypaláney/ ná ktorey nápisał/ iż będzie czásu swego Pan Bog karał złości ludzkie ogniem z niebá. A drugą kolumnę wystáwił z kámienia ciosánego. StarKaz 614
wypalona cegła
patrz: WYPALONY
  • - Starodawne, ktore miast swoich dotąd strzegły, Jako śnieg padną mury z wypalonej cegły. PotFraszBrück I 574
  • - TORON zálecaią Pierniki wyśmienite y cegła dziwnie dobrze wypaloná, ktorą mury czerwienią się. ChmielAteny II 321
ołów palony
patrz: PALONY
  • - Plumbum Ustum. [Ołów] Palony. GuldOn 40
hałun palony
patrz: PALONY
  • - Maść czyszczącz [...] Hałun też palony rane wysusza, i dziwe mięso trawi. DorHipTur 216
  • - Alumen [Hałun] Palony. GuldOn 40
żelazo palone
patrz: PALONY
  • - Zielazo przypráwne palone. GuldOn 41
miedź palona
patrz: PALONY
  • - Aes uslum. Miedź palona. GuldOn 41
srebro palone
patrz: PALONY
  • - Argentum vivum praecipitatum Pulvis anglicus [...] żiwe szrebro palone. GuldOn 40
wapno palone
patrz: PALONY
  • - Wapno tesz maią do tego [murowania] sposobne ktore się nigdy wody nie boi z konch Morzskich palone. NarArch 91
palona ofiara
patrz: PALONY
  • - Palona offiárá. KusWeg B6
jaskółka palona
patrz: PALONY
  • - Gebrante Schwalben. Jaskołky palone. GuldOn 44
jeż palony
patrz: PALONY
  • - Erinoceum combustum. Gebranter Igel. Jeż palony. GuldOn 44
wódka palona
patrz: PALONY
  • - Nayskutecznieysza iest do nácieránia części ciała paráliżem náruszonych wodká z mrowek palona, to iest do gorzałki prostey nakłaść mrowek y z mrowiskiem y przepalić. VadeMed 110-111
lekko cenić
patrz: CENIĆ
  • - Mylą się, co tak lekko miejską przyjaźń cenią, Że więcej w niej krom rożna nie masz nad pieczenią Bo moja gospodyni kształtem żyje rożnem: Gotowa dać pieczeni, kto przyjedzie z rożnem. PotFraszBrück II 206
  • - Uważnie ślubuj, szkoda ślubu lekko cenić; w twojej mocy ślub czynić, nie w twojej odmienić. PotFraszBrück II 209
wodka celidoniowa (sz. zm.)
patrz: CELIDONIOWY, CELIDONIOWY, CELIDONOWY
  • - W oczy puszczać ná Cynki [roztwór wódki różanej]. Może toż vczynić z świeczkową álbo z Celidoniową wodką. To Páwłoki/ Cynki/ zasłony z oczu sciera/ oczy wychędaża/ y wzrok posila. SyrZiel 224
  • - Wziąć wodki Rożáney. Wodki Ruciáney. Wodki Kopru Włoskiego. Wodki Celidoniowey. Wodki Swieczkowey. Wodki z Ostrożek. Káżdey po puł kwarty. SyrZiel 390
  • - Páwłokom y wrzedzieniczkom ná oczách/ wodká Kopru Włoskiego/ Celidoniowa/ Swieczkowa po łyszce káżdey wziąć. SyrZiel 393
  • - Weźmi wodki Celidoniowey Winá przedniego po kwáterce. VadeMed 75
wódka centaureowa
patrz: CENTAUREOWY
  • - Wodká Centáureowa z ziela z wodą wypaloná, piiąc ią iest dosyć skuteczna. PromMed 7
linijka celowa
patrz: CELOWY
  • - KWádráns, Kwádrat, álbo Plánimetrum W, z liniyką celową CB [...] ták postaw. SolGeom I . 36
  • - Bok ieden [...] Instrumentu W postaw [..] patrząc [...] A nie rucháiąc Instrumentu przez tęż liniykę celową. SolGeom I 37
bezbożna ręka
patrz: BEZBOŻNY, BEZBOZNY, BEZBOŻNY
  • - Wielka pociecha, utrapioney duszy, Ze nie Poganska, nie bezbozna ręka, We krwi się moiey szlachetney viuszy. PotSyl 79
bezbożny sejm
patrz: BEZBOŻNY, BEZBOZNY, BEZBOŻNY
bezbożny umysł
patrz: BEZBOŻNY, BEZBOZNY, BEZBOŻNY
  • - / bezbożnego Umysłu. ErnHand 362
bezbożne żelazo
patrz: BEZBOŻNY, BEZBOZNY, BEZBOŻNY
  • - Y ty ktoszkolwiek iesteś, coś bezbożnym żelázem synowską przeciwko Mátce uzbroił rękę, coś przez nie słuszne y obrzydliwe sposoby, przez ták wielką ubogich ludzi oppressyią, czegoś dokázáć chciał, Stániesz się sam niefortuny swoiey architektem. DanOstSwada V, 4
ciało bezecne
patrz: BEZECNY, BEZECNY, BEZECZNY
  • - O niezbedna lubosci ciała bezecznego O niebaczny rozumie przedsiewziecia mego Niesteysz po tysiąc kroc na moię slepotę Niestetysz ach niestetysz na moię robotę. KodKon 106
bezecna dusza
patrz: BEZECNY, BEZECNY, BEZECZNY
  • - Bezecną duszę swoię bez spowiedzi/ y wszystkich inszych Chrześciáninowi dobremu należytych Sácrámentow/ w ręce temu/ ktorego iárzmo dzwigał/ oddał. KalCuda 130
gardło bezecne
patrz: BEZECNY, BEZECNY, BEZECZNY
  • - Gniewy przyszły dla mow iego tákich ládáiákich/ (nie żołnierze/ ále babym miał pod Chocimem/ ktorzy nieumieli Láchow wziąć:) nie vszedłci dymow tych/ zákwásiły mu oczy łákome; gárdło bezecne/ głupiomowne/ y hárde/ y okrutne/ zátłumiły kwásem swoim. BirkOboz 46-47
bezecny język
patrz: BEZECNY, BEZECNY, BEZECZNY
  • - I tyś kruku, przed laty pięknym ptakiem bywał, I białością z łąbęćmi dobrze porównywał. Język, bezecny język i pióry czarnymi Oszpecił cię, i z ptaki pomieszał grubymi. SzymSiel 28
bezecna ręka (sz. zm.)
patrz: BEZECNY, BEZECNY, BEZECZNY
  • - A ty/ o ręko sroga y bezecna/ Ktoraś vczynek zrobiła brzydliwy: Weś mi co pręcey zá grzech popełniony Zywot/ y Bogu/ y ludziom wzmierziony. TasKochGoff 320
  • - Z tamtych zaboyca, uciekł godzien kata, TuSyn na marach lezy, zona stęka, Iesli dotychczas z zalem nieszła z swiata, O Kaimowska, o bezecna ręka, Wyuzdawszy się trucizną naBrata, Asz Bomfin cicho, skoro blizey stanie, Iusz y Arsinę razem opłacz Panie. PotSyl 50
  • - Poki moc swoię y bezecną rękę Ná moię zechce rospościerać mękę. ChrośZbiór 88
bezecna klęska
patrz: BEZECNY, BEZECNY, BEZECZNY
  • - Zábiiasz Chrześciány: y ty sam bezecną klęskę od nieprzyiacielá odniesiesz/ y sam zábit będziesz. BirkNagr 48
śmierć bezecna
patrz: BEZECNY, BEZECNY, BEZECZNY
  • - Ledwie co poczynáli Herezyárchowie wászy brozdzić/ záraz okrutną śmiercią y bezecną ginęli. BirkEgz 4
bezecne popioły
patrz: BEZECNY, BEZECNY, BEZECZNY
  • - Przy Achillowych bezecnych popiołách/ zászczekáć przyszło nieszczęsney Hekubie. TwarSDaf 128
bezdzielne nauki
patrz: BEZDZIELNY
  • - Bezdzielny, dzieła po robocie nie zostawuiący. practisch, so in der Uebung bestehet. pratique; qui est dans l'exercise & action. § bezdzielne i działowe nauki. T III 36
roczki aprylowe
patrz: ROCZKI
  • - Je Msc Pan Szostawicki [...] dopiero za niedoysciem Roczkach [roczków] Aprylowych z Rosien powrocił. DekrŻmud 33
roczki majowe
patrz: ROCZKI
  • - [...] te pozwy przed sąd [...] na Roczki maiowe teraznieysze podane maią [...]. DekrŻmud 63a
  • - Jednak jnjunxi ImC Xdzu Theologowi aby proceder prawny Zaczoł w Słonimie na Roczkach przyszłych maiowych ieźli doydo non praejudicabit tem bynaymniey do Vgody Wielebnym O:O Bazylianom. SapADiar 68
ber myszy (sz. zm.)
patrz: BER
  • - Niektorzy Myszy Ber chcą mieć/ Manną ábo trawą Mánny/ Ale omylnie. SyrZiel 814
  • - Bér myszy/ phalaris. Kn 20
  • - Ber [...] ber myszy ziele, (Phalaris) Canarien-Kraut. A'piste. T III 33
sztuczka chrzanu
patrz: SZTUCZKA
  • - [...] tym obwinąć sztuczkę chrzanu/ á po wierzchu Ambrą posypáć/ y w otwor łoná włożyć. SyrZiel 507
sok chrzanowy
patrz: CHRZANOWY
  • - Dycháwicznym/ y Suchoty máiącym/ Sok chrzanowy zálecáią wielce trunkiem używány. SyrZiel 1053
  • - Sok Chrzanowy [...] letnio w Ucho wpuszczany Szum uśmierza. BeimJelMed 279
syrop chrzanowy
patrz: CHRZANOWY
  • - [...] przydáć trochę miodu z octem wárzonego/ ábo syropu szczawiowego/ ábo chrząnowego/ abo zwárzeniem z wodą kopru ogrodnego prostego/ y z octem womit przywiedziesz. CiachPrzyp 11 nlb
bez domowy
patrz: BEZ, BEZ, BES
  • - Bez czerwony. Tych wszystkich sztuk [właściwości] iest Bez czerwony/ ktorych nász czarny álbo domowy. SyrZiel 1508
bez pospolity
patrz: BEZ, BEZ, BES
  • - BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná. SyrZiel 1504
bez wodny
patrz: BEZ, BEZ, BES
  • - BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná/ ále o tey zosobná. SyrZiel 1504
bez ogrodny
patrz: BEZ, BEZ, BES
  • - Bez ogrodny sośiki z korzeniá zielone wypuscza. SyrZiel 1504-1505
bas niski
patrz: NISKI
  • - Iest Bás troiáki/ Wysoki/ Sredni/ y Niski. GorMuz b6v
na dudach zabeczeć
patrz: ZABECZEĆ
  • - Zaniechay regała, kiedy na dudach zabeczeć nie możesz. T III 286
alkierz wypuszczony
patrz: WYPUSZCZONY
  • - Alkierz wypuszczony [...] Podium [...] Exostes, suggrunda, proiectum [...] wydátny álkierz z ściány [...] Ganek 1. Kn 6
  • - alkierz wypuszczony. Ercker. faillie, avance; cabinet qui s'avance hors du batiment. T III 5
blacha ciągniona
patrz: CIĄGNIONY
  • - Bláchá ciągniona [...] Lamina ductilis [...]. Kn 33
cenomaneńskie księstwo
patrz: CENOMANEŃSKI
  • - Cenomaneńskie Xięstwo albo Le Maine: z miástem stołecznym Le Mans. BystrzInfGeogr E4v
nardus celtycki (sz. zm.)
patrz: CELTYCKI
  • - Drugi błąd/ co się też tu o kłosie te[g]o Nárdusá wspomina/ rozumieć mamy nie kłos ktoryby wierzche[m] z nie[g]o wyrastáć miał/ iáko bywa ná Szpikánárdzie nászey ogrodney/ álbo ná láwendzie/ ále rádniey korzeń iego/ ktory ma ná kształt kłosá/ z ktorego liście kosmáte y z łączem swym pochodzi/ á od niego spodkiem korzonki włoskowáte gęsto. Co znáczniey báczyć możemy w Celtyckim Nárdusie. SyrZiel 33
  • - Nárdus Celtycki/ [marg.] Nard[us] Celtica. Gallica. Romana. SyrZiel 34
  • - NARDVS Celtycki/ Fráncuski/ ábo Rzymski/ dwoiáki się znáyduie. SyrZiel 34
  • - Item, Opuchłęy y nábrzmiáłey wątrobie bárzo służy z Celtyckim Nardusem w winie wárzony/ á ráno y ná noc ciepło używány. SyrZiel 340
  • - Trzeci, bráli Nárdusu Celtyckiego łotow czternáście, Piołynu gornego suszonego łotow czterdzieści, y to we śrzodku naczynia w płociennym worku wieszáli, leiąc ná to 24 gárnce słodkiego mosztu, przez dni 40. mocząc. SyrZiel 353
szpika celtycka
patrz: CELTYCKI
  • - Przydaią drudzy kwiátu wonnego Situ łotow dwánaście/ Szpiki Celtyckiey álbo Fráncuskieyták wiele. SyrZiel 12
  • - Mylą sie ci/ ktorzy spuściwszy sie ná lekkomyślny rozum swoy/ biorą zá Szpikę Celtycką Szpikánárdę ogrodną/ álbo Láwende. SyrZiel 36
spika celtyka ,
śpika celtyka
patrz: SZPIKA, SZPIKA, ŚPIKA, SPIKA
  • - Nyrkom bolącym/ z zámulenia piasczystego iest rátunkiem/ wziawszy korzenia Kozłkowego/ Oleśniku/ Kopytniku/ Spiki Celtyki/ káżdego po rowney części. SyrZiel 52
  • - Tu też przynależy przed otworzeniem abo przed siekániem párzenie lekkie, wárzywszy rumienek, nostrzyk, máieran w wodzie wespoł, przydawszy do tego trochę śpiki Celtyki. PetrSInst E2v
centrum koła
patrz: CENTR, CENTRUM
  • - Centrum Kołá: Znáczy Srzodek kołá. SolArch 1
  • - Okryśliwszy cyrkuł ná kole, połdyámetrem długim ná ćwierci pięć łokciá y calow pięć. Rościągniesz nić mocną po Rámionách przez sam srzodek álbo centrum kołá, y pod tą nicią wyciągnioną, náznáczysz punktá ná cyrkule dwa. SolArch 78-79
  • - Centrum, indecl. pośrzedność. Centrum, Mittel-Punct. le centre. § [...] centrum koła znaczy śrzodek. T III 104
centrum cyrkułu
patrz: CENTR, CENTRUM
  • - Od podziału do podziału przeciwnego przez centrum cyrkułu, náznácz liniie nitką nakreconą. SolArch 8
  • - Stworzył ią [ziemię] w posrod nieba Empyreyskiego w samym centrum tego cyrkułu Niebieskiego. BystrzInfCosm A2v
centrum ziemi ,
centrum ziemie
patrz: CENTR, CENTRUM
  • - Záczym ciężar nie poydzie do p, gdyż p są iedneyże odległości od centrum ziemie. SolArch 152
  • - To Empyreyskie Niebo [...] iest ostátnim cyrkułem do centrum ziemi, wszechmocney ręki Boskiey cyrklem formowánym. BystrzInfCosm A1v-A2
centrum kręgu
patrz: CENTR, CENTRUM
  • - To koło R, iest vmknione od centrum kręgu, żeby przystáwáło do cewow V. SolArch 96
centrum odbicia
patrz: CENTR, CENTRUM
  • - CEntrá odbicia, zowią Geometrowie punktá, do ktorych wszystkie cieńciwy odbite Ellipsy, Páráboli, y Hiperboli, schodzą się w kupę. SolGeom I 153
centrum wspaczne
patrz: CENTR, CENTRUM
  • - Zátocz pierwszą lunetę kwádránsową BY, od B, do Y [...] áż do ostátniey lunety RN, z centrow wspácznych 4, 3, 2, 1. SolGeom I 155
centrum ciężkości
patrz: CENTR, CENTRUM
  • - CEntrum [O] ciężkości połcyrkułu płáskiego, iest rożne od [E,] centrum ciężkości sámego połobwodu cyrkułu. SolGeom I 275
  • - Centrum, indecl. pośrzedność. Centrum, Mittel-Punct. le centre. § Centrum ciężkości [...]. T III 104
centrum wagi
patrz: CENTR, CENTRUM
  • - Ciężaru SB wzdłuż rościągnionego, ná iednę wagę; Srzodek C iest centrum wagi. SolArch 2
  • - Centrum, indecl. pośrzedność. Centrum, Mittel-Punct. le centre. § [...] centrum wagi [...]. T III 104
centrum ważności
patrz: CENTR, CENTRUM
  • - Centrum káżdey figury regularney álbo doskonáłey, z iedneyże mátyeryi, iest oraz centrum ważności. SolArch 2
cylicka trzebula
patrz: TRZEBULA, TRZEBULA, TRYBULA
  • - WOszczycá álbo Bucień/ iest trzeci rodzay/ Syriyskiey ábo Cylickiey Trzebule. SyrZiel 1198
gasić pragnienie
patrz: PRAGNIENIE
  • - Ktory wypuszczasz źrzodłá po dolinách/ áby płynęły między gorámi: A napoj dawáły wszystkiemu zwierzowi polnemu: á z nich gászą leśni osłowie prágnienie swoje. BG Ps 104, 10-11
  • - Garbuzy, ktore Włoszy zowią Mellondi aqua, pragnienie gaszą. TwarSLeg 44
  • - Pragnienie ktore z suchości pochodzi nápoy gasi; á ktore pochodzi z gorąca ieszcze trwáiącego to prędzey ugásą rzeczy chłodzące ániżeli nápoy. TylkRoz 234
  • - Pomaga ná ukąszenie wężá, broni od piorunow, siły wzmacnia, burze odwraca, przez iákąś antypatyą w usta wzięty prágnienie gási [...]. U Pyrrusa Krolá Epyru według Soliná Autorá był Achátek dziewięć Muz wyrażający z Insigniami y Apolliná wyrażáiący. ChmielAteny1755 I 549
beszkiedzkie góry (sz. zm.)
patrz: BESZKIEDZKI
charakter farbowany
patrz: FARBOWANY, FARBOWANY, FORBOWANY
  • - Tak się nazywa [muzyka kromatyczna], gdyż Grecy noty w tey części muzyki, pisali charakterami farbowanemi, ktorą oni nazywaią Kroma to iest farba. DanKolaDyk I, 307
bir achcze
patrz: BIR
bir altult
patrz: BIR
  • - Bir Altult to iest czerwony złoty, czyni Lewow 3. á złotych Tureckich 18. BystrzInfRóżn Aa2v
bir asłanne
patrz: BIR
  • - Bir Asłanne álbo Lew czyni złotych sześć Tureckich. BystrzInfRóżn Aa2v
bir para
patrz: BIR
bir tult
patrz: BIR
  • - Bir Tult waży Achczow 60. To iest złotych dwa Tureckich. BystrzInfRóżn Aa2v
bir urub
patrz: BIR
cyna płatkowa
patrz: PŁATKOWY
  • - Płatkowy. 1) Läppchen-. 2) Blättchen-; Blatt- 1) de linge; qui est fait d'un morceau de toile. 2) battu; en feuille. § 1) płatkowe koło palca zawininie. 2) złoto, śrebro płatkowe. cyna płatkowa. Spiegel-Zinn, Spiegel-Folium, Stanniol. tain, lame d'étain fort mince dont on fait le fond de miroir. T III 1393
  • - Cyna. 1) Zinn. 2) Tisch-Zinn. 1) étain. 2) étain de table; des plats, des assiettes, des pots d'étain. cyna przednia, kontryfał. Englisch Zinn. étain d'Angleterre. cyna płatkowa do źwierciedł. zinnernes Blatt, Spiegel-Folie. apeau; feüille d'étain. T III 169
srebro płatkowe
patrz: PŁATKOWY
  • - Płatkowy. 1) Läppchen-. 2) Blättchen-; Blatt- 1) de linge; qui est fait d'un morceau de toile. 2) battu; en feuille. § 1) płatkowe koło palca zawininie. 2) złoto, śrebro płatkowe. cyna płatkowa. Spiegel-Zinn, Spiegel-Folium, Stanniol. tain, lame d'étain fort mince dont on fait le fond de miroir. T III 1393
złoto płatkowe
patrz: PŁATKOWY
  • - Płatkowy. 1) Läppchen-. 2) Blättchen-; Blatt- 1) de linge; qui est fait d'un morceau de toile. 2) battu; en feuille. § 1) płatkowe koło palca zawininie. 2) złoto, śrebro płatkowe. cyna płatkowa. Spiegel-Zinn, Spiegel-Folium, Stanniol. tain, lame d'étain fort mince dont on fait le fond de miroir. T III 1393
szafran cement ,
szafran cyment
patrz: SZAFRAN
  • - Konfekt. Z tego ziela korzeniá/ z odwárzonego Soku y przekláryfikowánego/ wziąć trzy funty/ Cukru Kánáru przedniego funt/ Száfránu Cymentu/ á możeli być Moráwskiego łotow sześć. To wárzyć do zgęszczenia Konfektá. SyrZiel 140
  • - Wziąć [...] Cynámonu sześć łotow/ Száfranu przedniego Cementu/ łotow dziesięć. SyrZiel 581
  • - Crocus cimentum Aragonensis, Cypriacus, Catalonicum, Austriacus. Zimmet Arragonischer/ [...] Sáfran przedny/ Cyment/ Aragonsky/ Cypransky/ Tureczky álbo Moráwsky. GuldOn 37
diabeł leśny afrykański
patrz: DIABEŁ, DIABEŁ, DYJABEŁ, DYJABOŁ, DIACHEŁ
budziacki perz
patrz: BUDZIACKI
boreaszowa gęba
patrz: BOREASZOWY
  • - Oto z północy Szkaradny obłok, nieźliczone mocy Z wiatrów zebrawszy i Boreaszową Gębę odąwszy a trząsnąwszy głową, Leci z Furyją między srogie wały. BorzNaw 193
odor Celadonowy
patrz: CELADONOWY
  • - Kiedy jednak Wć chcesz, żebym ja wszystko porzucił i do ostatka siebie i zdrowie obracał dla chimer niepotrzebnych i niepewnych, i owszem; ale się pewnie [wprzód] odor Celadonowy skończy, niżeli te rzeczy. SobJListy 64
proszek celteński
patrz: CELTEŃSKI
  • - Proszek złoty Celteński iako y wszystkie lekarstwa o zawrocie Głowy zalecone w Apopleexyi [...] służą. BeimJelMed 378
woda celteńska
patrz: CELTEŃSKI
  • - Kobyle y Osle Mleko cum Agua Selterana, czyli Celtenską Wodą pite w dostatku, pomocne w tym razie. BeimJelMed 450
cysterna betlejemska
patrz: CYSTERNA
  • - Cisterna Betlehemska posilała Pana. KomonDziej 177
kwiat borakowy ,
kwiatek borakowy ,
kwiecie borakowe
patrz: BORAKOWY, BORAKOWY, BORAGOWY
  • - Odlawszy onę polewkę w inny gárniec/ znowu włożyć do niey dwie garści kwiátu Borakowego. SyrZiel 1290
  • - Przydać do tego Rheupontiku dwá łotá [...] Kwiatkow Borakowych/ Ięzyczkow Ielenich/ kożdego po poł garści. SyrZiel 9
  • - Vbodzy mogą vżywać dyptamu, dzięglu, polney driakwie, sczawiu, rożey, kwiecia borakowego, podrożnikowego, fiołkowego, wárząc w wodzie to wszytko wespoł, ábo cokolwiek z tych rzeczy. PetrSInst D1v
  • - Weźmi: [...] Wody Kwiatu Borakowego. BeimJelMed 140
  • - Weżmi [...] Stokrociu, Kwiatu Borakowego Ogrodnego [...] każdego garść iednę. BeimJelMed 430
woda borakowa
patrz: BORAKOWY, BORAKOWY, BORAGOWY
  • - Cassiam Tama Indos. rospuść w wodzie podrożnikowey: ábo borakowey. SykstCiepl 166
korzeń borakowy
patrz: BORAKOWY, BORAKOWY, BORAGOWY
  • - Na odciśnienie podeszwy i piętki. Weźmij ślazu, barszczu, korzenia borakowego [...] otrąb przygarść, usmaż to wszytko, stłukszy pierwej w moździerzu dobrze, w smalcu wieprzowym. DorHipTur 260
  • - Biorę [...] korzonkow polnych Gwoździkow, Kárdebenedyktu, korzenia Borakowego po dwu łotu. SyrZiel 354
kwas borakowy
patrz: BORAKOWY, BORAKOWY, BORAGOWY
  • - Ná Gąsienice. Rzecz osobliwa ná gubięnie ich, to iest kropić ie kwásem Borakowym często, od ktorego záraz zdychaią. VadeMed 149
sok borakowy (boragowy)
patrz: BORAKOWY, BORAKOWY, BORAGOWY
  • - O drżeniu serca [...] Weźmij gwoździków tartych dwie kwintle, szafranu kwintlę jednę, soku majenarowego i boragowego, obudwu z kwartę jednę, a wlej przez gardło ciepło. DorHipTur 197
  • - Śleźionę nábrzmiáłą y bolesną leczy sok Piołynowy z sokiem Borakowym. SyrZiel 343
iść galop
patrz: GALOP
w galopy biegać
patrz: GALOP
  • - Aby ukazy Carskie bez skazy I przeszkód trwały, Pouczył chłopy Kuso w galopy Biegać przez wały. JunRefBar II 488
po dwornacku chadzać ,
po męsku chadzać ,
po ślachecku chadzać ,
po usarsku chadzać
patrz: CHADZAĆ, CHADZAĆ, CHADŻAĆ, CHODZAĆ
  • - Ten wblawatach po usarsku chadzał. TrepNekLib 22
  • - NOWAKOWSKI [...] Po ślachecku w delurze chadzał. TrepNekLibDworz 251
  • - Po dwornacku skolnierzęm lisim chadzał [Ciachorowski]. TrepNekLib 55
  • - A iak ze pyta Miller się Vbráłá [Lidora]? Czy nie po Męzku iako więc chadzáła? OblJasGór 116
synowie Beniaminowi
patrz: BENIAMINOWY
  • - Mężów zasię Izraelskich narówno, oprócz synów Benjaminowych. BG Sdz 20, 17
  • - A wypadłszy synowie Benjaminowi przeciwko nim z Gaaba drugiego dnia porazili synów Izraelskich znowu. BG Sdz 20, 25
  • - A ruszywszy się synowie Izraelscy przeciwko synom Benjaminowym dnia trzeciego, uszykowali się przeciwko Gabaa. BG Sdz 20, 30
pokolenie Beniaminowe
patrz: BENIAMINOWY
  • - Mówię tedy: Izali Bóg odrzucił lud swój? Nie daj tego Boże: Albowiem i jam jest Izraelczyk z nasienia Abrahamowego, z pokolenia Benjaminowego, BG Rz 11, 1
  • - A od onego czasu prosili o króla. I dał im Bóg Saula, syna Cysowego, męża z pokolenia Benjaminowego, przez lat czterdzieści. BG Dz 13, 21
beniaminowe plemię
patrz: BENIAMINOWY
  • - I Dawid i Salomon [...] oddawając synom swoje trony, Żeby z plemienia Judy Chrystus był rodzony. Chciał w Beniaminowym plemieniu pokazać, Że mu jako napisać, wolno krolow mazać. PotFraszBrück II 146
taran brukowy
patrz: BRUKOWY
  • - Pavicula [...] BABA do ubiiania bruku taran brukowy [...] Ubiiać bábą. DanKolaDyk II, 124
benedyktyn diakon
patrz: DIAKON
  • - KAZIMIERZ I [...] w Kluniaku Benedyktyn Diakon, zá dyspensą Benedykta IX Papieża z Mnicha Krol Polski. ChmielAteny II 339
statuty Mahometowe
patrz: MAHOMETOWY, MAHOMETÓW, MAHUMETOWY, MAHOMETÓW, MACHOMETÓW, MAHUMETÓW, MAHOMETOWY, MACHOMETOWY
  • - Lubo álbowiem powinien záchowáć Statutá Máhometowe/ tedy też sáme Statutá/ czynią go Tłumáczem nieomylnym wyrokow swoich/ dáią mu moc odmieniáć y znosić naygruntownieysze Constitucye/ álbo przynamniey dispensowáć się w nich/ kiedy dispositiey iego/álbo znáczney iákiey imprezie záwádzáią. RicWielJMon 7
zakon Mahometowy
patrz: MAHOMETOWY, MAHOMETÓW, MAHUMETOWY, MAHOMETÓW, MACHOMETÓW, MAHUMETÓW, MAHOMETOWY, MACHOMETOWY
  • - Doktorowie záś y mędrcy Tureccy głośniey ieszcze o tym mowią [o władzy cesarskiej]/ nie stánowiąc władzy Cesárskiey innych gránic/ tylko záchowánie pewnych vstaw nabożnych w Zakonie Máhometowym opisánych/ przyznáwáiąc mu w rządách świeckich zupełną moc/ á zátłumáczá iey y Sędziego sámę tylko wolą iego dáiąc. RicWielJMon 7
chata wieśniacza
patrz: WIEŚNIACZY
  • - Mury mieyskie, chaty wiesniacze, pałáce Pańskie, nie należą do Aspektow Niebieskich. BystrzInfZup IV/XXVII
przy bytności /czyjejś/
patrz: BYTNOŚĆ
  • - Ta przysięga odprawiłą się przy bytności mojej na ten czas i przy bytności jegomości księdza plebana jazowskiego. KsJaz 33
pod bytność /czyjąś/
patrz: BYTNOŚĆ
  • - Jakub Trzeciak z małżonką swoją pod bytność wielmożnego jegomości pana Dulęby [...] zeznaje. KsJaz 121
chrapanie śmiertelne
patrz: CHRAPANIE
  • - chrapanie śmiertelne. das Röcheln eines Sterbenden. râlement d'un agonizant T III 122
chabias grabias
patrz: CHABIAS
  • - Ad interjectiones referri etiam possunt voces sequentes: wárá, trzásk, prásk, szást, krętu wętu, smyk, łyk, cáp łáp, chábiás grábiás, háru háru, plásk, hup, fiu bzdziu, puk, bá, terefere, fáráfamfá, lelom polelom, fik mik, sio. WojnaInst 113
hanostwo tatarskie
patrz: HANOSTWO
  • - Więc Tátarzy in perpetuum Tureckiemu podali się Cesarzowi, his Conditionibus acceptis; aby Han samemu Cesarzowi ná woynę idącemu assystowáł stem tysięcy Woyská, á Wezyrowi 50. tysięcy dawáł ná pomoc. Druga, żeby po ześciu Familii Gerejow, Ottomańska nástępowáła ná Hanostwo Tátarskie, et è converso post extinctam Ottomanicam Familiam, áby succedat ná Tron Turecki Gerejow Familia. ChmielAteny II 452
góry Charwackie
patrz: CHARWACKI
  • - Roście [łyszczak] w Styriey około Gracu/ y w pobliskich kráinách/ iáko ná gorách Chárwáckich y Tyrolskich. SyrZiel 255
  • - W Syryey y w Cylicyey ten Nardus naoficiey roście: w nászych kráinách nie znáiomy/ iednák náyduie się ná gorách Chárwáckich. SyrZiel 38
binda królewska
patrz: BINDA, BIŃDA
  • - binda krolewska, przepaska. ehedessen Königliche Haupt-Binde. un diadéme; bandeau roïal. T III 49
binda oficerska
patrz: BINDA, BIŃDA
  • - binda oficerska. Scherpe, Feld-Binde. écharpe d'Oficier. T III 49
binda rycerska
patrz: BINDA, BIŃDA
  • - binda rycerska. Ordens-Band. cordon, colier de l'Ordre. T III 49
binda do potu
patrz: BINDA, BIŃDA
  • - O odzieniu [...] Bande, Bindá do potu [...]. PolPar 212
blady goniec
patrz: GONIEC
  • - [...] blády goniec Z dekretu Rządcy niebá przymknie zycia koniec [...] [śmierć]. DamKuligKról 98
czytanie boskie
patrz: CZYTANIE
dłoń boska
patrz: DŁOŃ
skaranie boskie
patrz: SKARANIE
skaranie boże
patrz: SKARANIE
obraza boska
patrz: OBRAZA
opatrzność boska
patrz: OPATRZNOŚĆ
opatrzność boża
patrz: OPATRZNOŚĆ
przejrzenie boskie
patrz: PRZEJRZENIE, PRZEŹRZENIE
służebnica boska
patrz: SŁUŻEBNICA
służebnica boża
patrz: SŁUŻEBNICA
wszechmocność boska
patrz: WSZECHMOCNOŚĆ
wyrok boski
patrz: WYROK, WYROKA
zrządzenie boskie
patrz: ZRZĄDZENIE
błogosławieństwo boże
patrz: BŁOGOSŁAWIEŃSTWO
med.
boża kaźń
patrz: KAŹŃ
bot.
boży mech
patrz: MECH
pomsta boża
patrz: POMSTA, POMSTWA
boży prątek
patrz: PRĄTEK
bot.
boża trawka
patrz: TRAWKA
wybrany boży
patrz: WYBRANY
beczka octowa
patrz: OCTOWY
  • - Beczká octowá/ PolPar 202
beczka śledziówka
patrz: ŚLEDZIÓWKA
gwardia komisarska
patrz: GWARDIA, GWARDIA, GWARDA
  • - KNiáś Lew Kirełowicz Sákowski/ Comendánt y inszy Officyerowie Cárá Moskiewskiego/ powinni będą oddáć Zamek Brzeski ze wszytką Armatą y municyámi/ niżey podpisánym Commissarzom K. I. M./ Polskiego y Szwedzkiego/ bez żadney zdrády/ tákim sposobem: Trzeciego dniá po Dacie tey Cápitulácyey/ to iest 22: Decembris, oddádzą Bramy pod Gwárdyą Commissárską/ á po drugich trzech dniách/ to iest 26. tegoż/ wynidą cále wszyscy z Zamku. MerkPol 39
gwardia królewska (sz. zm.)
patrz: GWARDIA, GWARDIA, GWARDA
  • - Z Woysk/ ktore przedtym tá Koroná miáłá/ nie zátrzymáno tylko trzy Regimenty; Ieden ná Gwárdyą Krolewską pod Generáłem Alefeltem; Drugi ná Gwárdyą Krolowey pod Gráffem de Rantzau; á trzeci ná Gwardyą Krolewicá Sukcessorá/ pod Pułkownikiem Guldenlew. MerkPol 158
  • - Ná bokách Krolewskich 100. Alabartnikow okrywáli przystęp. Záráz Gwárdyey Krolewskiey 200. koni. Gwárdyey Generałá Monká 100. ludzi. Gwárdyey z Tour 69 Mężow/ y trwáł ten wiazd przez dwie godzinie MerkPol 242
  • - A wtem przepyszno królewska gwardyja nadjeżdża, którą pałacową mienią [...]. SchedMuzaBar II II, 377
  • - Powracaiąc z Słonima zaiechał ImPan Pułkownik [...] od Gwardy Krolewskiey [...]. SapANot 286
  • - Chciał téż wtenczas car i do Krakowa praesidium wprowadzić, lecz go w tém hetman wielki uprzedził, gdy tam posłał z generałem Denhoffem gwardyą pieszą królewską [...]. OtwFDziejeCzech 118
  • - Ná dziedzincu Páłacu Herodowego iest mieysce Stratopedon, co sonat z Greckiego Woysko, że tam Gwardya Krolewska stráż odprawowała [...] ChmielAteny II 540
miejska gwardia
patrz: GWARDIA, GWARDIA, GWARDA
  • - Iż gdy miejska gwardyja na one bieguny Wypuściła swe ręczne i dzielne pioruny Z takim grzmotem, żem mniemał, jako nieświadomy, Iż z obłoków wypadły łyskawice i gromy [...]. ZimBSiel 167
gwardia piesza
patrz: GWARDIA, GWARDIA, GWARDA
  • - Gdy tak iezdapo bokach wecuie demesze Wrzały Srodkiem Gwardye pod WeieremPiesze Tam ogniste Armaty: tam Woienne sprzenty Niemieckie, y Węgierskie stały Regimenty [...]. PotWoj 78
  • - Chciał téż wtenczas car i do Krakowa praesidium wprowadzić, lecz go w tém hetman wielki uprzedził, gdy tam posłał z generałem Denhoffem gwardyą pieszą królewską [...]. OtwFDziejeCzech 118
  • - Poruczników chorągwi poważnych (jeżeli który co prawdę o krzywdzie wojska mówił) odmieniał bez woli rotmistrzów, chorągwie pancerne sine consensu ordinum zwijał a gwardyje konne i piesze do boku swego formował: drabantów, grenadyerów konnych, Węgrów, janczarów etc. etc. OtwFDziejeCzech 266
gwardia szwajcarska
patrz: GWARDIA, GWARDIA, GWARDA
  • - [...] Młodzi Szlachetney wyborney białą iedwábną materyą ustroionych kilkadziesiąt, konia, lub Lektykę OYCA Swiętego otacza; tudzież Kapitan z Gwardyą Szwaycarską z obu stron y z tyłu opasuie Beatissimum. ChmielAteny II 128
gwardia konna
patrz: GWARDIA, GWARDIA, GWARDA
  • - Poruczników chorągwi poważnych (jeżeli który co prawdę o krzywdzie wojska mówił) odmieniał bez woli rotmistrzów, chorągwie pancerne sine consensu ordinum zwijał a gwardyje konne i piesze do boku swego formował: drabantów, grenadyerów konnych, Węgrów, janczarów etc. etc. OtwFDziejeCzech 266
gwardia pałacowa
patrz: GWARDIA, GWARDIA, GWARDA
  • - A wtem przepyszno królewska gwardyja nadjeżdża, którą pałacową [gwardyją] mienią [...]. SchedMuzaBar II 377
gwardia cesarska
patrz: GWARDIA, GWARDIA, GWARDA
  • - Z konsyliarzów zaś téjże rady tajemnéj ci przedniejszy: Carolus ab Harrach, Maximilianus Trautmansdorfius, marchese Caraffa à monte negro, hetman; Viardus a Mersberg, starszy nad gwardyą cesarską [...] PacOb 24
gwardia papieska
patrz: GWARDIA, GWARDIA, GWARDA
  • - Tu przyjechał od papieża dla przyjęcia królewica posłany, który potém przez wszystek czas bytności królewicowéj w państwie papieskiém był u niego przystawem signor Carlo Magalloti, wuj kardynała, synowca papieskiego, gwardyi papieskiéj dowódzca, jenerał-porucznik, człowiek za tego papieża nie małéj reputacyi. PacOb 116-117
głowacz suchy
patrz: GŁOWACZ
  • - Głowacz suchy/ Dorsz. Capito duratus frigore, aut infumatus [...]. Kn 184
żalem zdjęty (sz. zm.)
patrz: ZDJĘTY
  • - [...] zdięta Kloryndá żalem zápłákáłá/ Ná ták żáłosne y smutne weyźrzenie. TasKochGoff 39
  • - Tu Xiążę zięty żalem/ że mu tak przychodzi Z Oyczyzną się targowáć/ Jednak to rozwodzi Szeroko vszom Pánskim/ że iako snadź wszędy/ Z ludźmi nie vmieraią y w Turczech Vrzędy. TwarSLeg 32
  • - Tegoz roku [1632] dnia 30 kwietnia, nieprzestawaiącym zaliem zdięty będąc Zygmunt III krol Polski i Szwecki etc: s Smierci nader niespodziwanei i prętkiei krolowei Je[go]mosci małzonki, w cięsze co dzień wpadywaiąc zdrowia słabosci [...] korony i berła odbiezał [...]. VorLetSkarb 118
  • - Rosimundá tedy z tey spráwy żalem zdięta wielkiem y nie mnieyszym gniewem ná mężá, umyśliłá się mężową śmiercią zemścić śmierci Oycowskiey, y zá krzywdę zápłácić, ktora się iey stáłá. TylkStrom 47-48
białomleczna droga
patrz: BIAŁOMLECZNY
  • - Mleczna ábo biało-mleczna drogá ná niebié. Pás niébiéski biały. [...] Lacteus orbis [...] Lacteus circulus [...] Lactea via. Kn 417
tulipanowa cebula
patrz: TULIPANOWY
  • - Tulipanowych cybul --- szt 3. ArchRadziw 1638 309,7
dziwy czyniący
patrz: CZYNIĄCY
  • - [Z sejmików] zaraz wyprawieni byli do Króla Posłowie, skarząc się na Niemców darmo w Polszcze próznuiących a wielkie dziwy y krzywdy po Dworach Szlacheckich czyniących. HistBun 50
gębkowy kamień
patrz: GĘBKOWY
  • - Gębkowy kámień/ Spongites, [...] Tecolithus [...]. Kn 187 [188]
  • - gębkowy kamień. Schwamm-Stein. sorte de pierre précieuse. T III 370
gwałt ogniowy
patrz: OGNIOWY
  • - Poki miłosc, zgoda, czułość posłuszenstwo, za namnieyszą wiadomoscią Niebespieczenstwa iako na gwałt ogniowy z Miłosci ku Oyczyznie na ratunk biezeli. NarArch 35
smok łuskowaty
patrz: ŁUSKOWATY
  • - Słowá dobrego Kácerzom nie dáią Oycowie święci/ przyrownywáią ich psom wściekłym/ wężom/ bazyliszkom/ smokom łuskowátym/ sowom/ krowkom/ ktore w gnoiu gmerzą/; żabom/ muchom/ pluskwom/ ktore poki żyią kąsáią/ gdy zdechną śmierdzą/ trędowátym/ piecom nápalonym/ w ktorych chleby Antychrystowi pieką/ koczkodanom/ máłpom/ páiąkom/ prochnowi/ członkom zgniłym/ iászczurkom/ ktore żywot Kościołá Páńskiego gryzą/ centaurom/ to iest chłopobykom/ puchaczom/ onokrotalom/ ábo bábom z klekotkámi/ cyklopom onym/ ktorzy się w iáskiniách Etneyskich y porodzili y pochowáli. BirkRus 33
puścić /kogoś/ wolno (sz. zm.)
patrz: WOLNIE, WOLNO
  • - Y tak z nich piechotę uczyniono y wolno do krola puszczono. PasPam 200
  • - [...] Krol dobywszy Warszawy radził z Senatorami co miał czynic z temi Szwedami ktorzy się mu poddali czy ich zostawic przy słowie y puscic wolno czy też zatrzymac do czasu pod uczciwą strażą? HistBun 41
wolnie urodzony
patrz: WOLNIE, WOLNO
  • - Czyto iuż, y vnas w Polszcze Tyberyana tempora, że nie wolno pisáć, nie wolno posłáć, nie wolno wszędzie, ále ná koniec y w Domu mowić? Iest záprawdę pożáłowáć czego, y wolnie Vrodzoney Szlachty vmysłom westchnąć, żesmy tych doczekali czásow. LubJMan 122
dziwy niesłychane (sz. zm.)
patrz: SŁYCHANY
  • - Ale skoro do wschodu przychodziło/ ozdobiło łożnicę swoię nalepiey/ to iest Jutrzenkę: ciáło mowię/ y duszę Pánieńską: nápełniło ią niesłychánymi/ y nigdy niewidánymi dziwy/ iáko theatrum iákie/ iáko Mátkę y corkę Stworzycielową. BirkNiedz 46
  • - [...] o dziwy dziwy nigdy nie widane O dziwy smiele rzekę nigdy niesłychane Mizerny człowiek w grzechach ustawicznie broi A Bog na krzyzu przezen miedzi łotry stoi. KodKon 83
dziwy niewidane (sz. zm.)
patrz: WIDANY
  • - Ale skoro do wschodu przychodziło/ ozdobiło łożnicę swoię nalepiey/ to iest Jutrzenkę: ciáło mowię/ y duszę Pánieńską: nápełniło ią niesłychánymi/ y nigdy niewidánymi dziwy/ iáko theatrum iákie/ iáko Mátkę y corkę Stworzycielową. BirkNiedz 46
  • - [...] o dziwy dziwy nigdy nie widane O dziwy smiele rzekę nigdy niesłychane Mizerny człowiek w grzechach ustawicznie broi A Bog na krzyzu przezen miedzi łotry stoi. KodKon 83
kutas u uzdeczki
patrz: KUTAS
  • - kutas u uzdeczki. Tolle, Quaste am Pferde-Zügel. boufette qui est à bride du cheval. T III 692
kutas do pudrowania
patrz: KUTAS
  • - kutas do pudrowania. Puder-Quaste. houpe, zest, dont on se sert pour jetter de la poudre de Cypre. T III 692
trzymać /kogoś/ w grozie
patrz: GROZA
  • - Hospodarow także winami pieniężnymi obłożył, że Ludzi swoich w grozie nie trzymali, a do Rakocego pod ten czas przystawać pozwalali. HistBun 49
  • - Groza. Schrecken, Schauer, Abscheu. crainte, la peur, la terreur, horreur, f. souleur f. § trzymać ludzie w grozie. T III 423
mieć /kogoś/ w grozie
patrz: GROZA
  • - Wszytkiey dobrey spráwy woienney iest Mátka Posłuszeństwo Zołnierzá ktore z tąd pochodzi áby nie tylko prostych Zołdatow mieć w ostrey grozie, często karząc, rzadko odpuszczáiąc: ále też aby stárszy Officier mnieyszych pod sobą Officyerow karał bez bráku, strofował, z nimi się názbyt niepospolitował. FredPiech B
co za dziw
patrz: DZIW
  • - Skąpo kto Bogu vdáie/ od ktoreg[o] wszytko ma/ co zá dziw/ iesli skąpy obrok bierze? BirkEgz 27
  • - Wraca się Syn zgubiony do Oyca swego, co za dziw? że go osculo pacis uszanuie [...]? DanOstSwada I, 141
grynszpan dystylowany
patrz: GRYSZPAN, GRYSZPAN, GRYNSZPAN
  • - Na srebro dla lasserowania, kładą farby przezroczyste [..] na zieloną, gryszpan distillowany [...]. SekrWyj 92
  • - Weźmi Vitriolum Veneris, to iest Gryszpanu distyllowánego, ile chcesz spal go [...]. VadeMed 287
grynszpan hiszpański
patrz: GRYSZPAN, GRYSZPAN, GRYNSZPAN
  • - Koń gdzieby spárszywiał/ warz Piołyn w ostrym y iárkim ługu/ tym párchy szkápiewymyway/ áżby się zmyły/ potym dwá łoty Siárki/ á łot Gryszpanu Hiszpáńskiego wziąć/ z stárym sádłem co napilniey zmieszáć/ y tym ná słońcu/ dwákroć káżdego dniá nácieráć po wymyciu: w krotkim czásie ie zżenie. SyrZiel 347
cudem boskim
patrz: CUDEM
  • - Aże iuż tam Cesarscy przez morze się byli okrętami daley ruszyli naszego zaś Czarneckiego w tyle za sobą zostawili; zaczym Czarnecki niemaiąc się czym przeprawić za niemi, krzyknoł na swoich Hey Dziatki, daley dziatki ze mną w morze, y tak zaraz za wodzem swoim wszyscy śmieli skoczyli, y iakoś się osobliwym sztucznym sposobem, a mogę mowić że cudem Boskim, owe morskie wody wpław przebyli [...]. HistBun 51
cudem bożym
patrz: CUDEM
  • - Informowałem się o ziołach któremi [doktorzy znający się na chorobach wenerycznych] leczą wewnątrz i zewnątrz. Są tedy te: pirwszy bahun, drugie suchowirzch, trzecie bukwica, czwarte horyćwit i piąte starodub, po których zdrowieją ludzie cudem bożym. RadziwHDiar 102
zażywać biedy
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - Ale gdziem nie był trudno otym pisać bo ia przez wszystkie woyny tego trzepaczki trzymałęm sie Czarneckiego y znim zazywał czasem okrutney biedy czasem tez y roskoszy. PasPam 52
użyć biady ,
użyć biedy
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - [Syn marnotrawny] przystał do iednego służyć Gospodarza stron onych, kędy cięszkiey vżyć Musiał biády: bowiem go páść gnał wieprze w pole. DamKuligKról 80
  • - Wprzod użyć biedy y złego, wprzod znaczney doznać trzeba przykrości, żeby można z czasem swobodnym cieszyć się szczęściem. WiśARoz 39
przyczynić /komuś/ biedy
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - A tym czasem dowiedziałem się iako Rossyiskie Woyska chcą extrema tentare oraz maiąc dowody, że na sukkurs Cesarzowi Iegomości dwadzieścia y cztery Regimenty Rossyiskie przeidzie przez Polskę i mogą mimo iazdem przyczynić Nam biedy. DanOstSwada 205
biedę /komuś/ czynić
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - Gorzey gdy ná zły żołądek trafią [jajka]/ w ktorym się łácno zepsuią/ a zepsowawszy się biedę choremu czynią/ więc ná zápalenie skarżą. PetrSInst B3
na /czyjąś/ biadę /robić coś/ ,
na /czyjąś/ biedę /robić coś/
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - Swięci Theodor y Bázili Męczennicy/ pozábiiáni od Xiążęciá Kiiowskiego Mścisłáwá. Z tych Theodorowi [...] Niemiec ukręcił ná swą biádę nogę [...]. KalCuda 16
  • - Gdy ná mą biedę depcą Oycowskie popioły, Y miłość między dwiema trwa nieprzyiacioły. CorMorszACyd 184
narobić biedy
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - [...] ymogł by tu był Wiszniowiecki strasznie ukrzywdzony znaczney narobić biedy, gdyby go miłość Oyczyzny niezwyciężyła. HistBun 7
do biedy przyjść
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - [...] pewnie by był do takiey ze biedy Karol [de Rochefort] przyszedł iako był w niewoli gdyby go był z opieki swoiey wypuscił Ow Zakonnik, ktory go chował i opatrywał [...]. HistŚwież 121
z biedy się wydobyć
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - [Król Ludwik XIV] uwolnił go [Karola de Rochefort] od wszytkiego Czego by był nie miał gdy by mu było poiedynku dowiedziono [...] tak się tędyz kiędyz z tey biedy wydobył Karol Le Conte de Rochefort. HistŚwież 121
wykręcić się z biedy
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - Przyznam ci się ze mi się iuz uprzykrzyło zyc w ustawicznym niebespieczeństwie y strachu a trudno mi inaczey wynisc azbym głowę ktorego Towarzysza wyniosł, Umysliłem tamtego błazna co z daleka stoi zabic y nim się wykręcic z takiey biedy. HistŚwież 206
zażyć biedy
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - [Hetmani z wojskiem] idąc przez kray ogołocony przez Mosty pozrzucane wody po zarazane Młyny po palone wielkie aprawie niewypowiedzianey zazyli biedy. HistBun 21
z biedy wyniść
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - Kto się tedy w zbytkách pohámowáć chce/ á z tey biedy [choroby] wyniść/ poki w niey głębiey nie vwiąźnie [...] może tą wodą [z Drużbaku] zábieżeć/ kąpiąc się w niey. PetrJWod 16
warować /kogoś/ biedy
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - Swięte wyroki y obrzędy/ Te nas wáruią wszelki biedy. JurkPieś A2
wybawić /kogoś/ z biedy
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - [Urzędnicy Magistratu] owego Szlachcica zabrawszy do Sądu tego Administratora Ceł przyprowadzili. Dowiedział się o tym P. Tavan y ze ten Szlachcic był przyiacielem iego chciał go wybawic z tey biedy [...]. HistŚwież 224
od biedy /kogoś/ obronić
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - [...] czysta białogłowa mezowi to wszytko swemu powiedziała, y wszytkie iego [Dioskorusa] napasci wydawszy, prosiła aby ią iako mąz od tey biedy obronił. HistŚwież 22
pomóc biedę
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - Aleć pomogą biedę z berdyszami knapi, Jeśli kto pana za łeb w kościele ułapi. PotMorKuk III 247
  • - Na ofiarę trzeba iść w święta i w niedziele, Prócz tego dziad z celbratem brząka po kościele; Dziesięcina swym trybem; petycyja klesza, Że dzwoni, kiedy chmura nade wsią się wiesza, Choć to pomoże biedę, bo i same dzwony, Nie tylko zboża, tłuką grady i pioruny. PotMorKuk III 86
biedę cierpieć
patrz: BIEDA, BIEDA, BIADA, BIDA
  • - [...] szlachta gadała, że od Kozakow wielką biedę cierpieć miała. HistBun 17
porohy dnieprowe (sz. zm.)
patrz: POROH, POROCH, POROH, POROG
  • - Iusz go widał oczyma, nierzkąc słuchał o niem Wielki Cesarz Turecki: gdy znalasszy Przescie Przez Dnieprowe Porohy; palił mu Przedmieście Pysznego Carogrod:[...]. PotWoj 51
  • - Przez Wałaską Multanską Ziemię przpadaią Pod Porohy Dnieprowe, kędy zapływaią wały Dniepru do Pontu DrobOpow 123
to prawda
patrz: PRAWDA
  • - Sąsiad: Na to niemasz co mowić, tylko że hoc semel factum, nunqvam amplius futurum. Ziemianin: to Prawda, ale iak inimitabilis Przodkow naszych discretio. KonSRoz 38
prawda jest
patrz: PRAWDA
  • - Ná dowody wyższey położone odpowiádam [...] Ná 2. Prawda iest/ pierwsze ma być stáránie o vmysle/ niźli o ciele. Jednák ták to stáránie o vmysle/ iáko y o ciele z przyrodzenia idzie/ to iest/ iáko przystoyność/ co/ kiedy/ ktorym śrzodkiem vkázuie. PetrSEk 46
  • - Prawdać iest: ale moy kubek więtszy iest nisli wász. PolPar 39
gryźć się sam w sobie (sz. zm.)
patrz: GRYŹĆ SIĘ, GRZYŹĆ SIĘ, GRYŹĆ SIĘ
  • - A jako ogień jest rzecz niestateczna, rychło się niecąca i rychło ustawająca, tymże sposobem każdy cisawy każdą rzecz łacniuchno pojmie, subtelnego dowcipu będąc, a cokolwiek uczyni, to z swej chęci przyrodzonej. Gdzie mu się też uprzykrzy, wnet się on przyrodzony ogień w nim rozżarza, tak że dziwnemi sposobami z uporu czyniąc i sam w sobie się gryząc, w chorobę wpada, abo z jadu dziwne sztuki wyprawuje, czemum się ja na kawalkacyach nie raz przypatrzył. DorHipTur 17-18
  • - Gryzę się sam w sobié/ gryzę co/ tr. Discrucior animi [...] Percrucior [...] Hoc demum est quod percrucior. Rumpor inuidiâ [...] Rumpor malis [...] Maceror quod sim tibi causa doloris [...] Conficio me [...] Mordeor conscientiâ [...] Mandendo sese conficit ipsa [...] Ringor [...] Fremo [...]. Kn 214-215
  • - W ktorey wszytko stworzenie vcisza się dobie/ Sam ieden nie śpi Wezyr/ sam się grzyzie w sobie: Iako Hidra od iadu piekielna się wspina/ Wściekła gdy Tyzyfona biczem iey zácina. TwarSLeg 100
  • - A sam się przecię w sobie potaiemnie gryzie [Chodkiewicz] Ze z tą garscią, iak goły osiąka na zyzie [...]. PotWoj 53
  • - Pamięć záwsze w sobie wárząc y przypomináiąc niezápomniáne swe nieprawości/ robaká tego/ ktory ostro sumnienie gryząc/ nigdy niezdechnie/ Vermis eorum non morietur, gorzkim smutkiem/ meláncholią/ rankorem kármić/ wola w nienáwiści y w iádowity[m] ná Bogá y ná się gniewie záciętá/ zátwárdziáła/ zákámieniáła/ zżymać się y samá w sobie iádowicie gryźć będzie. BujnDroga 164
  • - Krol záś, ácz się sam w sobie gryzł skrycie z rankoru, Y ziádły gniew niosł w sercu przeciwko Náchoru, iednák nieśmiał go iáwnie w dyspucie strofowáć [...]. DamKuligKról 210
  • - [...] czemu się ták mięszasz? y gryziesz sam w sobie? ClaudUstHist 148
  • - MELANCHOLIĄ samą się trawić gryźć się w sobie samym ná osobności daleko od wszelkich rozrywek y zabaw. DanKolaDyk II, 301
  • - Gryzę [...] gryść się; gryść się sam w sobie. sich grämen; sich das Hertz abfressen. ronger son frein; se ronger l'esprit de soucis; se ronger le coeur [...]. T III 428-429
gryźć się w sobie (sz. zm.)
patrz: GRYŹĆ SIĘ, GRZYŹĆ SIĘ, GRYŹĆ SIĘ
  • - Gryzie się w sobie osieł, że i w święto nosi Ciężar; zaczym przemiany w konia bogów prosi. VerdBłażSet 26
  • - I strzymał tę przysięgę y slub obiecany Lepiey nizli on pierwszy, y tak zfrasowany Z onego mieysca Poszedł, ze wiele dni potem Trapił się y gryzł w sobie [...]. ArKochOrl 5
  • - Beldowski zowiesię Alexander Ten zone miał z Gorlic zpodgorza dziewkę ministra Luterskie[g]o Tamze w Gorlicach naymował cła. Lieczełsię w Sączu A[nn]o 1632 u matiasza cerulika i za panię udawałsię, esz trafunkiem z Gorlic przyszła zona iego pieszo ieszcze brzęmięnna, a temu nie mieło beło y gryzsie w sobie na nię, isz mu tem zelzywosc uczynieła, a on za mozne[g]o udawałsię. TrepNekLib 25v
  • - Znáć dobrze było tę cerę, y áffekt, gdy wychodził z Pokoiu: Wezyr iednák iuż ná ten czás opłonąwszy, nie rzekł na to nic, tylko się w sobie gryzł, y zdzymał. TwarSLeg 99
  • - Bekümmern sich sehr/ troszczeć się bárzo, (frásowáć się;) was kümmert ihr euch/ befehlet es GOtt/ á coż się wsobie gryziecie, poruczcie to Bogu. ErnHand 101
w sercu się gryźć
patrz: GRYŹĆ SIĘ, GRZYŹĆ SIĘ, GRYŹĆ SIĘ
  • - Otoż się dlatego smuci, frásuje, y w sercu gryzie. Kto się zá zdrowego żywotá w nieczystości y pożądliwościách cielesnych kochał, ten przy ostátnim zgonie swoim myśli y wspomina sobie ná wszeteczeństwá, cudzołostwá, lubości y roskoszy przeszłe [..]. GdacPan 163
humor gryźliwy
patrz: GRYŹLIWY
  • - Czemu mieysce ktore boli nie da się tykáć? Mieysce takie napełnione iest humorow gryźliwych, ktorego gdy się dotnie, nieiáko ie ściśnie, á zatym humory z obolałego mieyscá idą do zdrowego y nową w nim boleść wzbudzaią. TylkRoz 240-241
  • - Czemu zęby pruchnieią? Pruchno bywa kiedy w iákiey rzeczy przyrodzona wilgotność ktora ią kliiłá wyginie: toż się y zębom przydáie kiedy ich kliiowátość iaki humor gryzliwy wysuszy y w niwecz obroci. TylkRoz 245
  • - Czemu niektorzy krwią pluią? Czásem iż bárzo nápełnione krwią żyły muszą się otwieráć, krew miesza się do śliny y co zbytecznego odchodzi, á kiedy z płuc zgniłych idzie to się z ropą dobywa, trafia się też álbo od pracy wielkiey álbo od wołánia iż przerwie się żyłá, álbo humor iáki gryźliwy ią otworzy, y ták krew idzie do gęby. TylkRoz 250
piła grawalna
patrz: GRAWALNY
  • - Grawalny. Spiel-, zum Spielen oder einem Spiel gehörig. de jeu. § piła grawalna. T III 417
nabrać się wstrachu
patrz: WSTRACH
  • - Delektowałęm się wprawdzie spacyerem na Morz[e] [a]le tez raz wielkiego nabrałęm się wstrachu. PasPam 66
żalem przerażony (sz. zm.)
patrz: PRZERAŻONY
  • - [Ariodant] Tak[i]em był przerazony zalem niesczęsliwy Ze zyc więcey na swiecie nie chciał [...]. ArKochOrl 47v
  • - [...] i my wielkim żalem przerażeni, Wespół z Hernestem będąc zasmuceni Pośliśmy prędku od płaczu takiego Do kamienicy starosty puckiego [...]. BorzNaw 157
dziw straszliwy (sz. zm.)
patrz: STRASZLIWY
  • - Kto okrom niego [Rynalda] z dziwy strászliwemi Będzie śmiał walczyć álbo rąbáć w lesie? TasKochGoff 360
  • - Alcina wtem ciesząc mię poszła w mokrą drogę I na straszliwym dziwie społ ze mną iechała I wsrod morza całą noc y dzien mię trzymała [...]. ArKochOrl 58
cudami wsławić (sz. zm.)
patrz: WSŁAWIĆ
  • - Wspomináią Historykowie/ iż Bog wsławić raczył tę Pánnę Błogosłáwioną/ nie tylko przedziwnemi cudámi/ y też niezwyczáynemi y niesłychánemi. OkolNiebo 12
  • - [...] gdy Zakon Dominiká Świętego wziął początki rozkrzewienia z łáski Boskiey/ wiele ludzi oboiey płci/ pod chorągiew pokuty ś. y żołnierstwá Duchownego pośpieszyło/ ktorzy w tey doskonáłości náydowali się/ iż Bog wysokie y oraz pokorne cnoty ich przedziwnemi cudámi wsławić raczył. OkolNiebo 19
cudami wsławiony
patrz: WSŁAWIONY
  • - Pamięć czynimy zacnego/ bogoboynego Doktorá/ Akádemiey Krákowskiey/ cudámi y zá żywotá/ y po śmierci wsławionego/ po wszystkiey Koronie. BirkOboz 71
cudami słynący (sz. zm.)
patrz: SŁYNĄCY
  • - Ták wielce słynącą cudámi Pánnę/ y B. Ambrożego Reliquie/ gdy Miásto y Kościoł Dominiká ś. ogniem spłynął/ y oboie Ciáłá/ Błogosłáwionych pogorzáły [...]. OkolNiebo 37
  • - Iestem prawda człek niegodny, áleć przecię nie desperuię, że ten BOG, ktory mię in hoc gradu osadził, doda siły [...] zapomocą Nayśw. Matki przytym Swiętym mieyscu Cudami słynącym [...]. DanOstSwada I, 206
niech mi będzie wolno /coś zrobić/ (sz. zm.)
patrz: WOLNIE, WOLNO
  • - Ogrodzie wdzięczny, niech mi wolno będzie Przechadzki dziś po tobie zażyć i z swoimi Smutkami twe uciechy w jednym zmieszać rzędzie I zażyć wczasu pod cieniami twymi. MorszAUtwKuk 22
  • - Podawa Tomasz Pánu kondycyie, niech mi wolno będzie szperáć, i inqwizycyią czynić ná rękę Páńską. MłodzKaz I, 32
  • - [...] niech mi będzie wolno czasowi folguiąc Starszych solâ Veneratione poczcić [...]. DanOstSwada II, 80
ząb gryzący
patrz: GRYZĄCY
  • - Powiádáią też, ieżelibyś wziął ząb ostry gryzący z lewey strony gorney szczeki krokodylá, á záwiesiłbyś go ná máiącym febrę, uzdrawia go od niey ták, że iey więcey nie będzie miał. AlbSekr 332-333
rzecz można (sz. zm.)
patrz: MOŻNY
  • - Podobny ku dostąpieniu/ wykonániu [...] Possibilis conditio [...] Fieri potest [...] Można rzécz. Kn 743
  • - Zwołał Doktorow mąż/ rádę czyni iákoby zleczyć [żonę chorą na trąd]. Odpowiedzieli iż to nie iest rzecz można ludzkim rozumem. OkolNiebo 42
  • - [Aniołowie] żałuią nas [...] y rátuią ábysmy co naprędzey z niepráwości nászych powstáli/ á możnali rzecz y doczesnych przygod zá grzechy násze nie cierpieli. StarKaz 304
  • - Oycze iesli można rzecz niech odeydzie precz odemnie ten kielich [...]. BanHist 134
  • - [...] pospolicie mowim o kosterze: że záwsze gra/ o ospálcu że záwsze drzemie/ o piánicy że záwsze w karczmie etc. nie żeby ci wszytek zgoła czas ná grach/ ná poduszce/ ná piátyce trwali/ ále że się ták tego lichá ięli żeby záwsze ileby rzecz można/ u kart/ u łożka/ u kufla nálezieni byli. BujnDroga 203
jedno /kogoś/ nie widać
patrz: WIDAĆ
  • - Co godziná co odmieniam/ piię/ wychodzę/ etc. In horas exspecto [...] Poloni etiam dicunt: Co piés szczéknié/ vel będzié/ iédno go niéwidáć. Kn 86
tylko /kogoś/ nie widać
patrz: WIDAĆ
  • - [...] kaczmarz Bogusz przyiedzie, co go tylko niewidać z Zakluczyna z jarmarku, tedy nie boy sie, bo on dobry, łagodny człowiek [...]. AktaMusz 58
koniecznie potrzeba
patrz: POTRZEBA
  • - Ze się Woysko upomina zasług niema to nikomu czynic podziwienia bo ie oddać koniecznie potrzeba. PasPam 141v
  • - Koniecznie potrzeba Woyska, ktore żeby było bitne, trzeba żeby było liczne, płátne, posłuszne, y dobrze ćwiczone. LeszczStGłos 111
ku wierze podobna
patrz: PODOBNA
  • - Nie zostáłoby czásu przypomináć zabobony ich w czárách y w wieżdżbiárstwách y caerimoniae przy vmárłych ábowiem gdyż władza Brámmánnow iest bárzo stára y nawyższa v tych tám ludzi; tedy iest to ku wierze podobna iż námnożyli tych báłámuctw y plotek swych nád miárę. BotŁęczRel IV 138
  • - Przetoż rozumieią/ żeby [Kniaź Moskiewski] miał mieć nieiákie skárby po fortecách Moskiewskiey y Járosłáwskiey/ y na białym iezierze: y iest to coś ku wierze podobna [...]. BotŁęczRel III 59
do wiary podobna
patrz: PODOBNA
  • - A na ostatek to podobnieysza do wiary, że za pomocą Boga Krolewskie dostoieństwo y sprawiedliwa tryumfowałaby sprawa. KonSRoz 61
nu jeno
patrz: NUŻE, NUŻ, NU
  • - Aza nie macie Apostołowie Páńscy żeglarzow przytomnych? [...] nu ieno brácia do łopáty, Páná nie turbuiąc, prędzey u lądu będziecie. MłodzKaz II, 338
dosyć na tym
patrz: DOSYĆ
  • - Niech dosyć na tym będzie, że takie bezwinne udręczenie więzienia na ciele odnosiem. NiemPam 193
  • - [...] ieśli dosić Ná tem, mieć chrzest, y wiárę práwą w sercu nosić O Bogu? czy są insze iákie przykazáne Páńskie mandata, ktore máią bydź chowáne? DamKuligKról 74
  • - Czy umyslnie Zamek zapalono o tym nie można było wiedzieć, dosyć na tym że spalono i na kilka Millionów szkody stało się. OtwFDzieje 72
nie dosyć na tym
patrz: DOSYĆ
  • - W Kiiowie Woytá y Popá iednego/ dla tego że Vnitámi byli/ zcięli. [...] Nie dosyć ná tym; tyráńskie ręce swe rzucili ná Arcykápłany. BirkRus 13
  • - Nie dosyć ná tym, áby kto pokutował, ále trzebá áby czynił pokutę. TylkStrom 82
rzecz niemożna (sz. zm.)
patrz: NIEMOŻNY
  • - Numá Pompilius ktory czásu pokoiu Rzymskie Páństwo práwy opátrzył/ iż widział nie możną rzecz bydź/ áby się wszyscy mieli zgodzić ná iedno: postánowił áby to ważno było/ co więtsza część pospolstwá vrádzi. PetrSPolit II 167
  • - Niepodobne rzeczy zlieczasz. Vide. Niemozne rzeczy roskazuiesz. ManTobPhr 85
  • - Nie dbaj o to nigdy, czego otrzymać nie możesz. [...] Niemożnych rzeczy nie chciej, na rownych przestawaj. NaborWierWir I 308
  • - Nié można rzécz/ Nié możé to byc. Non potest impetrari [...] v. Niépodobieństwo 2. Kn 506
  • - Niemożna rzecz/ vide Niepodobieństwo. SzyrDict 206
  • - On [Bóg] może się zmiłowáć Nademną, y grzechi me w niepámięci schowáć: Lubo mi w prawdzie się zda, że to rzecz niemożna, Aby mi przepuszczona miáłá bydź niezbożna Moiá złość [...]. DamKuligKról 213
  • - [Sextus] Niedbał na wrogi proroctwem wsławione, Mieysce pomogło do chęci szalonych, I kray Thessalski; gdzie czary sposobne Z rzeczy niemoznych; uczynią podobne. LucChrośPhar 187
  • - Niemożna rzecz, eine unmögliche Sache BierSłowa 82
niewolny sobie (sz. zm.)
patrz: NIEWOLNY, NIEWOLEN
  • - Słudzy też v niektorych narodow nie są w liczbie miesczánow/ dla tego iż szpecić się zdádzą Rzeczpospolitą: druga iż są sobie niewolni/ á z wolnych miásto ma bydź; trzecia iż z pány vstáwicznie trzymáiąc swego nic nie przydádzą do Rzeczypospolitey. PetrSPolit I 272
  • - Niéwolny sobié/ v. Obowiązány/ Niéswobodny. Kn 540
  • - niewolny sobie. er ist nicht sein eigner Herr. il n'est pas son propre maître; il n'est pas à soi. T III 1050
do wiary niepodobno
patrz: NIEPODOBNO
  • - Tu muzyká stroyna iecháłá rozmáita Cesárska/ Szurmácże/ Piszcżkowie/ Trębácże/ Bębenistowie/ y insza muzyká iego prywatna/ był krzyk rozmáity/ ále że w zámieszániu/ tedy dźiwne sie Echo zdáło/ ále ktoby to mogł opisáć/ trudno: głowyby y rozumu nie stáło/ y do wiáry kto nie widźiał/ niepodobno sie temu zda y widźi: lecż niech wierzy kto chce/ wszák nie iest to Articulus Fidei: było w pułku w tym ośm tyśięcy dźiałek szesnaśćie miernych. StarWyp C3v
niewiadom rzeczy (sz. zm.)
patrz: NIEWIADOM, NIEWIADOMY
  • - Niewiadom rzeczy. Er ist der Sache unerfahren. DobrGram 393
  • - [Panna do kawalera] Chwal się jak chcesz; nie takem rzeczy niewiadoma, Żeby mi wasza chluba nie była znajoma. I pierwejby mogł stanąć bieg lotnego słońca, Niż bych ja waszych kunsztow przebiegła do końca. TrembWierszeWir II 245
nic niewart
patrz: NIEWART
  • - Gäntzlich/ cále; das ist gäntzlich nichts werth/ to cále nic nie warto. (nie godno.). ErnHand 364
  • - Szymon ogrodnik: chałupa, stodoła nic nie warto. InwChełm 191
  • - VIN [...] Ce vin n'a que la cappe et l'espée. Infirmi admodum saporis vinum. Wino nic nie warto. DanKolaDyk II, 584
nielza (/komuś/) jedno /coś zrobić/ ,
nielza (/komuś/) jeno /coś zrobić/
patrz: NIE LZA, NIE LŻA, NIE ŁZA, NIE LZA
  • - A teraz nielza jedno Bogu podziękować, Że bliskiego upadku raczył nas zachować. GrochWiersze 258
  • - I kazał królewic jmć panu Denhoffowi i Nagotowi, co język niemiecki umieli, z kilką czeladzi nazad wrócić się; tych skoro piechota postrzegła na onémże miejscu jeszcze stojąc, gdzieśmy się rozjechali, czekając bez pochyby na tłumoki nasze, rzuciła się zaraz do muszkietów, chcą do nich strzelać, jeśliby daléj jechali. Nielza było inaczéj, jedno się wrócić [...]. PacOb 84
  • - Nié lza mu iédno się obiésić [...] Nihil restat praeter [...] Nihil mihi propriùs quàm [...] Nié lza iédno z gárdłem vciékáć [...]. Kn 504
  • - Nielza mu ieno. nichts ist ihm übrig als dass; es ist so weit mit ihm gekommen, dass. il est reduit à un tel point, qu'il; il ne lui reste que de. § nielza mu ieno z gardłem, z życiem uciekać. nielza mu ieno się obiesić. es ist so weit mit ihm gekommen, dass er sich hängen will. il est reduit à un tel point, qu'il n'a plus qu'à aller se pendre. T III 988
nielza (/komuś/) tylko /coś zrobić/
patrz: NIE LZA, NIE LŻA, NIE ŁZA, NIE LZA
  • - Na to poselstwo odpowiedział Krolewic zem dosyc ssiebie czynieł, kazwszy s pokoiu me[go] Tryznie oszby P. Woiewodzica przeiednał, ze on na zadną prozbe ie[go] nie dał się przeprosic, nie lza mnie beło tylko respectowac na przyczyne krewnych ie[go] y odpuscic mu wine swoię [...]. OssJŻyw 31
brona cynkowa
patrz: CYNKOWY
  • - Sprzęt gospodarski [...] bron cynkowych z wszystkimi cynkami par 2... InwChełm 30
  • - Bron cynkowych starych, złych, bez cynków 15-tu 2. InwChełm 88
niewiadomy rzeczy
patrz: NIEWIADOMY
  • - [Febus do syna Faetona, który prosi, aby mógł poprowadzić słoneczny rydwan] O niewiádomy rzeczy! coż iest/ że się swymi Rękámi/ v szyie mey wieszasz łágodnymi? OvOtwWPrzem 53
grenadier konny (sz. zm.)
patrz: GRANADIER, GRENADIER, GRANADER, GRANADIER, GRANADYR, GRANATYR, GRANATIER
  • - Posłał téż tam był hetman wielki koronny znaczne podjazdy, którzy pomagali Moskwie; ci zabrali w Bydgoszczy regiment króla Stanisława, konnych grenadyerów 800 pod półkownikiem Grondhoffem. OtwFDziejeCzech 118
  • - Potém pisarz nie bawiąc po mieście udał się do Niskiego zamku, gdzie był hetman: tam major Brześciański kochający dobra pospolitego poddał się z grenadyerami konnymi, w których miał hetman największą ufność, a tatarskie chorągwie pod ceihausem w gotowości stojące uciekły między wały. OtwFDziejeCzech 264
  • - Poruczników chorągwi poważnych (jeżeli który co prawdę o krzywdę wojska mówił) odmieniał bez woli rotmistrzów, chorągwie pancerne sine consensu ordinum zwijał a gwardye konne i piesze do boku swego formował: drabantów, grenadyerów konnych, Węgrów, janczarów etc. etc. OtwFDziejeCzech 266
  • - [...] na toż Corpus uderzyli [Turcy] ták ze rozgromiwszy Hussaryą y Karabinierow y Granadyerow konnych [...]. MerkHist 10, 725
granatowe jabłko (sz. zm.)
patrz: GRANATOWY
  • - Ięczmień w mięśney polewce wárzony/ á sokiem kwáśnych iábłek gránatowych zálany/ iest osobliwą lekárską potráwą. SyrZiel 966
  • - Gránatowe iábłko/ Punicum [...] Malum Punicum [...] Malum granatum [...] Granatum [...] Apyrenon [...] Leucococcon [...] Erythrococcon [...]. Kn 207
  • - Gránatowych iábłék kwiát/ Balaustium [...] Cytinus [...] ampullagium, & ambulacium, & Caducum mali punici appellat. Kn 207
  • - Gránatowych iábłék skórká/ Malicorum [...] Przegródká/ błonká tychżé. Ciccus, ciccum [...] Membrana, discrimen cellularum mali granati Punici [...] Hitta, hicta [...]. Kn 207
  • - Uczynisz też ná podołku jego jábłká gránátowe z Hyácyntu/ y z szárłatu/ y z kármázynu dwá kroć fárbowánego: ná podołku jego w około/ á dzwonki złote miedzy nimi w około. Dzwonek złoty/ á jábłko gránátowe/ y záś dzwonek złoty/ y jábłko gránátowe/ u podołká płaszczá w około. BG Wj XXVIII, 33-35
  • - GDy Ceres nie mogłá Proserpiny z piekłá wyprosić, dla tego, że tám ziádłá siedm ziarn, z iábłká gránátowego vrwánego z drzewá; co ná nie powiedział Askáláphus świádek, ktory to widział: Proserpiná záfrásowána, świádká onego w puhaczá obrociłá. OvOtwWPrzem 206
  • - GRENADE [...] Malum granatum [...] GRANATOWE iabłko [...]. DanKolaDyk II, 100
  • - Granatowy [...] granatowe iabłko. Granat-Apfel. grenade; fruit de grenadier [...] granatowych iabłek kwiat. Granaten-Baum-Blüthe. la fleur de grenade, ou de balaustier. T III 415-416
granatowe iabłko leśne
patrz: GRANATOWY
  • - Granatowy [...] 2) granatowe iabłko leśne. wilder Granat-Apfel. un balauste [...]. T III 415
słup graniasty
patrz: GRANIASTY
  • - ZABAWY VI. CZĘSC XI. O Własnościách Słupow Grániástych. SolGeom I . 285
  • - SŁupy grániáste rownowysokie, máią się iáko ich bázy. SolGeom I 285
  • - Pilastry iednegoż są co y kolumnacya modeluszu, tylko że słup u nich graniasty nie okrągły. Dlatego częścią tylko bywaią wypuszczane z ścian. BystrzInfArch B3v
figura graniasta
patrz: GRANIASTY
  • - Cyrkułowata też figura pomięszana z graniastą [figurą] dość iest ozdobna y gruntowna, iáka zwyczayna iest Kościołom, Kaplicom. BystrzInfArch A4
piramida graniasta
patrz: GRANIASTY
  • - WSzelka Pirámidá grániasta, iest trzecią częścią Słupu, máiącego, iednęż bázę y wysokość. SolGeom I 286
  • - Ta nauka powszechnie służy wszytkim bryłom albo sztukom regularnym, jako kostkom, słupom czworościennym, piramidom okrągłym i graniastym i wszelkim ścianom, tak z cegły, jako z kwadratu i z prostego kamienia wystawionym, które się całkiem ważyć nie mogą. SolArchB 68
krzyż graniasty
patrz: GRANIASTY
  • - ANGLE' [...] Crux è cujus angulis quatuor lilia prodeunt. GRANIASTY, GRANIASTA, iáko krzyż graniasty terminem Herbarskim z ktorego rogow wychodzą cztery lilie. DanKolaDyk I, 102
w bębny grzmieć
patrz: GRZMIEĆ
  • - Srzodkiem iey [oddziału piechoty węgierskiej] w bebny grzmią Dobosze/ Y na Serbskich dumaią fciárach Szyposze. TwarSLeg 66
  • - Potym pieszego Ludu Szyposzowie Ale y nięmniey grzmiący Doboszowie Nie przepomnieli w tym Oyczystym kráiu Iako y insi Kolędy zwyczaiu, Owi Nabozne piesni w Szturmy pieli, Ci iak do tropu w głosne bębny grzmieli. OblJasGór 169
/coś/ grzmi /komuś/ w uszach
patrz: GRZMIEĆ
  • - Prawie mu iescze otworzęnie grzmiało W uszach, a oney [Lidorze] ledwie wniść się zdało Do Izby [...]. OblJasGór 114v
wolny sobie (sz. zm.)
patrz: SIĘ
  • - Wolny sobié człowiek/ v. Swobodny. Kn 1280
  • - [...] Achemenides, iuż wolnieyszy był sam sobie, y w lepszey szácie chodził, á niżeli w on czás, kiedy się po chrościnách, y lesiech, vkrywał, przed Poliphemem. OvOtwWPrzem 564
  • - Terazem sobie wolna, y mogęć náwoli Y bespiecznie wynurzyć, co mię w sercu boli [...]. CorMorszACyd 146
  • - A niecháy wolná sobie w ták nieszczęsney porze, Oycá y sługi płácze, do smierci w Klásztorze. CorMorszACyd 192
grzmi /komuś/ w uszach
patrz: GRZMIEĆ
  • - grzmi mi w uszach. die Ohren sausen mir. j'ai un bourdonnement d'oreille. T III 433
grzmi /komuś/ we łbie
patrz: GRZMIEĆ
  • - grzmi mi we łbie 1) es sauset mir im Kopf. [...] j'ai un bourdonnement d'oreille. [...] od guza tego we łbie mu zagrzmiało. T III 433
palcowe ziele
patrz: PALCOWY
  • - Dactylus, herba quina, aculeorum qua digitorum morbis [...] Palcowe ziéle. Kn 662
śni się /komuś/ sen (sz. zm.)
patrz: ŚNIĆ SIĘ
  • - Sni mi się sen/ ich habe einen Traum [...]. DobrGram 499
  • - Die 20 Novembris. Sen mi się śnił, który że mię znacznie ucieszył, zdało mi się go tu opisać, na chwałę Bożą, a daj Boże na pożytek kogokolwiek czytającego lub słuchającego. MarkZap 102
bodaj się /coś/ nie śniło
patrz: ŚNIĆ SIĘ
  • - Boday się nié śnił/ [...] Ne in somnis quidem illum videam [...]. Kn 39
  • - Bodaj się były nie śniły owe chimery, dla których się w to weszło nieszczęście i z wolnego stało się największym niewolnikiem i mogąc cokolwiek w młodym dobrego jeszcze zażyć wieku, strawić go w większych niżeli piekielnych mękach! SobJListy 199
bodaj się /coś/ ani śniło
patrz: ŚNIĆ SIĘ
  • - Piękne frukty/ śliczne owoce wydáie potępiona Schizmá wászá/ boday się áni śniłá. BirkRus 13
wolne obieranie /kogoś/
patrz: OBIERANIE
  • - Wolne obieranie Pana w tej R.P., aczkolwiek jest tak dobrze prawem R.P. ugruntowane, że już nad to pewniejszego i jaśniejszego nic między inszemi wolnościami narodu polskiego być nie może [...] znowu statecznie i gruntownie obwarowane jest [...]. AktaKrak III 140
wolne obranie /kogoś/
patrz: OBRANIE
  • - Specyał to, gdy Krol nie nolentibus, nie niechcącym, ále przez wolne obranie, ultroneè przez uznánie go zá Páná per cognitionem pánowáć zaczyna, ná tronie stawá, berło bierze. DanOstSwada V, 2
bodaj się /o czymś/ ani śniło
patrz: ŚNIĆ SIĘ
  • - Bezecny dwór, bodaj się o nim ani śniło; Niechaj się nim zabawia, komu zginąć miło. Jam raz zginął: tak mucha więźnie w pajęczynie, Tak sikora na lepie, tak mysz w łapce ginie. SzymSiel 121
hołdownicze prawo (sz. zm.)
patrz: HOŁDOWNICZY
  • - Przyszło do vgody w roku 1528. y záś 1536. z táką Condicią/ iż on miał trzymáć práwem hołdowniczym od kśiążęcia Brábántskiego/ y od Comesá Holánderskiego księstwo Geldriae/ á Grábstwo Zutfen ná się y ná swe własne potomki. BotŁęczRel I 104
  • - Krolowa bacząc się być vciśnioną od strony przeciwney/ áppellowáłá do Papieżá. A przyczyny áppelláciey były/ iż oná w tym krolestwie cudzoziemką byłá/ á pan tego krolestwá był przeciw niey Actorem: więc że też sędziowie iemu powinnieyszy byli y obwiązáni/ ieden zá práwem hołdowniczym/ y dla Biskupstwá Wintońskiego/ y dla Arcybiskupstwá Iorskiego/ á drugi dla kościołá Sárisberiey. BotŁęczRel IV 42
  • - Do tych nawyższych trybunałow vćiekáią się ták Hiszpani/ iáko y Indiani/ á niemász od nich Appellátiey. Hiszpanowie tám nie máią (oprocz Márchioná de Valle/ á kilku inszych) miast/ áni poddánych hołdowniczym práwem; ále tylo zleconym do żywotá owego/ ktoremu co dádzą (á dáią pospolicie tym co też tám nábywáią tych państw) y do żywotá iego syná stárszego/ ábo żony/ iesliż nie ma syná. BotŁęczRel V 66
  • - Są pod krolem Szkotskim/ ktory ie trzyma hołdowniczym práwem od Krolá Noruegskiego/ y płáci mu/ kiedy go koronuią/ dziesięć grzywien złotá/ wedle postánowienia w roku 1554. Ludzie tuteczni mowią po Gotsku. BotŁęczRel II 86
  • - Po nákłonieniu Páństwá Rzymskiego/ tę wyspę posiedli byli Sáráceni: odięli ią záś Pisani y Genueńczykowie: y rozdzielili ią miedzy się: támtym się dostáłá część tá/ ktorą zowią Caput Cágliári/ á tym záś Caput Lugodoni. Nákoniec otrzymał ią práwem hołdowniczym od stolice Apostolskiey/ zá vpornym nieposłuszeństwem Pisáńczykow/ Petrus de Aragonia. BotŁęczRel II 96
  • - VASSAL, subst. masc. (Mot gothique qui vient de WASSEL et se dit au plurier VASSAUX.) Vassalus, vassali, m. WAZAŁ mań maństwem trzymaiący Hołdownik. (Ce mot signifie celui qui tient quelque fief à soy & hommage, sujet de quelque Souverain. Cliens, entis, masc.) Ten co maństwem y hołdowniczym prawem co trzyma. DanKolaDyk II, 566
  • - Hołdowny. Hołdowniczy. zinsbar; Huldigungs-; mit Lehns-Pflicht verpflichtet. tributaire, hommager, hommagé, lige. hołdownicze prawo. Lehen-Recht. droit féodal; droit des fiefs. przysięga hołdownicza. Huldigungs-Eid. un hommage; serment de fidelité. T III 452-453
  • - Przez Pacta Welawskie Fryderyk Wilhelm R. 1657. wy­ mogł na Polakach, że z Lenności Prusy Xiążęce wyięli, y to tylko sobie warowali, aby po wygasłey Familii płeci męskiey wspomnionego Xiążęcia, Prusy znowu wrociły się do Hołdu Krolow y Rzeplitey Polskiey, ktora na ow czas będzie powinna hołdowniczym prawem oddać ie Margrabiom de Culmbach y Anszpach w Frankonii swoie Margrabstwa dzierżącym: w Roku 1701. SzybAtlas 109
  • - Dwa Powiaty w Kaszubach pod Literą L. Lemburski y B. Bytowski hołdowniczym prawem od Roku 1657. trzyma Krol Pruski. SzybAtlas 152
granie odpolne
patrz: GRAŃ, GRANIE
  • - Granie [...] granie odpolne. Kriegsb. 1) Spitzen oder Ecken aller Bollwercke. 2) Seite oder Linie von einer Bollwercks-Spitze zur andern. Fortif. 1) le poligone extérieur. 2) cote extérieure [...]. T III 416
granie pownętrzne
patrz: GRAŃ, GRANIE
  • - Granie [...] granie pownętrzne albo pośrzodkowe. 1) die inwendige Polygone, von einem Rehl-Punct zum andren. 2) Seite oder Linie von einem Rehl-Puncte zum andern. 1) polygone intérieur. 2) cote intérieure. T III 416-417
granie pośrzodkowe
patrz: GRAŃ, GRANIE
przyzwoita rzecz
patrz: PRZYZWOITY
  • - [...] bestyom przy parzey przyzwoita rzecz iest z sobą się wádzić y kąsáć [...]. StarPopr 62
  • - [...] iednego Męża przyzwoita rzecz iest, áby iedná byłá Małżonká [...]. MłodzKaz I, 109
  • - Palcá nayprzyzwoitsza rzecz iest, wytknąć, pokazáć, obálisz biesa, tylko go wytkni, pokaż, wyiaw, bo złość i bies, zatáienia, sekretu, zkrytości potrzebuią. MłodzKaz III, 264
szerszenia bania
patrz: SIERSZENI, SIERSZENI, SZERSZENI
  • - Muchy we łbie - każdego Piotra przyrodzenie, Tyżeś Piotr i Piotrowski, musisz mieć sierszenie. Jakoż ta twoja łysa na trzy głowa granie, Z każdej miary podobna do sierszeniej banie. PotFrasz1Kuk II 152
szerszeniowa bania
patrz: SZERSZENIOWY
  • - Ledwie południe minie, chcąc stado zobaczyć, Każę masztalerzowi konia przykulbaczyć. Jadę; aż swej natura upomni się dani. Ktoż w wierzbie szerszeniowej spodziewał się bani? PotFraszBrück II 401
utulenie żalu
patrz: UTULENIE, UTULENIE, UTOLENIE
  • - Podskarbstwo nadworne oddałem dziś p. podkomorzemu halickiemu, na utulenie żalu domu ich, i że człowiek wielce rycerski, poczciwy i gospodarz dobry, jeśli się zechce do tego aplikować. SobJListy 536
  • - Zácżym rzęśiste z ocżu wilgich láć łzy muszę Ná utulenie/ żalu/ bowiem nie znayduię Inszey poćiechy nad tę/ ktorą z łęz formuię. BesKuligHer 76
ukojenie żalu
patrz: UKOJENIE
  • - [...] iako się Wm MP Frasowac pomogli tak tez Na ukoienie Zalu Naszego prezentią Swoią Na Żałobnym Chlebie w domu Naszym Stawic Się raczicie [...]. HerbOr XVII, 306 [spr.]
tulić żal
patrz: TULIĆ
  • - Po lewej ręce, zaraz wedle niego [Ernesta], Szedł nasz Marynarz, który aktu tego Nie chciał opuścić swojej siostry, ale Szedł w procesyjej tuląc w sobie żale. BorzNaw 170
  • - [Czarniecki] prowádzi ią [żonę] dla iey odpocznienia Potym lámencie, do swego złozęnia, Gdzie małą chwilę tuląc zale one Smutną, strápioną, Vwesela zonę. OblJasGór 40
miarkować żal
patrz: MIARKOWAĆ
  • - Wszakże iáko żáłowáć, ták y miarkowáć żal potrzeba, każdemu bowiem żyiącemu ná swiecie ták zgásnąć trzeba, każdy ferowánemu raz Dekretowi subesse musi. DanOstSwada VI, 7
ukoić się w żalu (sz. zm.)
patrz: UKOIĆ
  • - Czemu nie idziesz blizey pod te mury Ono twoy miły patrzy na cię zgory: Ledwie nie skona cosię tak frasuie Ze nic o tobie nie wie y nie czuie: Idź Vkasz mu się niechay się ukoi W okrutnym zalu, co mu w sercu stoi [...]. OblJasGór 99
  • - [Pozwana Regina Ruszkówna] bez dania przyczyny, przechodzącą tak matkę iako y córkę słowy słuchania uszu poczciwych niegodnymi zesromociła tak dalece, że się ludzie, przy tym będący, takowey złości widziwić nie mogli, a aktorki [powódki], zelżone, ledwie się w żalu ukoić mogły [...]. KsKrowUl 646
żal niepocieszny
patrz: NIEPOCIESZNY
  • - Tyś iest [Słowianinie] mężem w wolności/ tyś w sweywoli trupem/ Człowiekeś w stárey cnocie/ w nowym zbytku słupem. Co ia dziś wspomináiąc z żalem niepociesznym Iużem widzę zwątpiony w tym wieku nieszczęsnym […]. JurkLech Bv
żal nieutulony (sz. zm.)
patrz: UTULONY
  • - Dafnis, będąc od swej opuszczony Dorynty, tak żal nieutulony Swój wyrażał [...]. MorszAUtwKuk 19
  • - [...] WXca Mć ten swoy niezmierny y dotąd nie utulony żal racz umiarkować wielkim rozsądkiem swoim, tudziesz konformowaniem się do woli Boskiey [...]. DanOstSwada IV, 46
żal nieuhamowany
patrz: UHAMOWANY
  • - [...] najbarziey płakał brat iego [Ariodanta] rodzony, W tak nieuhamowanem zalu utopiony Ze ledwie na sie swoich rąk iego przykładem Nie obrocił y nie szedł za niem swiezem szladem. ArKochOrl 48v
żalem ściśniony
patrz: ŚCIŚNIONY
  • - Liszka się wtym wróci, Dziecięcia nie zastanie, oczy wzgórę rzuci, Ujźrzy: ano orlęta jeszcze dojadają Jej potomka i już go barzo mało mają. Westchnie żalem ściśniona, zemścić się nie może. VerdBłażSet 6
żalem przyciśniony
patrz: PRZYCIŚNIONY
  • - Anno eodem [...] umarł przyciśniony ciężkim żalem przez zabicie syna swego miły brat mój bliźniak, pan Stefan Cedrowski [...]. CedrPam 18
trzymać co na wodzy
patrz: WODZA
  • - Ten podźiał/ álbo Diwizie/ naypierwiey porobił Soliman wspaniały/ vpátruiąc wielką w tym sposobność dotrzymánia Woyska ná wodzy/ ktore iest iedyną podporą Páństwá Ottomáńskiego. RicWielJMon 215
  • - Ieżeli rzeknę; nie będę ták mowił, Iużem się dosyć wymowką ułowił. Iuż mię nowy żal zboiáżnią przenika, Z nietrzymanego ná wodzy ięzyka. ChrośJob 38
(po)puścić wodzę(e)
patrz: WODZA
  • - ...puściłá wodzę, ktorą rospustá cielesna trzymána byłá; zá czym począł człowiek nágość y nieposłuszeństwo ciáłá poczuwać. BirkNiedz 189
  • - Popuszczam komu wodzé/ tr. Rozpuszczam kogo. Permitto alicui licentiam: permitto omnia Kn 776
  • - ...pusc wodze rozkoszy, Pierwey, nisz ci włos siwy, ptaki spłoszy. PotSyl rkp 17
żal rozwodzić
patrz: ROZWODZIĆ
  • - I tam gdzie sobie swoi zal Krol z Czyrkas rozwodzi Nagle z cienia y z oney gęstwy tak wychodzi [Angelika] Jako się trafia wynisc z lasu lub iaskiniey Na scene lubo z Delu lub z Cypru Boginiey. ArKochOrl 7v
  • - Na cóż tu już żal rozwodzić? StanTrans 29
dość na /kogoś/ (/czegoś/)
patrz: DOŚĆ
  • - Potęga nieprziacielska iako więzniow udawali, miała byc na Piędziesiąt tysięcy, ale iako oko, i rozum ludzki osądzic moze, w boju nad Trzidziescie tysięcy zda się ze nie było, alie i tego dosc na nas było. VorLetSkarb 247
  • - Ale Pánie, wszákeś ty ná to przyszedł, ábyś od miásta do miástá chodził [...] á ná cożeś to w-iákimści mieście twoim ulgnął? Odpowiáda zá Páná nászego Chryzostom S. Dość ná Páná tey włokity [...]. MłodzKaz II, 154
  • - [Pewien człowiek] kiedy drudzy zá duszę swoię álbo cudzą, tysiącámi dawáli, stámi, przynamniey talerámi, ieżeli on położył dzięgę tám, álbo kwartnik, dość na niego było [...]. MłodzKaz II, 55-56
dość na jednego
patrz: DOŚĆ
  • - Dość ná iédnego/ ma co iéden robić/ Quae pastoris vnius dispendant curam [...]. Kn 138
  • - dość na jednego; ma co ieden robić. genug Arbeit vor einen. c'est assez de travail pour une personne. T III 257
dość z /kogoś/ będzie
patrz: DOŚĆ
  • - [...] dosc ze mnie będzie naypowaznieyszego znamienia, y naychwalebnieyszego Imienia twoiego wspaniałosci, Ze mnie Ludzie za zycia moiego (day Boze krotkiego) będą Zoną twoią mianowac [...]. SzołHist 12v
  • - Dosc z Ciebie będzie, cokolwiek zamyslisz nam tylko rozkazac, a do nas przynalezyc będzie, wszelkiego rozkazania twoiego naszą pilnoscią y silnoscią skutecznie dokazac. SzołHist 9v
nie dość na tym
patrz: DOŚĆ
  • - Iescze y dotąd nie wściągnął srogiego Iádu Syn wsciekły Zboru Kalwinskiego: Y niedość ná tym źe sług Matki czysty Przes szturm dobywał srogi y ognisty, Ale do złości y to wynaydował Aby w iey Swięta naybarziey woiował [...]. OblJasGór 825 [do spr.]
  • - Tegoz pisałem do ImPana Szuyskiego Starosty Zahalskie[go] za Zydem moim Łoiowskim Ulfem Monduchowiczem, ktory trzymał quindam uniego arędę. Niedość na tym iz iednę ratę nadto uziął ale też zabrał sztuk 14 bydła [...]. SapADiar 97
  • - A nie dość ná tym iż ten VIII. Pan świátá Koronę Polską vććił ták wielką godnością Nástępstwá/ ále też nád to dał iey y łuk hárcerstwá albo Herkulestwá swego [...]. DembWyw 91
dość na tym
patrz: DOŚĆ
  • - Dość na tym coś my tu do tarli, niewodz nas daley. PasPam 237
  • - Y gdyby się tylko kontentować rectitudine intencyi naszych, dość by było ná tym. DanOstSwada IV, 3
palma zwycięska ,
palma zwycięstwa ,
palma zwycięzcy
patrz: PALMA
  • - Smiele sobie poczynay, mocą Chrystusową grom przeklętego tego czártá, á bierz imię y pálmę zwyciężce. BirkNiedz 127
  • - Dway synowie ná hárcu będący/ y mężnie się z nieprzyiacielem potykáiący/ pálmę zwycięstwa y gorę nád onym otrzymawszy/ biorą od Hetmáná koronę. WojszOr 310
  • - Bo kto ták doydzie portu w życia swego biegu Czeka go pewnie pálmá zwycięska v brzegu. DamKuligKról 75
  • - Gdyby można Samuelu żalem dawnych wiekow zwábić pámięć świeżą, zeby się szczerze uważyło dla czego często ták wielo palm zwycięzkich w samym uwiędło kwiecie. DanOstSwada V, 8. DanOstSwada V, 8
już też dosyć
patrz: DOSYĆ
  • - A przecię y potym była poprawa, y tak to IUSZ TESZ dosyc, nigdy nie ma widzę konca, bo co moi dozor spraw w intratach, albo czasy, albo bliskosc granice y occasio przyniesie to WMć bendziesz chciał melioracy. OpalKListy 359
  • - Mości Pánie Bieykowski, y Brácie. Ivż też dosyć száleć, dwie lecie mineły, w ktorych ták wiele błędow, żeście Pánu Duchowieństwu, Szláchcie, Poddaństwu, rzekę nakoniec, dla łez vbogich krwawych, ktore niebiossá przebijáią, sámemu Bogu obrzydli. LubJMan 96
już dosyć (sz. zm.)
patrz: DOSYĆ
  • - Ledwie że mi się przyszło wzrostem trochę wznosić, Az mi źrzetelnym głosem rzeczono: już dosyć. SaadiOtwSGul 188
  • - Dla Boga MSCi Panowie dosyc iuz tey krwi. PasPam 244v
rozleganie się głosu
patrz: ROZLEGANIE SIĘ
  • - Rozlegánie się głosu/ rozgłos. Discussio vocis, [...] Quem in dolio cantantis vox per totum cum quadá disscussione percurrit ac resonat. [...] Kn 945
  • - Rozleganie się głosu, Erschallung; Schall von einer Stimme in der Luft. rétentissement, résonnement; son qui reste dans l'air d'une voix. T III 1893
gruczołek flegmisty
patrz: GRUCZOŁEK, GRUCZOŁEK, GRUCOŁEK
  • - [...] W Mozgu pokázuie się [...] siłá żył krwáwych, z tych pochodzą żyłki do gruczołkow flegmistych idące. KirchFac 74
  • - Podle tych pagorkow znáyduie się dziurá przydłuższá [...] idącá do gruczołká flegmistego [...] ktory flegmę álbo smárki oddzielá y do nozdrzow [...] przyprowádzá [...]. KirchFac 77
gruczołek gardłowy
patrz: GRUCZOŁEK, GRUCZOŁEK, GRUCOŁEK
  • - W gardle pokázuią się gruczołki gárdłowe. KirchFac 49
gruczołek płaczliwy
patrz: GRUCZOŁEK, GRUCZOŁEK, GRUCOŁEK
  • - W wielkim kąciku [oka] [...] potym pokázuie się gruczołek płáczliwy, ktory oddzielá humory wodniste. KirchFac 82
gruczołek poduszny
patrz: GRUCZOŁEK, GRUCZOŁEK, GRUCOŁEK
  • - W gardle pokázuią się gruczołki gárdłowe y koło uszow gruczołki poduszne. KirchFac 49
gruczołek prosiany
patrz: GRUCZOŁEK, GRUCZOŁEK, GRUCOŁEK
  • - [...] ktore są máluczkie iáko proso álbo iágły, zowią się gruczołki prosiáne álbo iagláne. KirchFac 48
gruczołek jaglany
patrz: GRUCZOŁEK, GRUCZOŁEK, GRUCOŁEK
  • - [...] ktore są máluczkie iáko proso álbo iágły, zowią się gruczołki prosiáne álbo [gruczołki] iagláne. KirchFac 48
gruczołek śliniasty
patrz: GRUCZOŁEK, GRUCZOŁEK, GRUCOŁEK
  • - Guziki álbo Gruczołki śliniaste, ktore oddzieláią ślinę [...] są w gębie nieźliczone. KirchFac 48
zaletnik uczciwy
patrz: ZALETNIK
  • - zaletnik uczciwy. ein Frener, der sich um ein Frauenzimmer bewirbt. poursuivant; qui recherche une fille en mariage. T III 2850
zaletnik nieuczciwy
patrz: ZALETNIK
  • - zaletnik nieuczciwy Verdächtiger [...]. coquet; qui aime les femmes. T III 2850
/coś/ niesporo idzie
patrz: NIESPORO
  • - [...] gdy zásie kto sam się prętko pánoszy/ y rychło bogácieie/ á máiętność Páńska/ y dobro pospolite ginie y rzeczy nie sporo idą/ tám iuż znáć że go miłość do pożytkow własnych/ więcey niż do Páńskich/ y dobrá pospol: przeciąga. StarPopr 147
  • - [...] im bárziey skępiec prácuie około gospodárstwá swego/ tym mu wszytko nie sporzey idzie. StarKaz II, 154
cyrkuł horyzontalny
patrz: HORYZONTALNY, HORYZONTALNY, CHORYZONTALNY
  • - Genetliakowie są to ci wieszczbiarze ktorzy z konstellacyi znákow Niebieskich czasowi rodzacego się człowieká przyzwoitych o cáłym życiu iego y wszystkich przypadkach: iáko to o postánowieniu, dostátkach álbo ubostwie, honorze, szczęściu álbo nieszczęściu w pewnych okkurencyách, długim álbo krotkim życiu, sposobie śmierci prognostyk swoy formuią. Czego dochodzą przez erekcyą figury. To iest 1mò cáły okrąg Niebieski dzielą ná cztery części przez dwa cyrkuły południowy y [cyrkuł] choryzontalny, á każdą z tych część [!] dzielą znowu ná trzy cyrkułámi prowádzonemi przez intersekcye cyrkułu południowego z [cyrkułem] choryzontalnym ktore 12. części názywaią 12. domámi Niebieskiemi [...]. BystrzInfAstrol 4 nlb
  • - Pryncypalne sekcye y cyrkuły dzielące ziemię są te. Oś ziemná z dwiema punktami polárnemi. Cyrkuł ekwinokcyonalny. Dwa cyrkuły tropiczne solstycyonalne. Dwa cyrkuły polárne południowy y pułnocny. Cyrkuły merydyonálne. Cyrkuły párallelowe. Cyrkuł choryzontalny. BystrzInfGeogr C1
  • - Cyrkuł Choryzontalny, iest to cyrkuł względem iakiego takiego mieysca ná ktorym zostaie ziemianin, z tegoż mieysca punktu prowadzony, dzielący ziemię ná dwie części, iedno pułsferze gorne, względem punktu Zenith nazwanego, ná ktorym iest ktory ziemianin. Ná drugie pułsferze dolne, za centrum tego cyrkułu choryzontalnego, maiące przeciwny punkt Nadir nazwany. BystrzInfGeogr C1v
  • - Ma [globus] cyrkuł Choryzontalny około sfery obwiedziony. BystrzInfGeogr L2
zegar horyzontalny
patrz: HORYZONTALNY, HORYZONTALNY, CHORYZONTALNY
  • - [...] zrysuiesz go [zegar północny] przez zegar Horizontálny [...] byleś twarz Horizontálną z stylem wywrocił ku ziemi [...]. SolGeom III 51
  • - Horyzontalny, poziomny. Horizontal-. horisontal. horyzontalny, słupowy albo poziomny zegar. Horizontal-Sonnen-Uhr. cadran horisontal. T III 454
godzina horyzontalna
patrz: HORYZONTALNY, HORYZONTALNY, CHORYZONTALNY
  • - [...] po obudwoch koncach linii, nápisz słowá Godziny horizontalne. SolGeom III 37
kompas horyzontalny
patrz: HORYZONTALNY, HORYZONTALNY, CHORYZONTALNY
  • - [...] náznácz []...] punkta potrzebne do postáwienia centrum, y wysokości Osi Niebieskiey w kompásách Horyzontálnych y ściennych. SolGeom III 36
równość horyzontalna
patrz: HORYZONTALNY, HORYZONTALNY, CHORYZONTALNY
  • - Rzecze mi kto, iż często wspominam horyzont i czasem nazywam go być równością horyzontalną, także liniją horyzontalną. AquaPrax 190
rzecz nieprzyzwoita
patrz: NIEPRZYZWOITY
  • - Decimus przykrym tknion odpowiedzeniem Nad rzeką wzywa Cesarza; imieniem. Ktoremu gdy się stawił, głosno czyta Dekret Senatu, co mu Gallią dał, Bez Konsulow zas rzecz nie przyzwoita Aby on w cudzą Prowincyą wglądał [...]. ChrośKon 130
  • - Dla czego po schodach wstępowáć, álbo zstępowáć, osobliwie z przysiąnku do pokoiow, rzecz nieprzyzwoita. BystrzInfArch E
kałaba Dywan
patrz: KAŁABA
rzecz nieprzystojna (sz. zm.)
patrz: NIEPRZYSTOJNY
  • - Szláchcicowi Polskiemu kupiectwem się báwić rzecz nieprzystoyna. StarPopr 134
  • - [...] nieprzystoyna rzecz polskim ięzykiem opisywáć ią [gonoreę]. CompMed 411
palpitacyja serca (sz. zm.)
patrz: PALPITACYJA
  • - Darmo miejscem rejestru swojego górujesz, kiedy to do każdej okazyi wakuje zawsze, kiedy dla przeraźliwej serca palpitacyi w nogi po tebinkach albo sromotny odwód pobudkę bijesz, uciekasz i konia oślep i bez miary silisz. MałpaCzłow 185-186
  • - Jako nie jest niewolniczy [stan małżeński], kiedy żona narowom lada jakim, przemierzłemu oprystwu, grubijańskiemu traktowaniu, wściekłej fantazyi i humorowi męża swojego, mąż wzajemnie niewytrzymanej hipokondryi, wymyślnej serca palpitacyi, zbytecznym pretensyjom, szacownej modzie i manijerze, nieprzełomanemu uporowi i złości małżonki swojej poddać się cierpliwie i zgryźliwie muszą, mając życie i zdrowie na dyskrecyi poprzysiężonego przyjaciela swojego. MałpaCzłow 218
  • - Pacyenci [...] przytym [przy ataku astmy] wielką serca Palpitacyą cierpią. BeimJelMed 586
  • - Z Palpitacyą Serca częstokroć mdłości niezmierne łączyć się zwykły. BeimJelMed 589-590
  • - W tey gorączce ustáwiczne bywáią poty, głowy bol nieznośny, ckliwośći, serca pálpitácye. VadeMed 250
święcone jajko
patrz: ŚWIĘCONY
  • - Posłałęm do Xiędza Piekarskiego prosząc o Swięcone Jayko [...] przysłał mi tedy y Baranka plackow iaiec dopierom zazył Swięconego. PasPam 67
parać się niewstydem (sz. zm.)
patrz: NIEWSTYD
  • - [Wenera] ták wiele sprosnych popełniłá złości: Bo się raz zległá z Marsem drugi raz niewstydem Páráła z Anchizesem, niegdy z Adonisem. DamKuligKról 204
  • - Niech żona moiá będzie cudzołożną, Niechay z nią pełnią wszeteczność bezbożną Wszyscy, ktorzy się paráią niewstydem. ChrośJob 114
abisyński imperator (sz. zm.)
patrz: IMPERATOR
  • - MOnárcha Abassyi, albo Murzyńskiey Ziemi Wyższey, od Patriotow názwany iest Magnus Negusch, to iest Cesarz: Europeyczykowie názywáią go ABYSSYNSKIM Imperatorem, nád 16. á według Kirchera nád 27. Kroleſtwámi panuiącym: z ktorych te znácznieyſze: Dafila, Barnagasso, Dangali, Dobas, Trigemahon, Ambiancantiva, Vangue, Bagamidri, Belegvanze, Angote, Balli, Fatigar, Olabi, Baru, Gemen, Fungi, Tirut, Malemba, Amara, Tigre, Xoa, Fazola, Goyam, Dambia, etc. ChmielAteny II 633
  • - ABYSSYNSKI IMPERATOR czy iest PRESBYTEREM, albo Popem Janem? ChmielAteny II 634
  • - Pierwszy Petrus Covillanius od Janá II. Krola Lusitańskiego umyślnie po to wysłany Badacz y szpieg, aby się o tym Popie Janie náleżycie wywiedźiał, ten udał się do Abyssyńskiego Państwá, gdźie widząc tamecznego Monárchę wiele podobieństwá maiącego z Krolestw wielu, bogactw y Ceremoniałow, do owego quond[m] w Azyi panuiącego Popa‑Jana, powrociwszy do Luzytanii, iak by dociekł rem certissimam, uczynił Imperátora Abyssyńskiego Popem Ianem, y názwał go Preste Jean [...]. ChmielAteny II 635
chodzić po persku
patrz: PO PERSKU
  • - Po Włosku chodzę/ nosze się/ po Pérsku etc. [...] Induo vestitum Persicum [...] i. vestior Persico more [...]. Kn 721
cyfra arabska
patrz: CYFRA
  • - Od nich Medicina, Matematyka, osobliwie cyfry Arabskie wzięły originem. ChmielAteny IV 447
żołnierska niekara
patrz: NIEKARA
  • - Zołnierska go [Wezyra] niekárá/ pospołu z swawolą Lekkomyślnych Jánczarow/ niepodobne bolą [...]. TwarSLeg 72
  • - Wodzowie drudzy Wymowki swe buduiąc, ze swywoli cudzy, A Zołnierskiey niekary ieszcze nie ukazą Oczu do tąd [...]. TwarSWoj 38
mieć z /kimś/ nieprzyjaźń (sz. zm.)
patrz: NIEPRZYJAŹŃ
  • - Ten niewolnik miał z jednym wezerem nieprzyjaźń [...]. SaadiOtwSGul 52
  • - Wielką z dawna nieprzyjaźń i niepojednany Zaciąg miał pewny szlachcic, Morandus nazwany, Z jej [Gabryny] mężem [...]. ArKochOrlCz III 159
przen.
zadatki nieprzyjaźni (sz. zm.)
patrz: NIEPRZYJAŹŃ
  • - [...] król Kazimierz dowiedziawszy się o danych od wojska polskiego pod Krakowem nieprzyjaźni Szwedom zadatkach [...] wprzód do Lubowle, miasta spiskiego, zjachał. JemPam 170-171
  • - [...] na jakimś bankiecie jmp. wojewodzina połocka wziąć miejsce chciała pierwsze jmp. wojewodziny trockiej [...] Ichmpp. mężowie wojewodowie trochę się powadzili o to i prędko potem pojednali; po pojednaniu w półtory niedziele na uczcie pewnej przypomnieli sobie dawne i świeże zadatki nieprzyjaźni. SarPam 338
wieść z /kimś/ nieprzyjaźń (sz. zm.)
patrz: NIEPRZYJAŹŃ
  • - Scipio Africanus, ktory zburzył Kártháginę/ wiodł wielką nieprzyiaźń z Gráchusem. StarPopr 49
  • - Niéprzyiaźń wiodę z-kiem/ záchodzę w-niéprzyiaźń. Inimicitias cum aliquo gero, suspicio, subeo [...] Contraho inimicitias [...] Iádę ná kogo [...]. Kn 518
prywatna nieprzyjaźń (sz. zm.)
patrz: NIEPRZYJAŹŃ
  • - [...] spolnie o dobrym Rzeczp. radźmy. To odpráwiwszy/ będzielić się potym chciáło znowu nieprzyiaźń prywatną otworzyć/ ia gotow będę. StarPopr 51
  • - Práwiesmy się ná koło iáko w studni kilkom, Wściekłym psom, y drapieżnym opądzáli Wilkom, Przystąpiły, czym wszytkie niszczeią narody Prywatne nieprzyiáźni, wewnętrzne niezgody [...]. PotPocz 45
żyć z /kimś/ w nieprzyjaźni (sz. zm.)
patrz: NIEPRZYJAŹŃ
  • - Zołnierz ten [...] w rzeczách y spráwách rycerskich/ dzielnieyszy był/ dla ktorey swoiey dzielności y śmiáłości/ częstokroć z samsiády w nieprzyiáźni żył [...]. SpInZąbMłot 295
  • - LAGANA [...] iest Ptak w nieprzyiaźni z Wielorybem żyiący, ktory tylko co pászczę otworzy swoię, ten Ptak aż do wnętrzności iego wdziera się, serce y wnętrzności iego pożera, y śmierć przynosi [...]. ChmielAteny1755 I 514
bez dosytu
patrz: DOSYT
  • - Béz dosytu [...] Citra satietatem [...], Citra fastidium [...]. Kn 21
  • - Dosyt. [...] 3) Uebermass, Zugabe. 3) surmésure. [...] 3) bez dosytu, dosytem mierzyć. T III 263
do dosytu
patrz: DOSYT
  • - Dosyt. 1) Zulänglichkeit, Gnüge [...] sufisance [...] 1) nigdy nie ma pieniędzy do dosytu [...]. T III 263
jeść do dosytu
patrz: DOSYT
  • - ieść do dosytu. sich fatt essen. manger tout son soul. T III 263
do nasycenia
patrz: NASYCENIE
  • - Y rzekł Mojzesz: Da wam Pan w wieczor mięso do jedzenia/ á chleb ráno do násycenia [...]. BG Wj 16, 8
do nasycenia
patrz: NASYCENIE
  • - Polowałem często, a zwłaszcza na niedźwiedzie wyjeżdżałem, ale bez szczęścia [...]. Zające zaś i liszki do nasycenia szczwaliśmy. ZawiszaPam 102-103
  • - [...] w domu twoim bywam, bo <ci> się napatrzyć dostatecznie w rozgarnieniu i rządzie, do nasycenia pojąć [...] nie mogę. MałpaCzłow 250
bez nasycenia
patrz: NASYCENIE
  • - [Królewicz] miłością Chrystusa zrániony Tego żądał, ktory ma bydż práwie żądány. Ktory iest wszytek słodki, wszytek pożądány. Y táki, ktorego my do wieku skończenia Nászego, mamy záwsze chcieć bez násycenia. DamKuligKról 216
  • - [Jozafat i Barlaam] Potym się, rzekszy Amen, obłapią wzáiemnie, Ciesząc bez násycenia swe żądze przyiemnie. DamKuligKról 281
nienasycone łakomstwo (sz. zm.)
patrz: NIENASYCONY
  • - [Przyczyna nędzy w Polsce] Wywożenie/ y wyganiánie z Polski do obcych narodow rzeczy potrzebnych/ z ktorych się dla niezbędnych pieniędzy/ y łákomstwá nienásyconego ogołacámy. StarPopr 141
  • - Alius verò ad negotiationem suam áby hándlámi/ przekupstwem/ y kontráktámi niespráwiedliwymi/ wygodził chciwości/ y nie násyconemu łákomstwu swoiemu. StarKaz 473
  • - Przebieżmy rożnych Panstw historie, uznamy, że zwyczaynie naywiększe w nich rewolucye, co ie y do zguby przywiodły, niepochodziły tylko z niepomiarkowaney ambicyi y nienasyconego łakomstwa [...]. LeszczStGłos 15
nienasycony krwi (sz. zm.)
patrz: NIENASYCONY
  • - Tu w polách rozłożystych ledwie przeyrzeć okiem Bissurmáńskich zástępow/ ktorych pod wysokiem Trzech stron świáta Arkturem krwie nienasycony: Ná onę ruszył woynę Ossman niezwalczony. TwarSLeg 18
  • - Strászny iest nie nasycony krwie Chrześciánskiey hellou, i Krolestw pożerca Otoman [...]. PisMów II 392
nienasycone oko (sz. zm.)
patrz: NIENASYCONY
  • - [Narcyz] pogląda/ leżąc między trawą silną/ Nienásyconym okiem/ ná piękność omylną [...]. OvOtwWPrzem 121
  • - Piekło y zatracenie, nie bywaią nigdy napełnione; ták y oczy człowiecze nie nasycone. BanHist 18-19
płaczliwy lament (sz. zm.)
patrz: PŁACZLIWY
  • - Usłyszał ten głos i lament płaczliwy Bóg z wysokości [...]. BorzNaw 142
  • - Poydę, ach poydę, z załobą okrutną, Worem okryty: gdzie podziemne gruby, Płaczliwy Lament, załosnem concentęm W rzewne stosuiąc Threny z Instrumentem [...]. PotPer 16
flegma vitrioli
patrz: FLEGMA, FLEGMA, FLAGMA
  • - Vkąszony[m] od bestiy iádowitych/ miánowicie/ od wężow/ ktore krolikámi zowią/ od korony/ álbo rożkow ná głowie máiących/ wielkim iest rátunkiem/ pierwey ránę wymywszy prostą wodką Koperwáserową/ ktorą flegmą vitrioli zowią. SyrZiel 176
psi rumen
patrz: RUMEN
  • - Piołyn biały ábo szyroki. Absinthium album, Absinthium vmbelliferum. Weysser wermut/ Kronen wermut. Ten nie wyrasta wzwysz tylko ná piądź. Kwiátu o sześci listeczkách białego/ nieco podobne kwieciu Psiego Rumnu: Ná káżdey roscze po ośmi ábo dziesiąci listkow/ od inych dobrze szerszego/ białego/ á lábrem wytráwánego. SyrZiel 458 [358]
rumień rzymski
patrz: RUMIEŃ
  • - Chomonilla Romana. Römischer Kamillen. Rumień Rzymsky. GuldOn 5
rumień śmierdzący
patrz: RUMIEŃ
  • - Cotula foetida, Amarisca Chamomylla sylvestris, foetida. Kröten od. Hundsdille/ Krötendille. Rumień Smierdżący/ PułRumień. GuldOn 6
rumieniec śmierdzący
patrz: RUMIENIEC, RUMIENIEC, ROMIENIEC
  • - Rumień, g. rumienia, vid. Rumianość. rumien ziele, rumianek, rumieniec. (chamaeleon) Hermelchen, Camillen. càmomille. psi rumień, rumieniec śmierdzący. (cotula foetida) Kuh-Dille, stinckende Camillen, Methran, Meterkraut. oeil de vache; camomille püante. T III 1941
psi rumien (sz. zm.)
patrz: RUMIEN
  • - Piołyn biały ábo szyroki. Absinthium album, Absinthium vmbelliferum. Weysser wermut/ Kronen wermut. TEn nie wyrasta wzwysz tylko ná piądź. Kwiátu o sześci listeczkách białego/ nieco podobne kwieciu Psiego Rumnu: Ná káżdey roscze po ośmi ábo dziesiąci listkow/ od inych dobrze szerszego/ białego/ á lábrem wykráwánego. SyrZiel 458 [358]
  • - Drugie [ziele wołowe oko]/ psiemu Rumnu/ ták liściem iáko kwiátem podobny/ że trudno podczás iednego od drugiego rozeznáć/ ieno że kwiecie tego Wołowego oká iest listkow szerszych/ á rożdżek mdleyszych. SyrZiel 780
  • - Rumien psi ábo śmierdzący. Rozdział 97. Cotula foetida: Amarisca. Comomilla syl. Foetida. Kröttendil. RUmien psi z káżdey miáry pachniącemu ták iest podobny/ że też częstokroć ich wielu sámym pozorem oszukawa/ rozumieiąc go zá pachniący. SyrZiel 803
  • - Psi rumięn/ Cytanthemis [...] Cotula foetida [...] Camomilla foetida [...]. Kn 895
  • - Psi rumien, ziele, la comamille. KulUszDyk 159
rumien rzymski
patrz: RUMIEN
  • - Bole vśmierza subtelnym przenikániem swym/ ktorym iest Roży podobny. A swym rozgrzewániem do oliwy może bydź przyrownány. Ale Rumien Rzymski pełny y niepełny. Tákże Rumien Angielski we wtorym stopniu są rozgrzewáiące/ y wysuszáiące. SyrZiel 793
  • - O Rumnách dwu Rzymskich. WEWłoskich kráinách najduie się dwoy Rumien okrom tego ktorysmy przed tym opisá[li] Chamomellum vtrumq; Romanum. Edle Hamillen/ Romisch chamillen. SyrZiel 801-802
rumien czarny
patrz: RUMIEN
  • - CHAMAELEON NOIR, qu'on appelle autrement CHARDONNETTE (qui a les seuilles semblables à l'Artichant.) RUMIEN czarny álbo bronátny inaczey zowią Ostropest co ma liście podobne KARCZOCHOM. DanKolaDyk I, 272
rumien brunatny
patrz: RUMIEN
  • - CHAMAELEON NOIR, qu'on appelle autrement CHARDONNETTE (qui a les seuilles semblables à l'Artichant.) RUMIEN czarny álbo [rumien] bronátny inaczey zowią Ostropest co ma liście podobne KARCZOCHOM. DanKolaDyk I, 272
rumien śmierdzący
patrz: RUMIEN
  • - Rumien psi ábo [rumien] śmierdzący. Rozdział 97. Cotula foetida: Amarisca Comomilla syl. Foetida. SyrZiel 803
polny rumien
patrz: RUMIEN
  • - Co Niemcom, to dziś może rzec Polakom cudniej, Że miesiącem nie chodzą w jednej sukni dwu dni. Widzisz strój, w jakim go Bóg stworzyć raczył w raju, Na wilku, na jeleniu, na psie, na buhaju, Ani się dąb odmienia, ani polny rumien; Lecz jeśli ludzie kształty wymyślają trumien, A cóż sukien nie mają? Choć piękna, choć szumna, Możesz w niej rzec staremu: żywa chodzi trumna. PotFrasz2Kuk II 228
rumien angielski
patrz: RUMIEN
  • - Bole vśmierza subtelnym przenikániem swym/ ktorym iest Roży podobny. A swym rozgrzewániem do oliwy może bydź przyrownány. Ale Rumien Rzymski pełny y niepełny. Tákże Rumien Angielski we wtorym stopniu są rozgrzewáiące/ y wysuszáiące. SyrZiel 793
rumień pachniący
patrz: RUMIEN
  • - Rumien psi ábo śmierdzący. Rozdział 97. Cotula foetida: Amarisca. Comomilla syl. Foetida. Kröttendil. RUmien psi z káżdey miáry [rumnu] pachniącemu ták iest podobny/ że też częstokroć ich wielu sámym pozorem oszukawa/ rozumieiąc go zá [rumien] pachniący. SyrZiel 803
syt miodowy ,
syta miodowa (sz. zm.)
patrz: SYT, SYTA
  • - Ale potrzebá/ żeby było dawáne [euforbium] z Bdelium/ z Trágacantem/ z Mástyką/ z Nárdusem Indyiskim/ Sytą miodową popiiáiąc/ álbo Migałową [!] polewką. SyrZiel 208
  • - Vszom záwrzedziáłym/ ropistym/ zágniłym/ y smrodliwym/ iest vżyteczna [żywica z pewnego drzewa rosnącego w Persji]/ w sycie miodowej rospuściwszy ią/ á knotek z fláytuchu vkręciwszy obmoczyć/ y w vszy kłáść. SyrZiel 224
  • - Soku z korzenia Kopru Włoskiego, z pitym miodem, ábo z miodową sytą, káżdego dniá poránu y ná noc dáiąc, po dwu łotu ná raz, toż czyni. SyrZiel 382
  • - Gruczoły twárde/ á boleiące otwiera/ Kopru Włoskiego miáłko vtártego proch w miodowey sycie ábo w pitym miedzie wárzony/ á potym z wieprzowym smalcem vmieszány y przykłádány. SyrZiel 391
  • - Syt miodowy/ [...] vide Miod pity. Kn 1094
  • - Aby się ospa prędko ná wierzch wydałá. Zażywáią ná to ludzie Rzepnego nasienia mocząc ie w piwie lub w sycie miodowey, lecz to dość słábe lekarstwo. PromMed 104
  • - Kąpieli w tey gorączce tákże są bárdzo pożyteczne, osobliwie z mleká, kogo stáć ná to, tákże z syty miodowey, y z wody z mlekiem zmieszáney [...]. PromMed 18
  • - syt miodowy, miod. Meth. de l'hidromel. T III 2227
  • - Sposob robienia syty miodowey ktorá się názywa Hydromel. Wezmi Wody czystey funtow dwanaście, Miodu prasnego funt [...]. VadeMed 182
barć miodowa
patrz: MIODOWY
  • - Także względem barci miodowych płacą fl.[orenów] 24. LustWielk 25
daktylowa pestka
patrz: PESTKA
  • - Daktyłowy. Datteln. de datte. § Daktyłowa pestka. T III 207
anielska czystość
patrz: CZYSTOŚĆ
gabinecik szklany (sz. zm.)
patrz: GABINECIK, GABINECIK, KAMBINECIK
  • - Gabinecik Szklany. - W tym pokoju Gabinecik Szklany, do którego drzwi szklane, w tafle wielkie w drzewo osadzone; tych tafli jest No 12. ZamLaszGęb 43
  • - Między temi oknami trzecie okno, alias szklanny Gabinecik, w którym pierwsze okno z przedpokoju wielkie, szyby w nim w drzewo osadzone; drzwiczki w tym na zawiaskach żelaznych, z haczkiem i skobelkiem żelaznym. ZamLaszGęb 47
rumianek śmierdzący
patrz: ŚMIERDZĄCY
  • - Ten Rumien iest ták bárzo podobny Rumienkowi smierdzącemu/ ktory Psim [rumienkiem] zowią/ że pozorem ieden od drugiego rozeznáć trudno/ sámą tylko wonią. SyrZiel 792-793
świętalny astronom
patrz: ŚWIETALNY
  • - Daley tenże Kalendarznik [Gwilhelmus, biskup paryski] pisze iż Świętalni znayduią się Astronomowie co 12. znakow Niebieskich całego Zodiaku Imionami 12. Apostołow nazywaią. DuńKal K
bot.
ruta ogrodna
patrz: RUTA
  • - Płynącym oczom/ Swierzbiącym/ y Gryzienie w nich vśmierza/ korzeń Kopru Włoskiego/ Rutá ogrodna/ Kmin kramny/ Bobki y Roża/ po rowney części/ w winie białym wárząc/ do połowice/ á tym raz y cztery przez dzień oczy wymywáć. SyrZiel 389
  • - Enema zas tak byc może sporządzona, Weźmi pułkwarty wody, garść ruty ogrodney, warsz, a przecedziwszy włoż sztukę masła niesłonego, lub cztery albo pięc łyżek oliwy, albo oleiu lnianego. BeimJelMed 16
niech będzie imię Boskie pochwalone (za /coś/)
patrz: POCHWALON, POCHWALONY
  • - In Iunio id est 21 Chorowałęm periculosissime [bardzo niebezpiecznie] ledwiem się od Fortki wrocił za co niech będzie Imię Boskie pochwalone [...]. PasPam 257
  • - Skonczylismy tedy Rok stary Niech będzie Imię Boskie Pochwalone w Mosinach 1659. PasPam 78v
niech Bóg będzie pochwalony za /coś/
patrz: POCHWALON, POCHWALONY
  • - Niech za wszystko Bóg będzie pochwalony, i że na nas turbacye dopuścił. [...] W których jeśli Mu się podoba i daléj nas trzymać, niech się dosyć dzieje świętej Jego woli [...]. ZawiszaPam 30
niech /komuś/ (Pan) Bóg błogosławi
patrz: BŁOGOSŁAWIĆ
  • - [...] małzonka moia porodziła syna [...] Niech mu Bog błogosławi, aby ros na chwałe iego swiętą [...]. VorLetSkarb 111
  • - [...] wydałem Curkę moię miłą Florencyo Katarzynę Tuszynską wStan Swięty Małzenski za IMSCi Pana Irzego Maliczewskie[go] [...] ktorey niech Pan Bog Błogosławi zcałym domem iey [...] DrobTuszInf 40
wszystko widzący (sz. zm.)
patrz: WIDZĄCY
  • - Lecz tayne oycoboystwo widzące wszystko wydało niebo. MikSil 185
  • - Boć wierzę, áni ia wszystko widzący Argus, áni też Atlas samowładnący, ábym tam ná rámionách sam zátrzymał Polonum Orbem. DanOstSwada I, 11
jabłko granatskie
patrz: GRANATSKI
  • - Chce mowić błogosłáwiona spráwiedliwa duszá: gdy ty mnie náuczáć będziesz świętey náuki twoiey/ w domu mátki moiey Kościołá Kátholickiego/ ia ostre wino vtrapienia/ nie ono Bábilońskie roskoszne: ia moszcz z iábłek gránátskich czerwonych; to iest/ krew twoię świętą pić będę: niechcę tu żadnych roskoszy ná ziemi/ ná lepsze się chowáiąc do niebá. BirkNiedz 101
  • - Stánął między cichym Moyzeszem/ á gniewliwym Heliaszem/ áby náuczył krolow y pánow tego świátá/ iákie máią mieć przy sobie senatory/ y iákich máią być obyczáiow; nie słodkich názbyt/ nie kwásnych też zgołá: ále iako mowił Henricus 4. Imper. Coby to byli iáko iábłká gránátskie/ nie słodkie/ nie kwáśne/ ále iákoby winniczki cierpkie: subacre quid; bo to heroglyphicum iego było: Malum granatum cum inscriptione subacre. BirkNiedz 225-226
graniste jabłko
patrz: GRANISTY
  • - Sercá drżeniu z melánkoliey: wziąć wodki Fiołkowey/ Borakowey/ z Wołowego ięzyká ziela po sześci łyżkách/ wodki z polney Ruty trzy łyżki/ syropu z Gránistych iabłek/ ábo z Cytryn kwaskowátego ośm łyżek/ zmieszáć/ á pić. SyrZiel 1450
  • - Dzieciom máłym dáiąc go [nasienia koriandru] po ćwierci łotá/ mniey ábo więcey według lat y wieku/ z sokiem gránistego iábłká/ morzy w nich glisty y wywodzi. SyrZiel 452
ostrygowa skorupa
patrz: OSTRYGOWY
  • - Item Absorbentia także są pożyteczne: weźmi Oczek Rákowych, korali preparowánych, ostrygowych skorup álbo Perłowey máćice, káżdego coć się zda, utrzyi ná subtelny proszek, daway po iednym skrupule w Wodce Cynámonowey. Ná bol Głowy w pospolitośći. PromMed 18-19
płat miejski
patrz: PŁAT, PŁATA
  • - W w tey Roli iest Gora ktorą Bargałowska nazywaią a te na Niwki y Pastwiska Mieyskie obroczo no, od ktorey zPłatu Mieyskiego Vrząd kazdy daie co Rok Złotych 3. do Koscioła Farnego Koscielnym. KomonDziej 101
  • - [...] iakos za dwa Roki Miasto te Summe po Złotych 25. płacząc do Skarbu Ząmkowego oddało, y Kwit otrzymało, Vstawiwszy wPłacie Mieyskim tey Decimy grosz ieden od Zagona w Roli, a drugi od Domu Kazdego ale to potym Vstało. KomonDziej 203
płat czynszowy
patrz: PŁAT, PŁATA
  • - Czynsz prywatny/ płát czynszowy od czégo/ Pensio [...]. Kn 109
płat dworny
patrz: PŁAT, PŁATA
  • - Ponieważ ta żydowska bóżnica stoi przeciwko, skąd mają wielkie krzywdy i do ich nabożeństwa niewczasy i przeszkody, tedy za prośbą onych pozwoliłem im te bóżnice znieść na te półtora placa, które mają kupnem od Andrzeja Kurniłowicza. Z których półtora placa mają wolnemi zostawać od płatu wszelkiego dwornego i od składek miejskich. JewPriv II 85-86
płat gromadzki
patrz: PŁAT, PŁATA
  • - Przy teyze okaziey przysądziła się oyczizna y zagroda po Stanislawie Szladze synowi iego Kazimierzowi Sladze, ktorą spłacieł bratu swemu naystarszemu, iako dziedzicowi własnęmu Błazeiowi Sładze za zło. polskich sto. Blazey iednak Szlaga wymowieł sobie pola częsci na wychowanie swoie do lat dwudziestu, ktorą zagrodę po wyściu tych lat dwudziestu wolno będzie odkupic, a Kazimierzowi zas Sladze wolno będzie w tey części dozywotnie zostawac, z ktorey to zagrody powinięn będzie robocizny y platy gromadzkie odprawowac, iako w xiegach odpisano, ktory zapisz stał się przy całey gromadzie. KsKasUl I, 367
płat roczny
patrz: PŁAT, PŁATA
  • - Chcąc się tedy Senat opátrzyc za wcżásu ná przyszłe potrzeby/ publikował Vniwersały swoie/ ze ktoby miał pieniądże v siebie leżące y chciałby ie in fidem publicam dáć na płát rocżny po 6. od sta/ że wezmie Rzecżpospolita od nich z kilká milionow. MerkPol 162
płat rolny
patrz: PŁAT, PŁATA
  • - Co sie tycze Ospi Iz Vznawszy to Commiszarze nasi ze te Role z ktorych Miesczanie Osep powinni byli dawac na Folwark Zamkowy Skupione są wolnemi ich od płaczenia tey Ospy Vczynili zachowuiąc iednak w czale in sze powinnosci ktore zwykli odprawowac Płatu Rolnego y ktore wydawaią tak Spitalowi iako y Koscielnym na Kazdy Rok tedy takze y my Dekret ten Commiszarski in toto approbuiemy. KomonDziej 110v
liszka zielna
patrz: ZIELNY
  • - Gąsienicá/ gąsionká kosmáta/ liszká ziélna/ wąsienicá/ wąsionká. Conuoluulus, Voluox, [...]. Vruca [...]. Kn 187
beszkiedzkie Góry (sz. zm.)
patrz: GÓRY
babia Góra
patrz: GÓRA
  • - Babia gora ma w sobie proszki y zioła do Aptyk idące. ChmielAteny II 334
Alpejskie Góry (sz. zm.)
patrz: GÓRA
  • - PADUS vulgo PO; od Grekow Eridanus nazwany, inaczey PHAETONTIS FLUVIUS, Jasna Swiata Rzeka, bo Faetonta Syna Febusowego upádkiem z Nieba obiaśniona Z łona Vezuli, albo Vezus wierzchołka iednego Gor Alpeńskich płynąca. ChmielAteny1755 I 563
  • - Alpeyskie gory, Alpy plur. die Alpen. les Alpes T III 5
babia góra
patrz: GÓRA
fliżanka zwierzchnia
patrz: FIŻANKA, FILŻANKA, FLIŻANKA, FILIŻANKA, FIŻANKA
  • - fliżanka zwierzchnia. Ober-Köpfchen tasse de dessus T III 343
fliżanka spodnia
patrz: FIŻANKA, FILŻANKA, FLIŻANKA, FILIŻANKA, FIŻANKA
  • - fliżanka spodnia. Unter-Köpfchen tasse de dessous; l'assiette de tasse. T III 343
wróbel trzcinny
patrz: TRZCINNY
  • - trzcinny wrobl (nm. Rohrsperling). KusWeg I2
  • - wrobel trzcinny. Rohr-Sperling. passereau cannier. T III 2620
z trefunku przypadły
patrz: PRZYPADŁY
  • - Tréfunkowy/ z-trefunku przypadły. Fortuitus concursus [...] Fortuitus euentus [...] Ktory się náwinął/ ábo/ Jako się kto náwinął. Kn 1153
  • - z trefunku przypadły. Trefunkowy. zufällig, von ungefehr geschehen. fortuit, arrivé par hazard. § nie unikniesz razom trefunkowym. T III 2333
bakałarz teologii
patrz: TEOLOGIA
  • - Brzeżewski continuator życia iego, z Matrykuły Doktorow w Akademii Krakowskiey dowodzi, że ten Michał 1460 między Bakałarzow Teologii był policzony. NiesKor II 195
smocza jama
patrz: SMOCZY
  • - do tego Czasu Zowią to Miesce Smocza iama. HerbOr 336
  • - Tym ja ślę wiersze, ten je czytać będzie, Co dawno chodzi z kusiem po kolędzie, Co nowicyjat odprawił w Lublinie Na Czwartku, co wie, jakie gospodynie w warszawskiej Baszcie, na Mostkach we Lwowie, co za szynk w Smoczej Jamie przy Krakowie. MorszAUtwKuk 310
milczkiem kąsać
patrz: MILCZKIEM
  • - Jeżeliby zaś kto miał psa takiego, lubo stroża dobrego, ktoryby milczkiem kąsał ludzi, tedy takiego psa powinien gospodarz na dzień zawsze wiązać przy domu [...]. DziałTWilkKutrz 188
  • - A ty z chowanym tygrysem i wilczkiem Łączysz się znowu, co to kąsa milczkiem [...]. MałpaCzłow 253
  • - [...] iak pies milczkiem kąsa. T III 834
otrzącać gruszki
patrz: OTRZĄSAĆ
  • - otrząsáć Gruszki y Iábłká ErnHand 26
jądrko gruszek
patrz: JĄDRKO
  • - Iądrko iábłek/ gruszék. [...] Semina plantarum, [...] Nucleus pomi, [...]. Kn 228
gdula ziemna
patrz: GRDULA, GDULA, GDULA, GDUŁA
  • - Gdulá ziemna/ ziéle. Rzépá léśna/ świniak/ świni chleb. Cyclaminus & Cyclaminum [...]. Kn 187
  • - nie kopię teraz Gduł ziemnych, ábo Cebuli. ErnHand 420
  • - gdula źiemna; rzepa leśna; świniak; świni chleb. (cyclaminum) Sau-Brod, Erd-Birne. pain de pourceau. T III 367
gdula ziemna mniejsza
patrz: GRDULA, GDULA, GDULA, GDUŁA
  • - Gdulá ziemna mniéysza/ Ciffanthemus [...] Cyclaminus altera. Kn 187
  • - Gdula źiemna mnieysza. (cissanthemus) kleine Glocken-Blumen, Speck-Lilie. le Cissantéme, espèce de pain de pourceau. T III 367
nie na dorędziu mi
patrz: NA DORĘDZIU, NA DORĘDZI
  • - nie na dorędziu mi. es ist mir nicht zur Hand. je ne suis pas en main. T III 255
zool.
afrykański słoń
patrz: SŁOŃ
  • - Epitheta Historica [...] Afrykanskie słonie. MikSil 47
wino szampańskie
patrz: SZAMPAŃSKI
  • - Koszykow do butell Wina Szampanskiego 4. ArchRadziw 1638 176, 38
  • - TRINGUER (Mot bas & populaire). (Faire de'bauche de vin, en faire carrousse) Potitate [...] Pergraecari [...] Tingomenas facere, Petr. PODPIIAC sobie chłystać słowo podłe y proste łykać [...] *Chłysneliśmy łykneliśmo dobrze wina Szampańskiego. DanKolaDyk II, 556
polna rozprawa
patrz: ROZPRAWA
  • - Ale iż i mnie co godzina rozprawy z nieprzyjacielem polnéj czekającemu, niewiele czasu na relacye zbywa, któréj oprócz tego głośne nowiny przynoszą, i WMci memu miłościwemu panu długą legendą czasu zabrać i głowy zabawiać nie chcę, przyjdzie mi na ten czas od tego supersedować. RadziwKSprawy 96
  • - Prace rycerstwa swego i odwagi pod te czasy z ciężkiemi szwankami ipso caelo adversante podjęte, że poczęte non in feliciter cesserunt, (bo i Bracławczyzna niemal wszytka oswobodzona, i nieprzyjaciel w kilku miejscach częścią szturmami, częścią polną rozprawą szczęśliwie gromiony, i na ostatek ad summas prawie angustias był przywiedziony, gdyby dalej osłabiałe suffecissent vires), zalecać wm. raczy J. K. M., abyście słuszne na nie chcieli mieć respekty. AktaKrak II/2 535
oczywista rozprawa
patrz: ROZPRAWA
  • - Tandem z wielkiéj burzy mały deszcz; pernoctata siła przemogła, bo gdy na dniu trzecim post captivitatem stawiony został personaliter do oczywistéj rozprawy, dekret favorabilius padł, po którym nakazano płacić szkody praetendis conditionaliter, że miał jp. Ogiński przysiądz corporaliter, jak jego własne a nieprotekcyjne towary były; post juramentum miało nastąpić wynagrodzenie. ZawiszaPam 298-299
  • - [...] przypusci [...] sprawe z Ichm PP Tatuszami do oczewistey rozprawy [...]. SapANot 146
z kim w rozprawie stać
patrz: ROZPRAWA
  • - [...] od czasu niemałego wspokoinym uzywaniu moim według starych granic i przez P. P. Commissarzow i Mierniczego przisięgłego zawiedzione, dzierzałem, a potym przed Sądem krolia Ie[g]omosci Relacyinym z Ie[g]o moscią Panem Macieiem Lettowem [...] o tez dobra wrosprawie stoiąc [...]. VorLetSkarb 209
weronika sycylińska
patrz: WERONIKA
  • - Weroniká Sycylinska. Rozdział 83. SyrZiel 609
rum moskiewskie
patrz: RUM
  • - Ra-pontyk/ Rum Moskiéwskie [...] Radix Pontica [...] Rha-ponticum [...] Rhacoma [...]. Kn 910
  • - Rum [...] rum ziele, neut (rhaponticum vulgare) gemeine Rhapontic. rapontic vulgaire. rum Moskiewskie, rapontyk. Rhapontic, Pontische Rhapontic, so in Russland am Flusse Rha wächst. rapontic du Levant, qui croit en Moscovie le long de la riviére de Rha. *rum Tureckie. Rhabarber. de la rubarbe. T III 1940
rum tureckie
patrz: RUM
  • - Rá-bárbarum abo Réubárbarum. Rum Turéckie [...] Rha-barbarum [...] Rheon [...] vide Rá-pontyk. Kn 905
  • - Rum [...] rum ziele, neut (rhaponticum vulgare) gemeine Rhapontic. rapontic vulgaire. rum Moskiewskie, rapontyk. Rhapontic, Pontische Rhapontic, so in Russland am Flusse Rha wächst. rapontic du Levant, qui croit en Moscovie le long de la riviére de Rha. *rum Tureckie. Rhabarber. de la rubarbe. T III 1940
na próżno
patrz: PRÓŻNO
  • - Ludzie rozumieiąc że to ná prozno obwołánie uczyniono, káżdy miał iáko pierwey broń w domu. PetrSEk 39
ciasto opłatczane
patrz: OPŁATCZANY
  • - ciasto opłatczane. Gefülltes in Oblaten gebacken. petite tarte aux fruits, ou aux confitures envelopées dans oublie. T III 1250
potrzebami opatrywać
patrz: POTRZEBY
  • - A on [mistrz kuźniczy] nas do żywności nászey potrzebámi opátruie: piniądzmi/ chlebem/ y szátámi. RoźOff M2
  • - Wielu [derwiszów] u siebie żywiąc, przechowywał i potrzebami opatrywał. SaadiOtwSGul 44
potrzebami opatrzyć
patrz: POTRZEBY
  • - W sobotę tamze maiąc JEoMsc wszelakiey zywnosci dostatek z sobą a widząc ze Panu Kamienieckiemu prouiantu iako w drodze było, nie staie, rybami, kilą dziesiąt beczek owsa y innemi potrzebami kazał go opatrzyc. PiasRel 16v
  • - Hetman Szwedów bić niechciał i na Synowca swego Krzywo poyrzał, gdy mu owych przeszło 2000 przywiodł - kazał ich do Lwowa odprowadzić, tam im wygodę w kwaterach wielką uczyniwszy Koszulami trzewikami i inszemi potrzebami opatrzył. OtwFDzieje 82
podług abecadła
patrz: PODŁUG
  • - W reiestrzach tych podłuk abecadła wpisana szlachta była, zaczym mnie skoro wedłuk abecadła prziwołano dobrze iescze zadnia [...]. VorLetSkarb 288
panicki przestrach ,
panicki strach (sz. zm.)
patrz: PANICKI
  • - Niosł [chorągiew] Henryk ale go Gdy Panicki strach obwiał uciekł precz z obozu. DrobOpow 100
  • - Gdy strach Panicki dacie, za Wisłą bespieczny Kto od waszey przewagi. DrobOpow 183
  • - W Panickim przestrachu Nikczemnemu swe zdrowie polecił był [duchowi]. DrobOpow 72
bractwo różańcowe
patrz: RÓŻAŃCOWY
  • - Przewielebny IMX Iąn Zerzinski Kanonik y Officiał na ten czas Krakowski Dał approbatią albo admisse Kosciołowi Zywieczkiemu Na Bracztwo Rozanczowe. KomonDziej 103
  • - Tegoz Roku Slachetny Pąm Tomasz Sląski Podstarosci na ten czas Zywiecki Sprawił y darował Kosciołowi Zywieczkiemu osobliwie Bracztwu Rozanczowemu Monstrantią Srebrną Złocistą w Slonce. KomonDziej 147
  • - [...] dano Gospodarzowi znać [...] a ten przyszedszy zadziwił sie Z czego do IM Xiedza Woyciecha Symelliusa Dziekana y Proboscza Zywieczkiego pobiegł, y oznaymił to gdzie z osobliwey Rady Xiedza Kazimierza Gałe[s]kiego Iezuity, y Xiedza Szymona Czadrzynskiego Praesidenta Bracztwa Rozanoczowego do Koscioła Farnego kazano go wziąc, [...]. KomonDziej 183
  • - Roku Panskiego 1686 Pro Festo Porciunsulae albo raczey Panny Mariey Angielskiey Swieto, Kompania Bracztwa Rozancowego z Koscioła Zywieczkiego na Kalwarią posła, cum magno concursu Ludzi, Panstwa Zyczkiego y tam przybywszy, od Grobu Naswietszey Panny Mariey, Processionaliter wyszedszy, do Klastora Kalwarieyskiego wesła [...]. KomonDziej 198v
głowa panująca
patrz: PANUJĄCY
  • - Nie porownaią z szczęściem Wolnych Narodow y Rzeczypospolitey, ktorych całość powszechne Civium miłość y zgoda trzyma, lubo przy głowie ale Wolnemi głosami obraney podług Prawá panuiącey. DanOstSwada II, 61
akwilieński patriarcha (sz. zm.)
patrz: AKWILIEŃSKI, AKWILIEŃSKI, AKWILEJEŃSKI
  • - Oprocź Weneckiego, iest actu Akwileieński Patryarcha, ob rationes Statisticas et Spirituales utrzymany w Mieście Udyná, w Powiecie Forojulieńskim vulgò Jl Friuli do Wenetow náleżącym. ChmielAteny II 149
  • - Tandem verus et legitimus do liczby pierwszych czterech Patryarchow Computatur PATRYARCHA Wenecki olim Akwileieński po zburzeniu Akwilei Miasta Włoskiego do Wenecyi przeniesiony, iako w wielu czytam Autorach. ChmielAteny II 149
seraglia arabska
patrz: SERAGLIA
  • - Seraglije arabskie – szkoły tureckie, w których nie inaczej się uczą arabszczyzny, jako uczy łacińskiego języka. TwarSLeg 168 marg.
wilcze łyko arabskie trzygranowite
patrz: TRZYGRANOWITY
  • - Wilcze łyko Arábskie trzygránowite/ Rozdział 167. Chamaelea Arabum Tricoccos, Oleastellum, Mezereum Arabum. Seydelbast. SyrZiel 1463
tygrys afrycki
patrz: TYGRYS
  • - Lwice was, okrutnicy, hyrkańskie zrodziły, Bestyjalstwo tygrysy afryckie mnożyły. Kto kiedy słyszał, czytał, że wojsko hetmana, Senatora, dobrego rozstrzelało pana? GlosŚwięc 68
dyspensa papieska
patrz: DYSPENSA
  • - [marg.] Dyspensá Papieska, o ktorey niżey. BirkEgz 21-22
  • - Dzieciom iego była Wuyną, y Macochą, co sie przecie stało za dispensą Papieską, lec znim tylko lat trzy mieszkaiąc Vmarł, y Wdową ią zostawił. KomonDziej 227
amaltei róg
patrz: AMALTEJA
  • - Ale trudno naturo w paragon iść z Bogiem, Który łask chciał mieć Matkę Amaltei rogiem. KochOgrTur 269
święta apostolska wschodnia stolica
patrz: WSCHODNI, WSCHODNY
  • - Do tegoż inuituie Religiey paritas, ktorą Monárchowie Ruscy od Swiętey Apostolskiey Wschodniey Konstántynopolskiey Stolice przyiąwszy, W. X. M. podáli [..]. KalCuda
Święta Wschodnia Apostolska Cerkiew
patrz: WSCHODNI, WSCHODNY
  • - [..] własnym torem prawdy Swiętey Wschodniey Apostolskiey Cerkwie y sam idziesz, y swoich tędyż prostuiesz? KalCuda C4
łupieżny okręt
patrz: ŁUPIEŻNY, ŁUPIEŻNY, ŁUPIEZNY
  • - Łupieżny okręt, Vaisseaux de pirates [...]. KulUszDyk 67
  • - [...] łupieżny okręt. Raub-Schiff. vaisseau des pirates; un navire des corsaires. T III 767
wojna szwedzka (sz. zm.)
patrz: SZWEDZKI
  • - A iezeli woynę zacząć toią nadobrym zacząc fundamencie że by koniec niekonfundował początku y że by tego co zaczniemy niezałować czego iest widoczny konterfekt Woyna Szwedzka. PasPam 138v
  • - Dalekich nie szukaiąc dowodow Szwedzka Woyna iakiey narobiła szkody y konfuzyiey Oyczyznie. PasPam 138v
  • - Tych, którzy Królowi Jmć asystentowali pod Rygą, nie tylko pieniędzy, ale też ludzi na tę wojnę szwedzką dodawali, niechaj wam Król Jmć wyda, takowych [...] potrzeba, abyście criminaliter sądzili. DiarSejm 192
bibl.
proroctwo Aggeuszowe
patrz: AGGEUSZOWY
  • - PROROCTWO AGGEVSZOWE. BG Ag tyt
burzący kartan
patrz: KARTAN, KARTANA, KARTANA, KARTAN, KARTUNA, KARTAUN, KARTAON, KARTONA, KARTAUNA
  • - Nie pierwey Hetman echo tryumfalne z burzących kartanow rozsyła; áż [...] połozywszy nieprzyiaciela, áż skronie zwycięskie laurem, ręce pálmą ukoronuie. PisMów II 229
bankierski kram
patrz: KRAM
  • - Bánkierski kram/ stoł. Argentaria taberna [...] Mensa [...] Argentaria [...] Mensa publica. Kn 14
  • - bankierski kram, stoł. T III 22
ćwiczenia pokutne
patrz: POKUTNY
  • - [...] żadnego sposobu skutecznieyszego wierni Pańscy ná wypłacenie/ y zasłużonego karániá Boskiego odwrocenie/ nienaydowali/ iáko ten/ gdy z żalem serdecznym przez modlitwy/ posty/ iáłmużny/ umártwienia/ y inne ćwiczeniá pokutne/ dosyć za grzechy czynili. BujnDroga 103
leżeć jako bydlę zarznięte
patrz: ZARZNIĘTY
  • - Ztał się zal na sercu [...] patrząc na owego rozsiekanca [...] kiedy lezał iako bydlę iakie zarznięte w Swoiey krwi. PasPam 244v
larmo otrąbić
patrz: LARMA, LARMO, LARM
  • - Daią znac Posłuchowie ze wzburzone prochy Czy Tatary: czy zboyce wydaią Wołochy Larmo zatym otrąbią y gotowosc kazą [...]. PotWoj 63
żyd azjański (sz. zm.)
patrz: ŻYD, ŻYD, ZYD
  • - [...] tego syná Iádámowego/ ktorego niedoskonáłość Greckich y Lácińskich liter/ Sathem uczyniłá/ żydzi Azyáńscy/ Cháldeowie/ Arabowie/ y wszytka Azya [...] nie Sathem ále Scythem zowią. DembWyw 32
  • - Zá ktore vspokoienie ziemie V. Pan świátá iż Káiniány wysiekł/ ktorzy świát mącili názwány był Mątuściąłoch; iáko z Azyáńskich Żydow/ Cháldeow/ Arábow/ y wszytkich Azyanow/ ktorzy go nie Mathusale ále Mathuściálách; á wykłádáią to imię Mittens mortem ábo Nuncius mortis. DembWyw 37
Morze Arabskie
patrz: ARABSKI
  • - IZ leży między Egyptem, Palestyną, Syrią, Mezopotamią, Perskiego y Arabskiego morza odnogami zawarta. ChmielAteny IV 446
Morze Atlanckie
patrz: MORZE
  • - Afrykański Kray GVINEA po nad morze ná mil 300. rościągniony, od Pułnocy ma Nigrytanią, od Wschodu Biafarę, od Záchodu morze Atlanckie. ChmielAteny II 632
  • - OCEAN tenże płynąc ná Zachod, názywa się Oceanus AEthiopicus, potym Morzem Atlantckim od Gory Atlas, potym OCEANEM Francuskim, Kantabryiskim od Kantabryi, Akwitańskim od Akwitanii, Brytańskim od Brytannii Insuły, Hybernicus od Hybernii, Caledonicus od Kaledonii, to iest teraźnieyszey Szkocyi, Niemiecki od Niemcow. ChmielAteny1755 I 450-451
  • - Ná Morzá ták że Atlanckiego srodku, táż acus swoiey ná żadne stronę nie ma deklinacyi, iáko świádczą mądrzy morscy Peregrynanci, Pater Faillandier płynący do Indyi Oryentalney Roku 1711 y Milliet de Chates w Xiedze drugiey Nawigacyi. ChmielAteny1755 I 557-558
  • - Na Insule Madorze na Morzu Atlantckim iagody Winne dłuższe nad cztery dłonie, według Kadamustiusza. ChmielAteny IV 644
Morze Atlańskie
patrz: MORZE
  • - Są te Insuły ná Morzu Atlańskim, w liczbie siedm. ChmielAteny II 661
Morze Środkoziemne
patrz: MORZE
  • - FRANCYA dźisieysza [...] Od południa Morzem środkoziemnym, od Záchodu Gorámi Pyreneyskiemi y Oceanem Akwitańskim, od pułnocy Brytańskim zásłania się. ChmielAteny II 45
  • - GEOGRAPHIA námieniona ná Wodę y Ziemię dźieli się. WODA subdividitur ná Morze, á te iest albo Uniwersalne, to iest Oceanus,[...] Drugie Morze iest Partykularne, názwisko biorące od kráiu, ktory oblewá, náprzykład Siculum Mare od Sycilii. Inne Morze śrzodkoźiemne, inne co się zowie Sinus, etc. ChmielAteny II 6
  • - Barbarya naypierwsza idący z Azyi ku Afryce, ktora iest wielkim Kráiem Pomorskim od Europy ná 600. mil po nád Morzem Srodkoziemnym rościągniona. ChmielAteny II 628
Morze Śrzódziemne
patrz: MORZE
  • - Iakoz początek namienionego Władysława nad Zamiar był dobry, bo Ian Korwin pospolicie Hunniades przezwany dwa razy w Roku 1447 y 1442 na głowę turków pobił Do tego Ze flotta Chrzesciańska na morzu Srzodziemnym będąca także gruszkow nie Zasypiała w popiele. IntrHist 98-99
  • - CHIO ou Kio, (Ilse de l'Archipel.) Chios, genit. Chii, f. [...] CHIO álbo Kio Wysep na morzu Greckim álbo srzodziemnym. DanKolaDyk I, 305
  • - ME'DITERRANNE'E ou LA ME'DITERRANNE'E ou INTERNE Mare Mediterraneum, genit. maris mediterranei, neut. SRZODZIEMNE morze. DanKolaDyk II, 247

patrz: MORZE
gajek winotyczny
patrz: WINOTYCZNY
  • - Arbustiuus locus. Lasék/ gaiék winotyczny. Kn 348
lekce poważany
patrz: POWAŻANY
  • - Ukąszenie choć naymnieysze od psa wściekłego lubo wilka, nie ma bydź lekce powáżáne, ale zrazu iak naypilniey opatrzone [...]. VadeMed 96
lekce sobie poważyć
patrz: POWAŻYĆ
  • - Ták Vwákáryká świętego [...]/ o pokućie świętey kazącego/ gdy dway młodźieńcy lekce sobie poważyli/ słucháiąc go/ y náśmiewali się z niego/ sromotną śmierćią od robactwá roztoczeni pomárli. StarKaz II, 94
  • - [...] ten ktory to słyszał Marcus Cedicius przyszedł doSenatu y opowiedział ale ze Człowiek był prostego Pospolstwa rodu lekce to sobie powazyli Rzymianie [...]. PotPrzyp 9
lekce poważony
patrz: POWAŻONY
  • - Z swych lekce powazonych sił wiatry gniewliwe Poczeły wody mieszac y wały straszliwe Miotac [...]. ArKochOrl 15
Paraliżowe zielę
patrz: PARALIŻOWY
  • - Wziąć [...] Páráliżowego ziela/ álbo Bukwice białey [...] po garści. SyrZiel 1202
  • - Páráliżowym zielem/ [nazwano] od skutku. SyrZiel 1425
  • - Páráliżowe ziéle/ v. Bukwicá biała. Kn 670
  • - Primula vera [...] Biala Bukwica/ Przeświośnia/ Paralizowe ziele. GuldOn 15
Wódka paraliżowa
patrz: PARALIŻOWY
  • - Wodká Páráliżowa do nácieránia. PromMed 60
  • - Oprocz Bálsamu nácieráć głowę często wodką Páráliżową z mrowek zrobioną. CompMed 115
Alkoran Mahometski
patrz: MAHOMECKI, MAHOMECKI, MAHUMETSKI, MAHOMETSKI, MACHOMECKI, MACHOMETCKI, MACHOMETSKI
  • - Wiec też y Gabor Bentel Woiewodá Erdelski/ Kálwińskiey wiáry interpres, á powiedáią że Alkoranu Máchometskiego obrońcá/ ktory páná swego Batorego zábiwszy zdrádą ná iego mieyscu vśiadł/ ktorego MONOCROMA tákie iest/ iáko go Węgrowie sámi nápisáli/ áby go świát znał ludźiom pokazáli. ZrzenNowiny C2
atłas chiński
patrz: ATŁAS, ATŁAS, HATŁAS, GATŁAS
  • - Rabdeszandr Błękitny z Hinskiego Hatłasu. ArchRadziw 1638 2, 159
atłas florenski
patrz: ATŁAS, ATŁAS, HATŁAS, GATŁAS
  • - Tegoz Ordynowałem Tynfow dziewiędziesiąt za atlas Florenski dla ImP Kasztelanica [...] wzięty. SapANot 278
atłas karmazyn
patrz: ATŁAS, ATŁAS, HATŁAS, GATŁAS
  • - 2 łokcie atłasu karmazynu po zł 6/20. ŁugowPodr 244
półpalcowy atłas
patrz: ATŁAS, ATŁAS, HATŁAS, GATŁAS
  • - Nie dopytasz się teraz w sukniach owego wieczystego półgranacia, szkarłatu, fioletu ani w materyjach aksamitu, półpalcowego atłasu i adamaszku, zginęły i insze materyje od farby i gatunku uczciwie i pracowicie przystojne. MałpaCzłow 293
  • - Niepoprawne zródło
atłas wenecki
patrz: ATŁAS, ATŁAS, HATŁAS, GATŁAS
  • - Chwálą we Włoszech Krzyształ Wenecki y Dryakiew Wenecką, Konie Neapolitańskie, Winá Setyneńskie, y Albańskie, Sery Parmeńskie, Oliwę Genueńską, Hatłasy Weneckie, Kolczugę w pancerzach także Wenecką, á naybardźiey piękne tey Rzeczy‑Pospolitey Rządy. ChmielAteny II 215
Jeremiaszowa lamentacja
patrz: LAMENTACJA
  • - Iuż też tego się Oyczyzná nászá wyczekáłá/ że nic nowszego/ tylko coby Requiem, nic milszego/ tylko coby z Ieremiaszowey Lámentáciey/ nic wdźięcznieyszego/ tylko coby z plánktow y z threnow pochodźiło/ widźieć y słyszeć nie może. WojszOr 101-102
lamentacja Boga
patrz: LAMENTACJA
  • - Ta Chaldaica Paraphrasis nie wiele Czytelnikowi przynosi pożytku, ile Rabińskiemi zagęszczona fabułami, o dwoch Messiaszach, o Lamentacyi Boga, o Wniebowstąpieniu Moyżesza y ułupaniu Tablic z Tronu Bożego szafirowego, baiąca. ChmielAteny III 589
lamenty Jeremiaszowe
patrz: JEREMIASZOWY
  • - Uczynił też y Ieremiasz nárzekánie nád Iozyaszem/ ktore przypomináją wszyscy śpiewacy/ y śpiewaczki w lámenciech swych o Iozyaszu/ áż po dziś dzień: y wprowádzili to w zwyczaj w Izráelu. A zápisano te rzeczy w lámenciech Ieremiaszowych. BG 2Krn 35, 25
Ocean Atlański
patrz: ATLAŃSKI
  • - Lecz nic bárźiey nie rátowáło rozszerzenia sekty iego iáko powodzenie ná woynách/ y rozmáite zwyćięstwá: gdyż Máhomet poráźił Persy/ został Pánem Arábiey: wypędźił Rzymiány z Siriey: á iego następcy potym rozszerzyli páństwo od Eufrátesu/ áż do Oceanu Athlántskiego; y od rzeku Czarney/ áż do gor Pireńskich: y nád to pośiedli byli Sicilią/ náieżdżáli Itálią y przez 300. práwie lat vstáwicznie/ przybawiáiąc sobie páństwá/ ábo trapili/ ábo podbiiáli/ wschodnie y zachodnie kráie. BotŁęczRel IV 147
  • - [...] á trwáło to ich sczęśćie ná woynách przez 300. lat/ pod ktorymi pośiedli wszytko to co leży miedzy rzeką Abiánem/ Oceanem Atláńskim/ y Hiszpánią/ y Sicylią/ y część Itáliey/ tákże y Fráńciey [...]. BotŁęczRel IV 210
  • - MORZE MEDITERRANEUM, albo Internum iest Srodko Ziemne, Wewętrzne, z tey racyi nazwane, iż OCEAN Atlański od Zachodu Słońca per Fretum, toiest Ciasne Morze, wpadłszy między Gory Kalpy, od Hiſzpanii stoiącey, y Abyli od Afryki, ie rozdzielił, ktore Herkulesowemi nazwano Kolumnami, że się aż tam Męstwem oparł; tam tedy mowię OCEAN wpadłszy, między Europą, Afryką, y Azyą, rozlewa się, dlatego od srzodka tych Części Swiata, Srodko Ziemnym nazwany, a przy weściu iego w te Części Swiata, zowie się Fretum Gaditanum, od Insuł Gades bliskich, vulgo Cadix; albo też Fretum Herculeum, że Herkules z Afryki do Hiszpanii tamtym się Ciasnym Morzem przebráł. ChmielAteny1755 I 554
  • - Rzeka Nilus siedmiu kanałami wpada w morze Medyterran; drugá Niger od ieziora Niger Etyopskiego 7. odnogami, wpada w Ocean Atlański. ChmielAteny IV 544
Ocean Afrykański
patrz: AFRYKAŃSKI
  • - Ná Oceanie zaś Amerykańskim, y Afrykańskim co raz nowe wyspy się znayduią. BystrzInfCosm H1
wyschnąć na wiór
patrz: WIÓR
  • - Ten [nieszczęśliwie zakochany] wysechł iak wior, w zamyśleniu wszytek... DrużZbiór 545
jak zagorzały kot latać
patrz: ZAGORZAŁY
  • - [Zalotnik] już ci czołem bije, po ziemi się tara, na komplementa wywnętrza, nogi całuje i liże, z trzewika brud żłopie, na wągiel się pali, sztafiruje, umizga i oblizuje, z godzinami w zawody jak zagorzały kot lata, pod zorze się pławi, w nocy nie sypia [...]. MałpaCzłow 255
lecieć jak oparzony (sz. zm.)
patrz: OPARZONY
  • - [...] drudzy porzuciwszy sprzęty [...] iak oparzeni oslep nie wiedząc dokąd lecieli. HistBun 21
  • - [...] nie mogąc wytrzymać lecieli iak oparzeni iedni w staw, drudzy w Upusty, inni w błota, a iak mogli insi uciekali. HistBun 4v
lotowe sieci
patrz: LOTOWY
  • - Myśliwiec […] ma vważáć mieysce Ptakow [kuropatw] y dispositią, dopiero lotowę [!] Sieci, ná żerdziach wysokie, otroki rozstawiać, y zwolna ku nim sobą napędzić, á ták według czasu, y potrzeby owe zbierze y okryie Ptaki. HaurSkarb 284
  • - lotowe sieci. Jägerey: Tiraß, grosses Streich-Neß Vögel zu fangen. chasse: traineaux, plur. tirasse [...] pour prendre les oiseaux § lotowe sieci na tykach bywaią na chruściele, na kuropatwy. T III 757
miesiączne czyszczenie białogłowskie (sz. zm.)
patrz: MIESIĘCZNY, MIESIĘCZNY, MIĘSIĘCZNY, MIESIĄCZNY
  • - Czyścienie miesiączne białogłowskie nád przyrodzenie zátrzymáne, wzbudza Piołyn z miodem utárty, ná prog łoná náciepley przykłádáiąc. SyrZiel 341
  • - Miesiączne czyszczenie białogłowskie záwściągnione wzbudza y wywodzi, kwintę miáłko utártego Piołynu z winem piiąc. SyrZiel 342
skrzynka białogłowska
patrz: SKRZYNKA
  • - Skrzynká białogłowska do rupiéci/ Riscus [...] cista pelle contecta [...] v. Mácloch. Kn 1011
białe mięso
patrz: MIĘSO
  • - Iż w Wieprzu iest białe mięso/ ślin y flegmy do ust przyczynia dla tłustości tuczy: że ospały tak iako y świniá/ sen spráwuie/ ponieważ płodne nie płodnym służy. HercBan 31
baszta murowana do obrony
patrz: MUROWANY
  • - Básztá murowána do obrony/ Propugnaculum [...] Procestria. Kn 17
baszta murowana
patrz: MUROWANY
  • - Basżta murowana, eine Citadelle. BierSłowa 3
bisior kręcony (sz. zm.)
patrz: KRĘCONY
  • - Zasłona kościelna ktora wisiáłá przed Arką testámentu z purpury y szkárłatu dwá rázy moczonego/ z bisioru kręconego/ y hiácinthu byłá robiona. BirkNiedz 450-451
kondemnata aresztowana
patrz: ARESZTOWANY
Ocean Amerykański
patrz: OCEAN
  • - Ná Oceanie zaś Amerykańskim, y Afrykańskim co raz nowe wyspy się znayduią. BystrzInfCosm H1
Marmur paryjski
patrz: PARYJSKI
  • - Naprzod puścił cztery ściany/ z mármuru Páriyskiego/ to iest białego wewnątrz. WargRzym 53
aplikacja czyszcząca
patrz: CZYSZCZĄCY
  • - Na Ozenę, wprzod ćiáło dobrze przepurgowawszy ápplikácye czynić czyszczące, á potym goiące. CompMed 57
baran czyszczony
patrz: CZYSZCZONY
  • - Skop/ báran czyszczony. Veruex [...] Veruex sectarius [...] quod sectus sit. Kn 1006
  • - Baran czyszczony; skop. ein Schöps. un mouton. T III 23
baran nieczyszczony
patrz: CZYSZCZONY
  • - Báran niéczyszczony/ Aries [...] vir ouium. Kn 14
Insuła Gadytańska
patrz: GADYTAŃSKI
  • - Philostratus, zaś pisze że formalne były kolumny Miedźiane ná Wyspie Gades: A Strábo świadczy, że złote ná ośm łokci wystawione w Mieście Gadyana ná teyże insule Gadytańskiey, gdźie stanąwszy Marynárze Ofiary czynili Herkulesowi, maiąc go pro Deastro według Noniusza Autorá w Hiszpańskiey Historyi. ChmielAteny II 25
na niczym nie schodzi
patrz: SCHODZIĆ
  • - Stanąłęm w Bereniczu [Berezynach] Wiesto iest ale tez nąm nietrzeba było Miasta kiedy na niczym nieschodziło. PasPam 173
  • - Nieschodzi widzę na niczym Niebu obmysla mu Panięnska mądrość to wszystko czym by się iego mogła chełpić y z dobić wyniosłość. PasPam 282
jako się Bogu podobało
patrz: PODOBAĆ SIĘ
  • - I tak się musiało ztac iako się Bogu podobało nie iako Ludziom. PasPam 225v
póko się /komuś/ podoba
patrz: PODOBAĆ SIĘ
  • - Nauczyło się [wydra] [...] Bobrować sobie po Stawach po rzekach poko się iey podobało według swoiey natury. PasPam 255
aloes /(czymś)/ wypłukany
patrz: WYPŁUKANY
  • - Aloesu wypłokánego puł ćwierci łotá, Miodu białego pátoki cztery łoty, zmieszay y zápuszczay w kąciki oczu. PromMed 31
  • - Weźmi Aloesu wodką Bábczáną wypłokánego trzy ćwierci łotá. VadeMed 127
drukarnia akademicka
patrz: DRUKARNIA
  • - HISTORYA POLSKA Z opisaniem Rządu i Urzędów Polskich przez J.W.Jmśći X. WŁADYSŁAWA ŁUBIENSKIEGO Pisarza W. Koronnego teraz Arcy-Biskupa Gnieznieńskiego Prymasa Korony Polskiey I W.X.L. NAPISANA Na cztery Częśći PODZIELONA, á na żądanie wielu PRZEDRUKOWANA. w Wilnie w Drukarni J.K.M. Akademickiey Societatis JESU, Roku Pańskiego 1763. ŁubHist s. tyt.
anioł przepaści
patrz: PRZEPAŚĆ
  • - Miały nad sobą [szarańczę] krola anjoła przepaści ktoremu imię po żydowsku Abbadon/ a po Grecku ma imię Apollyon. BG Ap 9, 11
galareta z nóżek wieprzowych
patrz: GALAREDA, GALRETA, GAŁARETA, GAŁARYDA, GALARETA, GALARETA
  • - galareda z nożek wieprzowych. Gallert von Schwein-Füssen. bas de foïe; gelée de piez de cochon. T III 358
oset pawłoczny
patrz: PAWŁOCZNY
[kosaciec] macedoński
patrz: KOSACIEC
  • - Wtóre mieysce ma Mácedoiński [kosaciec]/ iáko Plinius ná mieyscu przerzeczonym pisze. SyrZiel 5
petra ventur(ina)a
patrz: PETRA
sierdzit a nie duż
patrz: SIERDZITY, SIERDZIT, SIERDZITY, SERDYT, SIERDZIT
  • - Gniew béz-śilny/ nié iést śiłny. Sierdzit á nié duż. KnAd 257
  • - [...] jusz się nato Romulus dawno nagotował y tylko go doszła o nich wiadomość wychodzi z Woyskiem przeciwko nim, azesię byli dla plondrowania Ceninenses rozsypali, lekką znimi pokazał utarczkę Ze im prawdziwie ta przypowieść służy Acz dureń kożdy Serdyt ane duży. PotPrzyp 12
  • - gdyby był Dawid nie człowiek żołnierzki, toby był kto snać pomyślił:Dawid nász serdyt, á nie duż, niewieć drogi do szábli, wieczny będźie nieprzyiaćiel, ieżeli czekáć będźie áż go Dawid zábiie. Ale że Dawid mężny, áni ty lwie, áni ty niedźwiedźiu nie náwiiayćie się, á Goliatowi i miecz, i włocznia nie pomoże. MłodzKaz II, 135
  • - LION [...] Gloriarum plenior sine virtute. [...] TYLKO go gęba: Serdyt á nie duż. Lew thorzem podszyty. DanKolaDyk II, 206
  • - śierdźit a nie duży. er ist sehr zornig und hat doch keine Gewalt. c'est un homme colèrique sans pouvoir. T III 2019
serdyt i duż
patrz: SIERDZITY, SIERDZIT, SIERDZITY, SERDYT, SIERDZIT
  • - [...] to widziem ten Krol Polski teráźnieyszy serdyt y duż/ rozumielismy że odiedzie zimie/ á on nie myślił o tym w Polszcze sie ten vrodził/ y ma serce Polskie nie záięce : co większa rezolut ná wszytko/ bo sie sam (iáko od nászych słyszemy) nie szánuie/ ále iák w nocy ták y we dnie máło co spi/ ále prácuie. NowinyMosk A4
  • - Staroscina w decembrze nakoncu spodziwasie y dobrze zenieprendzy gdysz dopiro[...] poiade tak wkondemnaty wlas Starosta Jak koń po uszy wbłoto posponuiąc Prawo. Akto tak serdyt trzeba beło byc y dusz ale gadał aprawa nie pilnował skompiąc naprawo teraz wyda wiecy nakondemnaty [...]. CzapKListy 53
żołnierz pieniężny
patrz: PIENIĘŻNY, PIENIĘŻNY, PIENIĘDZNY
  • - Żołdak/ żołdownik/ i. żołdowy żołnierz. żołnierz pieniężny. Kn 1445
prawn.
cesja prawa
patrz: CESSYJA
  • - [...] o co wszystko protestacia jest ode mnie w trybunale lubelskim uczyniona, do ktoreÿ prawnie dochodzic tak summÿ, jako y rzeczy w nieÿ opisanych, umysliłem, ze potym obaczywszy sie teyze summÿ własney moieÿ dziewięci tysięcÿ cessią y transfuzią prawa swego na mnie y dziatki moię uczynił. KsOw 23v
milczenie pytagoryckie
patrz: PYTAGORYCKI
  • - Toć przykázuię, y dawąm milczenie Pythágoryckie, to iest ábyś słoweczka nie pisnął, áż do lat piąciu. AndPiekBoh 100
żagiel wielki
patrz: WIELGIERZĄDY, WIELKIERZĄDY, WIELGIERZĄDY
  • - żagiel wielki. das grosse Segel. la grande voile; la voile du grand mât. T III 2825
wodniczy urząd
patrz: WODNICZY
  • - Wodniczy urząd/ Aquaria prouincia. Kn 1277
wrzał leśny
patrz: WRZAŁ
  • - Ługiem tedy przemywać go nie wadzi [...], w którym wrzał leśny abo polny ślaz, oman, groch abo soczewica, abo nawet otreby pszenne, abo w niedostatku tego, owsa snop cały... DorHip I 224
milionowe szkody
patrz: MILIONOWY
  • - Cokolwiek wziąłem ad reparandum, wedle regestru cum testimonio fide Dignorum złożyłem to ad tempus quietae Reipublicae w Skarbcu moim oyczystym Rakołupskim. Gdzie przy milionowych szkodach moich przez Saską inkursyą, y temu się Depozytowi dostało. KoniecJATestKrył 409
  • - Nie obmyślony na ostatnim sejmie certus fundus tak reparacyi artyleryi obojga narodów w cekhauzach, arsenałach, ludwisarniach, prochowniach i innych rekwizytach funditus zrujnowanych, aby wcześnie zabieżeć się mogło milijonowej szkodzie, jako też na utrzymanie fortec pogranicznych, mianowicie Kamieńca Podolskiego i drugich ukraińskich, requirit promptan et infalibilem od stanów Rzpltej provisionem et assignationem. InsOtwRzecz 260-261
  • - Naprzód w lecie nastały deszcze nawalne, zkąd niepamiętane od ludzi starych były powodzi, które milionowe szkody poczyniły w zbożach, nawet i budynki zabierały a ztąd nastąpiła niewymowna caristia zbóż i drogość. OtwFDziejeCzech 214
  • - A tak ufność Sasom ordynata przywiodła do konfuzyi i do milionowych szkód, bo ci niepoczciwi Sasi jeżeli komu dotrzymali słowa, niech potomne wieki z ich akcyi sądzą. OtwFDziejeCzech 253
  • - [...] gdyby byli Sasi natenczas przegrali, pewnieby była rzeczpospolita pomyślniejszemi kondycyami traktat zawarła, aniby był przeklętéj amnestyi tytuł dyshonoru narodu naszego o śmierć wstydliwą Łaściszewskiego i milionowe szkody nie pokrył furencyi saskiéj. OtwFDziejeCzech 293
bot.
szałwia ogrodna
patrz: SZAŁWIA
  • - Weźmi: Korzenia rozchodnikowego albo radicis cicoreae. Korzenia bistorta albo wężnik, każdego łot ieden. Ziołka prunella. Szalwii ogrodney. Psiego ięzyczka lub plantaginis minoris, każdego po pułgarści. Kwiatu roży Czerwoney, łot ieden. Roży włoskiey, lub flores ballaustiorum, pułłota. Albi Graci pułtory ćwierci łota. BeimJelMed 92
Wyspy Kanarskie
patrz: WYSPA, WYSEP
  • - KANARYA Wyspa od innych náyprzednieyszá, okrągłá, y może mieć 20. mil ná około, má Miásto Stołeczne tegoż Imieniá nád iednym Golfem Wschodnim, máiące Port wygodny, piękne y mieszkáne przez Gubernátora, y Parlament wszystkich Wysp Kanarskich, má y Biskupa swego postánowionego R. 1485. ŁubŚwiat 632
pończocha angielska
patrz: POŃCZOCHA
  • - Pończoch nicianych, angielskich, tuzin, sztuk dwanaście. WypARzewGęb 231
burzący kartan
patrz: BURZĄCY
  • - Nie pierwey Hetman echo tryumfalne z burzących kartanow rozsyła; áż [...] połozywszy nieprzyiaciela, áż skronie zwycięskie laurem, ręce pálmą ukoronuie. PisMów II 229
burząca armata (sz. zm.)
patrz: BURZĄCY
  • - Na to się zgodnie namowili [Szwedzi], Przeciw burzącey wyprawić armacie Ktora z Krakowa szła przy Kawalkacie. OblJasGór 73
  • - Część obozu Tureckiego y Szancow w ktorych naypotężnieysza armata burząca Turecka była zniesli woyska Moskiewskie. CzartListy 126
  • - Miasto Krakow zawczasu pochowali byli w Ziemię swoie armaty, a tak Szwed niewiedząc o nich ośmi tylko Mieyskich burzących armat wziął, które stały w Floryańskiey Bramie, i Mikołayskiej Forcie. OtwFDzieje 94
działo burzące (sz. zm.)
patrz: BURZĄCY
burzący granat
patrz: BURZĄCY
burząca kula
patrz: BURZĄCY
[Moździerz] burzący
patrz: BURZĄCY
amoniowy sok
patrz: AMONIOWY
  • - Więc ieszcze ci/ zkąd inąd rodzay swoy prowádzą; Iest ptak ieden/ co sam się záląga/ y rodźi; Phanix z sámego śiebie. Assyrską mową Phaenix; zioł/ ziárná nie szkodźi/ Lecz kádzidłem/ y żyie Amoniowym sokiem Ten pieć wiekow przeżywszy/ náwierzchu wysokiem Pálmy drżącey/ á między rozgi dębowemi/ Nosem/ y gniazdo ściele páznokty krzywemi. OvŻebrMet 386
fałeszny autentyk
patrz: FAŁESZNY
  • - Ukazał beł [Czelatycki] citatus na terminie fałeszny autentyk krakowskiej roboty: trzy wręby herb na nim. TrepNekLibDworz 365
mieć skórę ściętą
patrz: ŚCIĘT, ŚCIĘTY
  • - ENLEVER [...] Il a la peau toute enlevée de coups de fouët. Verberibus cutis rupta est. [...] Skorę ma wszystkę ściętą i zsieczoną od plag zbitą nápuchłą nábrzmiałą wzdętą. DanKolaDyk I, 513
ścięta śmierć
patrz: ŚCIĘT, ŚCIĘTY
  • - Scięta śmiérć [...] Capitale supplicium. [...] Poena capitis. [...] vide Gárdło 2. et Zabóy 1. Kn 984
zob żabia
patrz: ZOB, ZOBIA, ZÓB, ZUB, ZOB, ŻOB, ZOBIA, ZUB, ZÓB
  • - Rzęsá/ rzęsá wodna/ żábia zob' / méch wodny/ Dźiérzęgá. Kn 970
  • - zob żabia ziele. (lens palustris) Meer-Linsen. lentil de marais. T III 3029
zob ptasza, ptasza/ptaszy zob (sz. zm.)
patrz: ZOB, ZOBIA, ZÓB, ZUB, ZOB, ŻOB, ZOBIA, ZUB, ZÓB
  • - Członkom zemdlonym y sprácowánym/ Máść z niego á z Sáletry z oleykiem/ álbo z máśćią z Ptászey zobi/ ktorą Láćinnicy Cyprinum álbo Ligustinum zowią/ á z octem záczyniwszy/ tym członki sprácowáne y zemdlone mázáć [...]. SyrZiel 218
  • - W rokitowe koszyki zbierzcie ptaszą zobie, niech nagietkiem dokoła pierś obłożę sobie. HugLacPrag 130
  • - Wyniosłe topole, Smolna sośnia, świerk, jodła, twardy kapriole Pląsał dąb, grab, buk, klon, wiąz, brzost i fladrowany Jawor i z agarykiem czerwiem nietykany Modrzew, nuż miętkie lipy i zwiesiste brzozy, Z ptaszą zobią jarzęby, płonne wierzby, łozy, Gorzkie osne, cierpkie czeremchy, orzechy W fruktach smaczne skakały kasztany z uciechy, Pobrzeżne tamaryszki, rokity i prosty Świdw, kalina, leszczyna, trzmiel i wszytkie chrosty, Jasion, iwa, z błot olsza i jawołka polna. Herd, dereń — wybrykował jak koza swawolna. KorczWiz 10
  • - Folia Ligustri lub Ptaszy Zob, zgotowane z Mlekiem albo z Wodą, rozpadłe Wargi leczy. BeimJelMed 309
  • - Weźmi: [...] Korzenia Ptaszego Zobu alias Cyperi rotundi [...] połłota. BeimJelMed 349
  • - zob ptasza, drzewko oliwie i bzowi podobne, iagody kwiczołom, drozdom rodzące. (ligustrum) Rhein-Weide, Mund-Holz, Bein-Hölzlein, Hartriegel. troëne, frezillon. T III 3029
czopek chłodzący
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Záczym gdy nábrzmieią y zápalą się, przykładáć czopki chłodzące y rospędzaiące. PromMed 86
enema chłodząca (sz. zm.)
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Naprzod w káżdey gorączce pożyteczne są enemy chłodzące y odwilżáiące, tákie álbo podobne. PromMed 11
  • - Naprzod ieżeliby tá áffekcya to iest zátrzymánie uryny, [...] pochodziło z zápalenia nerek, albo gorącości uryny, dawszy chłodzącą Eneme, krwi upuścić. PromMed 136
julep chłodzący
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Item Emulsie to iest mleczká robione z nasienia Dynowego, Málonowego, Ogorczánego, Máku etc. tákże Iulepy chłodzące są dobre, osobliwie z máczku Polnego. PromMed 93
kąpiel chłodząca
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Kąpiel chłodząca, y odwilżáiąca, y urynę poruszaiąca służy y na wiátry. VadeMed 139
klistera chłodząca ,
chłodząca krystera
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Ckliwość wielka znosić się może klisterámi chłodzącemi z oleykiem rożánym y chłodzeniem gmáchu, o ktorym się wyższey powiedziáło. PetrSInst D4v
  • - Towarzysz nasz u Petery Bierał chłodzące krystery I tak skarżąc na gorączkę, Ukrywał szpetną świerzbiączkę. MorszAUtwKuk 312
konfekt chłodzący:
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Nie zániedbyway syrupow/ tákże y konfektow zażywáć chłodzących. SykstCiepl 166
lekarstwo chłodzące (sz. zm.)
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Y przeto ná gorące choroby wynáleźli lekárstwá chłodzące: ná zimne/ zágrzewáiące. SykstCiepl 139
  • - Item záżywáć lekarstw mierno chłodzących, áby wątrobę chłodząc, żołądká nie oziębić, co iest pospolita. PromMed 161. PromMed 161
  • - Toż burzenie krwi chłodzącemi lekarstwy uśmierzać trzeba. BeimJelMed 204
maść chłodząca
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Ná spárzelinę y ná inne zápálenia Máść chłodząca pewna. CompMed 480
plaster chłodzący ,
plastr chłodzący
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Ktoli tám w Domu diabelskim będzie mogł plastr chłodzący przyłożyć Wmści. AndPiekBoh 42
  • - W około rány trzebá záwsze kłáść plastry chłodzące, áby zápalenia nie dopuszczáły. PromMed 130
  • - Item ieżeliby się zápalenie y opuchliná ná wrzod zábieráłá, co się nayczęściey przydaie, ná ten czas przykłádá plaster odmiękczaiący y chłodzący. PromMed 166
płokanie chłodzące
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Służą przytym płokánia rożne chłodzące [na zapalenie gardła]. CompMed 79
pokarm chłodzący:
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Melankolikom służy pokarm miernociepły y wilgotny. Cholerykom ma być chłodzący y wilgotny. PetrSInst B2
chłodząca rzecz (sz. zm.)
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Bo iż gorącego przyrodzenia jest [koń] chłodzących rzeczy bez pochyby potrzebuje. DorHipTur 11
  • - Tákże tym wszystkim/ ktorzyby żołądek záziębili sobie vżywániem rzeczy chłodzących/ iáko rybámi ná zimno vżywánymi/ ogurkámi/ Bániámi/ Małonámi [służy olejek z kminu]. SyrZiel 436
  • - Pragnienie ktore z suchości pochodzi nápoy gasi; á ktore pochodzi z gorąca ieszcze trwáiącego to prędzey ugásą rzeczy chłodzące ániżeli nápoy. TylkRoz 234
  • - Przytym bardzo chłodzących rzeczy tak w potrawach iak wnapoiu wystrzegay się, żebyś bardziey nie draźnił choroby. BeimJelMed 174
tranek chłodzący
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Tranek chłodzący. Weźmij saletry [...] soku z ziela, które zowią tłustoszu ogrodnego [...] wina kwartę białego reńskiego abo francuskiego, jajec. DorHipTur 249
woda chłodząca
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Ktorzy záś piią wody chłodzące/ iákowe są Acidulae/ to iest kwáśne wody [...] záżywáią ich w wielkiey mierze. PetrJWod 35
wódka chłodząca
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Tego oleyku w chorobách gorących może bespiecznie/ z wodką Tłustoszową/ ábo z iáką iną chłodzącą vżywáć. SyrZiel 133
  • - Wodká Cynamonowa chłodząca serdeczna [...] Wodká Cynamonowa serdeczna z Winem zágrzewáiąca. VadeMed 259
ziele chłodzące
patrz: CHŁODZĄCY
  • - Woreczki z zioł chłodzących y odmiękczáiących dobre [na zapalenie uszu]. CompMed 51
Śrzodoziemne Morze
patrz: ŚRZODOZIEMNY
  • - Śrzodoziemne morze. das mittellándische Meer. la méditerranée, la mer méditerranée. T III 2147
  • - Morze Ewropinskie; morze śrzodoziemne; morze Włoskie albo Weneckie das Mitteliándische Meer. la mer méditerranée, la méditerranée. T III 860
alembik parający
patrz: PARAJĄCY
  • - Alambik. Alembik. Destillir-Blase, Kolbe. vessie, alembic. [...] alembik paraiący, z ktorego tylko para miasto wodki wychodzi. T III 4
barć wyrobiona (sz. zm.)
patrz: WYROBIONY
  • - Wyrobionych barci 60 ale czcze, tylko w dziesięciu pszczoły są, pożytku jednak żadnego nie czynią. OpisKról 356
  • - Są pewne bory do Wawrowic należące, w ktorych lubo dosyć znajduje się barci wyrobionych, iż jednak […] niemało pszczoł poniszczało, nie dostaje się panu dzierżawcy z tego boru […] tylko miodu, ktory się nad expensa na bartnika taxować może fl[orenów] 30. OpisKról 461
wanny pocące
patrz: POCĄCY
  • - Item ná żołtáczkę zwyczáyną, krwi upuszczenie, wánny pocące álbo ná poty dawane lekárstwá, są bárdzo potrzebne. PromMed 39
wm pan
patrz: WM, WM, WM., W.M., WMĆ, WMŚĆ
  • - Ja zaś pro munere urzędu mego, wszystkie in genere i każdego in particulari z wmpanów obwieszczając, hoc auxilio armorum prześwietnéj Porty, ostrzegam i przez miłość upraszam, abyście wyrugowawszy niezgodę, która przez tak długi immorari facit angustia, et miserias nostras, raczyli się do pożądanéj jedności animorum et armorum, przeciwko wspólnemu wolności i publicznego pokoju nieprzyjacielowi zabierać, ut non detur causa civilibus armis, zaraz po publikacyi tego mego uniwersału i obedientiam najjaśniejszego króla imci Stanisława pana mego miłościwego albo do boku jego pańskiego, lubo ad corpus wojska władzy mojéj, pro unius cujusque conditione chorągwiami, albo partykularnie garnąć się raczyli, i nie uwodzili bynajmniéj credulitate, falsae criminationis, którą nieprzyjaciel dla pokrycia swego umysłu, a dla pozyskania sobie u wmpanów pomocy, na uwikłanie nas samych i wolności naszéj rozsiał, że ta przeciwko niemu rezolucya prześwietnéj Porty w pretio ustąpionego Kamieńca, pozwolonego Tatarom haraczu od Polski, koniec swój bierze. ZawiszaPam 291-292
  • - W Polskim Hrabina Szwedzka ożywiona Ięzyku, Sarmackiemu ieszcze nieznaioma Narodowi, do Nog Wielmożnego WMPana i Dobrodźieia przypada. GelPrzyp a2
wm pani
patrz: WM, WM, WM., W.M., WMĆ, WMŚĆ
  • - Taż to sama Dama, ktorąś WMPani widziała, i podług pospolitey powieśći miała Ją za wdowę. GelPrzyp 14
  • - Oto wnet, y WmPani poprawię fryzurę. BohFStar 61
wm państwo
patrz: WM, WM, WM., W.M., WMĆ, WMŚĆ
  • - Jdę od Tatynka, ten także płacze, i nie chce ze mną wcale mowić, wszakżem WMPaństwa niczym nie obraziła. GelPrzyp 75
wm mciwy pan, wm m pan
patrz: WM, WM, WM., W.M., WMĆ, WMŚĆ
  • - IAko skoro Iego Mć Pan N. doznał wielkiey chęći y łáski W. M. Mćiwego Páná/ á to naprzod przypátrzywszy się dźielnośći/ cnotom/ zasługom przećiwko Rzeczypospolitey zácnej Fámiliey W. M. M. Páná potym też chętney y nieomylney łásce W. M. Mćiwego Paná cżásu świeżego będąc/ doznawszy zátáionych ná on cżás iskier/ chęći zamysłow y vsług swoich/ teraz szeroce rozżarzonych vtulić y pokryć iuż więcey nie możesz Rozmáite stany ludzkie terminy od Bogá sobie náznácżóne máią/ á ták iáko komu Bog co do sercá podał/ tego iuż odmienić nie może. SpiżAkt A2v
po trosze
patrz: TROCHA
  • - ...á ieżeliby był słaby, możesz czásámi przylewáć po trosze winá, także dla smáku może przydawáć sokow w cukrze smáżonych, iáko to Málinowego, lubo Poziemkowego... PromMed 13
przy trosze
patrz: TROCHA
  • - Wszytkoć pracują na cię, wisielaku Żołądku, ręce, a tyś sam niedbały, Aleby i te bez ciebie zemdlały. Tyć nas sam żywisz przy trosze boraku. Boże, bądź z nami, byśmy się w tej chwili Tak opłakanej nędzne wyżywili. MorszZWierszeWir I 365
młynik do kafy
patrz: MŁYNIK, MŁYNIK, MŁYNNIK
  • - - mosdzierzy dwa ... młyniki do kafy dwa, ieden blaszany drugi ordynaryiny, taca drewniana lakierowana do kafy, 196 InwBagnPolPom VII 186
jo książę jmć, jo książę jmść, jo ksżę jmć, jo ks jmć
patrz: JO, JO, JO., J.O.
  • - Wzięto do Warszawy 1/2 Antała dla I. O. X. IMCi [...] z Tegoż Antału doliwałem Antał No 11. ArchRadziw 1638 228, 1
  • - Co zaś respektem allewiacyi [...] w Prowiancie I. O. Xżę Imć iako pragnie całym sercem obeyść się cum omnimoda discretione. GazPol 1735 29 4 nlb
  • - We Srzodę, to iest 30. Maii J. O. Xiążę Jmść Radźiwiłł, Kasztelan Trocki, Hetman Polny W. X. Lit. zaprosiwszy do śiebie wzwysz specyfikowanych Ichmćiow przy stołách wielkich lectissimo hospite napełnionych magnificentissima przy spełnianiu zdrowia traktował figura. GazPol 1736 97 4 nlb
  • - Tenże J. O. X. JMci nielituiąc zdrowia y fatygi na ażard życie niosąc z ludzmi swemi Nadwornemi [...] poszedłszy za rabuiącemi Haydamakami podiazdem [...] tychże Haydamakow [...] rozgromił. RadziwUDiar B4-B4v
  • - Do tegoż J.O. Xiążęcia JMći DrużZbiór 297
  • - Samego tu WJPana podstarościego pińskiego subtelna jest polityka, żeby rozgłoszeniem takowych nierealnych impresji zabieżeć temu, aby nikt nas nie protegował, chroniąc się według tych odgłosów być pro malevolo et fomentatore jako człowiek złej woli i judziciel przeciwko JOKsięciu JMci kanclerzowi poczytanym. Nie trzeba nam tego (który nigdy nie był) żadnego fomentu, dość to wielkie motivum tanquam ex codice legis motyw jak gdyby z księgi prawa z ust tak wielkiego ministra JOKsięcia JMci kanclerza wielkiego W. Ks. Lit. (jako mi sam W JMP. cześnik Słonimski wyraził), że to z impetu i gniewu być mogła promanans wynikająca krzywda nasza i czy to przez długość przemilczenia naszego ingravescens stająca się coraz gwałtowniejsza , czy w publicznym lub prywatnym miejscu popędliwe od kogokolwiek improperium zelżenie , czy od niełaskawego kogo za lada okazją subordynowania jakiej bez czci, sumienia i fortuny będącej osoby zawziętość, dosyć wielkie na takim miejscu, taka na każdym miejscu przez wewnętrzne nasze zawstydzenie aflikcja udręka, było motivum ad publicam nieskazitelnego a saeculis honoru naszego vindicationem motywem do publicznej obrony naszego honoru od wieków nieskalanego. MatDiar 558-559
  • - Wymawia nam JOKsiążę JMć kanclerz wielki W. Ks. Lit. ingratitudinem niewdzięczność. MatDiar 560
  • - [...] prawo wieczyste przedażne od WJP. Jana Kazimierza z Matusza Matuszewica Giedrojcia, cześnika mińskiego, na majętność nazwaną Isłocz w województwie mińskim leżącą cum attinentiis, JOKsiążętom IchMciom Kazimierzowi i Pawłowi Sanguszkom w roku tysiąc sześćset dziewięćdziesiąt czwartym, nowembra ósmego dnia dane, a w roku tysiąc sześćset dziewięćdziesiąt piątego, ianuarii trzynastego dnia w ziemstwie mińskim przyznane [...]. MatDiar 776
jo księżna jejmość, jo księżna jm
patrz: JO, JO, JO., J.O.
  • - Pożegnawszy JO księżnę jejmość Wiśniowiecką kasztelanową krakowską i JWJM księdza Wyżyckiego arcybiskupa lwowskiego, ruszyłem się na nocleg do Domazyru, mil dwie, gdziem stanął przed wieczorem. RadziwHDiar 102
  • - Z przybyłemi tu do mnie łaskawemi gośćmi, to jest JO księżną JM ciotką, JWJM panem Sapiehą kanclerzem wielkim WKL-go, szwagrem moim, JWJM panem Odrowążem Siedlnickim podskarbim wielkim koronnym, JW księciem JM Woronieckim i inszymi srodze distigwowanemi gośćmi fest imienin moich Heronima świętego przy hucznej dział i ręcznej broni rezonacji, nieprzestannie od rana zacząwszy, do samej północy, z balem i przednim srodze fajerwerkiem, odprawiłem. RadziwHDiar 51
jo książę
patrz: JO, JO, JO., J.O.
  • - Osobliwie iednák paliły sie Oyczyste Insignia Naywyższego Pásterzá BENEDYKTA XIII, Nayiáśnieyszego AVGVSTA II. Krolá Polskiego, Nayiáśnieyszego KROLEWICZA IAKUBA, J. W. KORONATORA, J. O. XIĄZĄT, WISZNIOWIECKICH, SANGUSZKOW, CZARTORYSKICH,LUBOMIRSKICH, J. W. FUNDATOROW, J. W. HETMANOW, WOIEWODOW, KASZTELANOW y inszych Officyálistow Nayświętszey Monárchini klientow. RelKor B2-B2v
  • - Votum srebrne, duże, od JO Księcia Jabłonowskiego, wojewody bracławskiego, 17 maii 1760 Ao do krucifiksa dane. InwKatLwowGęb 361
  • - J. O. Xiąze Generał Adam Czartoryiski iest także z tych liczby, ktorzy rozlicznemi Oyczyznę swoię obdarzaią dobrodzieystwy. DuhMałachJSpos 3
geografia powszechna
patrz: GEOGRAFIA, JEOGRAFIA, GEOGRAFIA
  • - Znaydzie czytelnik też same maxymy umieszczone w Geografii powszechney przez Jmci Xiędza Wyrwicza wydaney, z krotkiemi bardzo pożytecznemi o handlu uwagami w osobnym rozdziale. MaleszZwiąz 93
  • - W święta i Niédzielé, takowé czytáiąc Xiążki, w dni powszednie dlá nábycia wiadomości rzeczy, można czytáć nástępuiące. [...] Jéografiia powszechná przez Wyrwicza. ProkopSposób 128
krajopisarstwo powszechne
patrz: KRAJOPISARSTWO
  • - Te więc z Kraiopisarstwa iakoby że zrodła iakiego szacowne wypływaiące korzyści pochopem mi były, abym na widok publiczny wydał dzieło Kraiopisarstwo powszechne zawieraiące. SiekKraj 6
ośrodek chleba ,
ośrodka chleba (sz. zm.)
patrz: OŚRODEK, OŚRÓDKA, OŚRZÓDKA, OŚRZODEK, OSZRODEK, OŚRODEK, OSRZÓDEK, OŚRÓDKA
  • - Bolaczki twárde y nábrzmiáłe w ropę álbo w otok/ niechcące sie zbieráć/ [...] odmiększa/ korzeń z ośrzodką chlebá świeżego/ á z Terpentyną/ ná kształt plástru vczyniony/ y plástrowány. SyrZiel 133
  • - Sok z korzeniá y ze wszystkiey Naci/ z ośrodką rżánego chlebá záczyniony/ y dobrze vmieszány/ miásto plástru przykłádáiąc/ wychędaża ie/ goi/ y záwiera. SyrZiel 179
  • - Item upiecz Jábłko w zarzewiu, wyimi z niego sam gąszcz czysty, przyday trochę ośrodki Chlebá pszennego, Pokármu białogłowskiego, Sáletry szczyptę, umieszay, przykłáday ná oczy zápalone. PromMed 29
  • - Item weźmi glist ziemnych sporo, wypłocz ie, włoż do donice, przyday osrodki chlebá białego, żołtkow od jáiá, kámfory y soli, przyley winá ile potrzebá, rozwierć, rozłoż ná chuscie, obłoż ná usmierzenie bolu. PromMed 37
  • - Dobry oleiek z Glist, álbo same Glisty, rozwierć z białego chlebá ośrodką, przylawszy mleká tym okłáday. PromMed 77
  • - Przyłoż ná zęby chlebá ośrzodkę ćiepłą, ieżelić to niepomoże, wytrway, á samo ustánie. CompMed 71
  • - Albo wziąwszy małych rozynkow y ośrodku białego chleba, skruszywszy go, naley na to zimney wody według upodobania; niech tak stoi kilka godzin, y przecadziwszy przez chustę, piy według pragnienia. BeimJelMed 21
  • - Weźmi soli, ruty ogrodowey, iałowcu, majeronu, macierzanki y lewandy, gdy ią masz, oszrodku chleba według upodobania, y pokrop ciepłym octem; przyłoż potym na czoło y skronie. BeimJelMed 31-32
  • - Ná mieyscá poláne tłustością naskrobać kredy [...] na ostatek zmiec kredę, wytrzyi osrodką Chleba białego [...] ChmielAteny III 517
przytrudna rzecz (sz. zm.)
patrz: PRZYTRUDNY
  • - [...] ten mowię Sakrament tyle wyciągaiący Xięży, Synod Zamoyski nie skasował; tylko widząc, że sprowadzenie tyle Kapłanow dla ubogich ludzi z mieysc odległych, ile na partykularzach, iest rzecz przytrudna, y tym samym odrażaiąca Prawowiernych do przyimowania tego Sakramentu, tedy y iednemu Kapłanowi pozwolił go administrować, iak w Łacińskim teraz práktykuie się Kościele. ChmielAteny IV 79
  • - Troche przytrudna rzecz wyrazić to słowy, i do poięcia nie iest tak snadna; ale dalszym dyskursem lepiey się obiaśni, byleś w tak trudney materyi nie tęsknił. KryszStat 82
ciekawe oko
patrz: CIEKAWY
  • - Wszystkieby posági Ważył kto Helenine z połowicą świátá/ Zeby co zazdrościwa kryie dáley szátá Mogł przeniknąć: Ale dość ciekáwemu oku/ Z tego tylko co widzi/ cieszyć się obroku. TwarSPas 7
  • - ćiekawy. [...] 3) lehrbegierig. [...] 3) curieux, qui a envie d’aprendre, de favoir. [...] 3) obroć na to ćiekawe oko. T III 139
  • - Chcesz nasycić ciekawe oko widzeniem budownych miast, fortec, i zamków obronnych, wesołych Prowincyi poznać dalekie Państwa, rzeki i morza rozległe. KryszStat 10
żagiel ostatni na tyle
patrz: OSTATNIA
  • - żagiel ostatni na tyle. Hinter-Segel. tapecu. T III 2825
szerokość geograficzna
patrz: GEOGRAFICZNY, GEOGRAFICZNY, JEOGRAFICZNY
  • - Zaczym kłádę ná końcu dwie tablice ktorych pierwsza regestruie pryncypalne miásta wszystkich kraiow co do ich szerokości geograficzney oraz elewacyi poli : y co do długości Geograficzney. BystrzInfGeogr L3
długość geograficzna
patrz: GEOGRAFICZNY, GEOGRAFICZNY, JEOGRAFICZNY
  • - Zaczym kłádę ná końcu dwie tablice ktorych pierwsza regestruie pryncypalne miásta wszystkich kraiow co do ich szerokości geograficzney oraz elewacyi poli : y co do długości Geograficzney. BystrzInfGeogr L3

patrz: __TEST__
żaglowa lina
patrz: ŻAGLOWY
  • - Zaglowa lina/ Versoria, vel vorsoria priscè Kn 1365
żaglowy drąg
patrz: ŻAGLOWY
  • - Zaglowy drąg/ Antenna [...] Malus velifer. Kn 1365
młyńskie żarna
patrz: ŻARNA
  • - Pierwej, gdzie jeno zagrano, ona tam musiała być; teraz jako młyńskie żarna, gdzie stąpi, to się z niej piasek sypie. MatłBabBad 181
na ukos
patrz: UKOS
  • - Wchodząc z altanki do dworu, drzwi podwoiste stare, ale dobre, na zawiasach żelaznych, deski u nich na ukos rżnięte, żelaznemi gwoździami poprzybijane tak wielkiemi, jak szynale, skoble 4, klamka drewniana. InwKal II 73
żądza ciała
patrz: ŻĄDZA
  • - TOPAZ [...]. Ma moc wielką ná Lunátyczne áffekcye, ná szalenstwo, ná żądze ciáłá, ná uśmierzenie gniewu, na oddalenie złego humoru, krew zastánawia, glisty morzy iáko świádczy Abulensis, Berchoriusz, Vincentius, Alcazar. ChmielAteny1745 I 561
żądza cielesna
patrz: ŻĄDZA
  • - Náuki Pytágoresowe. Te rzeczy nabárźiey máią być oddálone od człowieká/ niemoc od ciáłá/ nieumieiętność od dusze: Zła żądza cielesna od ciáłá: od miástá niezgodá/ od domu swar/ pospolstwo záś ode wszystkich nieskromnośći ma być hámowano. BudnyBPow 65
żebraczy żywot
patrz: ŻEBRACZY
  • - Żébráctwo/ żébrániná/ żébráczy żywot. Mendicitas. Kn 1415
  • - Żebraczy. Bettel-. de gueux, qui regarde les gueux. § żebraczy żywot T III 2964
w ukradki
patrz: UKRADKI
  • - A więcej się na nasze nie spuszczając datki, Co noc niemal, to Turków łowili w ukradki. PotWoj1924 218
na ukoś
patrz: UKOŚ
  • - Korzenia niemáłego/ długiego/ knodowatego/ naukoś w źiemię pochodzącego. SyrZiel 16
w ukoś
patrz: UKOŚ
  • - Był czás gdy wszytko milczy/ á miedzy Troyony/ Woz Bootow dyszlem szedłw vkoś pochylony. OvŻebrMet 257
sowa łężna
patrz: ŁĘŻNY
żebrany chleb
patrz: ŻEBRANY
  • - [...] pracowity Maciej imieniem, prostej kondycji człowiek, zahoży, przedtem, jak sam o sobie powiedał, w regimencie pieszym służący, a potem w marszu zachorowawszy zostawiony, do Telatycz, dóbr w województwie brzeskim leżących, dostał się i wpóki był na zdrowiu mocniejszym, trzody bydła pasał, potem zaś za żebranym chlebem okolicznie chodząc u IchMciów szlachty często bywał i jest temu lat kilkanaście, jak umarł [...]. MatDiar 785
kość żebrowa
patrz: ŻEBROWY
  • - Ták w nadgrodę Bog nie samym ciáłem, ále y kością żebrową mieysce wyiętego żebra zapráwił, Lubo w Pismie samego ciałá iest wzmianka. BystrzInfCosm G
łuskna pszenica
patrz: ŁUSKNY
  • - TO zboże Luskna Pszenicá/ Orkisz/ ábo Szpeltá/ rzadko się tu v nas znáyduie. SyrZiel 950

patrz: PODKUPOWAĆ
do umoru
patrz: UMÓR
  • - Na perzyny łysego zleciawszy się z boru, płakały czarownice nad nim do umoru, bo widząc tam bez potraw i bez wina stoły, kwieleły, aż wleciały głodne do stodoły. MiasKZbiór 339
na umór
patrz: UMÓR
  • - CHwalę zwyczay Spártáński/ ktory w pićiu miárę Każe chowáć/ wszem zbytkom vstáwiwszy karę: Ale ty mnie ná vmor gdy pić roskázuiesz; Zbytkom wrotá otwierasz/ y me zdrowie psuiesz. GawDworz 36
  • - Kiedy męki mej ślicznej Zosi Powiadam, tak się w pychę wznosi, Że mię tylko piosnką zbywa; Gdy jej mówię, serce mdleje, Frantówka na umór się śmieje I zaraz mi tak zaśpiéwa: Tara trata trata tera [...]. MorszAUtwKuk 298

patrz: FARBIERSTWO
perły uriańskie (sz. zm.)
patrz: URIAŃSKI, URIAŃSKI, URGAŃSKI
  • - [...] ten włożywszy w woreczek i pereł urgańskich za złł. 70 tamże włożyłem i nasznurku uwiązawszy zawiesiłem go na Szyi, rozumieiąc, że chocby i wszystko pogineło iakim przypadkiem to będzie cało, co naszyi, i iesli Pan Bog da przyzdrowiu zachowa, będzie wzdy czym iakozkolwiek się poratować [...] MasDiar 100v
  • - Pereł przednich vryáńskich po łoćie/ á co namieley wszytko vtłukszy/ nálać ná to soku sześć łotow spolney Dryakwie/ á vmieszawszy dobrze/ ná słońcu vsuszyć/ zuowu miáłko vtłuc/ y tákże sześć łotow/ ábo łyżek tegoż soku spolney Dryakwie nálać/ záczynić/ ná słońcu vsuszyć. SyrZiel 310
  • - Ognisty rántuch złotem przetykany/ Vryánskimi perły háftowány. TwarKPoch C
bot.
żmijowiec wielki
patrz: ŻMIJOWIEC, ŻMIJOWIEC, ZMIJOWIEC

patrz: PODPASAĆ
bez ustanku
patrz: USTANEK
  • - Gdy tedy ospa przyięmnego gatunku iest y niezlewaiąca się, pacyent takźe rzeźwy to nieprzymuszay go, aby bez ustanku w łożku zatopiony leżał, pozwoł mu raczey wednie letniego czasu kilka godźin prosto siedźieć: ztym wszystkim złey aeryi y oźiembienia wystrzegać się trźeba. BeimJelMed 66
Zielone Świątki (sz. zm.)
patrz: ŚWIĄTKI
  • - Koło szczepow swieżo osadzonych obserwuią niektorzy, że przez ośm dni po Wielkieynocy y tyleż dni po Zielonych Swiątkach gnoiem krowim ie smaruią, z wielkim ich pożytkiem. ChmielAteny III 377
  • - Na Rusi zaś koło drzewa zatchniętego na obszernym placu wnocy na Swiątki Zielone tańcuią y kręcą się dziewki, z spiewaniem, zowią to Sobotką. ChmielAteny IV 66
żołędziowe świnie
patrz: ŻOŁĘDZIOWY
  • - żołędźiowe świnié Kn 1445

patrz: ŻOŁĘDNE
perły uriantalskie
patrz: URIANTALSKI
  • - Ogrodek na Ktory Pieniedzy dostaie: Sztuk w nim zwszytkim osm: Toiest: [...] Pereł Przyszytych przytymze ogrodku na Krzysz Sznurow dwa Vriantalskich rownych nie wielkich [...]. [II p. XVII 148/1] ArchRadziw
żółwi kamień
patrz: ŻÓŁWI
  • - Żółwi kámień/ Chelonitis [...]. Kn 1448
żółwia skorupa
patrz: ŻÓŁWI
  • - Żółwia skorupá/ [...] Chelonium [...]. Cortex [...]. Kn 1448
zajęcze uszko
patrz: USZKO
  • - Weźmi Zánklu/ z naćią y z korzeniem/ dwie gárśći/ Iemioły Brzozowey z liśćiem garść/ Bázánowcu źiela bez korzeniá/ Bárwinku/ wierzchołkow P. Máryiey Zwonkow/ wierzchołkow młodych z Ieżyn/ Przekárzniku/ Záięczych vszek/ Konradu/ álbo źiemnego Blusczu/ po poł gárśći/ Zwyćięży iádu/ álbo Troieśći korzeniá/ połtorá łotá/ Lubczykowego Korzeniá trzy Kwinty/ Cukru biáłego czwierć od funtá. SyrZiel 249
mysze uszko
patrz: USZKO
  • - Fistuły záwiera goiąc/ wźiąć tego źiela y z korzeniem/ Wrotycze/ źiela Biedrzeńcowego/ Ziębych nożkow/ Kozłku/ Myszych vszek/ ábo Kosmaczku/ po gárśći/ posiekáć/ nálać ná to winá/ ábo piwá pułgárcá/ á przerzeczonym obyczáiem zászpontowawszy/ przez trzy godźiny w kotle vkropu wrzącego wárzyć/ ráno y ná noc po trunku tego vżywáć. Niepoprawne zródło
łan frankoński
patrz: FRANKOŃSKI, FRANKOŃSKI, FRANKONSKI
  • - Miárá, Łokieć: Tego lub Státut niespecyfikuie, pewna rzecz, że nie inszego vżywa, tylko Krákowskiego, kiedy Łan Fránkoński z kśiąg Krákowskich opisuie. SolGeom II 145
  • - Pierwszy łan Frankoński liczy w zdłuż miar 270. á łokci 3915. w szerz miar 12. á łokci 174. Jedna miara według tegoż statutu liczyć powinna łokci 14. y piędź iednę: to iest iak cali 12. á zátym puł łokcia Krakowskiego, według explikácyi X. Solskiego w Geometrze Polskim ná kárcie 145. BystrzInfRóżn Z2
  • - Staie oprocz Geometrycznego, według Statutu iest dwoiakie. Pierwsze łanu Frankońskiego, ktore liczy łokci Krákowskich 217. y poł łokcia. Drugie, ktore liczy łokci 84. BystrzInfRóżn Zv
łan frankoński
patrz: FRANKOŃSKI, FRANKOŃSKI, FRANKONSKI
  • - Drugi łan Frankoński liczy w zdłuż stai 18. á miar 270. á łokci 3915. Wszerz staie 1. á miar 15. á łokci 217. y poł. BystrzInfRóżn Z2
alabastr polerowany
patrz: POLEROWANY
  • - Od ktorego czásu Homerowego Pelásgowie náśi pierwotny ięzyk odedniá do dniá polerowáli/ poty áż w kilká wiekow Greczyznę vstánowili. SyrZiel 184
cyrkuł południowy
patrz: POŁUDNIOWY, POŁUDNI, POŁUDNY
  • - MERYDIAN, czyli Cyrkuł Południowy ieden z większych, wyrażony literami a. c. b.d. przechodzi przez Polos świata, przerzyna Ekwatora z obu stron, zachodzi się z Zenit y Nadyr, dzieli swiat na dwie części rowne, iedna zowie się Hemisferium Wschodnie, druga Hemisferium Zachodnie. SzybAtlas 258

patrz: POŁUSTRUG
do żywego dobrać ,
do żywego dojąć
patrz: DOJĄĆ
  • - Do żywego doiąć/ dobráć/ Ad viuum usque resecare.Viuo tenus falce eradi. Corpore tenus delibrandus cortex [...]. Kn 127
piwo żylińskie
patrz: ŻYLIŃSKI
  • - Takze Piwa Zylinskiego Achtelami y Gorzałek zkąt inąd do Miasteczka Naszego Zywcza przywozic, y taiemnie przenosic, y na Szynki podawac niesmieli, pod przepadkiem tych Trunkow y Karaniem Naszym srogim Ząmkowym. KomonDziej 230
popie jajka
patrz: POPI
  • - Potrzeby Ogrodne. Kaulefiory, Kárczochy, Kardy, Szpárági. Bulwy, Kaulerapá, Kápustá Włoska, Bruchul, Wino w gronách, Agrest, Selery, Sáłaty rożne, Szpinak, Szczaw, Popie Iayká, Chmiel, Ogorki świeże y słone, Kápustá biała... CzerComp 2
kalauz babiński
patrz: KAŁAUZ, KAŁAUZ, KAŁAUSZ, KALAUZ
żywiec skalny
patrz: ŻYWIEC
  • - żywokost skalny; żywiec skalny. (symphytum petraeum) die letzte Art dieses Krauts. la derniére espèce de simphitum. T III 3075
żywiec polny
patrz: ŻYWIEC
  • - Żywiec źiele, g. żywca. żywiczka; żywiec polny (sideritis quaerta) die vierte Art des Glied-Krauts. la quatriéme espèce de la crapaudine. T III 3073
wódka żywokostowa
patrz: ŻYWOKOSTOWY, ŻYWOKOSTOWY, ZYWOKOSTOWY
  • - Weź rożey w cukrze stárey łot: dwá/ Ormienskiey źięmie/ y pieczętowaney/ koral czerw: przypráwnych/ rogu ieleniego przypráwnego/ lrkwarzu z Hiácinthu/ pereł przypráwnych po drág: puł/ z syropem mirtynow vczynisz/ czego ná raz łotow dwá weźmie/ á ná to wypić winá czwerwonego rostworzonego wodką żywokostową trunek kazesz [...]. CiachPrzyp E3

patrz: PORNA, PORNASZ
melancholiczna affikcja
patrz: MELANCHOLICZNY, MELANCHOLICZNY, MELANKOLICZNY, MIELANCHOLICZNY
  • - Lekarstwa z żelaza preparowane iako to Tinctura Martis Ludovici. Item Tinctura Goelferi cum focco pomorum et Helleborata w Manii y Melancholicznych afflikcyach doswiadczone. BeimJelMed 423
granie pośrzodkowe
patrz: POŚRODKOWY, POŚRZODKOWY
  • - Granie [...] granie pownętrzne albo pośrzodkowe. 1) die inwendige Polygone, von einem Rehl-Punct zum andren. 2) Seite oder Linie von einem Rehl-Puncte zum andern. 1) polygone intérieur. 2) cote intérieure. T III 416-417

patrz: POTRZEBKA
niepowetowana strata
patrz: POWETOWANY
  • - ...ták wielką y niepowetowáną odnoszę strátę [z powodu śmierci żony]. DobrPol II, 219
strona powodna
patrz: POWODNY
  • - Aktor w práwie/ v. Prokurator. Stroná powodna w práwié. Kn
strona powodowa
patrz: POWODOWY
  • - ...strony powodowe społniczowie pozwolili y rękami sie podpisali. KsTorUl 485

patrz: POWOLNOŚĆ
czaban karmny (sz. zm.)
patrz: CZABAN, CABAN, CZABAN
  • - Więc, wnet roskaże go Vbráć w szátę, y pierśćień dáć ná rękę iego. Tę pokazawszy miłość, y áffekt wrodżony, Przywroćił mu on pierwszy honor vtrácony, A dla spolney bieśiády, z powrotu onego Ciesząc się, kazał zábić czábáná karmnego. DamKuligKról 81
  • - Aże piękna pogoda nam w te dni służyłá, Ják chęć zażyć przechadzki, tak y wczesność byłá Więc gdy się na Dunáyskie spuścim z gory brzegi; Obaczym wielkich Wyżow nie małe szeregi, Z nich postronkiem za skrzele spięty iaki táki, Stoi u kołu, iáko w obozách rumáki Ná swoich wycięgáczach, lub karmne cabany, Przy żłobách zá łeb trzyma powroz zdrotowany. GośPos 59

patrz: POWYZABIJAĆ

patrz: POZAWIESZANY
szałwia uszkowata (sz. zm.)
patrz: USZKOWATY
  • - Toż o mnieyszey ábo vszkowátey szałwiey rozumieć mamy/ że toż może co y więtsza. SyrZiel 485
  • - Wźiąć Ruty z łot ábo zgarść/ szałwiey uszkowátey/ Kminu kramnego/ po trzy ćwierći łotá SyrZiel 526
poźnik mały, poźnik większy
patrz: POŹNIK
  • - WIele iest Nárciszków/ ktorá z osobná máią własne imioná w nászym ięzyku/ iáko polny Turecki száfran/ Poźnik máły/ Poźnik więtszy/ Kwiecie kościelne piérwsze/ wtóre y trzecie/ szyszkowy korzeń/ Kwiát królewski/ y inszyvjh wiele..,. SyrZiel 1482-1483
pożal się, Boże
patrz: POŻALIĆ SIĘ
  • - Około 3000 ludzi tam poległo, pożal się Boże, oprócz postrzelanych i żywcem pobranych. JemPam 365
aplikacja gojąca
patrz: GOJĄCY
  • - Na Ozenę, wprzod ćiáło dobrze przepurgowawszy ápplikácye czynić czyszczące, á potym goiące. CompMed 57
powierzchowna aplikacja (sz. zm.)
patrz: POWIERZCHOWNY
  • - NAprzod Káthar pozbywa się przez poty, przez purgánse, przez Enemy, przez applikácye powierzchowne, przez kurzenia, przez dietę, przez ágitácyą, iákoż ludzie prácowići nieznáią Kátháru. CompMed 47
  • - CATAPLASMA. Cataplasmata z rożnych zioł, korzenia kwiecia nasion, owocow w rożnych likworach warzonych bywaią do powierzchownych aplikacyi. VadeMed 330-331
Morze Międzyziemskie (sz. zm.)
patrz: MIĘDZYZIEMSKIE
  • - Międzyzięmskie morze Afrykę y Europę dzieli. BreyWargPereg 70
obmycie grzechów (sz. zm.) ,
obmycie z grzechów
patrz: OBMYCIE
  • - [...] syn Bogá wszechmogącego chćiał ták wielkie męki dla zbáwienia iego znieść: [...] co widząc y bacząc / iuż do szláchetnieyszych y znácznieyszych się zábaw vdáie / y tym sámym iż dla obmyćia dusze iego z grzechow kreẃ syná Bożego wylaną widźi / grzechu się y wszelákiego grzechowego plugástwá wystrzega. BonawŚwPochod 54
  • - Ieszcze niekontentował się Pan Bog/ dobrowolnym iey vtrapieniem: ná więtsze grzechow iey obmyćie/ zesłał iey ćieszką bárdzo y długą chorobę/ z bolami molestnymi; áby się przez cierpliwość/ Bogu wypłáćiłá/ á ná czystą duszę zdobywáłá. LorKaz 142
  • - Z tey racyi rzuca Kapłan ku czterom częśćiom świata wodę, na dowod że iako cztery rzeki z Raiu na świat wypłynęły, tak na cztery częśći świata woda łaski Boskiey przez Chrzest S. na obmyćie pierworodnego grzechu wypłynęła. NewOzd 99
  • - Choćby po tysiąc razy nas Moyżesz uderzył rozgą swoią, y iedneyby kropli z tego niewybił kamienia, na obmycie grzechow. ZehenLaskSum 85
obmycie rąk
patrz: OBMYCIE
  • - Przetóż téż w ten czás mówi z Dawidem: Vmyię między niewinnémi ręce moie/ y obstąpię ołtarz twoy Pánie. Gdyż obmyćié rąk znákiem iest/ nie bydź winnym grzechów. PowodLit 71
obmywać ranę (sz. zm.)
patrz: OBMYWAĆ
  • - Inni záś áby iad iák naylepiey z rány wyćiągnąć, náśiekuią w około rány puszczádłem y záraz przystáwiáią báńkę cyruliczką, áby się do niey krew śćiągáłá, ktorą odćiągnąwszy, obmywáią ránę octem, w ktorym Rutá wrzáłá, potym przypaláią ráne dobrze, y záraz przykłádáią to. PromMed 149
  • - Prośći ludźie máią zwyczay że skoro iádowity gad ukąśi, záraz nápijáią się swoiey własney uryny, y ráne nią obmywáią. PromMed 151

patrz: PRZYTAJONY
Niewieścia psina
patrz: PSINA
  • - Czárnokwit/ ktory też Czárownikiem y Niewieścimi Psinámi drudzy miánuią/ iest ziele liściá do Psinek podobnego. SyrZiel 734
pur złoto
patrz: PUR
  • - Masz to zá fundáment wiedźieć/ iż naylepsze złoto/ ktore z kruszczá wytopione będźie/ tákże y srebro/ bez wszelákiey przysady zowie się lauter złoto/ pur złoto/ á według Ráchmistrzow Faingolo [Feingold] z Niemiecká... GorAryt 137
Góry Tyrolskie
patrz: TYROLSKI
  • - Z tej wsi wszedszy na pagórek widać było rzetelnie Góry Tyrolskie i śniegi na nich, lubochmy jeszcze od nich mil 7 byli distantes. BillTDiar 133
Hrabstwo/Grabstwo Tyrolskie (sz. zm.)
patrz: TYROLSKI
Księstwo Tyrolskie
patrz: TYROLSKI
  • - Teraźniejszy cesarz chciał spoliare, ale instancja nie tylko tego miasta, ale też całego Księstwa Tyrolskiego praevaluit, aby tę antiquitatem im nie odbierał. BillTDiar 137
roczki nowembrowe
patrz: NOWEMBROWY
  • - Wziąłem pozew i areszt na Rodomańskiego, i tak sprawa do następujących roczek nowembrowych odłożona. MatDiar 196
Wziąć kogo na pytki
patrz: PYTKA
  • - Ná pytki t. i. ná torturę ná męki kogo wźiąć... GdacKon 8
gruba wapienna
patrz: WAPIENNY
  • - gruba wapienna. Kalck-Grube, Kalck-Loch, wo der Kalck eingerührt wird. creux, bassin pour y raboter la choux. T III 423
na czczo
patrz: CZCZO
  • - Dycháwice z źimney przyczyny leczy/ Ięczmień ták długo wárząc/ áż oná wodá zgęstnieie/ potym korzeń Omanowy miáłko vtárty w niey wárzyć/ y to ná czczo y ná noc po dobrym trunku ciepło pić. SyrZiel 60
  • - Co wszystko gdym rozważył, dorozumiewałem się że to był skutek złey żołci, y materyi kleiowatey; żebym więc uprzątnął zawady z pierwszych drog, y poruszył humory spakowane w ielitach niższey żołądka części: przepisałem ażeby na womit wziął naczczo ex Hypecaquana et sale Policreste tudzież Ftyzantę ex radicibus Cycorrei et graminis do picia, ostrzegłszy według potrzeby iakich ma pokarmow używać. ListDokt 2
Hrabstwo Namurskie, Grabstwo Namurskie
patrz: NAMURSKI
  • - BRábánt grániczy z pułnocy z Oceanem/ ze wschodu z Mosą/ z południá z Biskupstwem Legiońskim/ y z Grábstwem Namurskim: z zachodu ostátnie miásto iego iest Niuellá. BotŁęczRel I 89
  • - Hrabstwo Namurskie, całe należy do Austryi. SzybAtlas 67
Góry Namurskie
patrz: NAMURSKI
  • - Zá ktoremi pożytkámi ták wielkiemi/ ktore się pokázuią vstáwicznie więtsze/ gdy odkrywáią te gory Namurskie/ wiodą spor ći obywátele z wielą żyznych rownic w kráiách sąśiedzkich/ o zacność y pożytki. BotŁęczRel I 84
na wskroś
patrz: WSKROŚ
  • - Tajnotroskliwe żądze i zamysły skryte jako są w myślach moich głęboko wyryte, żaden pojąć nie może krom Rządzce samego, który tak ziemskich królów, jak kmiotka prostego na wskroś serca przenika i na ich sekreta według spraw skrytych jawne feruje dekreta. HugLacPrag 25
na spół
patrz: SPÓŁ
  • - Záczym źiemiá nie stałá/ woda nie pływałá/ Ani powietrza światłość żadna oświecáłá: Nic niwczym swego kształtu słusznego nie miáło/ Owszem iedno drugiemu ná społ záwadzáło. OvOtwWPrzem 3
po trochu
patrz: TROCHU
  • - Item weźmi Bursztynu, Mástyxu, Kádźidłá, zmieszay, kłádź potrochu ná węgle, niech chory śiedźi nád dymem gołą panewką. Item zrob z chusty czopek twárdy, zmaczay go w ćiepłym łoiu kozłowym, lubo w śmietánie, lubo w máśći Topolowey, wetchnij w poślednią dźiurę. PromMed 50
po trochu
patrz: TROCHU
  • - Tak i Włoszka — gadając przez one niedziele — Lub nie tak jakby trzeba, jednak barzo wiele Zrozumiała polszczyzny i niektore słowa W rozmowach odpowiedzieć bywała gotowa Polakowi po polsku, bo nie jest trudnego Nic temu, kto ochotnie sam sie ma do czego. A zwłaszcza gdy przejmować poczęła po trochu, Wyświeciła włoszczyznę z przechodniego lochu. KorczWiz 73
stąd i owąd
patrz: OWĄD
  • - Hándlowne Miástá/ álbo skłády ná Towáry/ ktore stąd/ y owąd przywieźione/ álbo wywieźione bywáią/ sposobne tam sie praesentuią/ Kiiow ku wschodowi/ Smoleńsk Orszá/ álbo Mohilow od Moskwy/ á Czarnobyl we śrzodku/ dla przyięćiá z obu Kráiow tych Towárow/ ktore w Prypeć/ y dáley ku Záchodowi obracáć się miáią (oczym się tu szyczyć niepotrzebá) naysposobnieysze iest mieysce/ á tyle ná ten czás o hándlách z Cudzymi Ziemiámi/ o Domowych wygodách nie co ieszcze przydáć potrzebá. FredKon 109
nitkowe srebro
patrz: NITKOWY
  • - Sposob pozłocenia Złotniczego wszystkim prawie wiádomy, przetoż tu nic o nim. Pozłotę nitkowego srebrá albo fánzilbru/ w pewney wodce taki podáią drudzy. SekrWyj 284
złoto nitkowe
patrz: NITKOWY
  • - Złota nitkowego, funt zł. 40. InsCel Cv
Prusy Książęce
patrz: KSIĄŻĘCY
  • - Biskupstwa Sambiyskie i Pomezańskie były fundowane w Prusach Xiążęcych, abo jak teraz zwane w Brandeburgskich, i te zawsze były w Teutoniczney Potencyi, jak zaś dostały śię pod Rząd Alberta Margrabi, tak te dwa Biskupstwa zatracone, bo na Xięstwa Swieckie czyli Dobra przemienione za dyspensą Marćina Lutra. ŁubHist 177
z niechcenia
patrz: NIECHCENIE
  • - Dosyć miał szczęścia, wiele pozwolenia, Stánąć zá Nimfą, piękną nád pięknemi, Gdy iey kwef upádł ná ziemię z niechcenia, Podniosł go prędko Rękoma drzącemi; Y nim się Dama po swą zgubę schyli, Widzi ią w Ręku, zdánia nie omyli. DrużZbiór 57
czapla kita
patrz: CZAPLI
  • - Widząc strojnopysznego, a on stąpa z góry: Co też ten ma swego, prócz włosy a pazury, Które mu odrastają? bo to futro śliczne, To sukno, to jedwabie, to złoto zdobyczne; Boty ze skóry capiej, czapla na łbie kita. Niechajże się tu każde do swego przypyta, Ryś futro, bombiks jedwab, wełnę weźmie owca, Aż darmopych zostanie nagi, bez pokrowca. PotFrasz1Kuk II 50
kamień węgielny
patrz: WĘGIELNY, WĘGIELNY, WĘGIEŁNY
  • - ...niektorzy z stárodawnych Doktorow pisáli/ że dobrze pisáli rozumiey tylko głosy ich do głosu Chrystusoweego/ y do práwidłá wiáry stosuy/ mowiąc/ ábowiem ná opoce/ Chrystá Páná rozumieią/ ktory iest Fundámentem y kámieniem węgielnym/ ná ktorym nienáruszenie Cerkiew iego polega/ ktorey y bramy piekielne nie przemogą. SmotLam 37v
  • - ...nie ruszyłá ręká ludzka kámyká tego/ wyszedł z gory wysokiey: to iest/ z Pánny Bogárodzice/ kámień ten węgiełny... BirkNiedz 63
  • - Abyś niebył iuż gośćiem, y przychodniem nowem, Ale obywátelem świętych, y domowem Páńskiem ná Apostołow świętych fundámenćie, Y ná práwem Prorokow dawnych testámenćie, Ná nawyszszem węgielnem kámieniu Iezuśie Vfundowány mocno w Wierze... DamKuligKról 120
sztuka węglarska
patrz: WĘGLARSKI
  • - Rheginusa zas lubo prywet szpeci Przez noc; w dzien iednak w węglarskim odzieniu, Przed sobą niby pędzącego osła Niepostrzeżona obłuda uniosła. ChrośKon 186
  • - Pokażę po tym iak dowcipnie Węglarże zapobiegaią tym defektom, lecz nim zaczne traktować w szczegulnosci, o sztuce węglarskiey, za rzecz potrzebną sądzę pierwey pokazać iasniey ieszcze rożnicę, ktora między węglem i żarem zachodzi. DuhMałachJSpos 5
cygańska cera
patrz: CYGAŃSKI
  • - cygańska cera. schwartzbraunes Gesicht. teint basané; visage mauricaud. T III 169
cygański żywot
patrz: CYGAŃSKI
  • - cygański prowadźić żywot. wie ein Zigeuner in der Welt herum ziehen; beständig reisen. courir le monde; méner une vie de boëmien. T III 169
cygański język
patrz: CYGAŃSKI
  • - Podobno y CYGANSKI Ięzyk iest EGYPSKI, ale ma bydź, od prostákow zmieniony, z Wołoskim, Tatárskim, Węgierskim zmieszany. ChmielAteny II 750
wiatyk podróżny
patrz: WIATYK
  • - WIATYK pieniądze ná drogę podróżny. DanKolaDyk II, 580
ni słychu, ni widu
patrz: WID
  • - ...nie mogę tego słucháć;/ nie słycháć (ni słychu, ni widu;)... ErnHand 513
mały a czupurny
patrz: CZUPURNY
  • - mały a czupurny. er ist klein und doch fehr hitzig. en petit ventre gros coeur. T III 194
wódka kamforowa (sz. zm.)
patrz: KAMFOROWY, KAMFOROWY, KANFOROWY
  • - Powierzchownie wodka kanforowa letnio w chustce na żołądek przykładana: folgę wielką czyni BeimJelMed 90
wielbłądowa plewa
patrz: WIELBŁĄDOWY, WIELBŁĄDZI, WIELBŁĄDZI, WIELBŁĄDZY
  • - Wiélbłądowa pléwá/ v. Ráyská trawá. Kn 1247
  • - Ráyská trawá/ Wielblądowa pléwá/ wonna trawá/ sitowie wonne/ Trciná wonna [...] Iuncus odoratus. Kn 911
gaza muślinu
patrz: GAZA
  • - gaza muślinu. bergleichen Zeug. étofe de la mème sorte. T III 367
strusie jaje (sz. zm.)
patrz: STRUSI
  • - U Garamantow Afrykańskiey Nacyi czapki lud pospolity. miał z skorup, strusich iay. ChmielAteny III 74
  • - 6 Lutego o 6 godzinie po południu trzęsienie ziemi w Bazylei, gdzie śniegi wielkie, y zimno niezwyczayne. W Czerwcu grad w Rzymie, y w Lombardyi wielkości iaia strusiego. BohJProg II 69
Ostrowy Kanarskie
patrz: KANARSKI
  • - Náyduie sie też [zapaliczka] w Hetruryey/ w Portugáliey/ w Hiszpániey/ y ná Ostrowách Kánárskich/ tákże ná Insułách morskich/ ktore Fortunatas zowią SyrZiel 178
Insuły Kanarskie (sz. zm.)
patrz: KANARSKI
  • - Pod Cástilską [koroną] zámyka się Bistália/ Leon/ Asturia/ Gálicia/ Extremádurá/ Andálogia/ Gránatá/ Murcia/ y obiedwie Kastiliae/ z przybáwionemi Kánárskiemi Insułámi/ Nauárską źiemią/ Mediolanem/ y nowym śiwátem/ Philippinámi/ y z inszemi kráinámi. BotŁęczRel I 6
Insuły Kanaryjskie
patrz: KANARYJSKI
  • - FORTUNNĘ[!] INSUŁY, albo KANARYISKIE, pierwszym imieniem názwane od obfitości miodu, wosku, oliwy, mastyku, soli, cukru, Pszenicy, od winá dostatku wyśmienienitego, powtornym imieniem názwały się od przedniey Insuły Kánaryi [...]. ChmielAteny II 660-661
język waleski
patrz: WALESKI
  • - W pospolitośći mowiąc/ bárźiey się pomázáłá haeresią Anglia/ á niż Wália: (ábowiem też haeresiae naprzod były wydáne ięzykiem Angielskim/ á potym nierychło Wáleskim) y więcey miástá/ á niż powiáty: bárźiey mieyscá co przy morzu/ á niż te co we śrzodku źiemie/ dla obcowánia z cudzoźiemcámi: więcey nákoniec te bliskie dworu miástá ludźie/ á niż od nieo odlegli. BotŁęczRel IV 60
prawn.
cesja prawa
patrz: CESJA
  • - [...] o co wszystko protestacia jest ode mnie w trybunale lubelskim uczyniona, do ktoreÿ prawnie dochodzic tak summÿ, jako y rzeczy w nieÿ opisanych, umysliłem, ze potym obaczywszy sie teyze summÿ własney moieÿ dziewięci tysięcÿ cessią y transfuzią prawa swego na mnie y dziatki moię uczynił. KsOw 23v
krzak mojżeszowy
patrz: MOJŻESZOWY, MOJŻESZÓW
  • - Wczora ze mnie żartował jeden wojewoda, Że coś na krzak Mojżeszów moja poszła broda. PotFrasz1Kuk II 202
moralność katolicka
patrz: MORALNOŚĆ
  • - Ia krotkiemi dowodami z naszey Katolickiey moralności wyiętemi to pokażę, y obiaśnię przykładem dziśieyszego Swiętego Wyznawcy Biskupa: nayprzod że nie masz poczciwości prawdziwey, gdzie niemasz Religii. PiskorKaz 22
ekspr.
gwałt Boży
patrz: GWAŁT
  • - LIszki też tám bywáły kędym dobrze wiedział/ Tom ia wziął konew wody/ á ná drzewiem siedział. Práwie około Gromnic/ gdy náwiększe mrozy/ Com ia tego poławiał ustáwnie gwałt Boży. NowSow A3
prawn.
prawo gajne (sz. zm.)
patrz: GAJNY
  • - Było to przy prawye gaynem Torskyem; bel przy tym Wasil tywon. [1608] KsTorUl 480
kość mostkowa
patrz: MOSTKOWY
  • - N. N. maiący lat około czterdziestu, wzrostu wysokiego, składu ciała suchego, temperamentu melancholiczno-cholerycznego, d. 6. Lipca wezwał mię do siebie; ktorego zastałem maiącego febrę od 7. niedziel na czas przestawaiącą nieregularną, złączoną z wielkim bolem w lewym boku między czwartym, y piątym żebrem blisko kości mostkowey: twarz y wszystkie ciało było koloru ciemnożołtego, na ięzyku zaś materya żołtawa: przytym nawzyą, wstręt do iedzenia, nocy bezsenne miewał, często zaś gorączkę czuł wielką, z trudnością uryna mu odchodziła, dla bolu y gorąca nie regularnie: w urynie bardzo biały, y kleiowaty suz na trzy, y cztery palce widzieć się dawał, do urynału koloru ceglanego piasek przykleiał się, iako się zwykło przytrafiać w febrach na czas przestawaiących. ListDokt 1
motyli powój
patrz: MOTYLI
  • - Tychże skutkow iest Motyli Powoy Beotycki álbo Hiszpáński. [...] Okrom tych trzech pomienonych Motylich powoiow/ są iescze inne cztery. SyrZiel 321
mrugnąć okiem
patrz: MRUGNĄĆ
  • - Wnidę cicho, zaklinam psy, by nie szczekali, Morfea proszę, aby wszyscy twardo spali, Boję się cienia swego, stąpam jak po szydłach, Ulżywam się, jakby mię podnosił na widłach, I oddychnąć ledwo śmiem, ledwo mrugnąć okiem; Rozważnym i niesporym postępuję krokiem. MorszAUtwKuk 326
wołek zbożowy
patrz: WOŁK, WOŁEK
  • - Sposob wytracenia Wołkow ze zboża pewny: Gdy się wołki w zbożu zámnożą, náypierwey zboże przeszuflowáć. VadeMed 160
traktat karłowicki
patrz: KARŁOWICKI, KARŁOWICKI, KARŁOWIECKI
  • - Było to Xięstwo [Transylwania] pod Turczynem, przez Tráktaty Karłowickie Annô 1699. Austryakom oddane [...]. ChmielAteny II 445
  • - Traktaty Karłowieckie, toiest pod Karłowiczem w Sklawonii między Leopoldem Cesarzem, y Portą Othomańską zaszły, Roku Pańskiego - 1699. ChmielAteny1755 I 214
  • - Ten Kamieniec Podolski iest Forteca y obrona Polski od Turkow, między wielkiemi y niedostępnemi skałami położone. Mahomet IV. Sułtan Turecki w Roku 1672. tę Fortecę mocą wziął, ktora w ręku Tureckich aż do Roku 1699. zostawała, y dopiero przez Traktat Karłowiecki, gdy wieczny pokoy między Polską y Turkami stanął, oddany był. SzybAtlas 183
pakta karłowickie (sz. zm.)
patrz: KARŁOWICKI, KARŁOWICKI, KARŁOWIECKI
  • - Turcy też Helluones et Latrones Regnorum, wydarszy Węgrom, trzymali ią długo, aż Karłowickie Pacta oddaiąc ią Austryakom kazały. ChmielAteny IV 285
  • - Małe y szczupłe, Hánowie teraz maią haracze z racyi ustąpionych Polskich y Moskiewskich Haraczow przez Pakta Karłowieckie. ChmielAteny IV 423
Murzyńska Ziemia
patrz: MURZYŃSKI
  • - Wiem że iuż tám tákiey strzelby nie wiele zostáło: bo iey śiłá w Murzyńskiey Ziemi/ w Persyey/ y pod Kieresteszem w Węgrzech/ dla gwałtownego y częstego nábiiánia/ y prochámi przesypowáney/ prochy porozsadzáły. ChabSpos B
  • - Czwarty iest Bászá Habeleku, ná gránicy Abissinow w Ethiopiey, to iest Murzyńskiey źiemi/ co Turcy ináczey zowią Hustrebit. RicWielJMon 69
  • - Nátale solum Słoniow iest Afryka, Indya, Maurytania, AEthyopia albo Murzyńska Ziemia, y Ziemia Troglodytow ktorzy o Zwierzętach osobliwych prawie tylko ich Mięsem żyią, z drzewa na nie cicho y sztucznie spuszczaiąc się y zabiiaiąc. ChmielAteny1755 I 586
Murzyńskie Państwo
patrz: MURZYŃSKI
  • - Toż się dzieie na Insule Meroé w Murzynskim Państwie, gdzie dwa razy na Rok cienia nie masz. ChmielAteny1755 I 192
Murzyńskie Morze
patrz: MURZYŃSKI
  • - Iest oblaná Morzem, ztąd się może názwać Peninsułą naywiększą w świecie: od Wschodu bowiem słońca ma morze Czerwone, od Záchodu morze Záchodnie, Atlanckie; od Pułnocy Medyterran, od Południa Morze Południowe, Murzyńskie. ChmielAteny II 626
  • - Ztamtąd śrzodkiem Murzyńskiey płynąc Ziemi, Afrykę od Ethiopii separuiąc, niektore formuie Insuły, iako to Meroen olim ludne Krolestwo; dopiero wodami wielu podsycony, poty to Astobores, to Astusapes zwany, tandem się NILEM zwać poczyna, na siedm się dzieli Ostia, albo Kánałow, Septem-geminus, albo Septemfluus, dlatego nazwany od Poetow, y temi Kanałami wpada w Murzyńskie Morze. ChmielAteny1755 I 562
cieśnina morska
patrz: CIEŚNINA, CIEŚNINA, CIAŚNINA
  • - ćieśnina morska. Meer-Enge. un Bosphore, détroit, bras de mer. T III 146
  • - Insi zaś Bracia namienionych, przez cieśninę Morską (ieżeli na ten czas była) na tę stronę przeprawili się ku Europie. KleczPocz 7
  • - Co iest cieśnina morska? Cieśnina morska abo przesmyk iest kanał ciasny łączący dwa morza z sobą. abo iednego morza dwie części, takie cieśniny są: Zund, morza ciasne między Francyą y Anglią, między Hiszpanią y Afryką, Eurip między wyspą Negrepontem y Liwadyą. WyrwGeog 14
  • - Morza Europeyskie nazywaią się te, ktore oblewaią Kraie Europy wokoło. Są zaś te: Naprzod obszerne Morza o ktorycheśmy zwyż mowili: potem pomnieysze morza, odnogi iego, y ciaśniny morskie [...]. SzybAtlas 25
  • - P[ytanie]. Jakie są granice Wielkiey Brytannii, y iaka iey iest długość y szerokość? O[dpowiedź]. Dwie te wielkie wyspy na Wschod są oblane [...] Morzem Połnocnym. Na Południe [...] Morzem nazwanym la Manche y ma ciasninę morską Kale. SzybAtlas 85
przesmyk morski
patrz: PRZESMYK
  • - Cóż iest Przesmyk Morski [łac.: Fretum] Iest niby konał[!] Ciasny, czyli Ciesnina morska, łacząca dwa Morza z sobą, albo dwie części iednego Morza. Takie są. Przesmyk pod Giblartarem [...]. GiecyZiem 146
  • - NOWA BRYTANIA. Ta ziemia leży na wschod nowey Gwinei, przesmykiem morskim od niey odłączona. ŁadSGramGeo_II 113
  • - Przesmyk morski iest ciasne morze między dwiema lądami, taki naprzykład iest przesmyk Gibraltarski między Hiszpanią, y Afryką. SiekKraj 229
wronia noga a. stopa
patrz: WRONI
  • - ...niektorzy/ ále mylnie/ Trawę Mánniáną/ rozumieią bydź Wronią nogą/ ktorą Lácinnicy/ Coronopum zowią. SyrZiel 1013
  • - WRonia stopá/ álbo nogá/ ziele iest/ wąskiégo/ długiégo/ á miązszego liściá/ y rozsochátégó/ po ziemi sie rozkładáiącégo. SyrZiel 1141
  • - Wodká wroniéy stopy. SyrZiel 1142
  • - Niektore z nich Cynki máiące/ właśnie iáko ná Wronieynodze liściu. SyrZiel 124
  • - Wronia nogá ziéle/ kania stopá. Coronopus [...] Dactylus. Gramen aculeatum. Kn 1289
wronie masło
patrz: WRONI
  • - O Wronim máśle. Rozdział 150. SyrZiel 905
  • - Mylą się bárzo ziołopisowie [...] ktorzy rozchodniku wielkiego przyrodzenie moc y skutki Wroniemu másłu przypisuią. SyrZiel 906
  • - Sok Wroniego másłá. SyrZiel 906
  • - Wrónie masło/ ziéle/ záięcza kápustá. Illecebra: Andrachne agria. Kn 1289
wronie oko
patrz: WRONI
  • - IEdná Iágodá/ drudzy Wronim okiem zowią/ iest ziółko o iednym prątku. SyrZiel 1386
  • - Wrónie oko ziéle czwórlistne/ iédná iágodá. Solanum monococcom, Gesner. Kn 1289
  • - Truidła zaś są różne.Pirwsza sulima moskiewska, drugie wronie oczy, innych, podlejszych, dość wielka liczba. RadziwHDiar 207
Pole Mutyneńskie
patrz: MUTYNEŃSKI
  • - Zá KONSULOW Rzymskich M. Aciliusza y Porciusza, z Nieba deszcz krwawy y mleko padało; á zá Marciusza y Sext Iuliusza, ná polu Mutyneńskim gory się zbiegaiąc, uderzały o siebie, z wielką ruiną Miast, wsi pobliskich; z tey kollizyi, rzeki y wody wypadały. ChmielAteny1755 I 989
wrotycz włoska
patrz: WROTYCZ, WROTEZ
  • - NIektorzy Kocánki żołte z złocieniem ktory Grekowie Chrysokome zowią. Drudzy z Włoską Wrotyczą/ ktorą ciż Helichrysii miánuią/ záiednoż mieć chcą/ ále niesłusznie. SyrZiel 1354
  • - Wrotycz Włoska/ v. Rádostká. Kn 1289
  • - Rádostká ziéle/ Wrotycz Włoská. Heliochrysos, f. Heliochrysum, al. Helichrysu. Kn 908
przemywać ranę (sz. zm.)
patrz: PRZEMYWAĆ
  • - Ieżeliby się robacy zálęgli w ránie, przyłoż ná nie ser młody nie solony, wynidą do niego, potym weźmi Miętki kámienney, álbo Centurij, uwarz w wodźie, przecedź, włoż troszkę Háłunu, tym ráne przemyway y goy plastrámi wzwysz opisanemi, lubo innemi. PromMed 172
  • - Jeżeli zaś miał iuż ieden albo dwa paroxyzmy chory uncyą paprotki pomiędzydębowey (Polypodium quercinum) przydaią, a wodą słoną, ranę przemywaią. LisikFizyka 433
  • - Należy przemywać ranę z naywiększą przezornością, aby w nią nie zaszła ślina bydlęcia ukąszonego; bo gdyby też ślina zatrzymała się w ranie, niezawodnieby się z krwią zmięszała, y na potym wściekliznę sprawiła. KurFSangOpis 106
  • - Gdy tedy kto od psa, wilka, lisa, kota, lub iakowegokolwiek zwierzęcia, albo bydlęcia, a nawet od człowieka wściekłego ukąszonym będzie, powinien zaraz mieysce zranione błotem lub wilgotną ziemią obłożyć, kilka razy to powtorzywszy, potym rozpuściwszy soli w wodzie, tą wodą ranę należycie wymyć, potym wziąwszy octu iakowegokolwiek, byle dobrze kwaśnego, zagrzawszy, rozpuść w nim trochę masła, tym ranę często przemyway, i szmatami w nim maczanemi obwiiay. PerzLekarz 157
wymywać ranę (sz. zm.)
patrz: WYMYWAĆ
  • - Tymże też rány wymywáć/ ktore się goić będą bez wszelákiey máśći. SyrZiel 261
  • - Vsczknionym od bestyy iadowitych pić dawáć/ y ránę tąż polewką wymywáć/ liśćie iego w winie wárząc. SyrZiel 59
  • - Nie dano mu chleba przez dwa dni, lecz Steley był tak wspaniały, że mu swego udzielił. Podawał mu, iak często mogł, napoy. Wymywał mu nawet rany, i w ten czas mu Moskal rękę ścisnął, mowiąc do niego, wybacz mi, żem tak właśnie z tobą śię nie obchodził, iak ty teraz ze mną. GelPrzyp 118
  • - Trzeba zanurzyć chorego dziewięć razy w biegącey wodzie, nakazawszy mu dyetę po ukąszeniu; wymyway ranę ługiem z popiołu dębowego y uryną, przykładay kataplazm zrobiony z dryakwi Weneckiey (Alliaria) czyli czosneczku ziela, z ruty y soli. AlletzAlb 51
grzech zmywać
patrz: ZMYWAĆ
  • - GEnezus przy chrzćie swoim znowu Anyołá widźi/ ktory mu kśięgę grzechámi iego popisáną/ w ten czás kiedy ná niego wodę leią y chrzczą go/ pokázuie/ y one wszytkie grżechy z xięgi zmywa. TragGen A3v
  • - Kto miał zwyczay płáczliwemi/ Grzechy zmywać kroplámi; Krople teraz prześwietnemi/ Bydź obaczy perłami. RaderBrudOst G6
  • - Gdy kto zaś chce się Turkom w czym iako podobać Siła z niemi nie mowić, wiary nie probować. Owszem im się pokazać, miękim w swey naturze, Litościwym, pobożnym, wesołym w posturze, Y ten pełni uczynek pobożny, kto taki Puszcza z klatek zawarte, wolno swoie ptaki, Niemniey y ten uczynek, zda się miłosierny Według ich sentymentow, takiey prawowierny Jest, kto na pokarmienie psow, chleba kupuie Tym uczynkiem grech[!] zmywa, siebie tak ratuie. RelChron 111
  • - Sen drugi Nábuchodonozorowi o drzewie podćiętym, sam Dániel wyłożił, że go miáno wygnáć z krolestwa ná wielką nędzę, przetoż upomina go, áby iáłmużnámi swe grzechy zmywał. BW 4

patrz: WRYTY
grzech zmyty
patrz: ZMYTY
  • - Ieden świátowy gruby żołdák zá rzecz niepodobną aliter facere non possum zá grzech nie zmyty sobie poczyta; á my bysmy iáko drobną iágodkę połykali? BujnDroga 433
  • - Na ostatek, iak Iordan na doł do morza pustego albo martwego płynął, tak też grzechy wodą Chrztu świętego zmyte, w morze zapamiętania wiecznego wrzucone bywaią, i tam zostać muszą, gdyby tylko ochrzczeni onych ztamtąd swowolnie nazad nie brali. LangHaberPost 94
przemyć ranę (sz. zm.)
patrz: PRZEMYĆ
  • - Warz to w krynicżney wodźie/ ábo w ocćie: kiedy powre dobrze/ włoż hałunu nie mało/ przemyi tym co nalepiey one rány/ y nogi obwin onymże co naciepley/ áż ku kolánom/ skoro oschnie/ wymyi rány one/ ćiepłą gorzałką z solą/ y záś onegoż zgrzawszy przywinąć/ y ták cżynić áż sie zgoi. OstrorMyśl1618 26
  • - Jeżeli ciało koło rany iest zasiniałe, trzebaby ieszcze przemyć ią wodką kanforową, natężoną przez spiritius salis ammoniaci, potym ią plastrem z maści Styrax okryć: nakoniec gdy ciało zranione stanu naturalnego nabiera, samego tylko Basilicon używać należy. KurFSangOpis 83
  • - Pierwszy z tych nieszczęśliwych zbiegł tegoż samego dnia do znayduiącego się blisko Felczera, ktory mu rany ponarzynał, przemył dobrym winem, y maścią obłożył. KurFSangOpis 87
relig.
obmyty z grzechu (sz. zm.)
patrz: OBMYTY
  • - Postawiony tedy ten Znák zbáwienny, iák niegdy ná gorze Kálwáryiskiey w śrzodku wszytkiego świáta ná głowie pierwszego Oycá nászego Adámá, [...] gdźie potym Krew Swięta płynąc po Krzyżu dźiurę onę w źiemi zmoczyłá, y głowy ogniełey[!] Adámá Przodká nászego nayprzod doszla; áby ktory naprzod zgrzeszył, naprzod tez z grzechu był obmyty. JabłońDrzewo 33
  • - Proszę cię ktoszkolwiek iesteś wnidź w sumnienie twoie, weyzrzyi w kąciki, przetrząsniy skrytości serca: y ieśli znaydźiesz nieobmytą z grzechow duszę, á złościami obciążoną, iuż masz okazyą smutku smutku patrz w Niebo, Chrystus przy swoiey chwale, y w Niebie, ile przez wieczności błogosławioney szczeście może, niby upłakuie nad złościami twymi, y przyszłym nieszczęściem twoim, niecnot końcem. ZehenLaskSum 70
szyszka borowa (sz. zm.)
patrz: SZYSZKA
  • - Płácż że nieboże/ Ciernie nie roże Będziesz miáł w swiecie/ Ty y twe dziecie Będzie płakáło/ Wám nie nadáło/ Ze z rázu w Raiu Iák ptáka z gáiu Ták wás pędzono/ Vrwáno grono/ Szyszka borowa Iuż nie ták zdrowa/ Pokutuy záto/ Miłośne láto Pán ci daruie/ Grzesznych przymuie. BaranLut 389
  • - NA ZŁE PIWO Ba, już bym ci pił na taką przynukę, Zjadszy wędzonej baraniny sztukę, Ale z borowych twoje piwo szyszek Gwałtem przez gardło nie chce leźć do kiszek. PotFrasz4Kuk I 213
  • - Temu się dziwuj, że w tak płonej dziczy, Tak żwawie sąsiad z sąsiadem graniczy, Gdzie owies tylko a borowe szyszki Ledwie pożywić swoje mogą liszki; Czego nie słychać, kędy pleńsze żniwo, Bujniejsza rola, w Egipcie jak żywo. PotFrasz2Kuk II 477
  • - Item kurzenia, álbo kádzenia ustáwiczne, lubo bo śiárką, lubo smołą, lubo oboie wraz zmieszawszy, lubo skorkámi Brzożowemi, Bursztynem, szyszkámi borowemi. PromMed 190
szyszka drzewna
patrz: SZYSZKA
  • - Szyszká drzéwna / Conus. [...] Nux pinea. [...] Strobilus. [...] Pityis. [...] Pitydia. Kn 1130
  • - Szyszka. 1) Ein Tanilen oder Fichten = Zapfen. [...] 1) pomme de pin, de sapin. [...] 1. szyszka drzewna. T III 2286-2287
szyszka sosnowa
patrz: SZYSZKA
  • - Albo w garniec wina wpuścić 7 ziarn z szyszki sosnowey, zmieszać dobrze. ChmielAteny III 488
  • - SMIESZEK ziele rośnie po nad Dnieprem, ktore zmieszane z winem y mirrą w napoiu, dziwne w człowieku sprawuie postaci, á nadewszystko taki śmiech w nim wzbudza, że go inaczey uspokoić nie można, tylko winem palmowym zmieszanym z szyszkami sosnowemi, pieprzem, y miodem. ŁadSHist 159
  • - Trzeba nabierać szyszek sosnowych albo iodłowych, te w kotle dużym gotować w wodzie, coraz mieszaiąc, ażeby się rozgotowały. DośwGosp 154
szyszka olszowa
patrz: SZYSZKA
  • - IAgody Járzębiny, Bob w octćie wárzony, Migdały przypiekáne, gałká Muszkátowa przypieczoná, Szyszki olszowe, Tormentilla, wężownik, żywokost, etc. PromMed 49
  • - Ná toż [...] w tym maczáiąc chustkę przykładay, wprzod kiszkę wpráwiwszy; tákże weś tarnek, szyszek Olszowych, liśćia Dębowego, Kurzego ziela, warz w wodźie Kowálskiey, maczay w tym chusty, przykładay záraz po wpráwieniu, á kiszkę potrząśni proszkiem z Tormentilli. CompMed 245
szczebietliwy język (sz. zm.)
patrz: SZCZEBIETLIWY, SZCZEBIETLIWY, SCZEBIETLIWY, SZCZEBIOTLIWY
  • - A ono wełbie pustym tylko pełno szumu/ W ięzyku sczebietliwym nie pytay rozumu. WitkWol D4v
  • - Czego więc nie rad wytrwa ięzyk sczebietliwy/ Lecz też często odnośi wstyd długo zelżywy. A zwłasczá gdy co komu vsczypliwie rzecze/ Iuż nie iedná przygodá wnet się zá nim wlecze. WitkWol E
  • - Zwłaszczá w miłośći: á ktosz ták sczęśliwy/ Zeby go nietknął iężyk szczebietliwy. KochProżnLir 185
  • - Na te twoie w trudnościach zawikłania, obierz sobie prawie nie siła ale dwoch do porady, Okkazyą[!] y potrzebę, te ci krotko y łatwo uczynią rezolucyą, a bardźiey możnieyszą y potrzebnieyszą, iakieby ci wielomownych á siła zgromadzonych ust szczebietliwe ięzyki długo się umawiaiące, z sobą rzadko zgodliwe uczyniły. WojakDysk 5
  • - Wszakże mimo tak groźne, ktore przyiaźń święta Pisze prawa, i mimo nayściśleysze pęta Ludzkiego towarzystwa, nayczęsciey się zdarza; Jako ten przyiaciela, tamten gospodarza, Ow pana, choć się lada o fraszkę powadził, Szczebiotliwym ięzykiem wygadawszy zdradził. NaruszASat 101
  • - Znayduią się niektorzy, temu przyganiaią Dekretowi Boskiemu, na Moyżesza winę Kładą, wszelako prożno, daremnie szemraią, Bóg zseła ogień ieszcze, y wszystkich w perzynę Obraca, niechże teraz moc ręki poznaią Szczebiotliwe ięzyki, kar macie przyczynę. GurowRDzieje 33
głowa szczerbata
patrz: SZCZERBATY
  • - Powiedzże mu by słowko, że ten tworca nowy Ten zuchwały rozwalacz przedwieczney budowy, Wznieca chęć do występkow, a gasi do cnoty; Wnet cię on miedzy chytre postrzyże dewoty: Lub zbywaiąc błyskotnym z kogoś tam wierszykiem, Nazwie głową szczerbatą, albo fanatykiem. NaruszASat 119
szynkarz piwny
patrz: SZYNKARZ, SZYNKARZ, SYNKARZ
  • - Szynkarz. Wein oder Bier-Schencker. poteleur; cabaretier, tavernier. § szynkarz piwny, winny. T III 2285
szynki westfalskie
patrz: SZYNKA
  • - Z ktorych potym szczegulne zá vpominki/ Szlą Westphálskie Pánom szynki. KochProżnLir 203
  • - Przez które państwo jadąc doznalichmy tego eksperiencją, iż sławne szynki westfalskie, ponieważechmy się jako szynek, wędzonek i abuchtów wybornych barzo najedli; osobliwie dobre wszytkie rzeczy wędzone w tym państwie. BillTDiar 314
komora mytna (sz. zm.)
patrz: MYTNY
  • - Wybrano częścią od Tatarzyna, częścią od hultajstwa domowego, częścią przez ustawiczne wojny [...] wiele mytnych komór odeszło, siła prowincyj zniosło i zniszczało. RadziwKSprawy 486
  • - Z karczem Mieyskich y po siołach w których miod piwo szynkuią, od gorzałki, także z młynow z myta, Zamkowe y z browarow co dzierży, na trzy lata na arędzie, żyd Jakob Filiksowicz przychodzi do Skarbu Jego Krolewskiey Mości. w kazdy rok według arędy Sześćset kop groszy, a czas wydzierżenia ich tey arędy do Bożego Narodzienia w Roku teraźnieyszym 1563. [...], oprocz komory mytney y wazczego tak pomiernego, y myta mostowego y okrom Obiestki od ludzi przeiezdnych kupieckich y od Kozakow. PrzełożInteresSang Bv
myszyńska ziemia (sz. zm.)
patrz: MYSZYŃSKI
  • - Z teyżę źiemie Myszyńskiey do Szląská w te strony/ Zelázny y miedźiány kunszt iest przynieśiony. RoźOff E3v
  • - Z tyże źiemie Myszyńskiey/ ná Máłpadwi rzece/ Ktora wstawszy od gránic Polskich w Odre ćiecze. RoźOff E4v
  • - Aż potym BERNAT Xiążę Opolskie/ ná imię Gláwerá nieiákiego też z Myszynskiey źiemie Wezwał do tey kuźnice/ Kuźniká sławnego W budowániu żeláznych kunsztow ćwiczonego. RoźOff Fv
  • - Uważał to on Szláchćic w Myszyńskiey źiemi/ ktory ták pięknym y krasnym był/ że mu w oney Kráinie w pięknośći rownia nie było. GdacPrzyd 52
  • - LXVI. Iáko sobie on bárzo piękny y krasny Szláchćic w Myszynskiey źiemi postąpił/ áby śię z cudnośći y krásy swey nie wynośił? GdacPrzyd 72
kraj myszyński
patrz: MYSZYŃSKI
  • - Tento kuźnik iż wyszedłz Myszynskiey kráiny/ Mysznarem od Polakow w Polscze był názwány: Ktorego był Przystáński Pan gruntu onego Przyprowádźił w tę stronę z kráiu Myszynskiego. RoźOff F3v
myszyńska kraina (sz. zm.)
patrz: MYSZYŃSKI
  • - Po Czeskich záś kuźnicách Myszyńskie nástáły Kuźnice: Lecz nie rychło/ bo dopiero były Napierwey od Xiążęćiá Sáskiego OTHONA/ Budowáne kráiny tey Myszyńskiey Páná. RoźOff E3v
  • - Tento kuźnik iż wyszedłz Myszynskiey kráiny/ Mysznarem od Polakow w Polscze był názwány: Ktorego był Przystáński Pan gruntu onego Przyprowádźił w tę stronę z kráiu Myszynskiego. RoźOff F3v
pastuszy pies
patrz: PASTUSZY
  • - Pástuszy piés [...] cum seris pugnans. Thous, Tigris, Dromas, Podargus, Pteralas, Lælaps, Ladon, Labros [...]. Kn 693
koło młynowe (sz. zm.)
patrz: MŁYNOWY
  • - W długośći wozá niech Stelmách vgada kołom wozowym przednim, áby w kierowániu wozá nie záchodźiły ná koło Młynowe D. SolArch 91
  • - Podatek Młynowych koł pozwala na wypłacenie długu Brandeburskiego, Trybunał Skarbowy cum suis clausulis et Paragraphis w Grodnie pod Dyrekcyą Wielm: Xćia Kanclerza Wielkiego W. X. Lit: naznaczony akceptuie, na Konstytucye, ktoreby nieczytane in publico miały być ingrossowane, per omnia manifestuie się. KonstLubLit 129
staw młyński
patrz: MŁYŃSKI
  • - 491. Sub eodem actu. — Stanąwszi przed prawo nasze zupełne Woyciech Pelc, mlinarz Wolej Komborskiey potwierdził zapiszu pirwszego, czo maiąc na młynie swoim, ktori iest kupnim; tedi maiąc znowu zapisz od iego Mosci Pana dziedzicznego, ze plac na nawsziu wyszej stawu młynskiego pod ogrodem kacmarskim zapłacił za summę grziwien dwadziescia, tedi te grzywien dwadziescia do pirwszego zapiszu, iako w xięgach prawnych iest zapiszane, dał sobie przypisac roku i dnia iako wyszej. KsKomUl 59
  • - 506. Piotr Firley z Dąbrovice Woiewodzic Lubelsky etc. Wiadomo czynię, komuto wiedziec nalezy, ze poddanemu memu Woyciechowi Pelcowi młynarzowi z Woley Kamborskiey plac na nawsiu wyzey stawu młynskiego pod ogrodem Kaczmarskim przedałem za summę grzywien dwudziestu, a iz onemu samemu y potomkom iego nalezec ma czaszy wiecznemi, zapiszuię, i to ze ten ogrod do młyna nalezec będzie daruię, na czo dla lepszey pewnosci ręką sie swą podpiszuię y pieczęc przycisnąc roskazałem. KsKomUl 62
  • - Z osobna od wolnej rybitwy na stawie młyńskim według lustracyi 1623 dawał fl.[orenów] 30. OpisKról 80
  • - Jan Wegner puszcza Wojciechowi Grzybowskiemu przy wsi [...] niwę od wrót, poczynając nad drogą młyńską, idącą aż do stawu młyńskiego czasy wiecznymi. InwPuck 177
  • - Grobla przy stawie młyńskim była zerwana, a teraz reperowana i upust nowy dany. InwKal II 339
młynek do kawy
patrz: MŁYNEK
  • - To bowiem, co z afektu przyjaźni w Bogu zeszłego męża mojego ostatnią dyspozycyją do woli i rządu [mego] rezerwowane było, jako to złoto [...], sprzęt gospodarski na osobliwym regestrze opisany i co się tylko ruchomością nazwać może, to wszystko w równy dział na trzech synów moich [...], leguję i zapisuję. Wyłączywszy tylko karetkę z parą koni cisawych i parą szorów oraz cyny półmisków płaskich większych 10 z misą obrazcową i 12 talerzy głębszych, alembik z czapką i rąbkami, flaszę miedzianą okrągłą, moździerz mniejszy, miednicę, trynożek większy i kociołek mosiężny, imbryczek farfurowy z parą filiżanek, młynek do kawy [...]. ZabłBTestBork 53
  • - Młynek [...] młynek do kawy. Cafee-Mühle. moulinet à frire le café. T III 848
młynek pieprzny
patrz: MŁYNEK
  • - Młynkow żelaznych pieprznych Dwa ArchRadziw 1657 80/7
młynek ręczny
patrz: MŁYNEK
  • - O Młynkách Ręcznych. MŁynki ręczne, ktore zowią Zárnámi, iedne są bárdzo proste, y niewygodne: práwie tylko od niewoli. Drugie wygodnieysze, iedne od drugich. SolArch 97
  • - O Młynku ręcznym trzećim, pięć rázy spiesnieyszym nad poprzedzaiące. SolArch 98
młynkiem chodzić
patrz: MŁYNEK
  • - Młyniec [...] 1) piiany młynkiem chodzi. T III 849
bot.
stokroć większa ,
stokroć więtsza
patrz: STOKROĆ
  • - Stokroć (źiéle) więtsza/ mátécznik/ krolik/ kśiąszki/ głowá S. Janá. Balis [...] Bellis. Belis [...]. Kn 1069
  • - stokroć większa. (bellis major) Maslieben. marguerite, une plante à fleus. T III 2170
  • - Stokroć większa różnego jest koloru, czerwonego, białego, i mieszanego, listki ma długie i wąskie przy ziemi, á u góry prącia szérsze, ząbkowane, z korzenia wypuszcźa wiele prącia cienkiego, okrągłego, i mocnego, długiego na łokieć. KniażFol 160
  • - Flance nayprzyzwoitsze do takowey w sianiu odmiany, są te: Gwozdziki, Anemony, Auricula, Tulipany, Fiołki żółte, Ostruszka, Stokroć większa y Krokos. AlletzAlb 174
bot.
stokroć leśna
patrz: STOKROĆ
  • - Podług opisu P. du Clos biorą snopek stokroci lesney, (bel idis[!] sylvestris) tyleż ruty, trzy głowki czosnku, szczyptę soli, tłuką to w moździerzu, przylewaią 6. uncyi wina wyciskaią, y to pić daią. LisikFizyka 433
bot.
stokroć polna ,
stokroć polny
patrz: STOKROĆ
  • - Co wszystko drobno posiekawszy, przyday ieszcze: Cykoryi, Sałaty polney lub bobowniku. Ziołka y kwiatu stokroćiu polnego każdego garść iednę. BeimJelMed 183
  • - A ieżeli cię Diarhea nie trapi, to maślankę czasem pić ći pozwalam; lepsza iednak swieża serwatka, w ktorey trochę korźenia Cykoryi y kwiatu stokrociu Polnego swieżego przygotuy, tym napoiem pragnienie zaśilay według upodobania. BeimJelMed 185
  • - Łopatkowaté (spathulatum), na podobiéństwo łopatki np. stokroć polná. Táb. III. Fig. 7. KlukCzenBot 53
bot.
stokroć mniejsza
patrz: STOKROĆ
  • - Stokroć mniéysza/ Bellis minor [...] Solidago minor [...]. Kn 1069
  • - stokroć mnieysza. (bellis minor) kleine Maslieben, Zeitlosen, Gänse-Blümchen. paqueréte, pasquette. T III 2170
bot.
stokroć biała
patrz: STOKROĆ
  • - stokroć biała. (bellis alba) weisse Maslieben. pergoute. T III 2170
bot.
stokroć wielka
patrz: STOKROĆ
  • - 3. Consolida. Trzeći/ od tych rozny. Korzenia rosochátego/ y odnogi pusczáiącego/ z tego kłącze ábo rozgi wyrastáią miękkie/ z długim/ wąskim/ á spiczástym liśćiem kárbowánym/ gromadkámi nie rowne. Ná śrzednim kłączu ábo rozdze/ w wierzchu kwiećie ná stopkách mierno długich okrągłe/ ná kształt Stokroći wielkiey. SyrZiel 261
wymyć ranę (sz. zm.)
patrz: WYMYĆ
  • - Pod ráną wykárbowawszy nożem kowálskim/ żeby ropá schodźiłá ná doł/ wymyi ránę octem ćiepłym osolonym: á zbiwszy białku z háłunem/ przyłoż przez noc/ názáiutrz záskwarz łoiem kozłowym/ á muśiszli w drogę iácháć/ smołą czarną po wierzchu zásmol ćiepło/ by wodá nie doszłá. DorHip II Qij
  • - Vkąszony[m] od bestiy iádowitych/ miánowićie/ od wężow/ ktore krolikámi zowią/ od korony/ álbo rożkow ná głowie máiących/ wielkim iest rátunkiem/ pierwey ránę wymywszy prostą wodką Koperwáserową/ ktorą flegmą vitrioli zowią. SyrZiel 176
  • - 107. Katar napada albo gdy na zbytnim zimnie długo być muszą, albo gdy upałom słońca bardzo są wystawione: szczkaią wtedy, i czasem materyą wyrzucaią. Wtedy przebiią się nozdrza pioreczkiem, dla ułatwienia wypływania materyi: a ieżeliby meterya nakształt puchliny gdzie się skupiła, przerznąwszy wyciśnie się, raną wymyie ciepłym winem, i zasypie trochą iak naymieley tłuczoney soli. KlukZwierz 134
  • - Zaraz więc wymyć trzeba ranę wodą letnią dobrze osoloną, dla zdięcia piany ziadliwey tey bestyi. KurFSangOpis 83
  • - Gdy tedy kto od psa, wilka, lisa, kota, lub iakowegokolwiek zwierzęcia, albo bydlęcia, a nawet od człowieka wściekłego ukąszonym będzie, powinien zaraz mieysce zranione błotem lub wilgotną ziemią obłożyć, kilka razy to powtorzywszy, potym rozpuściwszy soli w wodzie, tą wodą ranę należycie wymyć, potym wziąwszy octu iakowegokolwiek, byle dobrze kwaśnego, zagrzawszy, rozpuść w nim trochę masła, tym ranę często przemyway, i szmatami w nim maczanemi obwiiay. PerzLekarz 157
  • - Warz Mięte [...] tą wodą wymywszy po dwá rázy Ránę, á zá każdym razem posypuy proszkiem z teyże mięty. VadeMed 36
omyć ranę
patrz: OMYĆ
  • - A on/ żeby tę myśl zwyćiężył/ wźiął wody y omył ránę onę/ y záchował ono omyćie: á ilekroć prágnął/ nápiiał sie wody oney. ZwierPrzykład 99
omyć grzech (sz. zm.) ,
omyć od grzechu (sz. zm.) ,
omyć z grzechu
patrz: OMYĆ
  • - Omyjże nas od grzechow nászych. ModlPub 110
  • - Mowi w osobie iego Duch ś. ktora Oblubienicá iuż nie przez wiárę przyszłego/ ále przez wiárę obecnego Chrystusá/ ktory ią przez śmierć swoię/ y przez wylanie krwie swoiey omył z grzechu/ sstáłá się iemu Oblubienicą. KorRoz 17
  • - Z którego jeśli już oswobodzenia Nie masz i tylko męki grzech omyją, Proszę, niech na tym krzyżu ja pasyją I krucyfiksem będę do wytchnienia. MorszAUtwKuk 106
  • - ZEm wszytek w grzechu/ z tego wstydzę srodze/ Ni czym od grzechu Pánie nie swobodzę/ Tyś mię Krwią włásną wszák omył od grzechu? BaranLut 363
  • - Sstáło śię iuż słuszne Nágrodźenie/ á wszelákie násze Przewininie/ Krew święta iego/ omyłá Grzech Człowieká wszelkiego. ModlNaboż 67
  • - Jezus Krystus jest mu Jmię/ Ten was z wszego Złego wyrwie/ Zbáwićielem wászym chce bydź y od wszech Grźechów was omyć. KancPol 49
  • - Już go był dźiś trzeći dźień opłakáł, y tuszy Ze temiż łzami, y grzech omył z swoiey duszy; Już sie był uspokoił: więc znowu mozg psuie; Poliarch żyw, Likogen pewnie instyguie. BarPotArg1697 83
  • - Zakon Duchá Zywotá, Ewánjelia twoja obżywiájąca[!], y do Zywota wiecżnego wiedząca, ten zakon mię uwolnił od zakonu grzechu y śmierći, ktorzy dwa nieprzyjaćiele, grzech á śmierć, rękę sobie podawáją, á y w moru niejednego wielce strászą, wszákże nie mnie, boś ty grzechy moje omył, á y piekielne męki, t. j. wieczną śmierć wyćierpiał, śmierć ále doczesną tylko w Sen obroćił. MuthWier 61-62
  • - Ktorego łáski możesz śię záwsze stáć uczesnikiem przez używánie Sákrámentu świętego, támći otworzone są święte rány, i zbáwienne zdroie Krystusowe pięć: tu możesz wszytkie grzechy, ktoreśkolwiek po krzćie twoim popełnił. omyć przez mocną wiarę w IEzusa, w prawdziwey skrusze álbo pokućie. ArnKośnMąd 40 nlb
  • - W wielu Prostaczkow wmowiono to/ Ze im Xiądz ná Spowiedźi Záuszney może Grzechy odpuśćić/ przy Chrzćie może Dźieći ich omyć z Grzechow/ przy Wieczerzy PAńskiey że im Ciáło CHrystusowe w Chlebie zákryte daje. ScultPost 38
omyć krwią (sz. zm.) ,
omyć we krwi
patrz: OMYĆ
  • - Nuż gdźie się náyduie táka sercá czystość / iáko w tym / ktory będąc niewinny ofiárowány / sercá násze krwią swoią nadroższą omył y oczyśćił. BonawŚwPochod 94
  • - Zgładź y omyj nadroższą krwią Syná twojego/ á Zbáwićielá nászego/ Jezusá Chrystusá wszystkie grzechy násze/ y one w głębokośći wiecżney swey niepámięći cále zátop y ponurż. ModlPub 140
  • - O Pánie IEzu/ my wielcy grźesznicy wierźymy y wyznawamy/ iź Krew y Smierć twojá jest zupelną ofiárą dostáteczną zapłátą/ zá násze y wszytkiego Swiáta prżyrodzone y zkutkiem popełnione grźechy: á prośimy Cię serdecznie/ [...] Omyi z miłośierdźia Krwią swoją prźenadroższą násze wszytkie grźechy [...]. EckAg 62
  • - [...] do stołu siadaiąc mow w sercu swoim: a nuż już ten czas bliski, w ktory smierc trupem moim nasycac się będzie, może byc, ze już mnie przydzie więcey, u inszego zasiadać stołu z Abrahamen, z Izaakiem y z Iakobem, y ze wszystkimi błogosławionymi Męczennikami, ktorzy omyli szaty swoie we krwi Barankowey, może byc, że już więcey ieść niebędę, chyba ow chleb Anjelski, y Owoce z drzewa Zywota, y ze iuż więcey pić nie będę, chiba z owego nowego wina w Krolestwie niebieskim, y z wod rzeki roskoszy wiecznych, ktora płynie od Thronu Bożego. DrelPoc 55
przemycie ran
patrz: PRZEMYCIE
  • - JPan Zanelli sławny w Warszawie Doktor, upewnił mnie, iż po dobrym krwi upuszczeniu y przemyciu ran, wyżey wspomnionym sposobem; ocet zmieszany z masłem topionym, podług miary przez dni kilka dawany, obronił trzy lub cztery osoby przez psa wściekłego pokąsane. KurFSangOpis 94
omycie duchowne
patrz: OMYCIE
  • - Co iest Krzest? Iest omyćie w wodzie odrodzenia y omycia Duchownego/ we krwi Syná Bożego: przyięćie od Bogá Oycá wspołeczność Syná iego miłego: á to przez Duchá świętego RybMKat 7
omycie grzechu ,
omycie z grzechów
patrz: OMYCIE
  • - Tá obietnicá powtarza śię gdy pismo zowie Krzest Kąpielą odrodzenia/ y omyćiem grzechow. 72 Izali to pozwirzchne omyćie we Krzćie iest sámym omyćiem grzechow? Nie iest: Bo sámá krew Páná Krystusowá/ nas oczyśćia od wszelákich grzechow. 73 A czemuż tedy Duch S. zowie Krzest kapiela odrodzenia/ y omyćiem grzechow? Nie bez przyczyny Pan Bog ták mowi: á toprzeto/ áby nas vpewnił y viśćił tą świętą pieczęcią y vpominkiem/ o wewnętrznym we krwi y w Duchu Krystusowym omyćiu/ y oczyśćieniu grzechow nászych/ ktorego ták pewni bydz mamy/ iáko pozwirzchne á widome omyćie ná Krzćie widziemy/ y czuiemy. RybMKat 31
  • - Spiewayże tedy święty Biskupie; Zyszczy nam/ Spust winam: to iest/ vproś nam od Syná twego nápráwę/ ćiał y dusz nászych/ ktorzy też należymy do świátá tego: vproś nam miłośierdźie/ ábychmy dostąpili omyćia z grzechow nászych/ przez ogień on miłośći/ ktory Syn twoy spuszcza; BirkOboz 9
  • - Nie będźie iednák moiá złość przeklęta Zmyta; y owszem sam Ocean cáły Ná omyćie mych grzechow będźie máły. BesKuligHer 1
  • - Jest bowiem otworzona studnica Domowi Dawidowemu, na omycie grzechu y nieczystośći, w ktorey Bog przyobiecał omyc plugastwo Corek Syonskich, a krew Jeruzalemską opłokac. DrelPoc 29
niebieskie omycie
patrz: OMYCIE
  • - Udáruyże tedy tego (tę) ktory (ktora) prośi/ á otworź drżwi temu (tey) ktory (ktora) kołáce/ áby On (Oná) wiecżnego błogosłáwieństwá tego niebieskiego omyćia dostąpił (dostąpiłá) y obiecáne Krolestwo dáru twego prżyjął (prżyjęłá) prżez IEzusá Chrystusá Páná nászego Amen. EckAg 45
krwią omyty ,
omyty we krwi
patrz: OMYTY
  • - O zacny vpominku/ ważna obietnico: Wesel się/ iuż nie Lotrze/ lecz oblubienico Chrystusowá/ dźiś iego świeżą krwią omyta: Wesel się/ czeka ćię iuż rádość známienita. RożAPam 84
  • - A Cyprian S. grzech ten Schismy táki bydź powiáda/ że y mecżennicą śmierćią zgłádzony bydź nie może: táką zmázą/ że y krwią zá P. Christusá wylaną omyta bydź nie może. SmotApol 181
  • - Ze tedy dusze w Czyscu záwárte/ iáko w naczyniu iákim boleśći y męki rozmáite zá niewypokutowáne ná świećie grzechy swoie ćierpią; dla tego część trzećia hostyiey/ ná ołtarzu czásu ofiáry przenaświętszey kłádźie się do kielichá/ áby krwią nadroższą Páná Chrystusową omyte były z niepráwośći swoich/ y ochłodzone od onych mąk okrutnych/ iáko też od wiecznego zátrácenia/ przez też krew iego naświętszą odkupione były. StarKaz 46
  • - [...] y krwią niewinnego báranká omyći/ ták się pięknie wybielili/ ták szczęśliwie zleczyli. BujnDroga 143
  • - Abowiem powiadają zes my wszyscy z jedney Krwie poszli, jedną Krwią wykupieni y omyci, jednego Oica Dziatkami, jednego Stołu uczesnikami będąc, jednego w Niebie Dziedzictwa oczekiwając, etc. jeden nad drugiego okrom rzeczy przypadających, nic niemając. KomPetrozLab P7
  • - Ci to pozostali Mężowie przygotuią Zydow y do uznánia prawdziwego Messyasza przyprowadzą; Ci przygotuią twarz ich, to iest twarz ich wnętrzną álbo Duszę od zmazy niedowiarstwa zmywszy, przyłączą ich do Mistycznego Ciáła Chrystusowego, ktorym iest Oblubienica iego żadney zmazy y marszczki nie maiąca, omyta we Krwi Oblubieńca swego Chrystusa. Niepoprawne zródło
omyty z grzechów
patrz: OMYTY
  • - Bierzem poświącenie duszne/ ktorym omytemi z grzechow/ zostáiemy podobnymi Odkupićielowi swoiemu/ y w iego poniekąd istność odmieniamy się. StarKaz 44
być na pałacach
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Kiedy WSC był na Pałacach kazano nam żebyśmy zaraz z tamtey warty ze wszystkiem zchodzili. PasPam 143v
poczuwać się być /kimś/
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Nie poczuwaiąc się bydz zdraycą Naiasnieyszego Maiestatu y Oyczyzny Iezelim godzien videre faciem Domini W MMPana samego o tę proszę promocyą. PasPam 142v
  • - Ztał się zal na Sercu y okropność patrząc na owego rozsiekanca ci zas co się poczuwali bydz Malkontentami w puł obumarli od Strachu. PasPam 244v
niech będzie
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Ale dla Bogá, niech ták będzie, co mi náder fałszywie zádáią, [...] żebym sobie czym chciał dewincowáć Swiderskiego; To to, mnie tylko niegodziło się zábiegáć zgubie moiey, y fortun moich? LubJMan 60
ojciec bernardyn-reformat
patrz: BERNARDYN, BERNARDYN, BERNADYN, BARNADYN
bernardyn-reformat
patrz: BERNARDYN, BERNARDYN, BERNADYN, BARNADYN
  • - Kaznodzieje są więc papiescy kwadragesimalni; odmieniać (się) zwykli na posty według upodobania papieskiego. Spowiedników się więc jednych trzymać zwykli. Za mnie był spowiednik Pauli V jeden bernardyn-reformat. SobJakPer 192
ojciec bernardyn
patrz: BERNARDYN, BERNARDYN, BERNADYN, BARNADYN
saraj cesarski
patrz: SZARAJ, SERAJ, SARAJ, SZARAJ
  • - Teráz Pałac albo Saray Cesarski iest ná gorze astatniey, ná klinie między morzámi. ChmielAteny II 457
  • - SARAY Cesarski Kościelnego zaymuie teráz gruntu. ChmielAteny II 462
gwardian bernardyński
patrz: BERNARDYŃSKI, BERNARDYŃSKI, BERNADYŃSKI
  • - Po nabożeństwie jadłem u księdza brata [Franciszka Chrapowickiego] gwardyjana tamecznego bernardyńskiego. ChrapDiar II 78
złoty baran
patrz: BARAN
  • - Druga przyczyná [powstania nazwy herbu Junosza Baran], że był w Kościele Iunony Ten obrzędem Pogáńskiem, złoty Báran rzniony. PotPocz 96
bibl.
baran Abrahamów
patrz: BARAN
  • - Báran Abráhámow. Kiedy iuż iuż, Abráhám ná Ofiárę Bogu, Miał rznąć Syná? pokaże Báran mu się w głogu, Vwikłány zá rogi, z kąd prosto do palu [...] Prosto idzie ná ogień, miásto Izááká. PotPocz 96
bękart chłopski
patrz: BĘKART
  • - Czapik woÿciech bękart chłopski w Raduanouicach opisanÿ pod Zagoroski. TrepNekLib 49
abalienacja dóbr
patrz: ABALIENACJA
  • - Na indigenatus, frymarki, donacyje i abalijenacyje dóbr królewskich żadni w Koronie pozwalać nie mają. [1600] AktaPozn I/1 224
  • - Na żadne abalijenacyje dóbr R. P., indygenaty, nobilitacyje pozwalać ichm. panowie posłowie ullatenus nie będą. AktaKrak III 220
berlinka wrocławska
patrz: BERLINKA
  • - Nacisnęło się w kraj polski niezmierna moc białej monety berlinkami wrocławskimi i bąkami zwanej. KitPam 87
klasztor benedyktyński
patrz: BENEDYKTYŃSKI
  • - Litwa [...] klasztor Benedyktyński z drzewek Krzyżá Swiętego złupili. NiesKor II 31
  • - BOLESŁAW II Smiáły [...] w klasztorze Ossiach Benedyktynskim w Karintii incognito iák kuchta pokutuiący. ChmielAteny II 339-340
bańka balwierska
patrz: BAŃKA, BAŃKA, BANKA
  • - Bánká bárwierská/ Cucurbita ventosa [...]. Cucurbitula [...]. Cucurbita medicinalis [...]. Kn 14
  • - bańka barwierska. Schröpfkopf, Lasskopf. ventouse. T III 22
bańka barwierska
patrz: BAŃKA, BAŃKA, BANKA
  • - Bánká bárwierská/ Cucurbita ventosa [...]. Cucurbitula [...]. Cucurbita medicinalis [...]. Kn 14
  • - bańka barwierska. Schröpfkopf, Lasskopf. ventouse. T III 22
astrachański baranek
patrz: BARANEK
baranek boży
patrz: BARANEK
bić w bęben (sz. zm.)
patrz: BĘBEN
  • - Mieszkał przy niej [Rynald u Matyldy] do tąd/ áż poczęto W ogromny bęben bić ná wschodzie słońcá. TasKochGoff 18
  • - Biię w bęben/ vide Bębnię. Kn 31
  • - Hetman wielki ma się też ruszyć ku Lublinu, Tylko czeka, aby mu co przybyło gminu. Zaciągi są w Lublinie w Żydowskiej ulicy: W bębny biją i babią pijący w piwnicy. EksRokLub 114
  • - W Mieście nagwałt biią w dzwony w bębny lud się sypie na bulwark. PasPam 69
  • - Kto co zwojuje albo wydrze śmiele [...] Wtenczas - jak w święto - w huczne bębny bije. LubSTobPol 68-69
w bębny i trąby bić
patrz: BĘBEN
  • - Żeby rodzicy płáczu ich [dzieci] wrzeszczących nie słyszeli/ w bębny y trąby bić kazáli/ y wrzask wielki sámi czynili. StarKaz 592-593
korzeń Benedyktowy (sz. zm.)
patrz: BENEDYKTOWY
  • - Niektorzy korzenie Benediktowe ochędożywszy suszą. SyrZiel 270
  • - Weźmi, Korżenia Benedyktowego, skorki drzewa Sassafras, każdego łot 1. BeimJelMed 286
  • - Weźmi Benedyktowego Korżenia czyli Cariophilatae. Korżenia Łopianowego, każdego 2 Łoty. BeimJelMed 318
  • - Weźmi: Melissy, Miętki ogrodney kędzierzawey. Szałwii ogrodney z kwiatem, Korzenia Benedyktowego, Biedrzęcu białego, Lilii Konwalii, Lewandy, Kwiatu Rozmarynowego Kluczykowego, Kwiatu Szpikanardowego, Kwiatu Lipowego, Zołtych Fiałkow, Hizopu, Maieranu, każdego trzy garści, Korzenia Mistrzykowego, Kubebow, Kardomomow, Goździkow, Cynamonu, każdego połtora Łota. Muszkatowey Gałki, Muszkatowego Kwiatu, Jmbieru, każdego łot ieden. Drzewa Aloesowego, Pieprzu długiego, Gorczycy, Karulku, każdego Połłota. Jałowcu - 6 Łotow. Szafranu Połłota. BeimJelMed 366-367
benedyktowe ustawy
patrz: BENEDYKTOWY
  • - Dowiaduje się u niej [Niezgody] archanioł, którędy Iść ma szukać Milczenia, żeby nie wpadł w błędy. Zdrada na to odpowie: Przez czasy dawnemi Mieszkało - prawi - zawsze z cnotami świętemi Tam, gdzie Eliaszowe i Benedyktowe Ustawy kwitły, póki jeszcze były nowe; Acz jeszcze dawniej w sławnych szkołach pospolicie Żyło przy Pitagorze albo przy Archicie. ArKochOrl I, 317
benedykcja rzymska (sz. zm.)
patrz: BENEDYKCJA
  • - Tamże [pod Warną] poległ Iulianus Kardynáł, animuiący Woysko, Rzymską Benedykcyą do batálii. ChmielAteny II 350
  • - Clerus Hiszpański więcey Dobr trzyma, niżeli świeccy Panowie: á co większa, że bywá proszony, nie przymuszony: Benedykcya Rzymska, wyprożnione nápełni szkatuły [o subsydiach papieskich na wojny z heretykami]. ChmielAteny II 36
pasterska benedykcja
patrz: BENEDYKCJA
  • - Áfektem przytomny będę ná tym przyszłym Wm. M. Páná w. ezdzie/ ktoremu wespoł z.drugimi Diecezánámi Kátedry Gnieźninskiey congeniculabo przed pásterską Wm. M. Páná benedikcyą. PisMów II 389 [399]
Benedykcja Najświętszego Sakramentu
patrz: BENEDYKCJA
  • - Benedykcya Nayświętszego Sakramentu. Consecration des Heiligen Abendmahls. Consécration; Bénédiction du très Saint Sacrement. T III 32
księgi żywota Barankowe ,
księgi żywota Barankowego
patrz: BARANKÓW, BARANKOWY
pieśń Barankowa
patrz: BARANKÓW, BARANKOWY
krew Barankowa
patrz: BARANKÓW, BARANKOWY
wesele Barankowe
patrz: BARANKÓW, BARANKOWY
  • - Weselmy się, y ráduymy się, y daymy mu chwáłę, iż przyszło wesele báránkowe, á małżonká iego nágotowáłá się. NT Ap 19, 7
boża i Barankowa wieczna światłość
patrz: BARANKÓW, BARANKOWY
wieczerza wesela Barankowego
patrz: BARANKÓW, BARANKOWY
czabański bawół
patrz: BAJWÓŁ, BAWÓŁ, BAWÓŁ
  • - Co Turkom Czabanskich w Zywnosc przypędzono Bawołow, czterdziestu w miasto nawrocono Na odzywienie ludu. DrobOpow 23
bot.
korzeń Aaronowy
patrz: AARONÓW, ARONOWY, AARONOWY, AARONOWY, AARONÓW
  • - Wziąć soku Ruciánego/ Piołynowego/ po sześcidziesiąt y czterech łotách/ ábo łyżek/ octu winnego ośm łotow/ Goryczkowego korzenia/ korzenia Kurzego zielá/ korzenia Dyáblikowego ábo Aronowego/ iágod Jáłowcowych po dwá łoty/ wszystko to zhrubá przetlukszy. SyrZiel 544
  • - Aaronowego korzenia y Kalmusu nabierz po ósm Łotow; korzenia Cytwarowego, anyżu y kopru Włoskiego po Łotow 4. Każdego; co wszystko dobrze potłukszy y pokraiawszy, przyley Garniec spirytusu z wodki Francuskiey, y trzy lub cztery dni tak potrzymay; przylawszy potym dwa garce wody przedystylluy, rozpuść cukrem y wodą świeżą podług potrzeby. SimInf 53
rózga Aaronowa
patrz: AARONÓW, ARONOWY, AARONOWY, AARONOWY, AARONÓW
  • - Tu głowne są Relikwie: Laska cudotworna Moyżeszowa, Rozga Aaronowá: W Podziemney Kaplicy jest Stoł kwádrzasty ná ktorym Zbawiciel nász ostatnią iadł Wieczerzę y Nayśw: postanowił Sakrament od S. Heleny przysłany. ChmielAteny II 110-111
  • - Była w tey Częsci Swiętego mieysca Faederis Arca, albo Skrzynia Przymierzá z drzewá nie gniiącego Setim ieszcze ná puszczy od Moyżeszá zrobioná. Exodi 25. złotemi blachami ab intra & extra okrytá, zámykaiąca dwie Táblice Moyżeszowe z Przykázaniem Bożym, skrzynkę złotą z Mánną z Niebá padaiącą Rozgę Aaránową[!] y Xięgę Deutoronomium, to iest krotkie zebránie Práwa Boskiego y Explikacye: ktorá Arká tu konserwowáła się lat koło 430. ChmielAteny II 550
  • - A te Vasa o ktorych piszą Historycy tylko było substytuowane adinstar Arki przymierza, adinstar Tabularum Testimonij, y nakształt Rozgi Aaronowey formowane, ponieważ nulla o nich w Pismie S. post Restaurationem Templi mentio [...]. ChmielAteny1755 I 117
bibl.
nasienie Aaronowe
patrz: AARONÓW, ARONOWY, AARONOWY, AARONOWY, AARONÓW
  • - Ktobykolwiek z nasienia Aáronowego był trędowátym/ álbo płynienie nasienia cierpiącym/ rzeczy poświęconych jeść nie będzie/ pokiby się nie oczyścił: tákże ktoby się dotknął jákiey nieczystości ciáłá zmárłego/ álbo tego, zktoregoby płynęło nasienie złączęnia. BG Kpł 22, 4
różdżka Aaronowa
patrz: AARONÓW, ARONOWY, AARONOWY, AARONOWY, AARONÓW
  • - Iest támże káplicá, zowią ią Sancta Sanctornm[!] kędy chowáią Skrzynię Testámentu stárego/ Roszczkę Aaronowę/ Rozgę Moyzszowę/ co nią morze Czerwone vderzył [...]. WargRzym 62
pieczęć apokaliptyczna
patrz: APOKALIPTYCZNY
  • - Kto siedm pieczęci Apokaliptycznych otworzyć śmiały Taiemnic rozlicznych? DrużZbiór 164
struny apollinowe
patrz: APOLLINÓW, APOLLINOWY
  • - Już w niej dla Ciebie cytry Orfeowe, Już strony głośno brzmią Apollinowe, Już i z Parnasu Panny, w swej osobie Śpiewają Tobie. BorzNaw 29
kościół apollinowy
patrz: APOLLINÓW, APOLLINOWY
  • - Jeden tylko cudowny przykład przypomnię/ iáko w Krolestwie Babilonskim zá rządu Márká Antoniusá Senatorá Rzymskiego/ łákomi żołnierze z regimentu Awidiusá Kasyusa kościoł Apollinow w mieście Selewcyiey plondruiąc/ miedzy inszemi rzeczámi/ náleźli też iednę puszkę złotą ná ołtárzu iego/ ktorą gdy otworzyli/ vderzył z niey ták záráźliwy smrod záráze[ń]/ ktory nietylko onych żołnierzow nátychmiast pozábiiał: ále też wszytko powietrze krolestwa onego záráźił/ że nie tylko w tym Páństwie y pogránicznych krolestwách powietrzem ludźie wymarli ále też y w Rzymie/ y we wszytkich zachodnich kráiách/ ták/ że nád trzydźieśći millionow ludźi ráchowano/ co oną zarázą wyginęli. StarKaz 508
kościół Apollina
patrz: APOLLIN, APOLLO
  • - Vates, Starożytność zwała tych, ktorzy z natchnienia, albo instynktu iaką rzecz przepowiadali. Tacy byli w Delfach w Kościele Apollina wydaiąc Proroctwa na proźby. ChmielAteny1755 I 59
apollin Delficki
patrz: APOLLIN, APOLLO
  • - Czartowską to sprawą y mocą Apollina Delfickiego bałwan odpowiedzi dawał, owszem wszyscy owi pogan Bożkowie, czy rznięci, czy lani z metalu, czy wykuci z kámienia, gadali, y dziwne rzeczy czynili dla zabobonnych pogan, ale záwsze z iakim ich oszukaniem, iak princeps mendacii ie nákierował, przez nie mowił. ChmielAteny III 207
bałwan Boga Apollina
patrz: APOLLIN, APOLLO
  • - Obaczył ná ołtarzu báłwan Bogá Apolliná z rękoma wyciągnionemi/ á ná pálcach ma pełno pierścionkow drogich/ ktorych mu głupie pospolstwo z nabożenstwá náwdziewáł. StarKaz 166
apollowa powieść
patrz: APOLLÓW, APOLLOWY
  • - Ktoż tu pozwolił krzesło zasiadać Febadzie? Czemuż nie w Delfie, czemu nie z tryfusu raczej Ludziom apolowe powieści tłomaczy, Z afektem, mowię. Aż ktoś: Wżdyć to wojewoda. PotFrasz1Kuk II 295
baśnie apologiarskie
patrz: APOLOGIARSKI
  • - Owego wymysłu [...] nie zda mi się iáko barzo płonnego prosequowáć/ y ná báśniách Apologiárskich czásu uszczerbiać. KalCuda 67
balsam apoplektyczny
patrz: APOPLEKTYCZNY
  • - Pod nosem nácieráć Bálsamem, apoplektycznym. CompMed 109
wódka apoplektyczna
patrz: APOPLEKTYCZNY
Julian(us) Apostata (sz. zm.)
patrz: APOSTAT, APOSTATA
  • - Iulian Apostata woiuiąc z Persami/ niebieską włocznią zamordowany iest. BirkEgz 5
  • - Czytay o Julianie Cesarzu Apostacie historią kościelną. WisCzar 115
  • - Julianus Apostata Cesarz te Miasto [Damaszek] nazwał Urbem Jovis. ChmielAteny II 509
na apostazją uciec
patrz: APOSTAZJA
  • - Wiedzielismy [widzieliśmy] tam klasztor Augustyanski zktorego Martin Luter Na Apostazyją uciekł. PasPam 77v
kancelaryja apostolska
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Tu przypátrz się wiazdowi Chrystusowemu z tryumphem do Ieruzalem, ná oślicy y ná oślęciu obadwá narody znáczące zydowski y Pogáński, z ktorych pierwszy narod cięszkie zakonu prawo nosił, iáko w Káncelláryey Apostolskiey czytamy: [...]. KorRoz 86
stolica apostolska (sz. zm.)
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - [...] A Apostolska mu ie Stolica za długi Czas słuzone w nagrodę daruie zasługi. ArKochOrl 25v
  • - Ale widzę zebym cię długo tu trzymała Kiedybym ci tych wszytkich vkazowac miała z twoiey krwie, co Apostolskiey Stolice podniosą Chorągiew y co za nie zwycięstwa y co za nie zwycięstwa odniosą To Obidzi, to iest Fulk to Actiusowie, Vgowie, Henrykowie dwai, to zas Gwelfowie [..]. ArKochOrl 25v
  • - [...] A wszytka okolica z iednostainey zgody Za Pana go chciec będzie y blizsze narody Akcy szosty iego syn będzie miał Hetmanstwo Apostolskiey Stolice [...]. ArKochOrl 26v
  • - Lecz większa ta ieszcze/ że stolicá Apostolská ná to Akademie w Chrześciáństwie postánowiłá/ áby były iák propugnacula, zámki/ y twierdze náuki Kátolickiey/ ktoreyby młodzi wespoł znáukámi świećkimi náuczyli. SzemGrat 110
  • - A zbáwienie zásie ze swego tylo obiecowáć zakonu/ wiedząc że wszytkie insze od Duchá S. przez stolice Apostolską są potwierdzone/ (ktora im swiádectwo dáła/ że záchowuiąc swe Reguły/ nie tylo zbáwięnie/ ále y doskonáłość wielka dostąpiona wnich bydź może) [...]. SzemGrat 24
  • - Luter wász Stolicy Apostolskiey ná nowy rok tę Kolędę posłał: Martinus Luther S. Sedi Romanae mea[m] gratiam [et] salutem: Sanctissima Sede crepa. BirkEgz 12
  • - Przypátrz się káżdy posłuszeństwu ktore Monárchowie Stolicy Apostolskiey oddáią. KorRoz 12
  • - Maia też ciż Oycowie swoie studium, według náuki ś. Thomaszá z Aquinu. Ktorey iáko prawdziwey od sámego Bogá/ y od Pásterzow Stolice Apostolskiey ták wiele rázy ápprobowáney/ nigdy nie odstępuią. PruszczKlejn 16
  • - Zasiada ná Stolicy Apostolskiey Ociec święty Alexander tego imienia VII. obrány po zeszciu Innocencivsza X. MerkPol 2
  • - Fryderyk I Albo Barbarossa zrazu był głownym nieprzyiacielem Stolice Apostolskiey, na ostatek jednak Głowie koscioła S. w Wenecyi uniżyć się musiał; Tenze Cesarz z potęgą Swoją do Ziemi obiecaney takze wyszedł y w podrozy na rzece pewney utonoł. IntrHist 190
list apostolski (sz. zm.)
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Czytając pisma święte, tak ewangelisty, jako i apostolskie do kościołów listy, Wszytkie, żeby uciekać, jednostajną zgodą, Żeby się strzec bałwanów, chrześcijany wiodą. PotFrasz3Kuk II 515
  • - Vwolnił nas Duch Swięty od nich oczywiście A co większa, y od Swiąt w Apostolskim liście. PotPocz 100
  • - Tarcz Dvchowna. Widząc Tarcz drukowáną, w Kościele nád grobem, Myślę sobie, iákim tu wniść mogłá sposobem? Aż mię list Apostolski informuie, że się, Ná ten Kámień, Tarcz z sercá człeczego przeniesie. PotPocz 48
czasy apostolskie (sz. zm.)
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Stały ieszce y onych czásow Apostolskich/ Ty Chábulskie Kuźnice w dolinách Libáńskich. RoźOff B4v
  • - Zwyczay ten máią od Apostolskich czásow/ [...] w kościele Bożym záchowány/ Ruś y Grekowie/ w Liturgiey swoiey/ iż kiedy máią ludzie iść do kommuniey świętey/ tedy wprzod wynidzie Diákon ná pośrzodek kościołá [...] obrociwszy się do ludzi twárzą/ mowi głosem do nich: Sancta Sanctis. StarKaz II, 79
cenzury apostolskie
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Krzyżacy ani na Cenzury Apostolskie dbali, i owszem najeżdżali granice Polski. ŁubHist 40
akta apostolskie
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Excypuię dobrych, bo wiem, że y w Rycerskim Stanie Swięty był ow Centurio w Ewangeliey, ow Cornelius w Aktach Apostolskich. DanOstSwada V, 16
święty, powszechny i apostolski kościół
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Y ieden święty powszechny y Apostolski Kościoł wyznawam/ wierzę; przy tym wyznániu vmieram/ gárdło kłádę. BirkRus 17
prawidło apostolskie
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Niemasz tam [wśród dysydentów] zakonu ani ofiary, według prawidła apostolskiego; a kto temi ścieszkami idzie, ten niechybnie zginie. KochPsalTur 13
starszeństwo apostolskie
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
apostolskie święto
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - [...] Kurs [...] fundował [...] ktory Spiewaia we Swieta tylko wielkie Boskie, y panny Mariey, także [Święta] Apostolskie [...]. KomonDziej 133v
apostolski pułk
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Półk apostolski, którym Piotr hetmani, Swej, po prorokach, czynią pokłon Pani. KochBonTur 48
dozór apostolski
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
urząd apostolski (sz. zm.)
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Przez ktorego wzięliśmy łáskę y urząd Apostolski. BG Rz 1, 5
  • - [...] był w sukcessyiey urzędu apostolskiego posádzony tu ná Káthedrze Stánisłáwá świętego/ gdzie ták wiele ludzi zacnych y świątobliwych siedziáło. StarKaz II, 625
  • - Apostolski urząd [...] Apostelampt. DasHünDict
skład apostolski
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - [...] dwánaście kámieni drogich [...] znáczyły dwánaście Artykułow skłádu Apostolskiego. StarKaz II, 45
  • - Wiárá święta wielkie iest posłuszeństwo/ á w Skłádzie Apostolskim/ y Konstántynopolitáńskim śpiewamy/ czytamy/ mowimy: Et vnam sanctam catholicam [et] Apostolicam Ecclesiam. BirkRus 17
kredo apostolskie (sz. zm.)
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Kredo albo Symbolum apostolskie. KałKośOg 716
nauka apostolska
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - [...] ten to katolik [...] co według wolej Bożej i rozkazaniu jego chwae mu daje, według nauki Chrystusowej i [nauki] apostolskiej żyje [...]. JazStadListyCz II 180
  • - Moja wiara poczęła się od nauki Chrystusowej i [nauki] apostolskiej, nie od kilkuset lat; ale cóż potym z pijanicą o wierze dyskurować, u którego Bóg kufel? JazStadListyCz II 180
  • - Y trwali w náuce Apostolskiey/ y w społeczności/ y w łámániu chlebá/ y w modlitwách [...]. BG Tt
apostolskie wyznanie
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
apostolskie kanony
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - W stárych Apostolskich Kánonáchm jako je D. Meisn. [...] wyliczá, Kánon 42 ták brzmi: [...] Biskup álbo Presbyter, Xiądz álbo Dyakon, ktoryby kostki (kárty y wárcáby) grawał, y pijáństwá pátrzał, álbo niech przestánie álbo niech będzie karány álbo z Urzędu zrzucony. GdacPan 149
pisma apostolskie
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
pielgrzym apostolski
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
napomnienie apostolskie
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - [...] według Nápomnienia Apostolskiego: Trzeźwymi bądźcie y czułymi ku Modlitwam [...]. KancPol 2 nlb
  • - [...] ktorykolwiek Szláchcic według tego nápomnienia Apostolskiego umartwia/ martificat, interficit, zábija duchownie członki swoje [...]. GdacPrzyd 5
dzieje Apostolskie
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - [...] dał támże cztery lichtarze śrebrne/ z wyrytymi ná nich dzieiami Apostolskiemi [...]. WargRzym 67
  • - [...] odrzucácie Dzieie Apostolskie/ Listy Páwłá ś. [...]. BirkNiedz 131
  • - Uczynił Szczepan ktory się modlił zá kamienuiących siebie, iáko iest w dzieiach Apostolskich, przystoi to słudze co Pan iego Chrystus uczynił. TylkStrom 129-130
apostolska głowa
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
kamera apostolska
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Wszyscy Kardynali w Conclave, będący [...] z Kamery Apostolskiey providentur. ChmielAteny II 123
kolegium apostolskie
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Iudász zdraycá [...] wypadł z Kollegium Apostolskiego/ y kościołá Chrystusowego. StarKaz II, 537
  • - Pomowmyż o tym podufale z sobą choć mniey porządnie, bo y w tym niech znáć będzie wolność, nie wprzod iednák ász uczyniemy to, co uczyniło Collegium Apostolskie, kiedy złączywszy się do obránia za dwoch iednego, zá sukcessora złemu uczniowi, przystąpić do Elekcyi nie chcieli, áżby się byli Bogu swemu upokorzyli: [...]. DanOstSwada V, 2
nuncjusz Apostolski
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Marescotti Nuncyusz Apostolski dał Benedykcyą od Oyca s. po niey cudownym sposobem Duchem s. natchnięte Województwa [...] wykrzykneli jednostaynie, i nominowany przez Prymasa Prażmowskiego Michał Xiąże Wiszniowiecki. ŁubHist 109
nuncjusz Stolicy Apostolskiej
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - Za iego Pasterskim staraniem, przy Nuncyuszu Stolicy Apostolskiey, Lutrowie xięgi, w poł Toruńskiego rynku w roku 1512 palono. NiesKor II 592
apostoł fałszywy
patrz: APOSTOŁ
  • - Apostoł fałszywy [...] Pseudoapostolus. Kn 8
order S. Jędrzeja Apostoła
patrz: APOSTOŁ
  • - Respons na Instrukcyą Prześwietnego Powiatu Zydaczewskiego [...], od [...] Generała Leytnanta Orderu S. Jędrzeia Apostoła Kawalera [...]. GazPol 1735 29 3 nlb
appiuszów marmur
patrz: APPIUSZÓW
  • - Herbowną Waszeciow moich wielce Mosci Panow, ztorowane drogi, y Goscince, podkową, nie na prostym Rzymskich Appiuszow, ale na prawdziwym, wiecznosci marmurze, rysowac trzeba. WilczPam 23
abdykacyja króla
patrz: ABDYKACJA
  • - Za abdykacyą Krola I.M. przeszłego prowent z mennic […] do dyspozycyi Rzeczyposp. przypadł. VolLeg V 15
abdykacyja królestwa
patrz: ABDYKACJA
  • - In futuro proponitur abdykacyją albo rezygnacyją Królewstwa Polskiego i W. Ks. Litewskiego effective. SkorDiar 110
  • - Dziwny zdał się był rok przeszły [tj. 1668] dla abdykacyi królestwa króla Kazimierza. JemPam 379
abecadło żydowskie
patrz: ABECADŁO, ABECADŁO, OBIECADŁO, ABIECADŁO, ABĘCADŁO
  • - Kładzie ná początku słow swoich iednę literę z obiecádłá Zydowskiego. StarKaz II, 55
porządkiem abecadła
patrz: ABECADŁO, ABECADŁO, OBIECADŁO, ABIECADŁO, ABĘCADŁO
  • - DICTIONNAIRE, sŭbst. m. (Recueil fait en maniere de Catologue de tous les mots d'une langue par ordre alphabetique.) Vocabularium. DYKCYONARZ, Wokabularz, Słownik, Księga Słow álbo reiestr słow ięzyka iákiego wszystkich porządkiem obiecadła zebranych. DanKolaDyk I, 465
  • - Obiecadło. [...] porządkiem obiecadła idące słowa. T III 1092
  • - Teraźnieysze drog wymiary, tak Europeyskie iako Azyatyckie, rozmaite są z swoiemi rożnemi nazwiskami, z ktorych znakomitsze z swoim wymiarem i terminem, porządkiem Abecadła przyłączam. SzybAtlas 286
  • - Teraźnieysze drog wymiary, tak Europeyskie iako Azyatyckie, rozmaite są z swoiemi rożnemi nazwiskami, z ktorych znakomitsze z swoim wymiarem i terminem, porządkiem Abecadła przyłączam. SzybAtlas 286
abecadło hebrajskie
patrz: ABECADŁO, ABECADŁO, OBIECADŁO, ABIECADŁO, ABĘCADŁO
  • - Abecadło Rossyiskie, iest po części Greckie, po części Hebrayskie, bardzo często iedną rysuią głoską, co inne Narody w swoich ięzykach dwiema lub trzema rysować muszą, i tak naprzykład: na wyrażenia spr. kw. zw. i tym podobnych, iedney tylko używaią głoski, gdy Polacy na pierwsze używaią trzech, na inne po dwie, ztąd to w ięzyku Ruskim iest głosek 42. WoenGrebStan 24
abecadło łacińskie
patrz: ABECADŁO, ABECADŁO, OBIECADŁO, ABIECADŁO, ABĘCADŁO
  • - Obrał litery 7 pierwszych obiecadła Lácińskiego, A. B. C. D. E. F. G. z ktorychby káżda, swoy dzień w káżdym tygodniu przez cáły rok oznaczałá: náprzykłád litera A. káżdy dzień niedzielny w roku,inne záś litery, inne dni nástępuiące. BystrzInfChron 9 nlb
abecadłowy porządek (sz. zm.)
patrz: ABECADŁOWY, ABECADŁOWY, OBIECADŁOWY
  • - Obiecadłowem porządkiem spisowáć. Kn 595
  • - Łatwo generalny porządkiem abecadłowym autorów [...] skombinuje się katalog. ZałBibl 31-32
  • - Jeżeli choć na moment Małżonka zaniecha, Ach! iakaż do łaiania czeladzi pośpiecha? Gdy miasto worka gębą wytrząsaiąc płaci, Niesłychanemi Język nasz słowy bogaci Y gdy bym miáł przezwiska te obiecadłowym Porządkiem składać; mogłbym supplementem nowym (Knapiusza zbogacić... A to nie podobna! (Rzeczesz) żona do tego moia niesposobna! Wszakże swe wychowanie miała u Wizytek Toć też przeiąć musiała ich skromności wszytek Sposob... ZałJAPróba 56
  • - Obiecadłowy. [...] § obiecadłowym porządkiem co spisać. T III 1092
  • - Sposoby ustanowiéniá w kraiu statecznieyszégo i do natury stósownieyszégo zwyczaiu podaię dwa: piérwszy, xiążki dobrze drukowané, a náybardziéy Słownik narodowy, w którym wszystkié wyrazy dobrze pisané w porządku abecadłowym łatwo się znależć i obáczyć dadzą, przynáymniéy w swoiém Zrzódle czyli Temacie. KopczUkład 117
kozia broda (sz. zm.)
patrz: BRODA
  • - Brodá kozia. Aruncus. Oszkos/ ożio barzda. SzyrDict 22
  • - Barbe de chevre. Aruncus [...] Kozia broda. DanKolaDyk I, 302
[Korzeń] Aronowy
patrz: KORZEŃ
  • - Wziąć soku Ruciánego/ Piołynowego/ po sześcidziesiąt y czterech łotách/ ábo łyżek / octu winnego ośm łotow/ Goryczkowego korzenia/ korzenia Kurzego zielá/ korzenia Dyáblikowego ábo Aronowego / iágod Jáłowcowych po dwá łoty/ wszystko to zhrubá przetlukszy. SyrZiel 544
korzenie aptekarskie
patrz: KORZEŃ
korzeń aragoński
patrz: KORZEŃ
korzeń archangelski
patrz: KORZEŃ
bykowy korzeń
patrz: KORZEŃ
laska mniejsza
patrz: LASKA
  • - Wakansy porozdawano [...] Pieczęc małą Biskupowi Warminskiemu Laska mnieysza Sieniawskiemu. PasPam 263
powierzchna aplikacja
patrz: APLIKACJA
  • - Sposoby do Leczenia [śledziony] Naprzod służą [...] powierzchne aplikacye: to iest plastry, materace, linimenta, etc. CompMed 310
achelijska córa
patrz: CÓRA, CÓRA, CORA
  • - Płáczmy iey płáczmy. Iáko gdy płákáły/ Syreny Thráckie/ Acheliyskie Cory/ Ktore nád wszytkie Nimfy przewyższáły/ Złotymi będąc málowáne piory/ Az gdy z Muzámi pocierac się smiáły/ Pluski/ robácze/ y wężowe skory/ Po sobie vyźrzą. TwarSDaf 79-80
babskie baśnie
patrz: BAŚŃ, BAŚNIA
alkoranowe baśnie (sz. zm.)
patrz: BAŚŃ, BAŚNIA
  • - Jeżeli też iest [sułtan] tyráńskiego serca, álbo w exekucyi baśni Alkoránowych scrupulosus, zaráz po swoiey inaugurácyi zámyśla o zgubie bráci. ChmielAteny II 480
  • - MECHA, albo MEKKA obszerne Miasto, zá czasow Boterá 6. tysięcy Domow máiące, mieysce Urodzenia Máchometa Pseudo Proroka, Alkoránowych baśni Autora. ChmielAteny II 517
balsam prawdziwy
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Biorą [...] Situ pachnącego/ Bálsámu prawdziwego nasienia [...] po pułłociu. SyrZiel 29
balsam naturalny
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Bálsam náturalny, iest bárdzo skuteczny [na kamień nerkowy]. CompMed 337
balsam orientalski
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Balsamum Peruiamum. Bałzam Prawdziwy/ Bałzam Orientálsky. GuldOn 34
balsam polski
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Bázylia ziéle/ Bázyliká/ waziłék/ bálsam polski. Ocimum, vel Ocymum [...]. Kn 18
  • - Balsam Polski ziele, (ocimum). Basilien-Kraut. basilic une plante. T III 20.
balsam czarny
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Item ná tosz iest rzecz bárdzo dobra záżywáć Bálsamu czarnego w tymże konfekcie Rożowym. PromMed 82
balsam dystylowany
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Gdzieby kto chciał, to lekárstwo ostrzeysze [...] tedy przywziąć żołci kuropátwiey we dwoynasob, y distyllowánego Balsámu, ktory Antybalsamum miánuią. SyrZiel 388
balsam auszpurski
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Materacyki [...] mocnemi wodkami Skropione, iako to [...] Balzamem Auszpurskim, Wodką Melisową [stosować]. BeimJelMed 212
balsam biały
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Oleiek Terpentynowy Sosnowy[...] Bálsam biały, Terpentyná [...] pędzą zátrzymáną urynę. PromMed 64
balsam hiszpański
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Balsamus Bori, iest dobry ná rány iáko go zálecáią, tákże Balsam Hiszpáński. CompMed 598
balsam peruwiański czarny
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Emplastrum de Betonica z Balzamem Peruwianskim czarnym dostatecznie przymięszanym wielce pomocne. BeimJelMed 350
balsam siarczany ,
balsam siarczysty ,
balsam siarkowy
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Sławny Sydenham [...] zaleca Balzam Siarkowy z Anyżkiem preparowany. BeimJelMed 526
  • - Smárowánie Balsamem siarczystym iest nayskutecznieysze VadeMed 182
  • - Skutki osobliwe Balsámu Siárczánego doświádczone y sposob robienia iego. VadeMed 33
balsamy przyprawne
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Balsama arteficialia [...] Báłzamy przipráwne. GuldOn 34
arabski balsam
patrz: BALSAM, BALSAM, BALZAM, BAŁZAM, BAŁSAM
  • - Szedłbym i po sam Arabski balsam Przedziwnej woni. KochChrysTur 75
rózga do bicia
patrz: RÓZGA
  • - Rózgá do bicia/ Virga. [...] vide Pátyczká/ Zapáliczká. Kn 943
zły aspekt (sz. zm.)
patrz: ASPEKT
  • - To też pilnie obaczaiąc [zbierać nasienie]/ żeby Venus na mieyscu sposobnym/ a od Aspektow złych wolna była. SyrZiel 155
  • - Zaczym czyli dobry, czyli zły Aspekt, czyli kwadra, Now, albo Pełnia [...] gdy gwałtowna choroba przymusza, bespiecznie puścić się ma [krew]. CompMed 34
dobry aspekt (sz. zm.)
patrz: ASPEKT
  • - Te [wody rzeczne] bywaią do vżywania dobre/ ktore [...] Aspekt niebieski przy wypływaniu swem/ iako to Astrologowie nazywaią/ dobry y szczęśliwy maią. SykstCiepl 39
  • - W Niebie gdy pod dobrym aspektem conjunctiones bywaią, spodziewać się z tąd dobrych effektow na ziemi. DanOstSwada II, 1
czwartaczny aspekt
patrz: ASPEKT
  • - ZBierane bydź ma [ziele rosiczki] [...] gdy słońce w w swym własnym znaku by było/ to iest/ we Lwie/ tego czasu/ gdy by miesiąc czwartacznym Aspektem/ albo promieniem lewym nań poglądał. SyrZiel 330
aspekt przeciwny (sz. zm.)
patrz: ASPEKT
  • - Odwłoczenie bowiem puszczenia [krwi] dla przeciwnych aspektow, wielom ruinę w zdrowiu przynosi. CompMed 34
  • - Aspekta [...] Przeciwny. DuńKal B
aspekt szesny
patrz: ASPEKT
  • - Drugi aspekt iest szesny: gdy ieden Planeta od drugiego szostą częścią całego zodyaku, to iest 60. gradusami swego cyrkułu iest odległy. BystrzInfAstron M1
kościół Baalowy
patrz: KOŚCIÓŁ
  • - I zeszli się wszyscy chwalcy Baalowi, tak że nie został żaden, któryby nie przyszedł. I weszli do kościoła Baalowego, a napełniony był dom Baalowy od końca aż do końca. BG 2Krl 10
kościół bałwanów
patrz: KOŚCIÓŁ
kościół archikatedralny (sz. zm.)
patrz: KOŚCIÓŁ
kościół akademicki
patrz: KOŚCIÓŁ
  • - Ma iego [św. Joachima] Relikwie Kościoł Krakowski Akademicki S. Anny. ChmielAteny III 154
  • - Leży [bł. Jan Kanty] w Kościele Akademickim u S. Anny w Krakowie w grobie wspaniałym. ChmielAteny III 161
kościół katolicki
patrz: KOŚCIÓŁ
  • - Począwszy od czásow Apostołow, Kościoł Kátolicki chciał iednegoż czasu święcić Wielkánoc, ktorego w stárym Testámencie święcono Páschę. BystrzInfChron 5 nlb.
kościół Boży
patrz: KOŚCIÓŁ
  • - Co zá dział wiernemu z niewiernym? A co zá zgodá Kościołá Bożego z báłwany? BG 2Krl 6, 15-16
bałwochwalcze czasy
patrz: CZAS
czas astronomiczny
patrz: CZAS
czas adwentowy
patrz: CZAS
czas chłopięcy
patrz: CZAS
akt weselny (sz. zm.)
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Przy Akciech weselnych, iáko v nas ták y v Pogan,łożnicá bywałá dla stádłá nowego. OvOtwWPrzem 38 marg.
  • - O tym na wszytkich Aktach weselnych Piesni y Himny skłądano spiewano. PotPrzyp 11
  • - Ciebie tez węselnego aktu uczynięmy uczęsnikięm. PasPam 77
  • - Kuchmistrz [...] powinien [...] vmieć też zażyć czasu Weselnemu Aktowi służącemu/ y Pogrzebowemu. CzerComp 92
  • - Przyiechał ImPan Sędzia Bracławski Marykoni obliguiąc abysmy byli na akcie weselnym Iego Corki. SapADiar 132
  • - Tak więc bywa w tych ordynaryinych Weselnych Aktach, ześmy zwykli od Kandydatow Naszych perorować wysokie im przysposobiaiąc Elegia. DanOstSwada II, 5
akt pogrzebny (sz. zm.)
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Dysponuię drogę moię na Częstochową [...] wczesnie wyiachawszy abym wczesnie stanął wKrakowie to iest ante 20 Iuny w ktory dzien pogrzebnemu Actowi naznaczony. OpalKListy 166
  • - Co się tknie Aktu tego Pogrzebnego/ chętnie się rad na czas naznacżony [...] stawię. DobrPol II, 198
akt żałobny (sz. zm.)
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Do tego Aktu żałobnego Pokrewni y Przyjaciele bliscy słusznie zaproszeni być muszą. DobrPol II, 194
  • - Sciany Kościelne począwszy od Ołtarza Obiciem axamitnym czerwonym z Herbami [...] Skolligowanych Domow piekną żáłobnemu Aktowi czyniły apparencyą. GazPol 1735 75 4 nlb
akt żałosny (sz. zm.)
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Krewni [...] te mu [Zygmuntowi III Wazie] Ostatnią posługę z Serdecnym zalem oddaią y WM Swym Msci P. Zemną pospołu Uniżenie dziekuią, Ze Się WM na ten akt Załosny Stawieli. HerbOr 306
  • - Nazaiutrz była Msza spiewana, tak się ten załosny act skonczył bez stipy. VorLetSkarb 181
akt funeralny
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Wszyscy ią [Fascelę] godną srogiey smierci czynią, Y w zgromadzeniu wszytkich Łotrow walnem, Miec ią [śmierć] naAkcie będzie funeralnem. PotSyl 87-88
ostatni akt
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Imosc WM MM. P. za ten ostatni acht oddany podziekowawszy Na załobny chleb zaprasza spodziewaiąc się ze zalu tego Nieco swoią przytomnoscią uskromic y Umitigowac będą mogli. HerbOr 393
smutny akt
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Na tym smutnego aktu dzisieyszego placu stanąwszy, zkądbym mowę moią zaczął, nie znaiduię zgoła, czy żałować mam straty zmarłego Siestrzeńca mego [...] czy utrapionego [...] Rodzica cieszyć. DanOstSwada VI, 11
straszny akt
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - A ten sąd przypadnie na ow dzień/ ktory sam Bog [...] na ten straszny akt naznaczył. BujnDroga 134-135
akt skruchy
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Mowił [ksiądz Piekarski] potym z nami Akt Skruchy. PasPam 58
akty miłości
patrz: AKT, AKT, ACHT
akt pokory
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - A ieżeli zaś przedcię gromadzisz się do służby Bożey iakokolwiek, uczyń w przepaści uniżoności twoiey Akt pokory. MłodzKaz II, 276
akty pokuty
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Uczynił [król Antioch] niektore akty pokuty naprzod uznał siebie, że iest człowiekiem śmiertelnym, y wielkiem grześnikiem. TylkStrom 33-34
akty strzeliste (sz. zm.)
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - 1 Akty strzeliste, słuzocze do zabaw koszdego dnia. SzumInw 74
  • - JACULATOIRE [...] STRZELISTE akty ku Panu Bogu z gorącości ducha y z całego serca pochodzące. DanKolaDyk II, 135
akty zbawienne
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Resolute na Smierc [...] poszedł [Sebastian Dobosowic-Gruszecki] czytaiąc sobie sąm Akty zbawienne głosno. KomonDziej 211v
akta grodzkie
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Podpisać ono [pismo] i pieczęć do niego przycisnąć zleciliśmy, a żeby do wiadomości ludzki tym prędzej przyszło do akt grodzkich wszystkich województw za poruczeniem i staraniem naszym rozesłano, aktykowano i publikowano być ma. AktaPozn I/1 342
  • - Fogielweder Miesczanie Crac. beli przezuiska o tych y w Actach Grockich Crac. A. 1504. TrepNekLib 84v
  • - Aby PRAWA [...] in facii Senatu czytane, od Marszałka Poselskiego podpisane, do Aktow Grodzkich, albo do Metryki Koronney podane były. ChmielAteny II 404
akta miejskie
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - A iesli by sie Kapłąn trafił z Domu y Rodzaiu Wiecorkow aby bliszy był tey Praebendy, Zapiszem Akt Mieyskich zawarowano KomonDziej 187
akta trybunalskie
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Ex ratione pogorzenia aktów trybunalskich [brak dokumentów]. MatDiar I, 770
akta ziemskie
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Także de Giebułtów pisał się Wężyk Bernardus. O tem w tych ze Actach Zięmskich Crac. TrepNekLib 94v
akt darowizny
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - We dworze jaśnie oświeconego książęcia jegomości stał sie akt darowizny przy jego bytności, jego miłości pana Jana Dziećmiarowskiego starosty uszewskiego. ActScabVet 117
akta duchowne
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Probosc Zywiecki otrzymał Confirmatią Przywileiu Naiasnieyszego Iana Kazimierza Krola Polskiego w Consistorzu Krakowskim na Kaznodzieystwo Zywieczkie[...] y to w Akta Duchowne wpiszano iest. KomonDziej 163v
akta graniczne
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Acta Graniczne Nagrodzie Babinskiem na wierzbie fundowal [Stanisław Matuski] do reuidowania ich. AktaBab 24
akt prawa
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Przy ktorym [pisarzu] akt sie zaczyna prawa w zamku ziwieczkim przy popisie d[ie] 16 may mansis [16. V] 1718. KsŻyw 98
akta radzieckie
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Te manifestatiom wmcią podaie, ktora aby do act radzieckich wilenskich prziięta, i mnie extractem wydana była prosze. VorLetSkarb 135
akt rokoszowy
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Akt rokoszowy z dnia 24 czerwca 1607 r. RokZebRem III
akta Rzeczypospolitej
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - REGENCI powinni Aktów Rzeczypospolitej pilnować Koronni Koronnych, Litewscy Litewskich. ŁubHist 217
akt sejmikowy
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Skrzynka owa, w której wota będą na kartkach [...] oddana będzie [...] do zakrystyjej w kościele aż do skończenia albo zerwania drugiego aktu sejmikowego. KarSEgz 55-56
akt elekcjej
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Rozumiałbym rozdzielić akt elekcyjej posłów od aktu pisania instrukcyjej i niechajby najpierw odprawiła się elekcyja posłów. KarSEgz 55
akt koronacjej
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Muza z Helikonu na wieczny aplauz wjazdu i aktu koronacjej [...] Augusta II. SchedMuzaBar II 374
akt wjazdu króla
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Akt wjazdu po koronę Augusta wtórego, króla polskiego. SchedMuzaBar II 374
akty nabożne
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - 1 ksioska, Akty nabozne iędne oprawne, a drugie nieoprawne. 1 Akty codzienne. SzumInw 74
  • - [Tytuł:] Akty nabożne do ran [...] Ukrzyżowanego Jezusa. AktNab k. tyt
akta synodowe
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - [Tytuł:] Roku tysiącznego sześćsetnego pierwszego, dnia 20 miesiąca czerwca w synodzie lubelskim ten dekret bracia ministrowie [...] do akt synodowych wprowadzają. AktaSyn III, 223
akta kapturowe
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - A te akta kapturowe po koronacyi szczęśliwej nowego Pana da Pan Bóg skończone ręką IMć p. marszałka tych sądów podpisane do grodu oddane być mają. LaudaHal24 1648 71
akta komisarskie
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Mają się o to pp. Posłowie starać aby constitutione publica zawarta była droga instygatorowi koronnemu i komukolwiek, który [by] [...] chciał akty komisarskie wedle prawa uczynione [...] labafektować i wzniżać z założeniem peny piąciu set grzywien. LaudaWisz20 1628 270
akt Konfederacji Generalnej
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Akt Konfederacji Generalney na ktorą Stany Rzczyposp: sprowadziliśmy […] w Seym Walny sześć niedzielny obrociliśmy […] na nim […] postanowiliśmy konstytucye. VolLeg V 57
akta publiczne
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - [Tytuł:] Akta publiczne ds. interessu Ordynacyi Ostrogskich. AktaPub k. tyt.
akta Stanów
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - [Tytuł:] Akta Stanów Wielkiego Xięstwa Litewskiego 1698. AktaStan k. tyt.
akta wieców walnych
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Akta wieców walnych (w konstytucyi anni 1423) pod kluczmi sędziego, podsędka, pisarza maja być chowane. PodPop 33
akta zapisowe
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Pan pisarz [ziemski, Jakub Chwalibóg] [...] ma [...] do krakowskich naprzód ksiąg ziemskich przystąpić, a począwszy od początku ksiąg [...] co są porządnie pisane i oprawne tj. wszytkie akta zapisowe, jako są donationes, resignationes, venditiones, reformationes, reemptiones, divisiones, actus graniciales et commissoriales i insze wszytkie prócz sądowych przepisać. AktaKrak II/1 342
akt rozumu
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Akt [...] akt rozumu. T III 4
akt pogrzebowy (sz. zm.)
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Potym połog nastampi niebogi, zaczym musiałby się ten Act pogrzebowy zewlec asz do Pułroku. OpalKListy 78
  • - Pogrzebowy Akt na dzień 26 Kwietnia w-Kościele Lubaszkim złożyliśmy. PisMów II 306
  • - TURKUS, po łáćinie po Turcois, ktory od Páná iednego noszony w pierśćieniu, zá żywota iego wesoły prezentował Kolor, á tylko co Pan z tym sie pożegnał świátem, niby Panu condolens, smutną figurę pokázywał, y spadał sie; ále po Akćie pogrzebowym y Fortunie Nieboszczyká dysponowáney innemu dostał sie Panu, znowu wesołość y całość miał przywroconą [...]. ChmielAteny1745 I 561
akt electionis
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - My dygnitarze, urzędnicy i rycerstwo województwa krakowskiego [...] zgromadzeni, jako [...] doszedł do ręku naszych akt electionis [ króla], przeczytawszy w nim asekuracyją jakąś sum pieniężnych [...] bez pozwolenia naszego [...] zanosiemy [...] protestationem. AktaKrak II/1 376 - 377
akt sejmiku
patrz: AKT, AKT, ACHT
  • - Choć się akt powtórny sejmiku na jakim artykule albo punkcie zerwie, to przecie posłów będzie miało województwo albo ziemia [gdy się ich zawczasu wybierze]. KarSEgz 55
kościelne cenzury
patrz: CENZURA
  • - Paweł Biskup Poznański [...] Hrabię Borzywoia z Srzemu o życie mniey przystoyne, kościelnemi censurami od społeczności wiernych wyłączył. NiesKor II 335
cenzury papieskie
patrz: CENZURA
  • - Censury Papieskie/ Animaduersiones Pontificiae [...] Canonica censurae. Kn 61
  • - Censura [...] censury Papieskie. Bann, Kirchen-Censur. Censures Eclésiastiques; Censure; Censure d'Eglise. T III 103
marmur biały
patrz: MARMUR, MARMUR, MARMOR
  • - Mármur biały/ Parius lapis, Virgil. [...]. Kn 390
  • - Mieyscem tez osoby zbiałego Marmuru takie własnie iako by zywe. PasPam 60v
  • - Kaplica, wszytkie sciany subtelną i misterną robotą słano osobami marmuru białego, albo raczey halabastru. BillTDiar 56
marmur czerwono-biały
patrz: MARMUR, MARMUR, MARMOR
  • - Mármur czerwono-biały/ Porphyrites, [...]. Kn 390
marmur drętwiący członki
patrz: MARMUR, MARMUR, MARMOR
  • - Marmur drętwiący/ martwiący członki. Memphitis lapis [...]. Kn 390
[marmur] martwiący członki
patrz: MARMUR, MARMUR, MARMOR
  • - Marmur drętwiący/ martwiący członki. Memphitis lapis [...]. Kn 390
nasienie babczane
patrz: NASIENIE
bibl.
nasienie Abrahamowe
patrz: NASIENIE
  • - A jesliście wy Chrystusowi/ tedyście nasieniem Abráhámowym á według obietnice dziedzicámi. BG Ga 3, 29
asyryjski syn
patrz: SYN
chłopowski syn
patrz: SYN
chłopowy syn
patrz: SYN
amonowy syn
patrz: SYN
chłopski syn (sz. zm.)
patrz: SYN
  • - Alczynski [...] nazwałsię chłopski młynarski sÿn zWierzchowic zpodgorza. TrepNekLib 17v
  • - Druga bela zjechala [...] tesz zchlopskim Sÿnem A[nn]o 1633 po S. Ianie. TrepNekLib 40
  • - Brzozowski nazuałsię Mikołaÿ od Liteuskie[g]o Brzescia zIwanowic chlopski boiarski sÿn. TrepNekLib 42v
  • - Budkowski Ianusz zouiesię chłopski sÿn. TrepNekLib 44
  • - Dobrakowski nazwał się chłopski zagrodniczÿ sÿn. TrepNekLib 72
  • - Tęn Woÿciech A 1628 gdÿ tam w tey wsi (kat znowego miasta chłopskie[go] sÿna Duszÿczkę mial scinac o kradziesz) kazał sobie katu miecz ukazac y kinal nim y sciął kata. TrepNekLib 77
  • - Dymów w tej wsi chłopskich numero 49 [...] Synów chłopskich z pasierzbami, zięciami [...]. PiotBrań 417
syn boski
patrz: SYN
syn boży
patrz: SYN
dom Baalowy ,
dom Baalów
patrz: DOM
  • - I zeszli się wszyscy chwalcy Baalowi, tak że nie został żaden, któryby nie przyszedł. I weszli do kościoła Baalowego, a napełniony był dom Baalowy od końca aż do końca. BG 2Krl 10:22
  • - Potem wszedł wszystek lud do domu Baalowego, i zburzyli go, i ołtarze jego, i bałwany jego połamali, Matana także kapłana Baalowego zabili przed ołtarzami. BG 2Krl 23:17
austryjacki dom
patrz: DOM
  • - Albertus I Syn Rudolpha Habspurczyka, od ktorego teraznieyszy ArcyXiązęta domu Austryackiego pochodzą. IntrHist 192
  • - Jakże Karol V Rządy y Zycie swoje Zakonczył. [...] Ferdynandowi I Bratu Zdał Cesarstwo, Philippowi II Synowi Swemu resztę państw Zlecił, y oddał od tego czasu dom Austryacki dzielił się w linią Ferdynanda y karola; podczas abdykacyi Stanom imperyi remonstrował, Ze Za panowania Swego 7 razy we Włoszech [...] bywał. IntrHist 234-235
  • - HELWECYA albo SZWAYCZARY , teráz Rzecz‑Pospolita, długa ná mil 60. Niemieckich, szeroka ná mil 80, Ta Helwecya dawnych czasow parierowáła Domowi Austryackiemu, lecz podtym Dominium maiąc się zá oppressam, wybiła się. ChmielAteny II 230
chłopski dom (sz. zm.)
patrz: DOM
  • - Leszek z domu chłopskiego po nim co Korone Rączoscią y zawodem przed inszemi porwał Nuz on Piast on Kołodziey a potym Krol sławny Ktorego Potomkowie az ze do Ludwika Sczesliwie panowali pokazał ze Cnota I w lichey condiciey znaydowac sie moze. OpalKSat 72v
  • - On się tym Czasem wrocił do Gospody Swoiey wymawiaiąc się ze go w Chłopskim domu bardzo teskno było. HistŚwież 117
bibl.
proroctwo Abdiaszowe
patrz: PROROCTWO
  • - PROROCTWO ABDYASZOWE. ROZDZIAŁ JEDEN. BG Ab 1, tyt. rozdz.
bibl.
proroctwo Achyjasza Sylonitczyka
patrz: PROROCTWO
  • - A ostátek spraw Sálomonowych/ pierwszych y ostátnich/ zápisano w Księgách Nátáná proroká/ y w proroctwie Achiaszá Sylonitczyká/ y w widzeniách Jáddy widzącego/ który prorokował przeciw Jeroboámowi/ Synowi Nábátowemu. BG 2Krn 9:29
proroctwo Balaamowe
patrz: PROROCTWO
bibl.
proroctwo Obeda
patrz: PROROCTWO
  • - A Gdy usłyszał Azá te słowa/ y proroctwo Obedá Proroká/ zmocnił się/ y zniosł obrzydliwości ze wszystkiey ziemie Judskiey/ y Benjámińskiey/ y z miast ktore był pobrał ná gorze Efrájm: y odnowił Ołtarz Páński/ ktory był przed przysionkiem Páńskim. BG 2Krn 15:8
len abestyński
patrz: ABESTYŃSKI
  • - Nayduie sie w Cyprze kámień Amiantus [...] z ktorego ubodzy ludzie knoty czynią [...]. Drudzy to zowią Lnem Abestinskim. SyrZiel 1022
jagoda beenowa
patrz: BEENOWY
wydać ferman ,
wydać fermany (sz. zm.)
patrz: FERMAN, FORMAN, FERMAN
  • - Turcżyn wydał Forman/ alias po naszemu ordynans/ Sylistryskiemu Baszy y Rumelcżykom, aby szli Chmielnickiemu na posiłek. HistBun 28v
  • - Jako sie Paszy podobały te moie reflexye, tak toż samo deklarował uczynić, iakom mu proponował, y zaraz na to Fermany wydał [...]. GazPol 1735 50 8 nlb
cesarskie fermany
patrz: FERMAN, FORMAN, FERMAN
  • - Na ostatek go spytał ieżeli zawsze był posłuszny Cesarskim Fermanom [Koniuszy sułtański]. MerkHist 11/799
posłać fermany do kogoś
patrz: FERMAN, FORMAN, FERMAN
  • - Cesarz Turecki [...] determinował się rekognoskować Króla Polskiego Augusta, posławszy fermany do Paszy Chocimskiego. MerkHist 5/386-7
słuchać fermanów
patrz: FERMAN, FORMAN, FERMAN
  • - Baśnie rozsiano po Wiedniu o Moskwie, ze Piotr car sam in persona w Krym wpadłszy kilkadziesiąt tysięcy jazdy posłał na Brudziak, czym strwożeni Tatarowie zebrali się na jakiś sejm generalny i postanowili na nim bronić się, ani słuchając fermanów cesarza tureckiego, nie wychodzić do Węgier, chan zaś jeżeliby chciał co robić in contrarium obiecali zrucić go z chaństwa. ZałRelSar 352
zool.
bekas morski
patrz: BEKAS
  • - bekas morski. See-Schnepfe ein Vogel. bécasse de mer un oiseau. T III 31
oborny bekas
patrz: BEKAS
  • - Coż dopiero iak wiele z Polski stad Wołow idźie w Szląsk do Wrocławia, do Brzegi [!], ledwo nie 10. albo 12. tysięcy co rok, tych obornych idźie Bekasow: inni zaś świadczą, że z Polski corocznie ná 80. tysięcy do Cudzych kráiow wychodźi wołow. ChmielAteny II 332
prorokować przez Baale
patrz: BAAL
  • - Tákże przy prorokách Sámáryjskich widziałem głupstwo: Prorokowáli przez Báále. BG Jr 23, 13. BG Jr, 23, 13
prorokować w Baalu
patrz: BAAL
  • - Y w prorocéch Sámáriiéy widźiałem głupstwo: prorokowáli w Báálu, y zwodźili lud móy Izráelski. BW Jr 23, 13
służyć Baal ,
służyć Baalim ,
służyć Baalom
patrz: BAAL
  • - Tedy cżynili Synowie Izráelscy złe przed oczymá Páńskiemi/ á służyli Báálom. BG Jk Sdz 2, 11
  • - Y wołáiąc do Páná, rzekli zgrzészylismy tobie, żesmy opuścili Páná Bogá nászego, á służyliśmy Báálim. BW Sdz 10, 10
zgrzeszyć Baalem
patrz: BAAL
  • - Y zgrészył [Efraim] Báálem, y umárł. BW Oz 13, 1
imiona Baalów, Baalim
patrz: BAAL
ofiarownik Baal
patrz: BAAL
minister Baal
patrz: BAAL
zbór Baal
patrz: BAAL
minister Baalowy
patrz: MINISTER
minister ariański
patrz: MINISTER
  • - Iakub Zadzik Konfirmacyą siedmiom Kościołom Krakowskim 1635 otrzymał. Ministry Aryanskie y ich Szkoły w Rakowie zniosł. PruszczKlejn 95
chwalca Baalowy
patrz: BAALÓW, BAALOWY
  • - I zeszli się wszyscy chwalcy Baalowi, tak że nie został żaden, któryby nie przyszedł. I weszli do kościoła Baalowego, a napełniony był dom Baalowy od końca aż do końca. BG 2Krl 10:22
imię Baalowe
patrz: BAALÓW, BAALOWY
  • - Wzywáli [prorocy] imienia Báálowego odporánku áż do południá, mowiąc: O Báálu, wysłuchay nas! BG 1Krl 18:26
kapłan Baalowy
patrz: BAALÓW, BAALOWY
  • - Potem wszedł wszystek lud do domu Baalowego, i zburzyli go, i ołtarze jego, i bałwany jego połamali, Matana także kapłana Baalowego zabili przed ołtarzami. BG 2Krl 23:17
ołtarz Baalów
patrz: BAALÓW, BAALOWY
prorok Baalowy
patrz: BAALÓW, BAALOWY
  • - Przetoż teraz pośli a zbierz do mnie wszystkiego Izráelá/ ná gorę Kármel; y Prorokow Báálowych cztery stá y pięćdziesiąt; przytym proroków gájowych cztery stá/ ktorzy jadáją z stołu Jezábele. BG 1Krl 18, 19
słupy Baalowe
patrz: BAALÓW, BAALOWY
zbór Baalów
patrz: BAALÓW, BAALOWY
chwalca boży
patrz: CHWALCA
ołtarz bałwochwalski
patrz: OŁTARZ
prorok gajowy
patrz: PROROK
  • - Przetoż teraz pośli a zbierz do mnie wszystkiego Izráelá/ ná gorę Kármel; y Prorokow Báálowych cztery stá y pięćdziesiąt; przytym proroków gájowych cztery stá/ ktorzy jadáją z stołu Jezábele. BG 1Krl 18, 19
słup bałwochwalski
patrz: SŁUP
alcydowe słupy (sz. zm.)
patrz: SŁUP
  • - Niechayze drugich sława po konczynach Swiata Po Narodach, po Miastach, po powietrzu lata Niech Morze krwią rumieni: niechay, z ludzkich trupow Rowne sypie Mogieły, Alcidowych słupow. PotWoj 177
  • - Na takim [koniu] on zwycięzca wielki [siadał], co po słupy Alcydowe z całego świata pobrał łupy. MorszZWierszeWir I 454
wojenna Bellona
patrz: BELLONA, BELLONA, BELONA
  • - Nie uprzedzili nikędy mnie inni, Marsa z woienną, mam swiadkow Belloną, A gdy od woyny wiek mnie wolnym czyni, Widział mnie Ratusz. PotSyl 75
  • - Woienna Bellona Zamysłu swego nikomu nie powie, Poki odemnie nie weźmie mandatu, Czy do ostrego brać się ma bułatu. DrużZbiór 450
sarmacka Bellona
patrz: BELLONA, BELLONA, BELONA
  • - Patrzciesz naSwiątobliwe Oycow swych obrazy [...] Ich się imcie Przykładem Sarmackiej Bellony. PotWoj 58
bellona gromadna
patrz: BELLONA, BELLONA, BELONA
  • - Te ręce [wodzów Osmana], choc im wyjął Zelazo wiek stradny Pełnestrachu Viktorij Bellony Gromadny Kiedy tenSwiat pod niemi nie iedenkroc stękał Kiedy się ich zamachu Wschod y Zachod lękał. PotWoj 96
bellona marsowa
patrz: BELLONA, BELLONA, BELONA
  • - Oto Bellony marsowe wprawiły mię w żale nowe. Zbawiły mię ojca mego! StanTrans 37
nocna Bellona
patrz: BELLONA, BELLONA, BELONA
  • - Nocnej Bellony Nie raz zazył szczęsliwie Hetman rozgarniony. PotWoj 125
polska Bellona
patrz: BELLONA, BELLONA, BELONA
  • - Polską naszę Bellonę na Theatrum Swiata Sarmackiego prowadzę. PotWoj 6
plac Belony
patrz: BELLONA, BELLONA, BELONA
belloardy narożne ,
narożnie beluardy
patrz: BELUARD, BELLUARD, BELLUARDA, BELLOARD, BELUARDA, BELUARDA, BELLOARDA, BELUARD, BALWARD, BALWARDA, BELOARD, BELWARD, BELWARDA, WELUARD, WELUARDA, BALUARD
  • - Widzą [polscy posłowie] wszytkie te Fochy y wykręty rozne Więc iako Belloardy staiący narożne I sławę y swobodę, dwa maiący cele WielkiemsercemPoganskie ponoszą Fortele. PotWoj 189
  • - Ktorym dwiema defektom [wystawieniu obrońców na ogień nieprzyjaciela i możliwości ukrycia się nieprzyjaciela za wysokimi murami] teraznieyszey mody fortyfikacye zábiegły, ták dysponuiąc wały, ná nich kosze, narożnie beluardy, iż zakryty forteczny żołnierz [...] odstrzeliwać może natárczywego Nieprzyiaciela. BystrzInfElem Arch F3
polny beluard
patrz: BELUARD, BELLUARD, BELLUARDA, BELLOARD, BELUARDA, BELUARDA, BELLOARDA, BELUARD, BALWARD, BALWARDA, BELOARD, BELWARD, BELWARDA, WELUARD, WELUARDA, BALUARD
  • - Ich [Turków] tedy własne i swoje działa, z polnego beluardu, do nich hetman rychtować kazał. JemPam 417
Dywan Wielki
patrz: DYWAN
  • - Na Dywanie Wielkim mianym in praesentia Cesarza Tureckiego, Moffty, Kaimakan y wszyscy Ministrowie Porty, decydowano [...]. MerkHist 2/103-104
sala Dywanu
patrz: DYWAN
  • - Solenny potym traktament bywa na Sali Dywanu, gdzie Przednieysi Urzędnicy Cesarskim Stołem uczczeni bywaią. ChmielAteny1755 I 1105
ślepy bełt
patrz: BEŁT, BEŁT, BELT
  • - A ten, co na wiatr ślepym bełtem bije, Pewnie tu tego serca nie prz(e)szyje; JEZU najsłodszy, JEZU - ma miłości Do Ciebie strzały rzucam mych żądości. MorszZWybór 341
jako bełt latać
patrz: BEŁT, BEŁT, BELT
  • - [Sen o pannie z morza] A jeśli włosek - czesząc - mi zerwała, Swoim go pannom na morze ciskała, Za którym one - jako bełt - latały, Jedna przed drugą z rąk go wydzierały [...]. BorzNaw 90
ben czerwony
patrz: BEN, BEN, BEEN
  • - Zle niektorzy Aptekárczycy / zá Ben czerwony do lekarstw/ do ktorych Ben wchodzi/ tego ziela [ćwikły] korzeń biorą. SyrZiel 1282
guzik berliński
patrz: BERLIŃSKI
kareta berlińska
patrz: BERLIŃSKI
berło trozębe
patrz: BERŁO, BERŁA
  • - Ná znák swego páństwá, nosi [Neptun] w ręku berło trozębe. OvOtwWPrzem 328
niebieskie berło
patrz: BERŁO, BERŁA
  • - [Mówi Junona] Jesli mi słusznie w práwicy przychodzi Niebieskie nosić berło/ y iesli bydź godzi […] siostrą/ y żoną Jowiszową. Siostrám iest/ ále żoną niesłusznie mię zową. OvOtwWPrzem 114
  • - [Bóg] ma Wszytko pod władzą swoią/ y w swey wielkiey trzyma Ręce Niebieskie Berło. OvOtwWPrzem 34
berło oczyste
patrz: BERŁO, BERŁA
  • - Kiedyś ná wyráżęnie rządow Bozkich, to iest łáskáwych, málowáno Berło, á ná niem oko, i tákie to tam snać Berło oczyste widział Ieremiasz. […] Tákiego berłá Koroná potrzebuie […] A ma bydź to ieszcze oko ná wierzchu Berłá, coby widziáło zdáleká, bo Mnieysze ie niebeśpieczeństwo, gdy zdáleká upátrzone. Niespodziewáne, wzrost nieszczęściu dáie. Berło oczyste, áby iáko ná oko proch by náymnieyszy padáć nie ma, ták nie trzebá niczym zápruszáć oká rządom. MłodzKaz I, 165
berło żelazne (sz. zm.)
patrz: BERŁO, BERŁA
  • - Berło nie złote/ nie srebrne/ ále żelázne; á to dla tego/ iż iáko żelázo mocne/ ták moc Apostolska wielce iest potężna/ gdy tárga y odcina powrozy grzechowe. BirkNiedz 365
  • - Moc rozgrzeszánia dána Apostołom, iest berłem żelaznym. BirkNiedz 365
  • - Wielka záiste moc się dáie mężom Apostolskim nád narodámi ktore posieść mieli/ y zhołdowáć ná imię Chrystusowe. Dziś się to żelázne berło dáło z Duchem ś. gdy roskazano narodom wszytkim áby przez pokorne poddáństwo oddáli się Chrystusowi/ czyniąc to co Apostołowie święci roskázuią. BirkNiedz 365
  • - Kazánie Pierwsze. O Sákrámencie Pokuty ś. y o przyrownániu iey do berłá żeláznego. BirkNiedz Spis treści
ptak berłowy
patrz: BERŁOWY
jadowita bestia (sz. zm.)
patrz: BESTIA
  • - Vsczknionym y vkąszonym od psá wściekłego. Tákże od Páiąká/ Zaby ziemney y párchowátey/ Nietoperzá/ od Pczoł/ Syrszeni/ od Os/ Mrowek Gąsienic/ y od inych bestiy iádowitych/ iest rátunkiem [miarz]. SyrZiel 116
  • - Ten [diament] ieżeliby był przywiązány do lewego boku, ma moc przeciw nieprzyjacielom, y szaleństwu, y okrutnym bestyiom y iádowitym y srogim ludziom. AlbSekr 247
  • - W Zelandyi w niższych Niemcach, żadnego niemasz drzewa, Węża ani iadowitey bestyi, według Ortelliusza. ChmielAteny1745 I 641
niema bestia
patrz: BESTIA
  • - Rzymiánie y niemym bestyom wdzięczność pokázowáli zá rozmáitemi okázyiámi. StarKaz II, 272
  • - Mają [zwierzęta] i z ćwiczenia wielkie podobieństwa rozumu i intellektu ludzkiego, i owszem naleźlibyśmy ludzi, których nieme bestye w nauce, nie mówię o szalonych, przeszły. PotWoj III v
  • - Bestyje nieme i zwierzęta nie mają rozumu, a przecię sława w historyjach ich nie zapomniała. LubSArtDąb 531
bestia ziemska (sz. zm.)
patrz: BESTIA
  • - BG Ps 79, 2.
  • - Jeździliśmy [...] mil 3, w górę jakoby od wioski, w której jest jeden Dom [...] Tam godna rzecz barzo jest do widzenia raritates barzo zacne, tak Bestyi różnych morskich i ziemskich, tak ptaków zwłaszcza Indiiskich rzeczy barzo pieknych. GawarDzien 158
  • - Pismo które […] mowom i myślom ludzkim ginąć i umierać nie da […] nas też samo najosobliwiej od wszytkich bestyj ziemskich i ptastwa niebieskiego dzieli. PotWoj III
  • - On [Bóg] rozum, on nam umieiętności nádał, Żeby ziemskimi człek bestyimi władał. ChrośJob 135
drapieżna bestia (sz. zm.)
patrz: BESTIA
  • - Ten [Androd] był rodem Wołoszyn, między niewolniki Rzymskiego Proconsulá, dozorce Afriki Kędy wszytkie drapiezne, bestye się mnozą, W puszczách. PotPocz 150
bestia leśna (sz. zm.)
patrz: BESTIA
  • - Beśpieczniey widzę bestiy leśnych pieczy/ A niż obłudzie ufáć się człowieczy. TwarSDaf 102
  • - Wszytkie ptástwá powietrzne ták się zgromádzą do kupy/ iáko y ryby/ y bestyie leśne. StarKaz II, 604-605
  • - Onocentauras […] nic więcey nie znaczy, tylko leśną bestyą. NiesKor II II, 367
morska bestia (sz. zm.)
patrz: BESTIA
  • - Obaczywszy Andromedę […] do skały przykowáną, y morskiey bestyey smokowi ku ziedzeniu nágotowáną; krasą y urodą uwiedziony, zákochał się w niey [Perseus]. OvOtwWPrzem 171
  • - Różne raritates pokazywano nam. Miedzy inszemi krokodyle, więdłe syreny, różne bestie morskie stupenda, lamparta żywego, który jest naturaliter ferocissima bestia. BillTDiar 6
bestia nierozumna (sz. zm.)
patrz: BESTIA
  • - Bestyie nierozumne, po ziemi złozone Wzdychaiące ryczenia wydaią, wzniesione Maiąc pyski do gory. DrobOpow 11
  • - Bestye nierozumne/ á wzdy ktore się zparzą/ zgadzáią się z sobą. GorzWol 86
bestia domowa
patrz: BESTIA
  • - CHIEN […] PIES bestya domowa. DanKolaDyk I, 303
bestia główna
patrz: BESTIA
  • - Jedna kobita tak jadowita w swej mierze, Ze jej nie zrówna bestyja główna w cholerze. MałpaCzłow 261
bestia ogłaskana
patrz: BESTIA
  • - BESTE Sauvage […] BESTYA dzika zwierz, co nie iest domowe. *przeciwna iest Bestya ogłaskana, chowana przy domu. DanKolaDyk I, 192
bestia polna
patrz: BESTIA
bestia wodna
patrz: BESTIA
  • - Poetowie zmyślili bestyią wodną Hydrę. StarKaz II, 407-408
nierozumna bestyja
patrz: BESTIA
  • - Nierozumne bestie z mestwa tylko maią Swą pochwałe y z rzatkich swych doskonałości. OpalKSat 71
król nad bestiami
patrz: BESTIA
bagaż wojenny
patrz: BAGAŻ, BAGAŹ
  • - [...] Xiązętá Jcmść de Sangvine Krola Jmci Francuzkiego wszystek bagaz Swoy woienny osobliwie konie poprzedawać káżą [...]. GazPol 1736 80 8 nlb
bandyt włoski
patrz: BANDYT
  • - Bándyt włoski/ Wywołániéc polski v. Wywołániéc. Kn 13
  • - Bandyt włoski, wywołaniec. T III 21
bestyjalski grzych
patrz: BESTIALSKI
barwinek krzyżowy
patrz: BARWINEK
  • - Powóy miésiączkowy/ Bárwinék krzyżowy. Clematis altera. Kn 806
szpieg i badacz (sz. zm.)
patrz: BADACZ
  • - Spiegowiescie wy y badacze Kraiu [Józef do braci]. ChrośJóz1745 L2v
  • - Pierwszy Petrus Covillanius od Janá II. Krola Lusitańskiego umyślnie po to wysłany Badacz y szpieg, aby się o tym Popie, Janie náleżycie wywiedział. ChmielAteny1755 I II, 635

patrz: DZIKI
dzika farba
patrz: DZIKI
  • - Żélázna fárbá/ dźika iáko mármuru ćięmnoczerwonego. Ferreus color [...]. Ferrugineus color [...]. Kn 1418
  • - Dźika fárbá vide Zélázna fárbá. Kn 168
dziki mąż
patrz: DZIKI
  • - Dziki mąż/ léśny/ potworá léśna. Satyrus, [...] Semifer, [...] Semihomo, v. Mieszániéc 1. Kn 168
  • - Sătyrus, Gr. Dziki mąż. KnŁacPol 692
dzikie pole
patrz: DZIKI
  • - Dźikié polé/ v. Pustynia. Kn 168
dzika bania
patrz: DZIKI
  • - COLOGUINTE [...] Colocynthis [...] ZAMORSKIE iábłko dzika bania smaku bardzo gorzkiego. DanKolaDyk I, 321
dziki byk
patrz: DZIKI
  • - Po gorách, lásach iest mnostwo Słoniow, Nosorozcow, Tygrysow, [...] Dzikich Bykow, Koni [w królestwie Syjam]. ChmielAteny II 602
gęś dzika
patrz: DZIKI
  • - Gęsi Dzikie włoczyły się [...] ale iakies były odmięnne nie takie iako te co zawsze bywaią niby trochę srokate koło karków padały y [z] Swoyskiemi Gęsiami y niebardzo były płoche. PasPam 282-282v
  • - gęś domowa, dzika. T III 371
gołąb dziki siny
patrz: DZIKI
  • - Gołąb dziki siny/ Columba agrestis et saxatilis. Kn 200
  • - Gołąb dziki, siny. wilde Taube. pigeon sauvage. T III 397
cząbr dziki
patrz: DZIKI
  • - CAbr dwoy iest/ ogrodny ábo siany/ y wieyski ábo dziki. SyrZiel 505
betlejemski chlew
patrz: BETLEEMSKI, BETLEHEMSKI, BETLEEMSKI, BETLEJEMSKI
  • - O Panno. ktoraś [...] Stworce porodziwszy tuliła, w Bethleemskim chlewie, Zatrzymay w sprawiedliwym Iego gniewie. PotPocz 9
betlejemska stajenka
patrz: BETLEEMSKI, BETLEHEMSKI, BETLEEMSKI, BETLEJEMSKI
żłób betlejemski
patrz: BETLEEMSKI, BETLEHEMSKI, BETLEEMSKI, BETLEJEMSKI
bakałarz szkolny
patrz: BAKAŁARZ, BAKAŁARZ, BAKALARZ
  • - Bakałarze szkolni rozumnego człowieka slabizować uczący poważeni bywają. DorHipTur 90
bakałarz szkolny kościelny
patrz: BAKAŁARZ, BAKAŁARZ, BAKALARZ
  • - Od bakałarzów zas szkolnych kościelnych siedleckich i od ludzi swej wolnych, którzy by ¯ydów niewinnie przenagabać mieli [...] wójt z burmistrzem i rajcami [...] bronić od wszelkiego gwałtu i ukrzywdzenia powinien. JewPriv II 227
bakałarz szkoły
patrz: BAKAŁARZ, BAKAŁARZ, BAKALARZ
  • - Tegoz Roku Nie iaki Iozef J[a]worski Bakałarz na ten czasz Skoły Zywieckiey, w Swieta Wielkanocne skrwawił Koscioł Zywiecki. KomonDziej 224
obraz boski
patrz: OBRAZ
obraz boży
patrz: OBRAZ
ofiara bałwochwalna
patrz: OFIARA
bachowa ofiara
patrz: OFIARA
bandeler piechotny
patrz: BANDOLIER, BANDOLIER, BANDELER
  • - Bandelerów piechotnych [...] 44 InwPuck 73
bezlist morski
patrz: BEZLIST
  • - Bezlist morski, (ephedra marina) ein Kraut dieser Art, das Manns hoch wächst. raisin de mer une plante qui croit à la hauteur d'homme. T III 37
bandolet moskiewski
patrz: BANDOLET, BANDOLET, BANDELET
  • - Bandolet Moskiewski gwintowany, z krzosem z poduszeczką. ArchRadziw 1638 79/2, 5
flanki bastyjonowe
patrz: BASTYJONOWY
na bezpieczno
patrz: BEZPIECZNIE, BEZPIECZNIE, BEZPIECZNO, BEZPIECZNO, BEŚPIECZNIE
  • - Pisałem do Arędarza Złotnika Swoią ręką aby się fundował w Łoiowie nabespieczno upewniaiąc go Swoią Protekcyą. SapADiar 97
bagienny [szparag]
patrz: BAGIENNY
  • - Wodny także ábo bagienny [szparag] y gorny/ tegoż są przyrodzenia. SyrZiel 1125
arcybiskupstwo gnieźnieńskie
patrz: ARCYBISKUPSTWO
  • - Zaymie plac Mikołaia Woysko Kurowskiego ktory Arcybiskupstwa miał rząd Gnieznienskiego. DrobOpow 96
arcybiskupstwo lwowskie
patrz: ARCYBISKUPSTWO
  • - Ian Długosz Kronikarz Polski/ y Kanonik Krak[owski] a potym Nominat na Arcybiskupstwo Lwowskie. PruszczKlejn 59
  • - Była zaraz tam ze konsekracyia na Arcybiskupstwo Lwowskie IoMSCi X. konstantego Lipskiego. PasPam 257v
  • - Poszedł [poseł Jan Gniński] na nabożeństwo do ojców ormiańskich unitów, gdzie jm. ks. Biskup ormiański koadiutor arcybiskupstwa lwowskiego [...] celebrował [...] procesyję cum Venerabili Sacramento publiczną. GninTurDyp 383
  • - Już był iednák otrzymał [Długosz] nominácyą ná Arcybiskupstwo Lwowskie; atoli do possessyi, tey Archikátedry śmierć przeszkodziłá w roku 1680. NiesKor II 41
arcybiskupstwo ormiańskie
patrz: ARCYBISKUPSTWO
  • - Oprócz Łacińskiey y Greckiey Religii iest w Polszcze Arcybiskupstwo Ormiańskie. BystrzInfGeogr 3
arcybiskup gnieźnieński
patrz: ARCYBISKUP
  • - Arcibiskup Gnieźnieński/ ma nawyższą authoritatem pod Interregnami. BotŁęczRel III 43
  • - Arcybiskup Gnieźnieński jest pierwszy po Krolu. DobrGram 413
  • - Roku Panskiego 1649 Dnia 17 Stycznia Kazimierz na Krolewstwo Polskie od Xiedza Macieia Łubienskiego Arczybiskupa Gnieznienskiego pomasczony y Koronowany iest. KomonDziej 147v
arcybiskup lwowski
patrz: ARCYBISKUP
  • - Wysłać [...] raczył J. K. M. ex consilio senatus sui najwielebniejszego ks. Arcybiskupa lwowskiego [...] do [...] wojska pod Zawichostem. AktaKrak III 47
  • - Arcybiskup Lwowski [...] Synod w Archidyecezyi złożył 1641. NiesKor II 308
  • - MIKOŁAJ IGNACY z Wyżyc WYZYCKI Arcybiskup Metropolitanus Lwowski [...] z Dziekana Krakowskiego, Lwowski Arcy-Pasterz. ChmielAteny II 380
arcybiskup paryski
patrz: ARCYBISKUP
  • - Solemnis actus [...] w kościele Naświetszej Panny odprawował się [...] Króla wprowadzał Arcybiskup paryski. WojszDiar 65
na bezpieczne
patrz: BEZPIECZEN, BEZPIECZNY, BEZPIECZEN, BEZPIECZNY, BEŚPIECZNY, BEŚPIECZEN, BIEZPIECZNY
  • - W tey porze nápadł DAWID na Amálecyty, Herszt ich śpi ná bespieczne, iako woł zabity. DrużZbiór 71
świnie bagno (sz. zm.)
patrz: BAGNO
  • - Rozmaryn plonny álbo dziki/ ktory drudzy zowią Rozmárynem Czeskim. Naszy go zowią Bágnem Swinim/ Czechowie Rozmárynkiem [...] Iest y drugie Bágno Swinie/ bárwy popielátey. SyrZiel 170
  • - Szmer náski/ Rozmáryn Czéski/ Swinie bágno. Rosmarinum syluestre [...] Serpillum syluestre [...]. Kn 1118
ezopowe baje
patrz: BAJA
  • - Nauki i przestrogi mają [mądrzy poeci] w obyczajach, Jakie czytamy w starych Ezopowych bajach. PotMorKuk III 126
wóz archiwowy
patrz: ARCHIWOWY
wóz bryczny
patrz: WÓZ
  • - Skora z wozu brycznego Niecała. ArchRadziw 1638 256, 18
wóz chłopski
patrz: WÓZ
  • - Kárá do ciężarow gruba. Sarracum [...] Saracum [...] Serracum [...] Plaustrum [...] vide. Wóz chłopski. Kn 265
  • - Kolásá/ Vectabulum [...] v. Wóz chłopski. Kn 288
  • - Woz chłopski/ kolásá. Plaustrum. Katay. SzyrDict 485
  • - Znaliaszy wpoliu iako Dragun powiedział, dał do nas utrapionych rodzicow na wozie drabiastym chłopskim prziwiesć. VorLetSkarb 63
architektura militaris ,
architektura wojenna
patrz: ARCHITEKTURA
  • - Architectura Militaris to iest Budownictwo Woienne Albo Obwarowanie Zamkow Miast y mieysc roznych. NarArch 1
  • - Architektura [...] dzieli się na Architekturę Kościelną [...] Na Architekturę woienną. Do ktorey należy fortece zamki zakładać, y mieysca przeciw nieprzyiacielskim inkursyom fortyfikować. BystrzInfArch C4v
architektura civilis
patrz: ARCHITEKTURA
  • - Osobna Architectura Ciuilis ma bydź iako każdego Narodu, tak y Polskiey. NaukaBud 4
[Architektura] pospolita
patrz: ARCHITEKTURA
  • - Architektura [...] dzieli się na Architekturę Kościelną [...] pospolitą [...] woienną. BystrzInfElem C4v
architektura kościelna
patrz: ARCHITEKTURA
  • - Architektura [...] dzieli się na Architekturę Kościelną [...] Na Architekturę woienną. Do ktorey należy fortece zamki zakładać, y mieysca przeciw nieprzyiacielskim inkursyom fortyfikować. BystrzInfArch C4v
bajanie niewieście
patrz: BAJANIE
  • - Trzy lepiej albo cztery iż przestąpi karty, Ktokolwiek na czytanie tej pieśni uparty, Lub jej tak niechaj wierzy, jako zmyślonemu Bajaniu, co niem dziecka tuli, niewieściemu. ArKochOrlCz III 357
młyn na bajdakach
patrz: BAJDAK
bajram Wielki
patrz: BAJERAN, BAJERAN, BAJARAN, BAJRAM, BAJURAN
  • - Bajram też mały przed wielkim bywa na dwa miesiące i na dziesięć dni. SaadiOtwSGul 64
mały Bajram (sz. zm.)
patrz: BAJERAN, BAJERAN, BAJARAN, BAJRAM, BAJURAN
  • - Tego człowieka widziałem ja na mały Bajram w Basorze. SaadiOtwSGul 64
bajok włoski
patrz: BAJOK
  • - Siédm pięniąszkow naszych waży monetá Rzymska stára As nazwána [...] pięniąszki drobne [...] dwa szélągi i dwa pięniąszki násze i troche coś/ to iest 2/3 trzéciego. niémal pięćkwarnik [...] niémal Baiok włoski teraźniéyszy. Kn 992-993
[Pan] bezprawny
patrz: BEZPRAWNY
słowo bezprawne
patrz: BEZPRAWNY
dawać bal
patrz: BAL
  • - [...] w dzień Anniwersaryiny Urodzenia [...] Imperatorowy Ieymci Rossyiskiey, J. K. Mć. [...] wspaniały dawał Bal [...]. GazPol 1735 30 6 nlb
  • - [...] Podkanclerzy Koronny [...] solenny dawał Bal, ná ktorym wszyscy prawie tu przytomni praesentes byli [...]. GazPol 1736 83 4 nlb
pan akademik ,
panowie akademicy ,
pany akademiki
patrz: PAN
Chrystus Pan (sz. zm.)
patrz: PAN
  • - A osobliwie o świętych Apostołách Pietrze y Páwle ták wyznawa Teraz nie przez podobieństwo/ áni przez źwieciádło Christá Páná widźićie: ále twarzą w twarz/ ktory wam Bostwá swego doskonáłą znáiomość odkrywa. SmotApol 30
  • - Gdzie przedtym było brzydkie bluźnierstwo Aryańskie Chrystusa Pana y Matki iego Przenaświętszej/ teraz się tu służba Pańska porządnie odprawuje. PruszczKlejn 34
  • - Kiedym z niemi dyszkurował na iaką pamiątkę głowy kryią y oczy zasłaniaią Poniewaz tak nieczynił Pan Chrystus ani Apostołowie zadęn nie umiał odpowiedziec ieden tylko tak powiedział ze to natę pamiątkę że zydzi zasłoniali Panu Chrystusowi. PasPam 56v
  • - Iezeli Chrystus Pan dnia dzisieyszego zburzył Regnum Nieprzyiacioł Dusznych toc y nam trzeba Starać się że bysmy burzyli Regna Nieprzyiacioł Cielesnych. PasPam 67v
  • - Jedli/ pili/ mowi o nich Pan Krystus. GdacKon 12
  • - W tey drodze y dość błędnym/ á w nieprzyiácielskiey stronie/ dlá wielu zdrad y zásádzek náder w niebespiecznym ciągnieniu nászym/ zá Wodzá mamy Chrystusa Paná. BujnDroga 276
łaskawy Panie
patrz: PAN
pan Jezus
patrz: PAN
  • - Narodzenie Pana Jezusa na agacie malowane. ArchRadziw 1638 176/8
  • - Ofiaruiąc to w dyspozycyią Boską a scisnąwszy noszki Panu Jezusowi ktorego miałęm na Obrazie z Nayswiętszą Panną To zaraz iako plastr przyłozył. PasPam 75v
  • - A gdy było rano, weszli w radę wszyscy arcykapłani przeciwko Panu Jezusowi, aby go zamordowali. KochChrysTur 39
  • - Wziąl Piłat P. Jezusa, albo raczey wyrażaiąc to, Łaciną z-Polaczoną aprehendował P. Jezusa Piłat. MłodzKaz III, 239
  • - Po obiedzie prezentowano mi wszystkie splendory w téj kaplicy zostające, jako to: miseczkę N. Panny z któréj jadała, pieluszki któremi Pana Jezusa spowijała, sukienkę z wełny, w któréj z domkiem swoim do Loretu przybyła; o to wszystko ocieraliśmy rozmaite paciorki i agnuszki, także wzięliśmy wody, którą miseczkę ksiądz opłukiwał. ZawiszaPam 86
imię Pana Jezusowe
patrz: PAN
  • - A bespiecznie sobie poczynájąc w Imieniu PAná JEzusowym/ mowił y gadał z Grekami: á oni się stáráli/ jákoby go zábić. BG Dz 9, 29
krew Pana Jezusowa
patrz: PAN
  • - Słuchał królewic jmć [Władysław IV Waza] mszy u ś. Jędrzeja i tamże w kaplicy podziemnéj widział relikwią zacną krwi Pana Jezusowéj, która z boku Zbawiciela naszego wypłynęła gdy go Longinus rotmistrz włocznią przebił [...]. PacOb 150-151
pan z chłopów
patrz: PAN
  • - Gdyby chłopstwa nie było, musielibyśmy się sami stáć rolnikámi, y ieżeli kogo wynosząc, mowiemy Pan z Panow, słusznieyby mowić, Pan z chłopow. LeszczStGłos 100
dać słowo
patrz: SŁOWO
wykład słów
patrz: SŁOWO
  • - Wykład słów/ dobywánie poczatku ábo własności słów. Etymologia. [...]. Kn 1315
słowo boskie
patrz: SŁOWO
słowo boże
patrz: SŁOWO
dziecinne bajki (sz. zm.)
patrz: BAJKA
  • - Mydło w oczy dla Boga y dziecinne bayki Więc na onę chorągiew na zszywa kitayki. PotWoj 57
  • - CONTE [...] Bayki dziecinne. DanKolaDyk I, 356
bajki gliniańskie
patrz: BAJKA
  • - Wzdyć to ustawicznie wspomináią owe bayki Gliniańskie, o ktorych żaden Historyk ani domowy, áni postronny nie wspomina. ZałAKazSwada 3.
poetycka (poetyczna) bajka (sz. zm.)
patrz: BAJKA
  • - Bayká to Poetycka, ale w sámey rzeczy, Prometheusz, ile mogł rozum poiąć człeczy, Od świtu ná Kaukázie siedząc áż do mroku, Vpátrował Płánetow, przymioty w obłoku. PotPrzyp 10
  • - Baią Poetowie Był tez krol z Krolową bo wszytkie baiki Poetickie maią w sobie prawdę zakrytą płaszczem rzeczy wymyslonych. PotPrzyp 5
  • - Ztąd Poétyczná urosła bayka, że Xerxes morze wziął w kaydány, y kiymi dał morzu. ChmielAteny II 581
bajki babskie (sz. zm.)
patrz: BAJKA
  • - Ládáiákich y bábskich báiek chroń się. KalCuda 138
  • - Do tego baykom babskim rzecz podobna co zá naturę konstellacyom [genetliakowie = astrologowie] przywłaszczaią. BystrzInfAstrol 14 nlb.
bajki szalbierskie
patrz: BAJKA
  • - Car zatrzymuje Kałmyków, żeby nie szli do nas [...] rozgniewani, że im starszego zabito pod Umaniem i na Wołyniu pochowano, chcąc iść dla odzyskania tego ciała i zemszczenia się śmierci jego; jakie to bajki szalbierskie. ChrapDiar II 188
szczera bajka (sz. zm.)
patrz: BAJKA
  • - Szczyry to wymysł, szczyra mowią bajka, Młodym chłopiętom rznąć dla głosu jajka; Owszem, że opak i przeciw naturze. Każdy to w koniu obaczy i kurze. PotFraszBrück II 367
wierutna bajka
patrz: BAJKA
  • - Zeby zaś iekieś Dyploma Krolowi przywiozł, choćby to honorowi iego nie szkodziło bynaymniey, ale to wierutna bayka. KonSRoz 15
babskie bajki (sz. zm.)
patrz: BAJKA
  • - Dla tego y ty Práwosł: Czytel: zákochay się w teyże/ ládáiákich y bábskich báiek chroń się; czwicz śiebie sámego w spráwiedliwośći/ y z tych białychgłow wzor dobry bierz sobie/ ktore pobożnośći swoiey świádká świętego widźieć godnemi się sstały/ [...] KalCuda 138
po bakalarsku chodzić
patrz: PO BAKALARSKU
  • - Drzewicki chlopski syn studował w Crac. y circa 1632 po bakaliarsku chodzieł. TrepNekLib 74
rzecz bezrozumna
patrz: BEZROZUMNY
zwierz bezrozumny
patrz: BEZROZUMNY
zwierzę bezrozumne (sz. zm.)
patrz: BEZROZUMNY
bydło bezrozumne
patrz: BEZROZUMNY
gadzina bezrozumna
patrz: BEZROZUMNY
kreatura bezrozumna
patrz: BEZROZUMNY
[Twór] bezrozumny
patrz: BEZROZUMNY
żywioł bezrozumny
patrz: BEZROZUMNY
listek babczany
patrz: BABCZANY
babczany liść
patrz: BABCZANY
woda babczana
patrz: BABCZANY
babczane ziele
patrz: BABCZANY
sok babczany
patrz: BABCZANY
wódka babczana
patrz: BABCZANY
woda koleryczna
patrz: WODA
woda bzowa
patrz: WODA
woda chłodząca
patrz: WODA
  • - Ktorzy záś piią wody chłodzące/ iákowe są Acidulae/ to iest kwáśne wody [...] záżywáią ich w wielkiey mierze. PetrJWod 35
babie ziele
patrz: ZIELE
asyryjskie ziele
patrz: ZIELE
ziele ambrozja
patrz: ZIELE
  • - Zyć się iey [Zorzy] zeydzie wieczną treścią. To iest, zielem Ambrozyą, ktora wiecznymi czyniłá tych, co iey vżywáli. OvOtwWPrzem 289 marg.
bykowe ziele
patrz: ZIELE
ziele brytańskie
patrz: ZIELE
ziele chłodzące
patrz: ZIELE
  • - Woreczki z zioł chłodzących y odmiękczáiących dobre [na zapalenie uszu]. CompMed 51
bot.
ziele Matki Bożej włoskiej
patrz: ZIELE
balsamowy sok
patrz: SOK
attyckie soki
patrz: SOK
sok bluszczowy
patrz: SOK
sok ambrozyjowy
patrz: SOK
sok ambrozyjowy
patrz: SOK
amoniacki sok
patrz: SOK
  • - Ammoniacum, Gummi hammoniacum. Ammoniakensafft. Amoniacky sok. GuldOn 33
sok bzowy
patrz: SOK
bankierski handel
patrz: BANKIERSKI
bankierski stół
patrz: BANKIERSKI
  • - Bánkierski kram/ stoł. Argentaria taberna [...] Mensa [...] Argentaria [...] Mensa publica. Kn 14
  • - bankierski kram, stoł. T III 22
babczy czosnek
patrz: BABCZY
wieża babelska
patrz: BABELSKI
zamieszanie babelskie
patrz: BABELSKI
chaldejska wieża
patrz: WIEŻA
  • - Słuchay złych zdrad przepáści, nád okropne cienie, Strásznieyszy! Bábilonu hárdego nasienie! Cháldeyskiey zásie wieży, ktorą się zmieszáły Narody, budowniczych wnuku pozostáły! Zły stárcze! DamKuligKról 236-237
babeska [wieża]
patrz: BABESKI
  • - Poczekaj psie! [mówi wezyr do Wewelego] niedługo tego mu się sprawisz, A tymczasem w babeskiej na dnie się zabawisz. Wzięto i do smrodliwej wrzucono go wieże. TwarSLegK 211
dziwne rzeczy
patrz: RZECZ
mała rzecz
patrz: RZECZ
jawne rzeczy
patrz: RZECZ
  • - Iawne to rzeczy MSCi Panowie iawne, Że nas dotąd Piastowała Boska Protekcyia. PasPam 118
chłodząca rzecz (sz. zm.)
patrz: RZECZ
  • - Bo iż gorącego przyrodzenia jest [koń] chłodzących rzeczy bez pochyby potrzebuje. DorHipTur 11
  • - Tákże tym wszystkim/ ktorzyby żołądek záziębili sobie vżywániem rzeczy chłodzących/ iáko rybámi ná zimno vżywánymi/ ogurkámi/ Bániámi/ Małonámi [służy olejek z kminu]. SyrZiel 436
  • - Pragnienie ktore z suchości pochodzi nápoy gasi; á ktore pochodzi z gorąca ieszcze trwáiącego to prędzey ugásą rzeczy chłodzące ániżeli nápoy. TylkRoz 234
  • - Przytym bardzo chłodzących rzeczy tak w potrawach iak wnapoiu wystrzegay się, żebyś bardziey nie draźnił choroby. BeimJelMed 174
wiadomy rzeczy (sz. zm.)
patrz: RZECZ
  • - [Jezuici] znieźliczonych przykładow ná oko iáśnie (wespoł z inemi to vważaiącemi y rzeczy wiádomemi) widząc/ iáko często ćwiczęnie teyże młodzi/ dáne od nich/ wKrákowie się odmięnia/ [...] stáráią się o to/ áby młodz Akádemicka [...] wolności ktorą ma w Akádemiey/ ná dobre/ á nie ná złe/ vżywáła. SzemGrat 324
  • - Piszą o Mágnesowey Márynarze skále, Ieżeli blisko pod nię Okręt zniosą fale? Bo ią wiádomi rzeczy, mijáią z dáleká, Wyimie, ktorymi zbity, do iednego ćwieká. PotPocz 94
rzecz wolna (sz. zm.)
patrz: RZECZ
  • - Jesli rzeczy przyrodzonych záżywamy do spráwienia skutku iákiego do ktorego spráwienia rozumiemy/ iż máią moc przyrodzoną/ tedy to iest rzecz wolna. SpInZąbMłot 267
  • - Wolna rzécz/ v. Godziła. Kn 1279
rzecz idzie smarowno (sz. zm.) ,
smarownie idą rzeczy ,
smarowniej pójdą rzeczy
patrz: RZECZ
  • - Bo gdyby iednym nie dał zmiękczyć swey osoby/ Zmiękczyłyby go wszystkie, ále też podowno[!] Y sługá winien/ że tá rzecz nie szła smárowno [...]. OvOtwWPrzem 377
  • - Smarowniey poydą rzeczy, y przyszłe Traktaty Więc miec kaze; do szturmu; wszytkie Apparaty Ogniste a naprzod kule, Petrady, drabiny [...]. PotWoj 171
  • - Poprostu smarowno rzeczy idą kiedy się to dway zmowią na iednego. PasPam 278
  • - My sam dotąd w niemałej po straconym wojsku melankolii, bo już nam rzeczy tak smarowno iść nie mogą, straciwszy tak dobrej ledwo nie połowę kawalerii. SobJListy 69
  • - Nie idą, jak o winie, rzeczy mu smarowno, Nigdy tego, co Tokaj, nie dokaże Kowno. PotFrasz1Kuk II 54
  • - Smarownie [...] wszystkie mu smarownie idą rzeczy. alles gelinget ihm. tout lui réüssit; les choses lui viennent à souhait; tout lui rit. T III 2084
baby dżdżownice
patrz: BABY
  • - Baby dżdżownice chłodzą czyli chłoszczą z szablą Oriona. MatłBabBad 189
babi cząber
patrz: BABI
babi gnój
patrz: BABI
babia jagoda
patrz: BABI
babi kołacz
patrz: BABI
babi mur
patrz: BABI
babia sól
patrz: BABI
babia upa
patrz: BABI
babie zęby
patrz: BABI
cząbr włoski (sz. zm.)
patrz: CZĄBR, CZĄBER, CZAMBR, CĄBR, CZĄBER, CZĄBR
  • - Wziąć Cąbru Włoskiego, ktory też Dzięcieliną zowiemy, Grekowie Thymum, łotow pięć dwádzieścia, Bożegodrzewká czterdzieści. SyrZiel 371
  • - Wziąć [...] Szmeru Włoskiego/ ktory też Dzięcieliną/ y Cąbrem Włoskim zowiemy/ nasienia Aminkowego/ ábo białego Kopru/ po dwu łotu. SyrZiel 411
  • - Ten [wyłup] po Dzięcielnicy/ ktorą też Włoskim Cąbrem zowiemy/ wiie się y oplata/ biorąc od niey nazwisko/ moc y siłę. SyrZiel 503
  • - Cząbr Włoski/ vide Dzięcielnicá. Kn 94
bot.
cząbr ogrodny
patrz: CZĄBR, CZĄBER, CZAMBR, CĄBR, CZĄBER, CZĄBR
  • - CAbr dwoy iest/ ogrodny ábo siany/ y wieyski ábo dziki. SyrZiel 505
  • - Cąbr ogrodny iest pospolitym korzeniem wieyskim do zápráwienia potraw/ á zwłasczá ryb. SyrZiel 505
padać na gębę
patrz: GĘBA
  • - Utykam głową/ gębą/ w-zięmię: Padam ná gębę. Sistere ore, capite: sistere capite in via, de femita. Kn 1209
wolna gęba
patrz: GĘBA
  • - Munsztuk otworzysty z gęsią szyją, ze dwiema tłuczkami z czanką krótką, esowatą, ussarską - daje wolność językowi wargi subtelne otwiera, pod się łamie, koniowi wolnej gęby zejdzie się. DorHipTur 157
  • - Trzebá by przy tym, Munsztuczki dáwne Kozáckie przywrocić, bo w nich koń, wolnieyszey gęby, y obrotnieyszy. FredKon 35
jagody bluszczowe (sz. zm.)
patrz: JAGODA
jagody bzowe (sz. zm.)
patrz: JAGODA
żydowskie jagody
patrz: JAGODA
  • - Żydowskie iágody/ v. Bálsamká. Kn 1460
bałwan soli ,
bałwan solny
patrz: SÓL
  • - Báłwan soli/ Gleba salis [...] Figmentum salis [...] Słup solny. Kn 13
  • - Iákim sposobem srogie kámięnie y báłwany soli, nie tylko z mieyscá ná mieysce bliskie przestáwiáią; ále y ná wozy po legárách przemyślni Furmáni sámowtor zwykli wprowadzáć. SolArch 18
  • - Są [w kopalni soli] okná albo szyby [...] dla ciągnienia do gory kołowrotem bałwanow solnych, ktore tam wycinaią gornicy. ChmielAteny II 331
  • - Xiąże Rádziwił Peregrynánt [...] Zony Lotowey w Bałwán soli zámienioney, y Jabłek Sodomskich popioł w sobie máiących nie oglądał. ChmielAteny II 522
sól bałwaniasta
patrz: SÓL
sól apteczna
patrz: SÓL
sól balsamowa
patrz: SÓL
chem.
sól alkali
patrz: SÓL
  • - Sol Alkali. Tá sol tym sposobem bywa robiona z liściem/ z klączem/ z korzeniem/ y z kwiátem tego Kminu. SyrZiel 437
sól amoniacka
patrz: SÓL
  • - [...] wsypáć do tegoż [...] Soli Amoniáckiey poł łotá tákże miáłko utártey. SyrZiel 837
sól amonijacka
patrz: SÓL
sól angielska
patrz: SÓL
zęby batorowskie
patrz: ZĄB
lwi ząb
patrz: ZĄB
  • - Pápawá/ żábi kwiát/ mlecz świni/ plesz/ mnich/ lwi ząb/ radyki/ gołębi groch. [...] Aphaca [...] Ambubeia Kn 668
basan lazarecki
patrz: BASON, BASAN, BASON
strona basowa
patrz: BASOWY
w basztkę
patrz: BASZTKA
  • - Z Stołowej Izby drzwi stolarskie, [...] do śrzedniego Pokoiku [...] w tym okien dwoje [...] ławek dwie [...] piec farfurowy w basztkę, okrągły. DwórMłynGęb (przyp.)

patrz: BABI

patrz: BABI
pułk arkabuzerski
patrz: ARKABUZERSKI
regiment arkabuzerski
patrz: ARKABUZERSKI
służba arkabuzerska
patrz: ARKABUZERSKI
rota arkabuzerska
patrz: ARKABUZERSKI
arkabuzerska chorągiew
patrz: ARKABUZERSKI
  • - I nie zbywało wprawdzie na ochocie wielu zacnych ludzi, którzy z własnej szkatuły za gotowiznę liczne i bogate tak usarskie, arkabuzerskie, rajtarskie, dragońskie, jako i pancerne, a i piechotne zaciągali chorągwie. JemPam 39
regiment ognisty
patrz: REGIMENT, REGIMENT, REIMENT, REGIMEN, REJMENT
regiment konny
patrz: REGIMENT, REGIMENT, REIMENT, REGIMEN, REJMENT
  • - Król Stanisław in assistentia pięciu regimentów konnych szwedzkich, pod komendą Krassawa generała będących, i z jp. wojewodą kijowskim awansuje przeciw kwarcianemu wojsku ku Jarosławiu, chcąc albo przymusić do batalii partem albo do traktatu. ZawiszaPam 265
w służbie zostawać
patrz: SŁUŻBA
służba borgowa
patrz: SŁUŻBA
  • - In tanto Reipublicae passu [w tak ciężkim Rzeczypospolitej położeniu] nic potrzebnieyszego bydz niewidzięmy nad ukontentowanie Woyska ktore in fidem Reipublicae [wierząc Rzeczypospolitej] w borgowey zostawaiąc słuzbie tak wiele u Rzpty Pretenduie Sobie zasług. PasPam 216
służba boska
patrz: SŁUŻBA
służba boża
patrz: SŁUŻBA
argusowe oko (sz. zm.)
patrz: ARGUSOWY
  • - Ztąd o stu oczach Tyniec Argusowych, Ztąd o dwu rogach czapka Kalchantowych, Gdy łuckie tryumfy święci Przy koronnej pospołu pieczęci. TwarSRytTur 83
  • - Swiát ćodáley to gorszy/ kto po wszytkim świećie/ y z świátem spráwę ma/ mogłby sobie Oczy Argusowe winszowáć/ y one ustawicznie otworzone mieć/ niech będźie wysoko/ ábo podlego stanu/ chceli bez szkody y podeyrzenia zostáć! FurUważ G3v
  • - Bachus, zapustne tańce wymyślając i gry, Na kufie wina siedzi, pstre go ciągną tygry; Skronie wkoło odziane z bluszczu kryje wiecha, Dmie dudy, gdzie obróci, pełno wszędy echa. Juno, wprawiwszy pawom argusowe oczy, Nimi się w nawiedziny swej Kartagi toczy, Wodze w ręku trzymając, bo on ogon cudny Zaraz spuszczą, dojźrawszy nogi sobie brudnej. PotFrasz1Kuk II 192
argowe oczy
patrz: ARGOWY
oczy wykłóć
patrz: OKO
na oczy leźć
patrz: OKO
oko boskie
patrz: OKO
przen.
mydlenie oczu
patrz: OKO
askalonicka cebula
patrz: ASKALONICKI
  • - Trzećia [cebula] którą Włoską zowiemy/ abo łupną/ Oszłochowi abo Askalonickiey cebuli podobna/ tylko że we wszytkich częśćiach y okolicznosciach wietsza. SyrZiel 1221
  • - Czwarta [cebula] Askalonicka/ którą Czechowie bracia naszy/ y my z nimi Oszłochem mianuiemy. SyrZiel 1222
cebula psia (sz. zm.)
patrz: CEBULA, CYBULA, CEBULA, CZYBULA
  • - Szpilanká/ v. Psia cébulá. Kn 1121
  • - Cébulá psia/ vide Psia cébulá. Kn 59
  • - Psiá cébulá/ Szpilanká/ Podéyrzon żołty. Bulbus vomitorius [...]. Kn 895
  • - Psi Hunds-, hündisch. de chien, qui tient de chien [...] psia cebula, szpilanka, podeyrzon żołty. (bulbus vomitorius) Art von Mertz-Blumen. espèce de Jacinte [...]. T III 1799
  • - Cebula. Zwiebel. ognon. cebula psia, vid. Psi - psia cebula [...]. T III 99
cebula zamorska
patrz: CEBULA, CYBULA, CEBULA, CZYBULA
  • - Liście wprzod wydáie długie [lilia] [...] głádkie/ lśniące/ tuczne/ y soku pełne/ na podobieństwo zamorskiey Cebule/ ktorą Scylam ábo Pancracium Lácinnicy zowią. SyrZiel 577
  • - Cébulá zamorska/ Scilla [...] Squilla [...]. Kn 59
  • - [korzeń] czybuly zamorskey. GuldOn 31
  • - (sok) sczybuli zamorskiey. GuldOn 33
  • - Cebula. Zwiebel. ognon [...] cebula zamorska. (scyla) Meer=Zwiebeln. ognon marin [...]. T III 99
cebula włoska
patrz: CEBULA, CYBULA, CEBULA, CZYBULA
  • - Trzecia [cebula] którą Włoską [cebulą] zowiemy/ abo łupną/ Oszłochowi abo Askalonickiey cebuli podobna/ tylko że we wszytkich częściach y okolicznosciach wietsza. SyrZiel 1221
  • - Nádewszytki winny ocet z Włoską cebulą przyprawny, dobry. PetrSInst D4
łupna cebula
patrz: CEBULA, CYBULA, CEBULA, CZYBULA
  • - Trzećia [cebula] którą Włoską zowiemy/ abo łupną [cebulą]/ Oszłochowi abo Askalonickiey cebuli podobna/ tylko że we wszytkich częśćiach y okolicznosciach wietsza. SyrZiel 1221
cebula kwiatowa
patrz: CEBULA, CYBULA, CEBULA, CZYBULA
  • - Cebula. Zwiebel. ognon. [...] cebula kwiatowa. Blumen=Zwiebel. ognon de fleur. T III 99
cebula morska
patrz: CEBULA, CYBULA, CEBULA, CZYBULA
  • - CEbulę morską Plinius dwoiáką bydź pisze. SyrZiel 864
  • - Toż czyni [...] Mycie Barszczem [...] Słonecznikiem/ Cebulą morską. PetrJWod 22
  • - W niedostatku Soku Bzowego weźmi Proszku Cebuli Morskiey Sqvilla nazwaney. BeimJelMed 414
  • - Syrop z Cebuli Morskiey [...] iest Arcysławnym lekarstwem. BeimJelMed 576-577
  • - Cebulá morska Scilla. DasHünDict
cebula domowa
patrz: CEBULA, CYBULA, CEBULA, CZYBULA
  • - Cebula domowa na rozwolnienie flegmy zgęsłey, na piersiach iak kamien leżącey, dobra. BeimJelMed 492
syrop z cebuli morskiej
patrz: CEBULA, CYBULA, CEBULA, CZYBULA
  • - Syrop z Cebuli Morskiey [...] iest Arcysławnym lekarstwem. BeimJelMed 576-577
asfaltycki karuk
patrz: ASFALTYCKI
miesiąc apryl
patrz: APRYL
  • - M[iesią]ca Apryla 10 Toiest na wielkanoc Miałem Vsiebie Miłe goscie folwarku Poławeniu Pana Podsędka toiest Rodzonego Brata. PoczOdlPam 83
miesiąc august
patrz: MIESIĄC, MIESIĄC, MIĘSIĄC
  • - Na schyłku Miesiąca Augusta wtym roku, zapowietrził się Paweł Kopec ziakiei okazyi wiedziec nie moge. VorLetSkarb 238
  • - Mca Augusta 13 Podstąpilismy pod Wilno. PoczOdlPam 19
balet francuski
patrz: BALET, BALET, BALETT, BALOT
  • - Alexander trzeci syn, opat andrzejowski [...] Teraz jest w cudzych krajach, studia traktuje, nie balety francuzkie. KoniecZRod 187
brzytwa balwierska
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
  • - PO tym ty Synu człowieczy/ weźmi sobie noż ostry/ tojest brzytwę bárwierską/ [...]/ á ogol nią głowę swoję. BG Tt Ez 5, 1
  • - Te, co widzicie, rany po mej brodzie [...] ani z krwawej bitwy Odniosłem, ale od balwierskiej brzytwy. MorszAUtwKuk 15
dłubaczka balwierska
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
  • - Dłubáczká bálwierska/ vide Szpátelká. Kn 121
kleszczki balwierskie
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
kopystka balwierska
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
maść balwierska
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
[Balwierska] miednica
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
balwierska nauka
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
plastr balwierski
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
balwierskie rzemiesło
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
balwierska szkatuła
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
warstat balwierski
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
zalawt balwierski
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
balwierska ręka
patrz: BALWIERSKI, BARWIERSKI, BALWIERSKI
herbowne balki
patrz: BALK, BALKA, BELKA, BALKA, BALK, BELK, BAŁK, BEŁKA, BEŁK
  • - Po bokach wielkiego Ołtarza Parki między innemi ziemskiemi ruinami, herbowne Balki Domu Platerowskiego rozwalały [...]. GazPol 1735 37 3 nlb
  • - Trzy herbowne Balki maiące na sobie Imiona trzech zmarłych braci przełamane [...]. GazPol 1735 37 4 nlb
stara baba
patrz: BABA
  • - Pieniądze lat dziesiątków sześci nie pozbawią, Ani uczynią młodej panny z starej baby. SzymSiel 36
  • - Kászleć jáko stára Bába. ErnHand 520
dziad z babą
patrz: BABA
  • - Dał Pan Bóg rodzicielce mojej z powtórnym małżonkiem syna Jana [...] Patrini byli: dziad z babą. WierzbKon 132
  • - Iako nieme głąbie Rowno Dziady z babami wkrzywe karki rąbie [Turek]. PotWoj 109
bałamut baba
patrz: BABA
  • - Delira mulier. BAYKA bayarka głupia bałamut baba. DanKolaDyk II, 447
publiczna baba
patrz: BABA
  • - Uczyńmy iedno Rozdział tego słowa Publicanus aż będzie publica anus Publiczna Bábá. MłodzKaz I, 255
delfickie Baby
patrz: BABA
  • - Ledwie rzekł Cyt: [...] Choć z świniami w ieziorze, toną iako żaby Rażem spadną Delfickie, z swych trypodow, Baby. PotPocz 6
baba zabobonna
patrz: BABA
  • - Bábá zabobonna/ co lekuié nié czárámi/ álé zmyślonemi nabożenstwy [...] Piatrix [...] Expiatrix [...]. Kn 10
baba ochmistrzyni
patrz: BABA
  • - Dawniejszy świat szczęśliwy [...] Iż wolno było białej płci jeździć, gdzie chciała, Bez baby ochmistrzyniej, co ją w mocy miała. ArKochOrlCz II 443
pogrzebna baba
patrz: BABA
  • - Posprowadzaj [...] pogrzebne baby, Które by po ruskoju za ciałem płakały. MorszAUtwKuk 137
złota baba
patrz: BABA
  • - Przy gębie rzeki Obio iest ieden báłwan stáry iako Bábá trzymáiąc dwoie dzieci ná ręku iedno á drugie v nog ktory obywátele zowią złotą bábą. BotŁęczRel IV 133
  • - W Obdorze tákże Sámoiedzkiey Prowincyi był Bałwan ZŁOTEY Baby, ktorey ná ofiarę bito Ielenie y futrá dawáno Sobole; ciepła to była Baba, bo złota y w sobolách drogich! ChmielAteny II 430
baba ciaścista
patrz: BABA
  • - Babe, mit Safran gelb gebackener Kuchen. [...] Baba ciaścista; dobrze się baba wypiekła. T III 15
brzytwa francuska
patrz: BRZYTWA, BRZYTEW
  • - Nie tábaki Hiszpańskiey iako teráz [...] nie Brzytew Francuskich, nie Zegarkow Londyńskich [...] náwozili do Oyczyzny dawni Peregrynanci. ChmielAteny II 2
kamienna brzytwa
patrz: BRZYTWA, BRZYTEW
  • - Chrustus IEZUS dopioro [!] przed kilką dni národzone Niewinniątko/ pod owę się kámienną brzytwę ná krwi swey przelánie poddáie. BujnDroga 289
dłubaczka ogrodnicza
patrz: DŁUBACZKA
  • - Dłubáczká ogrodnicza/ Scalprum, [...]. Kn 121
dłubaczka zębna
patrz: DŁUBACZKA
  • - Dłubáczká zębna/ vide Zębna Szpilká. Kn 121
maść alabastrowa (sz. zm.)
patrz: MAŚĆ
  • - Przystąpiłá do niego [Jezusa] niewiástá/ májąca słojek álábastrowy máści bárzo kosztowney. BG Mt 26, 7
  • - Przystąpiła do niego [Jezusa] niewiástá máiąca słojek Alábástrowey máści bárzo kosztowney/ y wylałá ią ná głowę iego gdy siedział u stołu. KalCuda 126
  • - Oleiek z ziarkow brzoskwiniowych z maścią alabastrową zmięszany [...] pomoc ci przyniesie. BeimJelMed 126
  • - Powierzchownie maść Alabastrowa na skorce miękkiey roztarta y na boleiące mieysce przyłożona wielce pomaga. BeimJelMed 203
maść chłodząca
patrz: MAŚĆ
  • - Ná spárzelinę y ná inne zápálenia Máść chłodząca pewna. CompMed 480
aptekarska nauka
patrz: NAUKA
architektońska nauka
patrz: NAUKA
nauka Balaamowa
patrz: NAUKA
nauka chłopięca
patrz: NAUKA
alchimicka nauka
patrz: NAUKA
  • - Łákomi też/ áby byli bogátemi/ Alchimicką náuką chcą złoto czynić: záślepieni miłostką/ vdaią się do czarow/ do dyabłow/ aby przedsięwzięciu swemu/ to iest/ końcowi/ ktory przed się wzięli/ dosyć vczynili/ gdyż takie śrzodki prożne są/ y nie w naszey mocy. PetrSEt 208
gestów nauka
patrz: NAUKA
  • - Jéstow náuka/ Lex gestus, Cironomia, [...] Palaestra. Kn 246
kościelna nauka (sz. zm.)
patrz: NAUKA
  • - Są lekarstwa przystoyne/ y według náuki kościelney przeciw grádom/ y burzom powietrza. SpInZąbMłot 280
  • - Kościelny/ adiect. aliter ut Kościélne Sakrámentá/ náuká/ iedność [...]. Kn 306
plastr anielski
patrz: PLASTER, PLASTER, PLASTR
bednarskie rzemiesło
patrz: RZEMIESŁO
balwierstwo rabiać (sz. zm.)
patrz: BALWIERSTWO, BALWIERSTWO, BARWIERSTWO
  • - LENCZOWSKI [...] rabiał balwierstwo w Krak[owie]. TrepNekLibDworz 206
  • - Benedikt [Drewnowski] balwierzem bel w Krakouie na Kleparzu naimem baluierstwo rabial. TrepNekLib 73
piwo balwierzyskie
patrz: BALWIERZYSKI
piwo chmielne (sz. zm.)
patrz: PIWO
  • - Acz sie to może ściągáć do chmielu młodego; ále o stárym/ á ile kwieciu/ trudno to mowić/ bo się znácznie pokázuie z mocnego zapáchu iego/ ktorym głowę nápełnia/ rozdyma/ y zawrot czyni/ á tym więcey gdy sie chmielne piwo piie. SyrZiel 1460
  • - Do tego chmiel także piwo chmielne zátkáne żyły otwiera/ zámulone wyciera/ nyrki/ pęchyrz/ z flágmy wychędaża/ bez zbytniego rozgrzewánia. SyrZiel 945-946
  • - Też piwo káżde by nalepsze/ ták chmielne iáko niechmielne/ nád potrzebę y nád miárę/ iáko się wysszey námieniło/ vżywáne/ iáko káżda rzecz by nazdrowsza/ zdrowie obráża [...]. SyrZiel 950
  • - Nie twoja rzecz, chłopku! wina Pijać, wielka to nowina; Dobre tobie piwo z szmerem, Gęste, chmielne, pij z kuczmerem! JarzGośc 20
  • - Pewnie bym dewocyjej pomógł mu tajemnej, Zażywszy z gośćmi w domu takiej jutrzni ciemnej: Księdzu przy hanyżowej chmielne piwo wódce, Nam by głowę zaćmiło stare wino wkrótce. PotFrasz3Kuk II 532
altemburskie piwo
patrz: PIWO
  • - Mieszczanie prawo maią [...] wyszynkować przewoźnego Altemburskiego piwa beczek Szesdziesiąt. GollPam 15
piwo angielskie
patrz: PIWO
  • - Co wysypią Polacy splendidè y wygodnie żyiący na Kaffy Tureckie, Holenderskie, na cukry przednie, za Herbathę, wodkę Gdańską, Piwa Angielskie, za Ostrygi, Porcellany tłuczące się, á drogie: co zá korzenie, Sukna bogate, koronki, wymyślne materie. Choć zboża co poszlą lub potażu státkami do Gdánska, poszlą wołow do Wrocławia, y znaczne wezmą za te towary, summy, prawie wszystko to zostanie się u Niemcow, za srebro y rożne towary, galanterie. ChmielAteny IV 398
piwo brunszwickie
patrz: PIWO
kot bagdecki
patrz: BAGDECKI
  • - Kędy po szerokiem Cmyntarzu psow nie przeyźrzeć/ y moręgich okiem Kotow wielkich Bágdeckich. Tym z kamiennych stołow Pewną część zreżą ná dzień birek y báwołow. TwarSLeg 76
basza turecki
patrz: BASZA, BASSA, BASA, BASZA
  • - Sekretarz Bászy Tureckiego w Káneey rezyduiącego/ vciekł od niego do Nászych/ prosząc o Pászport do Insuły Chios. MerkPol 47
  • - Podkomendą tegoto Vseyma Baszy Tureckiego Kilk[a]nascię Tysięcy legło turkow wpomienionym zwysz Okopię. PoczOdlPam 116
  • - Pąn Krzysztof Komorowski [...] Abazy Basie Tureckiemu takze Tatarom z Multanami meznym się animuszem oparł. KomonDziej 129-129v
kapitan basza
patrz: BASZA, BASSA, BASA, BASZA
  • - Galery Tureckie/ ktore w tych dniach przeszłych przypłynęły do Káneiey/ nic innego tám nie przywiezli tylko co nowego Kápitana Bászę. MerkPol 301
  • - Wszczeła się w konstantynopolu rebellia, w ktorey Wezyra W. Reis Effendego y Kapitana Baszę Wydano y Ubito. IntrHist 178
dworski basza
patrz: BASZA, BASSA, BASA, BASZA
  • - Sam do inszych dworskich uda się Książę baszów. TwarSLegK TwarSLegK 117
generał basza
patrz: BASZA, BASSA, BASA, BASZA
  • - Przypłynęło do Káneiey 10. Galer Tureckich znowym Generałem Bászą/ ktory kázał zaraż szyię vciąć dawnemu Bászy/ y 2 Officyerom náyprzednieyszym támteg[o] Miástá. MerkPol 266
komendant bassa
patrz: BASZA, BASSA, BASA, BASZA
  • - Zbiegł do Káney [Durach bej] y z Kommendántem Bássą się zniosł. Rozumięmy że około sposobow prowiántowánia tám tego Miástá. MerkPol 211
dywański basza
patrz: BASZA, BASSA, BASA, BASZA
  • - Wziąwszy przy tym na głowę bezpieczeństwo nasze, [sekretarz] agę swego w tej sprawie i dywańskie basze przestrzec ofiaruje się. TwarSLegK 156
bałamuctwa żydowskie
patrz: BAŁAMUCTWO, BAŁAMUCTWO, BAŁAMUSTWO
  • - TALMUD Księga praw obyczaiow y bałamuctw żydowskich. DanKolaDyk II, 358
biret żydowski
patrz: ŻYDOWSKI
  • - Stawcie sobie przed oczy dusze wászey, osobe iáko Krolewską, stawciesz sobie że iey zdeymuią Koronę drogą z głowy, á kłádą iey bierlet iaki żydowski zápárszywiony. MłodzKaz II, 113
zaprowadzenie do Babilonu
patrz: BABILON, BABILON
  • - A ták wszystkiego pokolenia od Abráhámá áż do Dawidá jest pokolenia cżternaśćie: á od Dawidá áż do záprowádzenia do Bábilonu/ pokolenia cżternaśćie. BG Mt 1, 17
Nowy Babilon
patrz: BABILON, BABILON
  • - Turka oczekawać – to jest własna pokora nurców rakowskich, nowego Babilonu w Polszcze. ApenZawKontr 338
czynić aprehensją
patrz: APREHENSJA, APREHENSJA, APRENSJA, APREHENCJA
  • - Ruszenie się Woysk Cesarskich nad Rhenem [...] znaczną czynią Dworowi Naszemu apprehensyą, ile że Theatrum Belli może bydź w Naszych Państwach. GazPol 1735 62 7 nlb
zapis asekuracyjny
patrz: ZAPIS
  • - Czyniemy wiado[m]o o tym naszym Listem Assekuraceynym Zapisem Komu by o tym wiedzieć nalezało [...]. DekrŻmud 50a
astrachański kałmuk
patrz: ASTRACHAŃSKI
  • - Było dosyc y bardzo dobrych owych Astrachanskich kałmukow, Bachmatow y roznych Ruskich koni. PasPam 113v
astrachańska orda
patrz: ASTRACHAŃSKI
astrachański smusz
patrz: ASTRACHAŃSKI
dekret asesorski
patrz: ASESORSKI
pióro asesorskie
patrz: ASESORSKI
regent asesorski
patrz: ASESORSKI
sąd asesorski
patrz: ASESORSKI
subselija asesorskie
patrz: ASESORSKI
dekret Artakserksesów
patrz: DEKRET
sąd burgrabski
patrz: SĄD
artykuły sądów marszalkowskich
patrz: SĄD
  • - [Tytuł] ARTYKUłY SĄDOW MARSZAłKOWSKICH, w Krakowie na [...] KORONACYEY KROLA IEGO MOŚCI IANA III. ArtSądMar k. tyt
sąd kaptorowy
patrz: SĄD
sądy chłopskie
patrz: SĄD
  • - DSumma proventus annui [...] fl. 2000. Z ktorey wytrąciwszy na dozorcę, ktory tam gwoli sądom chłopskim i dla dozoru tam i grobli być musi, fl. 200 [...] zostaje rzetelnej intraty wsi przerzeczonych fl. 1500. OpisKról 101
sąd boski
patrz: SĄD
sąd boży
patrz: SĄD
bałwan ryty (sz. zm.)
patrz: BAŁWAN
  • - Y wylewáli krew niewinną/ krew synow swojich/ y corek swojich ktore ofiárowáli báłwanom rytym Chánánejskim. BG Ps 106, 38
  • - Abyście się snadź nie popsowáli/ y nie cżynili sobie rytego Báłwaná/ albo obrázu wszelkiego podobieństwá/ kształtu mężczyzny álbo niewiásty. BG Pwt 4, 16
bałwan pogański (sz. zm.)
patrz: BAŁWAN
  • - Lud żydowski Samson jest, ktory stalne sztaby Kruszył a marne za nos wodziły go baby; Puściwszy zakon Boży dany przez Mojżesza Na pogańskie bałwany śmiele się rozgrzesza. PotFraszBrück II 396
  • - Przez signa divinorum rozumieią się Bożyszcza, to iest bałwany Pogańskie, ktore oznacżáły zmyślonych Bożkow. DuńKal O
  • - Poburzył [Chrystus] báłwány Pogáńskie. ŻabSymf C4-b
bałwan słoneczny (sz. zm.)
patrz: BAŁWAN
  • - Y wygubię po gorách Káplice wasze/ á porozwalam słonecżne báłwány wasze. BG Kpł 26, 30
  • - Abowiem przed oczymá jego pokáżono Ołtarze Báálow/ y báłwany słonecżne/ ktore były wzgorę ná nich/ podciął [Jozjasz]. BG 2Krn 34, 4
bałwan niemy
patrz: BAŁWAN
  • - Wiecie iż gdyście Pogány byli/ do báłwanow niemych/ jáko was wodzono/ dáliście się prowádzić. BG 1Kor 12, 2
bałwan czartowski
patrz: BAŁWAN
  • - Nauczył sam Pan Bog Zydow przez Moyzeszá/ iáko onego tylko samego powinni byli chwalić/ nie rożne báłwany Czártowskie. StarKaz II, 437
bałwan gajowy
patrz: BAŁWAN
  • - Báwił się wieszcżbą [Manasses]/ y ustáwił czárnoksiężniki [...] Postáwił tákże Báłwaná gájowego/ ktorego był uczynił/ w Domu. BG 2Krl 21, 7
bałwan lity
patrz: BAŁWAN
  • - Spráwili y cielcá na Horebie/ y kłaniáli sie báłwanowi litemu. BG Ps 106, 19
bałwan rżnięty
patrz: BAŁWAN
  • - Nie mowię, rzekę, żeby czcił [człowiek] bałwany rznięte; Takich kościoł wyklina i słusznie to czyni. PotFraszBrück II 13
bałwan wiślny (sz. zm.)
patrz: BAŁWAN
  • - Magnitudo et differentia bancorum […] Czwarty bałwan, także wiślny, dokoła miar 4½, waży cetnarów 43 plus minus. InsGór 1642 13
  • - Magnitudo et differentia bancorum [...] Trzeci bałwan wiślny, miar 1½ [prawdopodobnie powinno być: 4¼] in cinctum mający, waży cetnarów 36 plus minus. InsGór 1642 13
  • - A gdzie by potrzeba była pomocy dodać, tedy do wiślnego bałwana, którego by było w głowie dokoła łokci półpięta, pp. urzędnicy dolni powinni dodać chłopa jednego do pary. InsGór 1649 35
bałwan składowy
patrz: BAŁWAN
  • - Szlacheckiego bałwana, składowego na Kraków po swemu powinni walić [górnicy]. InsGór 1649 35
[Bałwan] góralski
patrz: BAŁWAN
  • - Szybikowe zaś bałwany: [...] Trzeci – góralski, w miar 4½ naokoło, waży cetnarów 37 plus minus. InsGór 1642 13-14
[Bałwan] kryskowy
patrz: BAŁWAN
  • - Szybikowe zaś bałwany: 1-mo – kryskowy, 3½ miar wkoło mający, ważyć może cetnarów 22 plus minus. InsGór 1642 13
[Bałwan] miechowski
patrz: BAŁWAN
  • - Szybikowe zaś bałwany: [...] 2-o – miechowski, miar 4 dokoła, waży cetnarów 28½ plus minus. InsGór 1642 13-14
[Bałwan] oświęcimski
patrz: BAŁWAN
  • - Szybikowe zaś bałwany: [...] 4-to – oświęcimski, w miar 4½, waży cetnarów 40 plus minus. InsGór 1642 13-14
bałwan partyczy
patrz: BAŁWAN
  • - Gdy kopacz obrąbie kłapcia [...] z tego kłapcia stygar każe bankować bałwanów 2 i partykę 1 [...] a teraz z takiego kłapcia bankują 3 partyki, to jest bałwany partycze. InsGór 1615 8
szybikowy bałwan
patrz: BAŁWAN
  • - Szybikowe zaś bałwany: 1-mo – kryskowy [...]. 2-go – miechowski [...]. Trzeci – góralski [...]. 4-to – oświęcimski [...]. 5-to – w miar 5. InsGór 1642 13-14
bałwany morskie
patrz: BAŁWAN
  • - Niech zdáleká vtai się [Achilles] w báłwánách morskich, niech go w łonie Nereusz swoim trzyma: ty [Ulissesie] go w káżdey stronie Łátwo naydziesz. ClaudUstHist 131
  • - Heretycy są ták burzliwi/ tácy buntownicy/ iáko báłwány morskie/ od wiátrow podniesione. BirkRus E3v
bałwan asyryjski
patrz: BAŁWAN
  • - Tę pierwsze Bałwány Asyryiskie, záráziły potym Egypt, y do ádorácyi zmárłych trupow, zá Deastrow, przyprowadźiły, z támtąd tenże pożar,zápalił Grecyą, cáłą Azyę, y Swiát práwie cáły, oraz wzniećił ognie, y do tych czás gdźie niegdźie zárzące się, áby stworzenia zá Stworcę, Kámienie, Drzewá nie żywe pro DEO vivo et vero ádorowáno. ChmielAteny1745 I 7
brona balkowa
patrz: BALKOWY, BALKOWY, BELKOWY
  • - Sprzęt domowy gospodarski. [...] radło 1, do którego radlic 2, bron belkowych 4, cynków do brony 10 kawałków. InwChełm 29
astrologia judycjarna (sz. zm.)
patrz: ASTROLOGIA
  • - Klaviusz Bambergensis [...] reprehenduie Astrologią Judiciarną, [...] Astrologia Iudiciaria res est supersitiosa. DuńKal P2
  • - Mowią [astrolodzy] iż tylko Judycyarna potępiona iest Astrologia a nie naturalna. BystrzInfZup (3)1
wieszczbiarska astrologia
patrz: ASTROLOGIA
  • - Wielu zaś tych ktorzy dwornych nauk (to iest wieszczbiarskiej Astrologii) autorami byli, znieśli swoie xiążki (to iest predykcye Kalendarzne) y publicznie popalili. DuńKal O2v
astrologia naturalna (sz. zm.)
patrz: ASTROLOGIA
  • - Dziwuią się Astrologij Naturalney nierozumieiący Cenzorowie. DuńKal G
  • - Naturalna Astrologia, naturalne tylko Gwiazd obserwuie influencye y impressye. DuńKal Hv
bóg pogański
patrz: POGAŃSKI
  • - Stárzy zmyślili byli báykę/ iż zgromádziwszy się na Capitolium Rzymskie wszyscy bogowie Pogáńscy/ zápomnieli zásiadáiąc mieyscá zostáwić Iowiszowi. StarKaz II, 394
błąd pogański (sz. zm.)
patrz: POGAŃSKI
  • - Iest ábowiem tákich niezliczona rzecz/ ktorzy temu fałszywemu mniemániu wiárę dáiąc/ od prawdziwey wiáry odpadáią/ w błędzie pogańskim wiąznąć. SpInZąbMłot 413
  • - Z tąd tu z odległych krain przybyłem dla tego, Abym cię wyprowádził z błędu pogáńskiego. DamKuligKról 72
  • - Dość miáłá nieprzyiacioł Polská, ná wsze strony, Wyrzuciwszy Pogáńskich błędow zabobony. PotPocz 76
oblubienica słoneczna
patrz: SŁONECZNY
  • - Brodawnik/ Brodawiec/ Náwrot/ Oblubienicá słoneczna: Rozdział 211 Heliotropium, Verrucaria, Herba Cancri, Scorpiurus, Sponsa solis. SyrZiel 1529
nieme bydło
patrz: NIEMY
  • - Ten [będzie] koniem/ ten psem/ temu przydam skrzydłá/ A tych záś w nieme poobracam bydłá [mówi czarodziejka Armida]. TasKochGoff 270
  • - Ziemiá co wydáie, wszelkie ciáło z siebie, Ze y ludzi, y nieme, bydło z Wierzem polnym, Iednym ciáłem, przezwiskiem zwáć może ogolnym. PotPocz 72
nieme bydło
patrz: NIEMY
  • - Odlat Tysiąca Powinna mu [Bogu] się chwała w Kosciołach poswiąca I natoszby przyisc miały! aby ie obrzydły Bissurmanin, niememi pozastawiał bydły. PotWoj 30
przypadki po ludziach chodzą
patrz: CHODZIĆ
halaspasem chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - DE`BANDADE [...] Les soldats vont à la debandade [...] Halaspasem chodzą zołnierze. DanKolaDyk I, 412
po bakalarsku chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Drzewicki chlopski syn studował w Crac. y circa 1632 po bakaliarsku chodzieł. TrepNekLib 74
przypadki po ludziach chodzą
patrz: CHODZIĆ
  • - Przypadki po ludziach chodzą. PasPam 149a
na podsobku chodzić
patrz: CHODZIĆ
w cenie chodzić
patrz: CHODZIĆ
zapasy chodzić
patrz: CHODZIĆ
chodź sam
patrz: CHODZIĆ
  • - Chodź sám/ Ehodum, Adesdum [...] Staphyla te voco. Heus Curculio te volo [...]. Kn 67
  • - Chodź sám/ Adesdum, Komme her. DasHünDict Qv
piechty chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Nie iest to wielki fawor, ná drodze pozdrowić, piechty táka uczynność chodzi. MłodzKaz IV, 171
pieszą chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Komu gdzie potzreba iachać, iakie położenie szyrokie miasta, tedy woli niż pieszą chodzić. MasDiar 73
pieszo chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Pámiętamy kiédyś piészo/ boso/ chodził. KnAd 570
  • - Oboz, pod zielonym zatoczywszy gaiem, Myśląc, tam y sam po niem pieszo chodzi kraiem [wódz sarmacki Lech]. PotPocz 2
chodzić sobie
patrz: CHODZIĆ
  • - Sobié co czynić/ vt Léżeć sobié/ chodzić sobié/ śpiewáć/ etc. Sibi canere [...] Abi tibi post vestigia [...] Imber sibi abijt [...] Per otium aliquid facere. Cùm commodum est cantat. Specto aliquid laxatis curis. Otiosè contemplari aliquid. Animi causa aliquid habere, facere, emere [...] Otiosè inambulare [...]. Kn 1036
tam i sam chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Tam y sam bez wstrętu, chodzą [Kozacy zaporoscy] po Taborze Iako więc Lew w zawartey, grassuie Oborze. PotWoj 152
  • - Oboz, pod zielonym zatoczywszy gaiem, Myśląc, tam y sam po niem pieszo chodzi kraiem [wódz sarmacki Lech]. PotPocz 2
na kuli chodzić ,
o kulach chodzić ,
o kuli chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Kulá/ co ná kulách chodzi podpasznych. Fult sub axilis. Kn 335
  • - Kulá ná ktorey chory ná nogi chodzi [...] Fulcrum subalare [...]. Kn 335
  • - Wrychle potym nałowach. Tyran nogę złąmał A kiedy Aristippus, iak zaprawdę chrąmał Spyta go coli za szwank odniosł y on, w nogę Poki cię twoia boli, zdrowem byc nie mogę Odpowiedział pochlebca: y dotąd okuli, Chodzieł: dokąd Doktorzy Pana nie obuli. PotWoj 150-151
na stolcach chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Grallae, arum Stolcze naktorich chlopięta zwÿkli chodzicz. SłowPolŁac
kołem chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Iest też ieszcze y sposob do tákiego uporu Poboczkę mocno uwiązáć zá wędzidło/ u Policzká/ Szyię/ do Siodłá/ gdzie trok zádni wiążą/ ná onę uporną stronę/ zákrzywić mu Szyię wiwiodszy go z Stáynie na gnoy/ y biczem go siec áż kołem chodząc padnie. PienHip 18
piechotą chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Kto nie ma koniá/ niech piechotą chodzi. RysProv VI, 3
  • - Stárszy y Przełożeni Oycowie [...] żadnych wozow nigdy nie vżywáią by y nadáley/ wizytuiąc Klasztory piechotą chodzą. PruszczKlejn 78
po polsku chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Nie kożdyć to, co po Polsku chodzi, Polskie ma serce. MłodzKaz I, 352
chodzić po włosku (sz. zm.)
patrz: CHODZIĆ
  • - Chodzę po włosku/ etc. vide Po włosku. Kn 68
po biskupsku chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Carol Ferdinand [...] Vmarł A ten lub Biskupi Tituł trzymał iednak Kapłanem nie był, choc po Biskupsku chodził. KomonDziej 154
po hiszpańsku chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Po Hiszpansku chodzi Hispanische manier/ Muster. ManTobPhr 120
chodzić po miejsku
patrz: CHODZIĆ
  • - Ten syn ie[go] po Klerycku chodziel Grassowal w Crac. dla czego od X. officiala Crac. bel degradowany circa 1628. chodzieł potym po mieysku y odszedl zCrac. sluzyc A. 1636. TrepNekLib 65
chodzić po persku
patrz: CHODZIĆ
  • - Po Włosku chodzę/ nosze się/ po Pérsku etc. [...] Induo vestitum Persicum [...] i. vestior Persico more [...]. Kn 721
po tatarsku chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Proszę vniżenie tylko/ ábyś z námi łączyć się raczył/ y to zadánie swoie skutkiem swoim ziścił. O co ia y wszytko Woysko Cháná I. Mci pilnie prosi/ ábyś W. M. Pan bezodwłocznie dokąd ieszcze woienna porá służyć będzie/ do nas przybywáć raczył Wiem ia/ że W. M. Pan vmiesz po Tátársku chodzić/ y łátwo w to potráfisz/ że wprędce z námi spolnie robotę y vsługę Rzeczypospolitey tráktowáć będziesz. MerkPol 138
z dworska chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Tento Cieliesta zdworska chodzi Sliachcicemsię zowie, konie dobre miewa. TrepNekLib 54v
chodzić z węgierska
patrz: CHODZIĆ
  • - Włoch Dolabela [...] starą modę Slachty y Miescząn wyraził iako przed tym tu chodzono po prostu nie co z Wegierska w Deliykach z krotkiemi rekawami. KomonDziej 139v
tam i sam chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Nász ieden widząc włos iey [Kloryndy] rospleciony Ktory po wietrze y tám y sam chodził. Skradł się y przypadł w tył niepostrzeżony. TasKochGoff 63
  • - Byłá stárodawnych Medykow opinia [...] iákoby Matrix miáła tam y sám chodzić po żywocie; podstępować pod żołądek. CompMed 615
gwiazda osobno chodząca
patrz: CHODZIĆ
  • - Gwiazda/ ábo gwiazdy osobno chodzące. v Plánetá. Kn 219
kołem chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - In causa WMc I Pan W[ojewo]da Kaliski ktorzyscie nimal wszystkie piniądze wskrzyniach zawarli ze niemogły kołem chodzic. OpalKListy 63
  • - Są lekárztwá niektore purguiące, á iák przesadzą, to będzie głowá kołem chodziłá. MłodzKaz IV, 329
czarno chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Kápłáństwo reguły Piotrá S. czárno chodzi, Biskupi fiiáłkowo álbo wiśniowo, Kardynali purpurowo, sam Papież głowá Kościoła biało. MłodzKaz IV, 106
na ryby chodzić
patrz: CHODZIĆ
  • - Dzierzawca zas pomienioney chałupy powinien będzie [...] na ryby chodzic, gdy kazą ze Dworu. KsKasUl I, 377
armata morska (sz. zm.)
patrz: MORSKI
  • - Chciał koniecznie Maltę zburzyć [sułtan Osman] dwuch wielkich Hetmanów swoich, z wielką armatą morską nasławszy na wyspę onę. BirkOboz 7 nlb.
  • - WIelki Hetman dowiedziawszy się/ że Prouisor Extráordynáryiny Armaty Morskiey vdał się tu do Senatu/ przysłał Proces in Contumaciam ná nim przewiedziony. MerkPol 185
  • - Turczyn miesiąc złocić roskazuie, na swey morskiey armacie. AndPiekBoh 109
morski orzeł
patrz: MORSKI
  • - Tym się też brzydzić będzie z ptástwá, y jeść ich nie będziecie/ bo są obrzydliwością: jáko Orłá/ y Gryfá/ y morskiego Orłá/ Y sępá/ y Kánie według rodzáju ich. Káżdego Kruká według rodzáju jego: Tákże strusá/ y sowy/ y wodnej kánie y Jástrzębá/ według rodzáju ich. Y Puhaczá/ y Norká/ y Lelká/ Y Lábęciá/ y Bąká/ y Bocianá. Y Czáple/ y soiki, według rodzáju jch/ y Dudká y Nietopyrzá. BG Kpł 11, 13-19
morska armata
patrz: MORSKI
  • - [Tytuł] O woysku Rzymskim, ták ná ziemi iáko y morzkiey ármacie, y co zá znáku vżywáli ná chorągwiách. CezPiel 33v
morskie burzenia ,
morskie burzenie
patrz: MORSKI
  • - Wzbieránie i opadánie/ v. Morskie burzęnie. Kn 1346
  • - Przychodzęnie morskie/ v. Morskie burzęnie/ przychodzęnie. Kn 869
  • - Morskie burzenia/ Aestus maris. Wirimas mariu. SzyrDict 179
  • - MARE'E (Flus et reflus de la mer) AEstus [...] MORSKIE burzenie podnoszenie y opadanie przychodzenie y odchodzenie wody ná morzu. DanKolaDyk II, 236
  • - REFLUS (Retour des eaux de l'ocean. [...] MORSKIE burzenie przybywanie y opadanie wody. DanKolaDyk II, 423
morska burza
patrz: MORSKI
  • - Ypospolitey potrzeba go [Syloreta] rzeczy, Wdrogę: ale tesz y prywata pędzi, Zesię na Morskie burze, vbespieczy. PotSyl 26
morska świnia
patrz: MORSKI
  • - Delfin [...] morska świnia. T III 216
koń morski
patrz: MORSKI
  • - Koń Morski [...] Z Zebow zaś formuią Krzyżyki y Paciorki, aliás Koronki, Rożance. ChmielAteny1755 I 477
ryba morska
patrz: MORSKI
  • - Niebowid, wnieboyrzał ryba morska. (uranoscopus) ein See-Fish der immer gen himmel siehet. tapecon, un poisson de mer qui regard toujours au ciel. T III 970
gębka morska
patrz: MORSKI
  • - Chromotę y vłomność członkow leczy: Wziąwszy Ruty y Szałwiey zá rowno/ w winie á w wodzie nápoły wárzyć do połowice/ y tym członki chrome náparzáć/ gębkę morzką w tym maczáiąc przez puł godziny káżdego dnia ráno y wieczor[.] SyrZiel 538
  • - Wziąć Wroblego Prosá nasienia łot/ Kámykow z gębki morzkiey/ Kámieniá Zydowskiego/ skłá co nawybornieyszego Weneckiego palonego/ po pułtory kwinty. SyrZiel 789
  • - WEś gębki morskiey, gębek ktore na Roży polney wyrastáią, oboygá co chcesz [...]. CompMed 454
ostryga morska
patrz: MORSKI
  • - [...] dobrym żołądkom nie zászkodzą y surowe Ostrygi morskie. BanHist 40
  • - [...] nic więcey zazywac nie trzeba, tylko co cztery godziny proszku z ostryg morskich z sześcią gran preparowaney sal nitry z mięszanego [...]. BeimJelMed 16-17
  • - Na wyniszczenie kwasności znayduiących się w żołądku, bierz rano y wieczor na koniec noża rakowe oczy z Salitrą zmięszawszy proporcyonalnie; albo Skorupy z Ostrzyg Morskich biało upalone w cegielnym piecu. BeimJelMed 428
  • - Weźmi Ostrzyg Morskich preparowanych bez ognia [...] ćwierć łota. BeimJelMed 617
balsamiczne pigułki
patrz: BALSAMICZNY, BALZAMICZNY, BALSAMICZNY
brona żelazna (sz. zm.)
patrz: BRONA
  • - Do roley záś lemieszá y z kroiem potrzebá/ Ktorym więc rolą orzą chłopkowie dla chlebá/ Trzebá też y rádlice ktora pod orána/ Bywa náprzyk záś oná rola vrádlona. Trzebá ieszcze do tego mieć żelázną bronę: Ktorąm włoczą oráną rolą zásię onę. RoźOff L3
  • - [Dawid] łupow z miástá wyniosł bárzo wiele. Lud też ktory był w mieście wywiodszy/ podał pod piły/ y pod brony żelázne/ y pod siekiery żelázne/ y wegnał je w piec cegielny. BG 2Sm 12, 31
  • - Do tej rolej prętów półośmiu odbiera Błażej Tatuszyk koni parę, wołów parę, wóż bosy, pług, radło, brony żelazne. ActScabVet 117
brona balczasta (sz. zm.)
patrz: BRONA
  • - Sprzęt domowy. - [...] balczastych bron 4, noszelników żelaznych 2. InwChełm 61
  • - Bron balczastych 6. InwChełm 88
sól bałwanista
patrz: BAŁWANISTY
alembik ślepy
patrz: ALEMBIK, ALEMBIK, ALAMBIK, HALEMBIK
  • - Ocet [...] przecedzić [...] á potjm w Kukurbitę Alembikiem slepym nákrytą/ wlać. SyrZiel 232
perspektywa astronomicka
patrz: ASTRONOMICKI
  • - INSTRUKTARZ Od ktorych Towarow do Korony prowadzonych; płacić maią Podatek Rzepltey należący [...]. Towary záś rozmaite, iako: OD Pasomonow Złotych, Srebrnych, Jedwabnych Galonow, Koronek rożnych, rzeczy hawtowanych Złotem, Srebrem, Perłami, Konterfektow, Szkatuł, Pultynkow, Perspektyw Astronomickich, Matematyckich instromentow, Pendentow, Fordymentow, Ostrog, Wstąg, Faworow, Woskowych kunsztow, Zwierciadł, Peruk, Proszkow, Perfumow, Rękawic, Pończoch, Grzebieniarzow, Kapeluszow Bobrowych, prostych, Obicia, Szpalerow, y Towarow wszelkich iakimkolwiek nazwiskiem nazwanych. VolLeg IV 80
kwadrans astronomiczny
patrz: ASTRONOMICZNY
minuta astronomiczna
patrz: ASTRONOMICZNY
rok astronomiczny
patrz: ASTRONOMICZNY
sfera astronomiczna
patrz: ASTRONOMICZNY
zegar astronomiczny
patrz: ASTRONOMICZNY
dzień astronomiczny
patrz: ASTRONOMICZNY
instrument astronomiczny
patrz: ASTRONOMICZNY
sstronomiczna księga
patrz: ASTRONOMICZNY
poganie bałwochwalcy
patrz: BAŁWOCHWALCA
  • - Przez Pháryzeuszow mogą się teraz rozumieć Pogánie báłwochwalcy/ Máchometanie obrzezáńcy [...] Heretycy bluŹniercy/ vporni Schizmátycy. StarKaz II, 149
  • - Wiedzcież tedy Pogánie báłwochwálcy/ Zydowie niewierni/ sprośni Máchometani […] iż Fides catholica haec est, ut unum Deum in Trinitate, et Trinitatem in unitate veneremur. StarKaz II, 21
cześć bałwochwalska
patrz: CZĘŚĆ, CZEŚĆ, CZEŚĆ
cześć bałwochwalska
patrz: CZĘŚĆ, CZEŚĆ, CZEŚĆ
cześć boska
patrz: CZĘŚĆ, CZEŚĆ, CZEŚĆ
cześć boża
patrz: CZĘŚĆ, CZEŚĆ, CZEŚĆ
bałwochwalski jad
patrz: JAD
jad bazyliszkowy
patrz: JAD
  • - Tylko to was okrutnych w tym vpośledziło: A snadź u piersi ieszcze srogim nápoiło Bázyliszkowym iádem: lub okrutney Lwice: Lubo nieugászonym mlekiem złey Wilczyce. Przekładasz mężobójcę, który zamordował RożAPam 50
  • - Kto ie [dobrodziejstwa] świátu [...] nie praesentuie/ tylko ten/ ktorego niewiarstwá y bluźnierstwá ustá są pełne/ á iád Bázyliszkowy pod ięzykiem iego. KalCuda d2
gaj bałwochwalski
patrz: GAJ
gaj ciemny, zabobonny, pogański
patrz: GAJ
  • - Gay ciémny/ zabobonny pogáński/ Lucus, ci. Kn 187
bałwochwalstwo pogańskie
patrz: BAŁWOCHWALSTWO
  • - Zydzi wychowawszy się w dostátkách w ziemi obiecáney poczęli się wracáć do báłwochwálstwá pogáńskiego; poczęli Zakon Moyzeszow ná rożne sekty rozrywáć. StarKaz II, 437
  • - Nie tylkom połknął sto Lwow, stto [!] Orłow, ále oraz y wszystko ono Báłwochwálstwo Pogáńskie. AndPiekBoh 120
polityczne bałwochwalstwo
patrz: BAŁWOCHWALSTWO
  • - Nienáwidział ábowiem nikczemnego ná Dworze swym pochlebstwá; á wolności Poddánych swoich nie miał sobie podeyrzáney: wiedząc, że to Polityczne báłwochwálstwo, ktore Krolá od Rzeczypospolitey rozdziela, niecnotá iest. LubJMan 7
balsamowe drzeweczko
patrz: BALSAMOWY
balsamowe drzewko
patrz: BALSAMOWY
balsamowe drzewo
patrz: BALSAMOWY
balsamowy olejek
patrz: BALSAMOWY
areszt polityczny
patrz: POLITYCKI, POLITYCZNY
  • - Był ten kapitan [Turski] kilka czasów w areszcie politycznym, a potem podczas konfederacyi uwolniony pod Grodnem. OtwFDziejeCzech 227
posadzka astrychowa
patrz: ASTRYCHOWY
wziąć asumpt (sz. zm.)
patrz: ASUMPT
  • - Na te imieniny [księżny Czartoryskiej] książę chorąży [...] był do Wołczyna zaproszony [...] Ia tedy wziąwszy stąd asumpt [...] spytałem go znienacka, jeżeli na węzeł księżnie kanclerzynej jakiego jej węzła nie będzie ofiarować. MatDiar I,471-472
wziąć asumpt
patrz: ASUMPT
  • - Drugą mowę [...] miał W. Jmć Pan Hrabia Krasicki do ktorey wżiąwszy assumpt, iak nie tylko Zkolligowanym familiom ale y całey Oyczyżnie wycisnęły łzy z oczu, śmiertelne J. W. Woiewody prochy, dedukował [!] żale Przeświętney Prozapij [...]. GazPol 1736 86 3 nlb
asumpt brać
patrz: ASUMPT
  • - Kontent Mars że ma Syna Godnego wtey mierze ktory Mestwa Dzielności znaczny assumpt bierze od swych Herbownych Zwierzow. PasPam 217v
banderę złożyć
patrz: BANDERA
  • - Drapeau qu’on arbore sur le vaisseaux. [...] Banderę złożyć nákłonić schylić przez gwałt lub też dla czci świadczenia álbo powitania ukłonić się bánderą. DanKolaDyk II, 308
banderę nakłonić
patrz: BANDERA
  • - Drapeau qu’on arbore sur le vaisseaux. [...] Banderę złożyć nákłonić schylić przez gwałt lub też dla czci świadczenia álbo powitania ukłonić się bánderą. DanKolaDyk II, 308
banderę schylić
patrz: BANDERA
  • - Mettre Pavillon bas (Le baisser par force on pour faire honneur.) [...] Banderę złożyć nákłonić schylić przez gwałt lub też dla czci świadczenia álbo powitania ukłonić się bánderą. DanKolaDyk II, 338
asygnacje skarbowe
patrz: ASYGNACJA, ASSYGNACJA, ASYGNACJA
  • - A o dawne retenta kto się da in poena peculatus wzdać, tedy poborca z tym co asygnacyją skarbową będzie miał, do dóbr retentora jechać i te dobra zajechane jemu w posesyją oddać ma. AktaKrak II/2 612
asygnacje oschłe (sz. zm.)
patrz: ASYGNACJA, ASSYGNACJA, ASYGNACJA
  • - Co się tknie oschłych assygnacyi woyska zaciągu cudzoziemskiego, y niektorym chorągwiom Polskim, w ktorych to assygnacyach oschłych, nie iest im satisfactum, postanawiamy, iż Woiewodztwa y Ziemie, ktore tych assygnacyi nie wypłaciły po Seymikach Relationem […] wypłacą. VolLeg V 62
  • - [Uchwalamy:] Asygnacye oschłe aby były wypłacone z retent podatków wszelkich sub militari executione. LaudaWisz22 1710 477
asygnacje żołnierskie
patrz: ASYGNACJA, ASSYGNACJA, ASYGNACJA
  • - Ponieważ miasto J. Kr. Mci Halicz, Trembowla i Śniatyń, miasta pograniczne, bardzo są przez nieprzyaciela koronnego i assygnacye żołnierskie [...] spustoszone, aby libertacyą na lata pewne od podatków Rzptey i stanów ich i assygnacyey żołnierskich mieć mogli [...] posłowie upraszać będą. LaudaHal24 1667 250
asygnacje hybernowe
patrz: ASYGNACJA, ASSYGNACJA, ASYGNACJA
  • - Owemu wojsku w Ukrainie stojącemu wydał ordynanse hetman, żeby pod Lwów do niego przychodzili dla odbierania asygnacyi hybernowych. OtwFDziejeCzech 240
asygnacje marszałka
patrz: ASYGNACJA, ASSYGNACJA, ASYGNACJA
  • - Wypłacanie zaś z podatku [...] pieniędzy za assygnacyami IMci p. marszałka koła naszego IMciom pp. assygnataryuszom ducta proportione importancyi uspakajać mają IMcie pp. exaktorowie. LaudaWisz22 1714 593
asygnacje sejmikowe
patrz: ASYGNACJA, ASSYGNACJA, ASYGNACJA
  • - [...] sumę 3.530 zł. wybrał i na potrzeby powiatu tego [halickiego] za asygnacyami sejmikowymi wydał [...]. LaudaHal24 1650 84
z cholery złożyć
patrz: ZŁOŻYĆ
  • - Innych Wodzow rozruch taki ztrwozył Caezar nąń nawet z cholery nie złozył. LucChrośPhar 147
  • - Tym czásem, co się wprzod fortuná sroży Z cholery swoiey obaczona złoży. OvChrośRoz 227
anyżek moskiewski
patrz: MOSKIEWSKI
  • - Weźmi [...] Anyżku Moskiewskiego czyli Badyanu Połłota. BeimJelMed 496-497
  • - Weźmi [...] Badyanu lub Anyżku Moskiewskiego (wniedostatku i swoistego) ćwierć łota. BeimJelMed 538
charakter moskiewski
patrz: MOSKIEWSKI
  • - Charáktery albo sposoby pisania są dwoiakie: ieden Ruski y Moskiewski, Drugi Dalmacki, albo Hieronimow. ChmielAteny II 746
car moskiewski
patrz: MOSKIEWSKI
  • - [Dymitr Samozwaniec] podsycony Ludźmi nadwornemi [Jerzego Mniszcha] pojechał na Stolicę po śmierci Borysa i łatwo był przyznany na Cara Moskiewskiego [...]. ŁubHist 74
aloes prawdziwy
patrz: PRAWDZIWY
  • - Aloes succotrina. Des besten Aloes pulver. Aloeszu prawdziwego [proszek]. GuldOn 51
polski [bankiet]
patrz: POLSKI
  • - Weźmy Cudzoziemski bánkiet, weźmy Polski [bankiet], prawda że Cudzoziemcy więcey cukrow i konfitor poiedzą, niż my, ále gdyby ráchowáć przyszło, coby u niech kosztowáły mięsa, zwierzyny, i gdyby ták opłácáli zapráwy i wina, iako my ich płaciemy, pewnie by na to więcey wyszło, niż tám ná cukry. MłodzKaz II, 348
autorament polski (sz. zm.)
patrz: POLSKI
  • - Nieuchodzą skrupułu Officyerowie Cudzoziemskiego Autoramentu co y Polskiego. JabłSkrup 95
  • - [...] Posłowie ná Seym Pacificationis od Woyska Koronnego ná Kole Generalnym we Lwowie [...] obrani Z Authoramentu Polskiego. GazPol 1735 61 2 nlb
architekt polski
patrz: POLSKI
  • - DOwiodłem w Náuce 22. Zábáwy I Części I. Architektá Polskiego, że Bieg nieustánny iest niepodobny bez likworu tákiego, ktoryby nie większey siły nád dwá rázy potrzebował [...] nád siłę [...]. SolArchB 341
  • - [Spis książek] Geometria i Architekt Polski. 56
Biblia polska (sz. zm.)
patrz: POLSKI
  • - A czemuż to D. Lutherus w Niemieckiey Biblijey śmiał te położyć słowá: [...] Máją kosztowne trzewiki ná nogách swoich. A w stárey Biblijey Polskiey te się słowá naydują: Trzewiczkámi skrzypájąc. GdacPrzyd 17
  • - Co się tknie nowey Biblijey Polskiey we Gdańsku y Amsterdámie wydrukowáney/ w tej się zgołacz nie wspomináją trzewiki; jákoć y in Bibliis Tremellii o tym głucho. GdacPrzyd 18
  • - A gdy jeszcze dáley Prorok S. onym Dármopyszkom Syońskim grozi [...] Dnia onego (są słowá w starey Biblijey Polskiey) y w Biblijey Wuykowey/ Odeymie Pan ochędostwa trzewikow: Tedy zásię Tremmellius, Piscator, y nowa Biblija Polska żadney wzmianki nie czynią. GdacPrzyd 20
  • - Opráwiam (wiążę) polską Biblią. ErnHand 193
anioł polski
patrz: POLSKI
  • - Błogosławiony Stanisław Kostka Kasztelana Zakroczymskiego Syn, życiem y śmiercią, ba y po śmierci strażą nad nami Anioł Polski. DanOstSwada II, 82
boty polskie ,
buty polskie
patrz: POLSKI
  • - Buty dwa Polskie na wýsokim napiętku. ArchRadziw 1638 79, 1
  • - Suknie choc naypięknieysze Kazano robic krotko, y boty choc Polskie to zdługiemi Cholewami. PasPam 79-79v
  • - Tam [w muzeum w Amsterdamie] boty czarne Polskie, kłubok, aliàs kaptur Bazyliański y kobza Kozácka wystawione ad spectaculum. ChmielAteny II 249
charcica królikowata polska
patrz: POLSKI
  • - Kośka Charcica Królikowata Polska odziana. ArchRadziw 1638 380, 2
królestwo Polskie
patrz: POLSKI
  • - To królestwo polskie jest równe i sposobne do agrykultury. AquaPrax 430
  • - Za Panowania naszego mimo wolną Elekcyią na królestwo Polskie nikogo quoquo modo wsadzac nie dopusciemy. y owszem przeciwko temu ktory by tego attentowac wazył się Contra Hostem Patriae procedemus. PasPam 213v-214
  • - Pierwsza albowiem była i najpotężniejsza wszystkich panów Kondeusza Francuza na Królestwo Polskie promocyja, którą najbardziej Prażmowski, arcybiskup gnieźnieński, z inszymi swymi asseklami trzymał. JemPam 380-381
polski język
patrz: POLSKI
  • - Te księgi, na Moskwie za kapelana służące, na Polski język przełożyłem. BotŁęczRel 3. Niepoprawne zródło
korona polska
patrz: POLSKI
  • - Rok 1668. Niczym zaprawdę ten rok nie stał się dziwniejszy tylko […] Jan Kazimierza króla polskiego, korony polskiej abdykowaniem, dla czegoż też go i ludzie pospolici „Abdykaczem” zwali. JemPam 376
łan polski
patrz: POLSKI
  • - Czwarty łan Polski ma w zdłuż Pol: 3. á stay 36. á łokci 3024. w szerz – łokci 120. Pole według statutu w łánie Polskim liczyc powinno w zdłuż stay 12. z ktorych każde staie w zdłuż liczy łokci 84. Záczym iedno że trzech pol łanu liczy w zdłuż łokci 1008. w szerz łokci 120. BystrzInfRóżn Z2
łan polski
patrz: POLSKI
  • - Piąty łan Polski z ktorego kmiecie powinni odrabiać Panom swoim dzień ieden w tydzień, według statutu. Táki łan ma bydź podzielony ná trzy pola. W każdym polu w zdłuż na bydź stai 4. A każde staie w zdłuż ma mieć stop 150. W szerz zaś każde pole ma mieć zagonow 24. A każdy zagon stop 6. BystrzInfRóżn Z2
borówki czarne
patrz: CZARNY, CARNY, CZARNY
  • - Borowki czarne/ czernicé/ v. Márcowy kwiát. Kn 50
  • - Czernice/ vide Borowki czarne. Kn 99
bluszcz czarny
patrz: CZARNY, CARNY, CZARNY
  • - Sok z ziarn Blusczá czarnego/ włosy czarno fárbuie. SyrZiel 888
biskokt biały
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
  • - Confekty [...] Biskokt biały. CzerComp 6
arszenik biały
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
  • - Arsenicum album. WeissHüttenrauch. Arszenik biały. GuldOn 40
agaryk biały
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
  • - Weźmi Senesu z szypułek obránego łotow pięć. Rhabarbarum przedniego, Agáryku białego, oboygá potrzy łoty. PromMed 36
  • - Weźmi korzenia [...] Agaryku białego. VadeMed 274
bot.
bluszcz biały
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
  • - Bluscz biały lepszy y pożytecznieyszy iest śledzienie chorey/ żelázem goracym rospárzoney. SyrZiel 889
bursztyn biały (sz. zm.)
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
  • - Halli Bászy [...] Miednicę z Białego Bursztynu [pośle Daud]. TwarSLeg 71
  • - Dla dzieci, gdy się uryná zátrzyma. Weźmi Bursztynu białego, oczek Rákowych, oboygá zárowno, utrzyi subtelno, daway [...] w wodce Poziomkowey przycukrowawszy. PromMed 64
błonka biała
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
  • - W śrzodku tey błonki biáłey iest dziurá okrągłá dlá błonki rogowey [...] y dla tęczy oczney [budowa oka]. KirchFac 82
gmin biały
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
  • - gmin biały. das weibliche Geschlecht. le beau fèxe. T III 389
biała głowa
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
biała główka
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
bot.
rumienek biały
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
  • - Te drugie Rumienki/ [rumienek] biały y żołty za[ś] potężniey wywodzą [kamień z pęcherza i z nerek]. SyrZiel 793
biała czeladź
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
biały gmin
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
biały lud
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
biała płeć
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
biały jasno
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
  • - Biáły iasno/ Candidus. Kn 26
asyryjska wszetecznica
patrz: ASYRYJSKI
język asyryjski (sz. zm.)
patrz: ASYRYJSKI
  • - SYRYISKI Język iedenże wielu Autorom zdaie się bydź, z Językiem ASSYRYISKIM, BABYLONSKIM, iednákże rożniący się od SAMARYTANSKIEGO. ChmielAteny II 749
  • - Persya będąc pod pánowaniem Assyryiczykow, y Chaldeow [!], Assyryiskiego miała usum Języka. ChmielAteny II 749-750
ojciec asyski
patrz: ASYSKI
aptekę trzymać
patrz: APTEKA, APTEKA, APTYKA, APOTEKA, JAPTYKA, HAPTEKA
  • - Aptekárzem być/ áptekę trzymáć. Kn 8
apteka domowa (sz. zm.)
patrz: APTEKA, APTEKA, APTYKA, APOTEKA, JAPTYKA, HAPTEKA
  • - Iakim sposobem te sole robią się, wiedzą Aptekarze, lecz y tu w Aptece domowey naydziesz iako się robić maią. PromMed 7
  • - Preparacyą ich [esencji] znaydziesz w Domowey Aptece naszey. BeimJelMed 113
  • - APTEKA DOMOWA To iest sposoby robienia osobliwszych lekarstw, ktore każdy w domu łatwo sobie zrobić może zwłaszcza gdy Apteki po blisku niemasz. VadeMed 257
dać, dawać komu asystencją (sz. zm.)
patrz: ASYSTENCJA
  • - Księciu Karolusowi matka do Nikopingu wrócić się kazała [...] na wiosnę, nie tuszę, aby bratu miał dawać asystencyą. RadziwKSprawy 145
  • - Ludziom/ ktorymi chcieli im [gubernatorom] dáć ássystencyą/ kazano ná stánowiska do Insuły de Paris. MerkPol 53
  • - [Przyjaciele] rozradzali [...] ieżeli koniecznie ma iachać aby z assystencyą znaczną iachał [błogosławiony Jozafat Kuńczewicz], ktora mu szlachta Połocka dać chciała. NiesKor II II, 758
amoniakowe drzewko
patrz: DRZEWKO
  • - Amoniakowé drzewko/ Agasyllis [...] Metopion [...]. Species eius duo Trauston, Phyrama [...]. Kn 6
  • - Amoniakowe drzewko, (agasyllis) Ammoniac-Strauch. petit arbre de qui sort la gomme ammoniaque. T III 6
bot.
boże drzewko
patrz: DRZEWKO
drzewo bluszczowe
patrz: DRZEWO
bluszczowe drzewo
patrz: DRZEWO
drzewo almugimowe
patrz: DRZEWO
  • - Nád to okręty Hirámá/ ktore przynosiły złoto z Ofir/ przyniosły z Ofir drzewá Almugimowego bárdzo wiele/ y kámienia drogiego. Y poczynił Krol z drzewá Almugimowego wschody do domu Páńskiego/ y do domu Krolewskiego y harfy/ y lutnie śpiewakom: A nigdy nie przywożono tákiego drzewá Almugimowego/ áni widziano/ áż do dniá tego. BG 1Krl 10, 11-12
  • - Pośli mi też drzewá Cedrowego/ jodłowego/ i Almugimowego z Libánu: Bo ja wiem, iż słudzy twoji umieją wyrąbowáć drzewo ná Libánie: á oto słudzy moji będą z sługámi twojimi. Aby mi wygotowáli drzewá co nawięcey. BG 2Krn 2, 8-9
  • - Nádto y słudzy Hirámowi/ y słudzy Sálomonowi, ktorzy byli przywieźli złotá z Ofir/ przywieźli y drzewá Almugimowego/ y kámienia drogiego. Y poczynił Krol z onego drzewá Almugimowego wschody do domu Páńskiego/ i do domu krolewskiego/ y hárfy/ y lutnie śpiewakom. A nie widano przedtym nigdy tákich rzeczy w ziemi Judskiey. BG 2Krn 9, 10-11
drzewo aloe
patrz: DRZEWO
drzewo aloesowe (sz. zm.)
patrz: DRZEWO
  • - Do tego kadzić z skorek ich, z kadzidłá, z Ladanu, drzewa Aloesowego, Storaku, z Sandalow, z Gwoździkow. PetrSInst A4v-B1
  • - Do przepaloney wodki przyday [...] Cytwaru, Rad doronici, drzewa Aloesowego [...]. CompMed 637
  • - Weźmi: Melissy, Miętki ogrodney kędzierzawey. Szałwii ogrodney z kwiatem, Korzenia Benedyktowego, Biedrzęcu białego, Lilii Konwalii, Lewandy, Kwiatu Rozmarynowego Kluczykowego, Kwiatu Szpikanardowego, Kwiatu Lipowego, Zołtych Fiałkow, Hizopu, Maieranu, każdego trzy garści, Korzenia Mistrzykowego, Kubebow, Kardomomow, Goździkow, Cynamonu, każdego połtora Łota. Muszkatowey Gałki, Muszkatowego Kwiatu, Jmbieru, każdego łot ieden. Drzewa Aloesowego, Pieprzu długiego, Gorczycy, Karulku, każdego Połłota. Jałowcu - 6 Łotow. Szafranu Połłota. BeimJelMed 366-367
  • - Weźmi [...] Drzewá Aloesowego, Bolum Oryentálnego, każdego po iednym skrupule. VadeMed 255
drzewo bzowe (sz. zm.)
patrz: DRZEWO
drzewo cedrowe
patrz: DRZEWO
  • - Pośli mi też drzewá Cedrowego/ jodłowego/ i Almugimowego z Libánu: Bo ja wiem, iż słudzy twoji umieją wyrąbowáć drzewo ná Libánie: á oto słudzy moji będą z sługámi twojimi. Aby mi wygotowáli drzewá co nawięcey. BG 2Krn 2, 8-9
olejek amoniakowy, olejek amonijaków (sz. zm.)
patrz: OLEJEK
  • - Oleiek Ammoniakow. [tytuł] SyrZiel 222
  • - Twárdość wątroby zmiękcza/ dáiąc iey [soli] kwintę z oleykiem Ammoniakowym/ przez trzeci dzień. SyrZiel 740
  • - Metopium [...] gáłbanowy/ ábo ámoniákowy/ ábo migdałowy oléiék. Kn 183
olejek anyżkowy
patrz: OLEJEK
Nowa Babilonia
patrz: BABILONIA, BABYLONIA, BABILONIA
  • - Od tego mieysca itinere unius diei, to iest dźień drogi uszedłszy, iest Nowá Babylonia ex ruderibus stárey wybudowana, nie większa w cyrkumferencyi nád Bononią Włoskie Miásto. ChmielAteny1745 I 103
  • - Petrus de Valle nowy Peregrynant, y wielkiego rozeznánia świadczy, że od teraźnieyszey Nowey Babylonij, Stará Babylonia niżey Eufratesa, y Tygrá Rzek leżąca, dáie się widzieć in ruinis, wielkie mogiły obálin reprezentuiąca. ChmielAteny1745 I 103
stara Babilonia
patrz: BABILONIA, BABYLONIA, BABILONIA
  • - Y przez inne potym calamitates y Woyny będąc meta ad Sagittam, gdyż miałá wiele Konkurrentów do siebie, iák piękna y bogata Dámá; Affectantes mieć tę caput Monarchow Babylońskich y Assyryiskich: przez co iák Trojá w popiołách y ruinach swoich pogrzebiona iest stará Babylonia. ChmielAteny1745 I 102
  • - Petrus de Valle nowy Peregrynant, y wielkiego rozeznánia świadczy, że od teraźnieyszey Nowey Babylonij, Stará Babylonia niżey Eufratesa, y Tygrá Rzek leżąca, dáie się widzieć in ruinis, wielkie mogiły obálin reprezentuiąca. ChmielAteny1745 I 103
starożytna Babilonia
patrz: BABILONIA, BABYLONIA, BABILONIA
  • - Z Miastá tandem Starozytney Babylonij, proszę Cię Zacny Czytelniku do samey przeyść Wieży Babylońskiey [...]. ChmielAteny1745 I 103
cerot aptekarski
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
kompozycyja aptekarska
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
kwaterka aptekarska
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
libra aptekarska
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
miarka aptekarska
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
aptekarski orzech
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
robota aptekarska
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
smark aptekarski
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
waga aptekarska
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
rurka aptekarska
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
gmin aptekarski
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
  • - Gmin Aptekarski Lanceolatam zowie [babkę wąskolistną]. SyrZiel 1130
termin aptekarski
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
  • - CONCASSER [...] UTRZEC, uwiercić termin Aptekarski, utłuc młotkiem, albo tłuczkiem korzenie iakie. DanKolaDyk I, 337
towarzysz aptekarski
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
funt kupiecki
patrz: FUNT
  • - To wszystko ma być świeżoźielono y co nadrobniey pośiekáć/ do tego dwá funty kupieckie másłá świeżeo/ bez Soli przydáć/ á co nalepiey w Możdżerzu v- tłuc: y w naczyniu sklánym/ ná Słońcu iárkim/ przez ośm dni smáżyć. SyrZiel 247
  • - Funt kupiécki [...]. Kn 181
funt mincarski
patrz: FUNT
  • - Funt mincárski/ ośm uncyy [...]. Kn 181
funt złotniczy
patrz: FUNT
  • - Funt złotniczy/ [...]. Kn 181
libra paryska
patrz: LIBRA
  • - Librá Parizka iáko Grzywná Pruska nászych czyni groszy 10. ZwierPrzykład 75
libra angielska
patrz: LIBRA
  • - Pierwszy był/ iż ktokolwiekby iedno: od 16. lat/ zbrániał się chodźić ná kazánie/ y ná modliwtwy haeretyckie/ żeby wienien był płáćić 20. libr Angielskich/ co vczyniło 70 szkutow ná Mieśiąc. BotŁęczRel IV 58
auszpurska robota
patrz: ROBOTA
rurka błonista
patrz: RURKA
pójść w lekką wagę
patrz: WAGA
  • - Iak przyszła wiadomość że nie tak rzeczy idą iako sobie Francyia obiecowała zaraz tez stary krol poszedł w lekką wagę. PasPam 227v
asystent trybunału
patrz: ASYSTENT
  • - Odiechał ImPan Boryczewski assystent Trybunału WXLtto do Folwarku Swego Kamionki. SapADiar 121
ksiądz aptekarz
patrz: APTEKARZ, APTEKARZ, APTYKARZ, APOTEKARZ
  • - Tegosz cięszko na bok puł nocy zapadłem posyłałem karete po Xdza Aptekarza ktory przybywszy pomogł mi barzo ze w godzinie ulzyło. SapADiar 145
aptekarz z profesji
patrz: APTEKARZ, APTEKARZ, APTYKARZ, APOTEKARZ
  • - Niejaki Kurczynin [...] będąc Franciszkanem w Wilnie, uciekł z klasztora do Moskwy; a że był aptekarz z professyji, założył na Moskwie stolicy bardzo kosztowną aptekę carowi. OtwFDziejeCzech 159
formalny atak
patrz: ATAK
  • - W formalnym attaku daleko skutecznieyszy odpor iest od flint wielu, niżeli od działa iednego. BystrzInfArch F4
czynić asentacje
patrz: ASENTACJA
  • - Odpowiedziałem mu w krótkich słowach, iż w innym czasie, nie w takim gdzie przy krótkiej królewskiej bytności momentis res constant, czynił długie asentacje i ceremonie, ale kiedy czasu nie masz, wolałem mu powiedzieć, że barzo mała jest nadzieja, aby mu dano województwo nowogródzkie [...]. MatDiar 533-534
język arabski (sz. zm.)
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Sądziłem zá rzec [!] nie słuszną, áby ięzyk Polski nie miał tey náuki, ktorą się insze ięzyki, Arábski, Grecki, Łácinski, Hiszpánski, Włoski, Fráncuski, Niemiecki, Angielski zdobią. SolArch 3 nlb
  • - Otrzymał był ten fawor Koniecpolski, że do niego wolno było iednemu z Turkow wchodzić, ktory go ięzyka Tureckiego y Arabskiego uczył, atoli gdy się o tym insi dowiedzieli, tego mu zabronieli; maiąc to za nieprzystoyną rzecz, żeby się niewolnik ieden, Swiętego (tak mowili) ięzyka ich uczył: przecięż z Dykcyonarza Tureckiego y z zwyczaiu, dosyć dobrze tym ięzykiem mowił; tym uczeniem się, czytaniem Xiąg iakich mogł między pogaństwem dostać, osobliwie Historykow, nabożeństwem, przykre więzienie sobie słodził. NiesKor II 583-584
  • - CHABAR álbo CABAR od Saracenow, Ismaelitow, Arabow, niżeli Machometa przyieli błędy, wenerowane Delubrum; znaczy z Arabskiego ięzyka Venerem, albo Luciferum. ChmielAteny1755 I 39
  • - MEMPHIS vulgo Kayr, albo Alkair, Arabskim ięzykiem nazwane Miasto, Krolow Egypskich Stolica, zabobonow gniazdo; gdzie Apisa albo Sorapisa Bożka w Wołowy postaci naywiększy był Cultus: tam Cuda Swiata Pyramidy, Krolow Groby. Nazwali też byli te Miasto Egypską Babylonią. ChmielAteny1755 I 420
  • - Tu była Biblioteka ksiąg Arabskich, Sáraceńskich, w wielkiey bardzo liczbie, ktore Kardynał Ximenes nimiô zelô ductus spalił, cum magno dámno Literatorum, gdyż tam wielkie miały bydź curiositates w Arabskim ięzyku, pewnie o Religii nietraktowały, bo Machometanow niegodzi się kommentować, ani o swey Religii pisać; to pewnie były Historyczne, Poetyczne, Astronomiczne, Medyczne Arcana. ChmielAteny IV 175
  • - Maltańczykowie mieyscowi, mowią ięzykiem Arabskim, z racyi: iż tu niegdy panowali Saraceni. ChmielAteny IV 233
  • - [Miasto Fez] Ma Akademię uczącą ięzyka Arabskiego. ChmielAteny IV 546
arabski dzianet
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Támże y Car w Kássánie siedzi złotonity/ Ná Arabskim dziánecie/ ktoremu dwie kity Po kosztownych skofiách zawoy otoczyły/ A w okrąg Iczogłanow kupy go okryły. TwarSLeg 19
guma arabska
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Niekiedy do tákich álbo podobnych Enem ná Biegunki krwáwe, dodáią Gumi Arábskiey [...]. CompMed 498
  • - Kto chce bezować, álbo napuszczać drzewa, ku rożnemu sadzeniu, niech wezmie rano gnoiu końskiego swieżego co potrzeba, nagniecie soku z niego, przecedzi po kilka razy przez gęstą chustę; włoży w każdą kwartę soku onego tak wiele hałunu y gumy Arabskiey, ile ziarno bobowe. ChmielAteny III 508
gumi arabskie
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Kászel suchy z gorącey przyczyny ták vleczyć może: w ięczmienney wodzie wárzyć Trágágánt y Gumi Arábskie/ Lákrycya figi suche/ á fiiołkowego syropu przylawszy trzecią część/ to pić po ránu y ná noc. SyrZiel 678
  • - Gŭmi Arabici. Arabisch Gummipulver. Gummi Arabskey.[!] GuldOn 52
  • - Weś ná nię [fistułę] Gumi Arábskiego ćwierć łotá. CompMed 65
  • - [...] weś grochu [...] przyday Gumi Arábskiego, formuy tábliczki [...]. CompMed 674
koń arabski (sz. zm.)
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Brzuch trwałość w drodzé znaczy/ a sierć miękka/ y ktora wolna iako są Arabskie konie/ Rączość y bieg pokázuie A ile sierć tak miękka/ że iakby się dartego iedwabiu dotknął. PienHip 6
  • - Koń arabski choć chudy, ale rączy bywa. SaadiOtwSGul 18
  • - Klacz skaro Gniada zrzebna pokoniu Siwym arabskim dyszlowa Biało Nuzka. ArchRadziw 1638 191,2
  • - Klacz Gniada Forytarska naręczna zrzebna po Koniu Arabskim Siwym. [1742] ArchRadziw 1638 316/2
  • - Arabskie konie tak są rącze, że przez dzień, y przez noc, sto ubiegą mil. ChmielAteny III 272
liczba arabska
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Le Chiffre Arabe, on vulgaire est ai[n] (i figuré, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0) [...] Liczba Arabska posolita [!] tak się wyraża: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0. DanKolaDyk I, 304
munsztuczek arabski
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Munsztuczek Arabski ArchRadziw 1638 1656 78/65
arabska palestryta
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Przeto ich [Turków] wszystek dyskurs w ostrzu szable gołej, koń osieść, strzelić dzidą, to ich wszystkie szkoły, Krom arabskich palestryt, a Seraglii owej, Kędy stylu i gładszej uczą się wymowy [...]. TwarSLeg 125
arabski skoczek
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
żywica arabska
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Arabicum gummi. Arabisch Gummi. żiwicza Arábska gumi. GuldOn 33
arabska inskrypcja
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
arabskie skryptury
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
pismo arabskie
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Roku 1474 Katarynus Zeno Poseł Husakazana Krola Perskiego, przyiachał do Polski z kisty Arabskim pisme[m] do Krola pisanymi. DrobOpow 161 marg
  • - Krzysztof pierwszy [syn], prosto ze szkoł, od Krola Augusta wysłany do Turek, aby się był języka Tureckiego y pisma Arabskiego nauczył. NiesKor II 128
arabski charakter
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Pierwszy wiersz Arabskim chárákterem pisány de verbo ad verbum ták się tłumáczy. RubJan T2
munsztuk arabski (sz. zm.)
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Twardo ustemu koniowi czasęm y Arabski niepomorze Munsztuk. PasPam 121v
  • - Nieuchronna śmiertelność munsztukiem iest Arábskim pychy y ánimuszu wyniosłego AndPiekBoh 48
łaciński charakter
patrz: CHARAKTER, CHARAKTER, HARAKTER, KARAKTER
  • - Sens Samey prawdziwey Historiey, stoiącym z Łacinskiego Charakteru drukięm notuię. OblJasGór 2
  • - Napis takowy łacińskim charakterem czyta [jedna z osób stojących przy królu]: Erit Victor Joannes. DyakDiar 54
charakter farbowany
patrz: CHARAKTER, CHARAKTER, HARAKTER, KARAKTER
  • - Tak się nazywa [muzyka kromatyczna], gdyż Grecy noty w tey części muzyki, pisali charakterami farbowanemi, ktorą oni nazywaią Kroma to iest farba. DanKolaDyk I, 307
charakter nieznaczny
patrz: CHARAKTER, CHARAKTER, HARAKTER, KARAKTER
charakter ruski
patrz: CHARAKTER, CHARAKTER, HARAKTER, KARAKTER
  • - Charáktery albo sposoby pisania są dwoiakie: ieden Ruski y Moskiewski, Drugi Dalmacki, albo Hieronimow. ChmielAteny II 746
charakter krzyżowy
patrz: CHARAKTER, CHARAKTER, HARAKTER, KARAKTER
  • - Záwisły [zabobony] y w akcyách niby Swiętych, iáko to żegnaniách, charákterow krzyżowych czynieniu, klękániu. BystrzInfAstrol II/II
chrześcijański charakter
patrz: CHARAKTER, CHARAKTER, HARAKTER, KARAKTER
  • - Widzim Poturnaki Ktorzy drogą Krwie Panskiey opłaceni ceną Sprosnego Machometa uspieni Syreną Onę Mysl Chrzescianską, iako Paralizem Masłokiem zaraziwszy Swiętem gardzą Krzyzem ztarszy z czoł, Chrzescianskich charakterow Cechy Krwią własną, przez obrzeskę wpisani do Mechy. PotWoj 10
język aramejski (sz. zm.)
patrz: JĘZYK
język afrykański
patrz: JĘZYK
  • - Mámmoná z Zydowskiego ięzyká/ mowi Augustyn święty znáczą się bogáctwá/to iest dostátek wsi/ zamkow/ miast/ Prowincyey/ srebrá/ złotá/ kleynotow/ y pieniędzy gotowych/ ábo dobytkow rozmáitych. A z ięzyká Afrykáńskiego powiáda/ rozumie się lucru[m] ábo zysk. StarKaz 355
język łaciński (sz. zm.)
patrz: JĘZYK
  • - Seraglije arabskie – szkoły tureckie, w których nie inaczej się uczą arabszczyzny, jako uczy łacińskiego języka. TwarSLeg 168 marg
  • - Wysyłaią tam tedy mnie na Deputacyią a nay bardziey respektęm Ięzyka Łacinskiego bo tam lada chłop połacinie mowi a po Niemiecku rzadko kto. PasPam 62v-63
hebrajski język
patrz: JĘZYK
  • - Postanowił Clemens V. Papież, aby [...] Hebrayskiego, Chaldeyskiego, Arabskiego ięzykow uczono, a to dla aukcjonowania Muz Rzymskich. ChmielAteny II 1149
chaldejski język (sz. zm.)
patrz: JĘZYK
  • - Gdyż y oni Kuźnicy ktorzy tám kowáli Zelázo: Chaldeycycy y Zydowie byli: Abo oni z SIDONY Kártáginczykowie/ Drudzy mienią iż byli/ stárzy CHALVBOWIE. Iednak wszyscy ięzykiem Chaldeyskim mowili. RoźOff 63
  • - Na koronie Kiey-Husrewe cesarza napisano było językiem chaldejskim. SaadiOtwSGul 57
  • - Y Rozkazał Krol Aspenásowi przełożonemu nád komorniki swymi/ áby przyprowádził z synow Izráelskich/ y z násienia Krolewskiego/ y z Książąt/ Młodzieńce/ ná ktorychby nie było żadney zmázy/ á piękne ná wejrzeniu y dowcipne do wszelákiey mądrości/ y sposobne do umiejętności/ y dostąpienia jey: y ktorzyby byli sposobni/ áby stali w páłacu Krolewskim/ á uczyli się pismá y języká Cháldejskiego. BG Dn 1, 3-4
  • - Ná tenże czás Imienin w Cháldeyskiem vczonych Ięzyku pod pięcdziesiąt mędrcow zgromádzonych Przyszło do Krolá. DamKuligKról 14
  • - Postanowił Clemens V. Papież, aby [...] Hebrayskiego, Chaldeyskiego [języka], Arabskiego ięzykow uczono, a to dla aukcjonowania Muz Rzymskich. ChmielAteny II 114
  • - CHALDEYSKI Język, ktorym mowili Babylończykowie, Assyryiczykowie, wielkiey był powági dla wielu mądrych Ksiąg tym Językiem pisanych, ktore Księgi z Bibliotek y Archiwow Alexander Wielki záwoiowáwszy Babylonią, gdy do Alexandryiskiey swoiey przeniosł Biblioteki, ogniem kazualnym poszły w perzynę y popioł z wielką y nigdy nieopłákaną szkodą ReiPublicae Literatorum. ChmielAteny II 748
język koptejski
patrz: JĘZYK
  • - Uczeni zaś y Mnisi Język Kopteyski maią in usu, ktorego Alphabet składa się z liter 23. ChmielAteny II 644
język niemiecki
patrz: JĘZYK
  • - On [Jaś] tak się zawstydził swego afektu oziębłego do języka niemieckiego, że też od tego czasu koło niczego czasu więcej nie trawi jako koło niemczyzny. ŁugowPodr 109
albański język
patrz: JĘZYK
  • - Taki iest ięzyk Epirotow, ALBAŃSKIM názwany: Drugi KOZAKOW PEREKOPSKICH y Tatarow. ChmielAteny II 746
języka dostać
patrz: JĘZYK
  • - Powieda, na ostatku zes my się dusznie starali o ięzyka ale dostać zadną miarą nie mogli bo iuz były zaciekłe Czambuły do kosza poschodziły. PasPam 240
abisyński język
patrz: JĘZYK
  • - W AFRYCE, dominium maią Abyssynski, y Arábski Języki, z ktorych mow ſię porodźiły Lingva Congana, Angolana etc. ChmielAteny II 758
języka wziąć
patrz: JĘZYK
  • - Tęn drugi młody za kark mię, znac że mię to chciał zywcem prowadzić, bo ieszcze zadnego Ięzyka nie wzięli byli. PasPam 104v
języka brać
patrz: JĘZYK
  • - Stoimy tedy kilka dni nie idzie on [Dołgoruki] do nas Czemu? Niewiedzą. Ięzykow biorą pytaią y ci niewiedzą. PasPam 102v
angielski język (sz. zm.)
patrz: JĘZYK
  • - W pospolitośći mowiąc/ bárźiey się pomázáłá haeresią Anglia/ á niż Wália: (ábowiem też haeresiae naprzod były wydáne ięzykiem Angielskim/ á potym nierychło Wáleskim) y więcey miástá/ á niż powiáty: bárźiey mieyscá co przy morzu/ á niż te co we śrzodku źiemie/ dla obcowánia z cudzoźiemcámi: więcey nákoniec te bliskie dworu miástá ludźie/ á niż od nie[g]o odlegli. BotŁęczRel IV 60
  • - DOstáło mi się czytáć pewną Xiąszkę z Angielskiego Ięzyká ná Fráncuski przetłumaczoną, nápisáną od RICOTA Sekretárzá Gráffá Winszelsey Posłá Wielkiego Krolá Angielskiego CÁROLA II. do SOŁTAN Máhometá IV. Cesárzá Tureckiego. RicWielJMon 9 nlb
koń armatny
patrz: KOŃ
  • - Puszkarzow, koni armatnych; nie maią Officyerowie w akcydencyey na nie należącey krzywdzić. ArtWoj 57
koń anadolski, anodolski
patrz: KOŃ
koń angielski
patrz: KOŃ
  • - Za konia angielskiego pięknego i dobrego dałem czerwonych złotych sto, tegoż momentu liczyć kazałem; ale p. koniuszy koronny z odebraniem ich zatrzymał się, to mi powiedziawszy, że się dowiedział od Siekierzyńskiego, że jmp. comte ma pieniądze, które pożyczył u jmci ks. nuncjusza, jmć ks. nuncjusz zaś ma ich odebrać na asygnację w województwie krakowskim, którą jmp. comte'owi na regiment jmp. kanclerz posłał. SobJListy 503
  • - Przyjechał do nas prawie pocztą; stroi się lepiej niż drudzy, konie ma piękne, angielskie, których mu przysłał król francuski dwanaście z siedzeniami. SobJListy 516
  • - Temuż darowałem konia angielskiego kasztanowatego, przednio pięknego, i tegoż kraju fuzją. RadziwHDiar 44
  • - Nazad do Białego Stoku odjechał pan Klem, któren konia angielskiego ode mnie dostał. RadziwHDiar 45
siodłać konia
patrz: KOŃ
dereszowaty koń
patrz: KOŃ
  • - Dereszowaty koń [...]. T III 218
mat.
łamana liczba
patrz: LICZBA, LICZBA, LIDZBA
  • - I. Cóz to iest łamana liczba? A. Innego nic nie iest, tylko iakoby iakie kawałki od całej sztuki. GorAryt 44
  • - O Abbreuiácyey ábo Zkraczániu [...] gdy ia nápiszę w łamaney liczbie tak wielą numerow złamánie/ ná przykład 144/288 á rozumiem ią potym po Skroczeniu przez te numery to iest 1/2. GorAryt 58
  • - Łamana liczba; frakcya. Rechent. ein Bruch. Aritmet. fraction; nombre rompu. T III 711
lidzba skarbowa
patrz: LICZBA, LICZBA, LIDZBA
  • - Powrócił kursor mój z Warszawy z listami od różnych, nie od wszytkich jednak do kogom pisał, inter alia oznajmują mi, że pan [Adam] Sakowicz wojewoda smoliński umarł die 23 martii na puchlinę w Warszawie nie skończywszy lidzby skarbowej jako administrator [skarbu]. ChrapDiar I 339
australne morze
patrz: MORZE
  • - W Afryce Kráina ZANGWEBARYA po nád Austryálne leżąca morze, lubo gorzystá, iednák pożyteczna ná 8. podzieloná Krolestw. ChmielAteny II 660
administrator na morzu
patrz: MORZE
  • - Najwyższym na morzu administratorem Karol Karolson Gildenstirn, po nim rząd nad okrętami trzyma Nicolaus Nicolai Zugle. RadziwKSprawy 42
adryjatyckie morze
patrz: MORZE
na morzu burza
patrz: MORZE
  • - Iáko grády/ ták y pioruny z błyskáwicámi spráwić iest im [Agnieszce łaziebniczce i Annie z Mindelhein] rzecz łátwa/ tákże ná morzu burzą wzbudzić. SpInZąbMłot 164
wilczy mlecz
patrz: WILCZY
  • - Wilczy mlecz/ wilczé mleko/ psie mleko/ ziéle. [...] Tithymalus: Herba lactaria. [...] Lactuca marina. [...] Characias. Kn 1260
wilczy dół
patrz: WILCZY
  • - Dojeżdżając zająca, i z koniem pospołu Do wilczego myśliwy wpadł sąsiad mój dołu. PotFrasz4Kuk I 284
wilcze igły
patrz: WILCZY
  • - Żorawie noski/ ziéle: złote ziéle/ Pycháwiéc: Wilcze igły/ wróble proso/ żábie kosmy. Geranium. Kn 1449
wilcza skóra
patrz: WILCZY
  • - drudzy záś chowáią wiárę w táiemnicy sercá swego: á z inszey miáry áccommoduią się ku wyrokom tyráńskim: będąc báránkámi/ przybieráią się z boiáźni w wilczą skorę. BotŁęczRel IV 59
bot.
oset Matki Bożej
patrz: OSET
oset Panny Maryi
patrz: OSET
  • - Carduus marsa, Leucantha, Carduus lactarius [...] Ostropest. Osset Panny Mary. GuldOn 4
arabski znak
patrz: ZNAK
alcydowe znaki
patrz: ZNAK
  • - Lecz jeśli z Zybeltery wyszli w inne czasy Od Alcydowych znaków, jako piszą waszy, I odnieśli zdobyczy i łupy z Angliej, Co będą czynić, jeśli dostaną Francyjej?. ArKochOrlCz III 366
znak byka
patrz: ZNAK
żywica bluszczowa
patrz: ŻYWICA
żywica amoniacka
patrz: ŻYWICA
  • - Każe wziąć [Galenus] [...] żywice Amoniackiey cztery łoty [...]. SyrZiel 109-110
stany aragońskie
patrz: ARAGOŃSKI
aragońskie królestwo
patrz: ARAGOŃSKI
  • - ARRAGONSKIE Krolestwo, olim Hiszpania Tarrákoneńska zwáne. ChmielAteny II 20-21
stan senatorski
patrz: STAN, STON
  • - Cięszki to zaprawdę Stanowi Senatorskiemu uwazam Paroxysm kiedy go iuz Oyczymami Iusz Łuszczy bochęnkami y proznemi chlebami na ostatku zdraycami Oyczyzny nazywaią. PasPam 140
stan duchowny
patrz: STAN, STON
  • - Duchowny człowiék/ stánu duchownego. [...]. Kn 153
  • - W rok [...] po urodzeniu moim byłem śmiertelnie chory i już cale zdesperpwany, lecz gdy wyżej wyrażony ksiądz Giżycki i ksiądz Gass, praeses komunistów, przyjechali do Jelnej i modlitwę nade mną uczynili, a do tego matka moja dobrodzika ofiarowała mię, jeżeli przyjdę do zdrowia, na służbę boską i stan duchowny, tedy za łaską Pana Boga ozdrowiałem. MatDiar 35
  • - [...] 2) stanu duchownego ludzie; duchowne sądy [...]. T III 285
stan rycerski
patrz: STAN, STON
[Stan] chłopski
patrz: STAN, STON
  • - Ktorá [rzeczpospolita szwedzka] się teraz zkłáda z piąciu stanow, z Senatorskiego, Duchownego, Szlacheckiego, kupieckiego, y [stanu] Chłopskiego. BystrzInfGeogr G2v
pismo aramejskie
patrz: ARAMEJSKI
baltazarowa ściana
patrz: BALTAZAROWY
smailski bachmat
patrz: BACHMAT
  • - Hospodár sam w poczesney szacie/ Przystárszy/ na Smáilskim krzepi się bachmácie. TwarSLeg 39
bachmistrz wielicki (sz. zm.)
patrz: BACHMISTRZ
  • - Znaczne zawaliska i ruiny nastąpiły w górach wielickich, a coraz to świeże rysy na wierzchu pokazują się i o większych górom niebezpieczeństwach pan bachmistrz wielicki [...] opowiedał. AktaKrak II/1 124
  • - Nie wielickim bachmistrzem, lecz przezwiskiem nowym, Bezpiecznie zwać się mogę mistrzem Bachusowym. PotFraszBrück II 298
bachmistrz żup wielickich
patrz: BACHMISTRZ
  • - Do I. M. P. Włádysława Morstyná, Stárosty Kowálskiego, Báchmistrza Zupp Wielickich. PotPocz 63
bachmistrz żup wielickich
patrz: WIELICKI
  • - DO JEGOMOŚCI PANA WŁADYSŁAWA MorsztynA, STAROSTY KOWALSKIEGO, BACHMISTRZA ŻUP WIELICKICH PotPoczKuk III 400
administrator żup
patrz: ŻUPA
  • - Wielką opresyją nobilitatis od ichm. panów administratorów żup wielickich ponosi. AktaKrak II/1 277
  • - Podatki z tą deklaracyją pozwalamy, aby sól z ziemi tej [wieluńskiej] […] wydawana była, o którą z administratorami żup wielickich forum sobie w trybunale koronnym lub piotrkowskim [...] zostawują. AktaKrak III 341
prawn.
księga abiuratowa podymnego
patrz: ABIURATOWY
  • - Ja także, wiedząc, że księga abjuratowa podymnego województwa brzeskiego sama oryginalna w prywatnym depozycie była u Tarkowskiego, kasztelana brzeskiego, a w grodzie taryfa będąca jest pofałszowana, nie mogąc za niepojednokrotną rekwizycją tejże księgi od Tarkowskiego kasztelana rekuperować, dałem mu pozew na trybunał do komportacji tej księgi. MatDiar I, 245
bachur żydowski
patrz: BACHOR, BACHOR, BACHUR
  • - bachur żydowski. Juden-Jung. baboüin juif, garçon juif. T III 17
atenieński polityk
patrz: ATENIEŃSKI
bachowa hedera
patrz: BACHOWY, BACHOWY, BAKCHOWY
bachowy kmotr
patrz: BACHOWY, BACHOWY, BAKCHOWY
napój Bakchowy
patrz: BACHOWY, BACHOWY, BAKCHOWY
absolutne panowanie (sz. zm.)
patrz: ABSOLUTNY
nowe Ateny
patrz: ATENY
  • - NOWE ATENY ALBO AKADEMIA WSZELKIEY SCYENCYI PEŁNA NA ROZNE TYTUŁY, iák ná CLASSES PODZIELONA, MĄDRYM dla Memoryału, IDIOTOM dla Náuki, POLITYKOM dla práktyki, MELANCHOLIKOM dla rozrywki ERIGOWANA. ChmielAteny1745 I s. tyt
dym Bachusowy
patrz: DYM
dymy chłopskie
patrz: DYM
  • - Dymów w tej wsi chłopskich numero 49. PiotBrań 417
anatomiczne księgi
patrz: KSIĘGA
księga choralna
patrz: KSIĘGA
księgi grodzkie
patrz: KSIĘGA
  • - To nasze stanowienie zlecieliśmy jm. p. marszałkowi naszemu imieniem naszym do ksiąg grodzkich poznańskich do aktykowania podać. AktaPozn I/1 240
ateński prawodawca
patrz: ATEŃSKI
rzeczpospolita Ateńska
patrz: ATEŃSKI
  • - Zginęły Rzeczpospolite Rzymska, Karthagineńska, Atheńska, Lacedemońska przy swoich bałwochwalstwach, zginęłaby pewnie y nasza, ieżeli wszystka polityka w rządach krolestwa, nie będzie złożona in morali am scientia Ewangelyie Swiętey, nad ktorą ni etylko nic zbawiennieyszego, ale oraz nic rozumniejszego y potrzebnieyszego. LeszczStGłos 14
  • - Areopag czyli naywyższy Sąd Rzeczypospolitey Ateńskiey ustawą Solona został do dawney powagi wrócony. OpisGrec 88
ateński senat
patrz: ATEŃSKI
trybunal ateński
patrz: ATEŃSKI
  • - W Atenách też Archon/ iákoby książę/ nád Haeleą/ to jest Trybunałem Atheńskim/ w którym wiele sędziów spráwy sądzili/ przeło[żo]ny będąc do żywotá trwał/ potym vczyniono áby do dziesiąci lat trwał ten vrząd/ potymm áby do roku... PetrSPolit II 74
wojsko Ateńskie
patrz: ATEŃSKI
  • - Po tych nád ludzi góruiących akcyach, blisko gor Greckich Thermopylae nazwanych od 4. tysięcy Woyska Ateńskiego [...] odniosł klęskę [Kserkses]. ChmielAteny II 581
biblioteka Ateńska
patrz: ATEŃSKI
  • - Upadły, Alexandryiska, Ateńska, y Carogrodzkie sławne Biblioteki. ChmielAteny II 114
rzeczpospolita Babińska
patrz: RZECZPOSPOLITA
achejska Rzeczpospolita
patrz: RZECZPOSPOLITA
rzeczpospolita arystokracka
patrz: RZECZPOSPOLITA
budowniczy Rzeczypospolitej
patrz: RZECZPOSPOLITA
  • - Budowniczy subst. Rzéczypospolitey/ kroléwski/ miéyski/ Lunár. Aedilis [...] Fabricarum Tribunus [...] Publicus [...] Aedilis plebis [...]. Kn 51
wolna Rzeczpospolita (sz. zm.)
patrz: RZECZPOSPOLITA
  • - [...] w Wolney záprawdę zrodziłem się Rzeczyposp[olitej]: w ktorey zmusu nikt nic czynić niepowinien [...]. LubJMan 77
  • - Na tę zaś spuszczać się każdego dyskrecyją arcyniebezpieczna rzecz jest Rzpltej wolnej. KonSSpos 240
brzuch bakchusów
patrz: BACHUSOWY, BACHUSÓW, BACHUSOWY, BACHUSÓW, BAKCHUSÓW
  • - Przysięgam, Wałku, przez Minerwy sowę, Przez ucho Midy, przez szwajcę Marsowę, Przez brzuch Bakchusów, przez Tetydy nogi, Przez dyszel Febów, przez Sylena rogi, Przez kozik Faunów, Atropy nożyce, Przez młot Wulkanów, warkocz Berenice, Żem tego nie rzekł [...]. MorszAUtwKuk 40
bachusowa koszulka
patrz: BACHUSOWY, BACHUSÓW, BACHUSOWY, BACHUSÓW, BAKCHUSÓW
mistrz Bachusowy
patrz: BACHUSOWY, BACHUSÓW, BACHUSOWY, BACHUSÓW, BAKCHUSÓW
  • - Nie wielickim bachmistrzem, lecz przezwiskiem nowym, bezpiecznie zwać cię mogę mistrzem Bachusowym. Zawsze siła dobra, ile człek pamięta, najwięcej wina dajesz w Bachusowe święta, Skąd nie wyszumawszy się Helikońska dama Oddajeć to, starosto zacny, anagramma. PotFraszBrück II 298
bachusowa szkoła
patrz: BACHUSOWY, BACHUSÓW, BACHUSOWY, BACHUSÓW, BAKCHUSÓW
  • - Ale poczet Bachusów mija, gdzie się sieką, woląc skoczyć ku górze kapreolę leką i galardę okrągłym wieść z panienką kołem, a drudzy wywracają węgierskie za stołem, bo wszyscy Bachusowej szkoły zwolennicy: ten gładkiej, ów kurowej dzierży się śklenicy, aż ten usnął, owego do domu prowadzą, a ledwie mu stawiajac nogi wszyscy radzą. Temu kozieł za uchem z długim bąkiem wrzeszczy, a on mu przedrzeźniając, depresem swym trzeszczy; ten też kędyś wrócił część, dobrze że na stronie, a piesek go chędoży, siedząc na ogonie. MiasKZbiór 341-342
bóg jest brzuch ,
brzuch jest bogiem
patrz: BRZUCH
  • - Których koniec jest zatracenie, których Bóg jest brzuch, a chwała w hańbie ich, którzy się o rzeczy ziemskie starają. BG Flp 3, 19
  • - Jam swych wymysłów bałwanom ofiary Oddawał, niosąc namiętności w dary. Brzuch był mój bogiem i tak bogów wiele Miałem, jako mam zmysłów w własnym ciele. MorszAUtwKuk 222
robić chałupne dni
patrz: DZIEŃ
dzień artyficjalny
patrz: DZIEŃ
  • - Dzień artyficialny náżywa się ten, ktory záczyna od wschodu słońca, kończy się ná zachodzie. Noc zaś, ktora się zaczyna od záchodu słońca, kończy ná wschodzie. Zydzi przedtym, á teraz Turcy dzień artyficialny każdy dzielą ná godzin 12 iednakowych, y ná inne godzin 12. każdą noc. BystrzInfChron 4
bydlne pół dnia
patrz: DZIEŃ
do dnia dzisiejszego
patrz: DZIEŃ
chłopski dzień
patrz: DZIEŃ
  • - Item Grzegorz kowal, półrolnik [...] Ten rabia po dwojgu 4 dni bydłem, piąty dzień ręczną robotą po jednemu, czwartek zaś w każdy tydzień chłopski dzień. InwKal I 427
babskie święto
patrz: ŚWIĘTO
  • - Roku tego, w sam dzień święta świętéj Anny, w Krakowie wyszedł ogień straszny od OO. Jezuitów u świętego Piotra z browaru ich. Udawano, że ci ojcowie nazwawszy babskiém świętem ów dzień, mieli przymuszać piwowara ich do warzenia miodu i ztąd tak wielka klęska padła przez ogień. OtwFDziejeCzech 336
święto Bożego Narodzenia
patrz: ŚWIĘTO
  • - Fleming [...] armistitium złamał [...], bo w sam dzień święta Narodzenia Bożego (rozumiejąc, że związkowi i trocha z województw, co się jeszcze byli nie rozjechali do domów, jedni nabożeństwem i obserwą wielkiego święta a do tego armistycyją ubezpieczeni, [...]) nastąpił z wojskami z szykiem idąc prosto na obóz polski. OtwFDziejeCzech 251
na święta
patrz: ŚWIĘTO
  • - Iaki taki odobrego Pana prosi tęn obiecuie w kontentacyiey Gęs ten kapłona, inszy Baranka na Swięta. PasPam 81v-82
atestacyje wójtowskie wiejskie
patrz: ATESTACJA
  • - Zadał im [Grabkoskim] beł p. Zagórski z Czechowa ignobilitatem i ekscepty autentyczne powymował [...] i atest[acy]je wójtowskie wiejskie. TrepNekLibDworz 109
atestacyja sejmikowa
patrz: ATESTACJA
  • - Zjednał im [Szonbokom] [...] p. Lubomierski, że sobie napisali attestacyją dedukcyjej sejmikową. TrepNekLibDworz 305
dawać baczenie na co
patrz: BACZENIE
  • - Czuwamy z pilnością, iako się strzedz krolow, á nie daiemy żadnego baczenia na niebespieczenstwo w ktore się sami wdaiemy. LeszczStGłos 5
  • - Powinien także będzie [szulc=wójt] na wszystko, jako czujny i przezorny przełożony, pilne dawać baczenie. ŁugosZegKutrz 308
mieć baczenie /na kogoś, na coś/ (sz. zm.) ,
mieć baczenie /nad kimś/
patrz: BACZENIE
  • - Prosi Jey Msc aby pod miełością Małżenską Je[go] m[o]sc Pan Podkomorzy Małzonek iey bacenia Łaskawe miał na Hieronyma Młodnickiego, y Jadwigę Małzonkę iego, dla tego osobliwie isz przerzecona Jadwiga Młodnicka obiecała dziatkom Jey Msci zMałzonkiem swym słuzyc, na co ią zawiązała błogosławienstwem Bozym. OssJŻyw 6v
  • - Ná to mieć baczenie, áby Iárzyny co máią być do chowánia; w doły, dobrze obeschłe w piasczysty grunt w kopano. HaurEk 9
  • - Miey politowánie, baczenie, i cierpliwość nademną. PisMów II 34
  • - Báczyć, (mieć ná co Báczenie,) mam Baczenie. ErnHand 72
mieć kogo, co na baczeniu
patrz: BACZENIE
  • - Według tego tedy gdzie kto stada chowa, niech i niebo i pastwiska ma na baczeniu, a zwyczajem się, który za naukę stoi, rządzi. DorHipTur
  • - To iednák mieć ná baczeniu, że ich nie zaráz z wiosny ruszáć trzebá tym przesadzániem, álę áż odużeie w onym máłym vliku, co w nim przeżimowałá [pszczoła]. OstrorNauka A4v
  • - Mam to ná báczeniu/ ná piéczy/ mam oko ná to. Habeo rem antiquissimam. Kn 385
  • - Nie w smák poszło Dworowi/ że Commercia y hándle między Anglią y Portugálią wolne ná potym będą; á przypisuie to Párlámentowi/ rozumieiąc o támtym Krolu/ że on sam z osoby swoiey/ ná bárdzo przyiáźliwym baczeniu ma to wszytko/ co do wygody nászego Krolá należeć może. MerkPol 113
  • - Chłopá niedbáłego miec ná baczeniu, á ktoryby przez niedbálstwo, y przez iáką niesposobność nie zásiał włodárzowi raz dáć chłostę że go nie doyźrzał, á chłopu dwá rázy. HaurEk 117
  • - IAKO rzecz kázdą w gospodárstwie trzebá mieć záwsze ná baczeniu, ták y koło Przędziwá, áby według czásu czáiu mieli Gospodarze y Gospodynie stáránie y pilny dozor. HaurEk 13
(mieć) baczenie na kogo, na co
patrz: BACZENIE
  • - Bo jeśliś nie chciał mieć baczenia na powinność szlachecką, która wyciska przyjaźń bez dania przyjaźni dotrzymywać, tedyś miał mieć baczenie na urząd senatorski, któryć się niegodnie dostał. JazStadListyCz II 185
  • - Hojność biskupa Wircburskiego, baczenie jego na żołnierstwo. DembPrzew 82
  • - Którzy [słudzy] żadnego baczenia ná páńskie niedostatki/ y niewczásy nie máią/ záwsze do upadku y do utrat pánom pomagáią. StarPopr 96
  • - Aby J. K. M. także miłościwy wzgląd i baczenie pańskie mieć raczył na nie. AktaKrak II/2 419
/Kogoś/ w baczeniu mieć ,
mieć na baczeniu /coś/
patrz: BACZENIE
  • - Y tego w baczęniu miec mácie, Co zawiáduie o wszytkiey armácie. OblJasGór 49
  • - Ewangelicznego nasladowac powinna [Rzeczpospolita] Gospodarza który de Thesauris suis profert nova et vetera aby maiąc na baczeniu nowe zasługi nie przepominac y starych. RzewKor 16
rozum (i) baczenie (sz. zm.)
patrz: BACZENIE
  • - Ktorzy strácili wszystko baczenie y rozum, żądza gniewliwa rządzi ich, biiąc kto się nátrafi ná raz, nie dáiąc się nikomu náwieść ná dobre. PetrSEk 49
  • - Iesli nie mogą tráfunkiem stánąć páłace/ kościoły/ miástá/ száty/ księgi/ listy/ y inne rzeczy w których nie ták dálece potrzebá misterstwá y sztuk rozumnych; ieszczesz świát ten z niebá y z ziemie złożony bez rozumu/ bez baczenia miał stánąć? BirkNiedz 90
  • - Męszczyzni iako y Białegłowy tak bardzo się upiiali ze rozum y baczenie człowiecze przez wino utracali. PotPrzyp 9
  • - Aenigmata [...] zgadniy [...] Mam rozum y baczenie/ á niewiem o sobie/ Używegom iest w mocy y wożę się w grobie. KellGram 245
mieć dozór i baczenie /na coś/
patrz: BACZENIE
  • - Prądu, hakow, zawad iákich, áby Rotman y Sternik, pilnie przestrzegał dla szwánkowánia [...] státkow, pilnowáć sztemborku, bakortu, srzotká, á mieć dozor y baczenie ná wszystkie mieyscá. HaurEk 63
plemię Abrahamowe
patrz: ABRAHAMOWY, ABRAHAMÓW
  • - Postaremu nąm Pan Bog dał Piasta [...] ze by Bog iego Plemię rozkrzewił iako niegdy Abrachamowe. PasPam 246v-247
bibl.
bóg Abrahamowy ,
bóg Abrahamów
patrz: ABRAHAMOWY, ABRAHAMÓW
  • - A iż umárli zmartwychwstáną/ y Mojżesz pokazał przy onym krzu/ gdy zowie PAná Bogá/ Bogiem Abráhámowym y Bogiem Jzáákowym/ y Bogiem Jákobowym. BG Łk 20, 37
  • - PRzetoż posłowie szli z listy od Krolá y od książąt jego po wszystkim Jzráelu/ y Judzie/ z rozkazániem Krolewskim/ mowiąc: Synowie Jzráelscy/ náwroćcie się do PANA Bogá Abráhámowego/ Jzáákowego/ y Jzráelowego/ á on się náwroci do ostatkow/ ktore z was uszły z rąk Krolow Assyryjskich. BG 2Krn 30, 6
  • - Książętá narodow przyłączyły się do ludu Bogá Abráhámowego: álbowiem Boże są tarcze ziemskie: z kąd on zacnie jest wywyższony. BG Ps 47, 10
bibl.
naród Abrahamowy
patrz: ABRAHAMOWY, ABRAHAMÓW
  • - MEżowie brácia/ synowie narodu Abráhámowego/ y ktorzy się miedzy wámi Bogá boją/ wamci słowo zbáwienia tego posłáne jest. BG Dz 13, 26
bibl.
pokolenie Abrahamowe
patrz: ABRAHAMOWY, ABRAHAMÓW
  • - A przeto dzisia do obłudnych Pharyzeuszow mówi [Chrystus]/ ktorzy się zakonem Moyzeszowym szczycąc/ y z pokolenia Abrahamowego Analogią pokazuiąc/ zwali się szlachtą Jzraelską. StarKaz II, 174
baczmagi tureckie
patrz: BACZMAGA, BACZMAG
  • - Baczmagi Tureckie Żołte z Kapciami. ArchRadziw 1638 79/1, 73
  • - Baczmag Tureckich zołtych par siedm. ArchRadziw 1638 ArchRadziw 46, 16
baczmagi węgierskie
patrz: BACZMAGA, BACZMAG
  • - Trzy pary Baczmag Węgierskich srebre[m] Haftowane. ArchRadziw 1638 78, 68
baczmagi wołoskie
patrz: BACZMAGA, BACZMAG
  • - Dwie parze Baczmag Wołoskich. ArchRadziw 1638 78, 68
Alkoran Turecki
patrz: TURECKI
  • - Weźmiesz Pogańskie szpárgały, Alkorány Tureckie, o iák wiele w-niech błędow, baiek, kontrádykciy znaydziesz! MłodzKaz II, 366
  • - KOLUMNY y FILARY Tych ATEN albo KATALOG AUTOROW Ktorych powagi w komponowaniu Tey Księgi zażyłem. [...] Alkoran Turecki. [...] ChmielAteny1755 I 7 nlb
boty tureckie
patrz: TURECKI
  • - Botow Czerwonych Tureckich par Siedm, u iednych ostrogi Srebrne mieiscami złociste. ArchRadziw 1638 46, 16
  • - Botow Żołtych Tureckich par dwie, A trzecia proste[g]o Safianu. ArchRadziw 1638 46, 16
cesarz turecki
patrz: TURECKI
  • - Półsagro albo sokół A nosi od 5 aż do 7 funtów kule, passavolante albo zebratana B nosi od 5 aż do 6 funtów kule, z których widziałem strzelając od seraju cesarza tureckiego ku wieżyczce Skutari w Konstantynololu. AquaPrax 82
  • - Cesarz Turecki: przed ruszeniem swego woyska [...] każdemu [janczarowi] zwykł darować po 1000 asper, to iest groszy! SolGeom III 95
  • - Piszą/ że kiedy Cesarz Turecki záczną ktorą z száráiu krewną/ lub kocháną przedtym swoię/ daie Baszy ktoremu zá żonę [...] żeby on wdzięcznie tę łáskę przyiąwszy/ ták w podárunkách ciągnąć się musi/ że wszystko práwie co ma wyda. GorzWol 76-77
kilof turecki
patrz: TURECKI
  • - Kilofow dwa Tureckich nabiianych oprawnych z blechmalem na hebanowych toporzyskach. ArchRadziw 1638 1651/ 69, 3
baryła węgierska
patrz: WĘGIERSKI
  • - Báryłá Węgierska - 24 gárncy Krák. GorAryt 72
  • - Báryłá Węgierska: Gárncy 74. SolGeom III 135
  • - Baryła ma 24 garcy baryła węgierska ma 74 garcy temi czasy zaś 65 garcy. T III 26
węgierska beczka
patrz: WĘGIERSKI
  • - Węgierska beczka ma barył 3. T III 31
charcica wołoska
patrz: WOŁOSKI
  • - Bitka Charcica Płowa Wołoska. ArchRadziw 380, 6
wołoska czupryna
patrz: WOŁOSKI
  • - A oto pyszny generalstwa, pułkownictwa, rotmistrzostwa predykament, jedna bez kary licencyja i szarpanina, szacowny towarzystwa przywilej, sama wołoska czupryna [...], stempel za pasem, cybuch za kołnierzem albo ruchawe morzysko i gryzienie, szarawary pohane, haust bezmierny, brawura i grube znaczą obyczaje. MałpaCzłow 283
szeląg wołoski (sz. zm.)
patrz: WOŁOSKI
  • - Przez Inwencyią niektorych Subiektow Polskich Szelągi Wołoskie wprowadzono do Polski [...] za ktorą niecnotę niegodni się ci Inwentowie Tytułować Imięniem Narodu Polskiego y znaczny Bogu muszą oddawać Rachunek. PasPam 187
  • - Te wołoskie Szelągi Siła Bardzo narobiły depauperacyiey desperacyiey y Srogiego Zaboystwa między Ludzmi. PasPam 187
z armaty ognia dawać
patrz: DAWAĆ
  • - Z miasta na salve jako przeciwko komisarzowi z armaty ognia dają. BorzNaw 149 marg
dawać pieniądze na bank
patrz: DAWAĆ
  • - Dáię ná lichwę pieniądzé/ ábo ná bánk/ Colloco pecuniam. Pecuniam in quaestu relinquo: pecunia in quaestum et fenerationem translata: [...] Dáć ná máiętność/ ná folwárk/ [...] Vwięzić pieniądzé/ robić pieniądzmi [!]. [...] vide Lichwę biorę. Kn 112
dziesięcinę dawać
patrz: DAWAĆ
  • - Dziésięcinę komu dáię/ Decimas do. Kn 166
  • - dziesięcinę dawać den Zehenden geben. païer la dîme. T III 315
mieć baczność na kogo, na co
patrz: MIEĆ
  • - Na podlejszych wielką baczność mając i szanując, ludzkość wszelką rad im ukazował. SaadiOtwSGul 65-66
  • - Jedno też Wy Páńskiego y Szlácheckiego stanu Osoby mieycie báczność ná to, żebyście w szátách y w strojách zbytkow nie płodzili, jákoście to więc czynić zwykli. GdacPan 60
  • - Maiąc bacznosc O. Przeor na teraznieisze nieurodzaie, obiecał im to [ulgę w podróżach]. KsKasUl 375
  • - Na Symptomata, albo przymioty w takiey chorobie nie barzo uwazac trzeba; lecz na fundament y przyczynę choroby mieć baczność. BeimJelMed 28
mieć kogo, co na baczności
patrz: MIEĆ
  • - My dziatki małe Y Bogu na chwałę Palmy niesiemy przytym prosziemy Bys nas z młodosci miał na bacznosci Poki ze swiata powiedziem lata. KodKon 48
mieć się na baczności
patrz: MIEĆ
  • - Ja dziś daję audiencję posłannikowi moskiewskiemu, Z dział tu u nas dziś strzelano, ale tylko dlatego, aby chłopi, co robią w polach [...] mieli się na baczności. SobJListy 449
mieć łaskę u kogoś
patrz: MIEĆ
  • - Ukrolowey miał łaskę y u Dworskich bo często obłowili się za nim. PasPam 283v
mieć dzięgi
patrz: MIEĆ
  • - ma dźięgi. er hat Phennige. il a de la mazille. T III 307
żywcem mieć
patrz: MIEĆ
mieć żal (sz. zm.)
patrz: MIEĆ
  • - Nie mówiłem ani przed panem porucznikiem, ani przed żadnym innym człowiekiem: jeślim kiedy jakowy żal miał, utopiłem go w sobie, a nikt o nim nie wiedział […]. ChodKor 125
  • - [Piestrzecki] Widział się y z Iego Mścią Pánem Poznáńskim, y z wielą, bo w Poznániu chorował niedziel kilká, y owszem miałem ztąd żal słusznie, że mi to zá występek máią, żem go tám posyłał. LubJMan 40
przyjść na pałac
patrz: PRZYJŚĆ, PRZYŚĆ
  • - Przyszedszy na Pałac do Pokoiow Krolewskich rzatko obaczyc było czuprynę tylko łby iako Pudła naywiększe. PasPam 190v
dać || dawać baczność
patrz: BACZNOŚĆ
  • - Dadzą pilną baczność, aby sąmsiedzi we wsi mieli między sobą równy pomiar w rolach, niwach i łąkach. InwPuck 136
  • - Baczność, aby nikt w tym prowencie nie zamknął i nie ubliżył, dawać będę. InwPuck 94
dać baczność
patrz: BACZNOŚĆ
daj Boże
patrz: DAĆ
dać ognia
patrz: DAĆ
dać pole
patrz: DAĆ
dać znać
patrz: DAĆ
dać okazyją
patrz: DAĆ
dać wiadomość
patrz: DAĆ
dać ordynans
patrz: DAĆ
  • - Posłał gospodarz Swego Kozaka Przez ktorego dałęm im Ordynans ze by przeszedszy na tamtę stronę Białogrodu wlekli się powoley poko ia ich nie nagonię. PasPam 153
  • - [...] Monarchini Rossyiska dała Ordynans Admiralicyi swoiey, áżeby zawsze trzymała pogotowiu 12000 Maytkow [...]. GazPol 1736 87 8 nlb
  • - Ordynans. [...] § dać, otrzymać Ordynans. T III 1257
chłostę dać
patrz: DAĆ
dać informacyją
patrz: DAĆ
dać pomoc
patrz: DAĆ
dać radę
patrz: DAĆ
dać rękę
patrz: DAĆ
dać parol
patrz: DAĆ
  • - Wrociłęm się Samo trzec na zad do Pana Tyskiewicza. Bom mu był dał Parol. PasPam 153
  • - Daię wam parol, ize was nie zdradzę. OblJasGór 117
dać deklaracyją
patrz: DAĆ
dać w coś, po czymś (sz. zm.)
patrz: DAĆ
  • - Iak na owych zdraycow napadniemy to iak w gębę dał. PasPam 106v
  • - Uchoc WSC bo to kryminał wielki w pokoiu krolewskim iego dworzaninowi dac wgębę. PasPam 175
  • - Czasem y połbu gałąz dała y Suknią rozdarła PasPam 177
  • - Dawszy on wyrostkowi pięscią w gębę wydarł mu się. PasPam 88
  • - Dałęm mu z pięndziesiąt razy płazą. PasPam 89
dać /coś/ na rękę
patrz: DAĆ
dać batalią /(komuś)/
patrz: DAĆ
  • - 21 Maii jp. hetman podjazdem z wyborem ludu 3000 chodził na samego generała Golcza, któremu dał batalią pod Nakwaszą w 5000 jazdy będącemu. ZawiszaPam 145
  • - Tegoż czasu pod Warszawą na początku téj rady generał Niroth dał batalią sasom i polakom, [...], była ta batalia między Wolą a Warszawą. ZawiszaPam 234
  • - Zastąpił mu [Conradinusowi] Woyskiem Karol y dawszy sobie batalią [...] niemieckie Woysko zbił. HistŚwież 123
  • - Gdy Piotr Aragonski Karola wyzwał na poiedynek y on do Burdigali Na Mieysce od Piotra naznaczone iechał Syn Karola tym czasem takze Karol Xiąze Saternitańskie nad Wolą Oycowską dał Batalyią na Wodzie okrętami. HistŚwież 33
  • - Król August [...] ociągał się jeszcze niechcąc dać batalii. OtwFDziejeCzech 105
dać informacyją
patrz: DAĆ
  • - Dał mi był doskonałą wewszystkim informacyią [...] połozywszy w listach poslednieyszą nizeli była ad praesens [w danej chwili] datą z pewnych respektow. PasPam 165v
dać imiona
patrz: DAĆ
  • - [...] Krolewnie dano Imiona Marya, Krystyna, Anna, Teresa, Salomea, Eulalia, y Franciszka Xawerya, ktorey na dowod publicznego applauzu prywatne pioro to przydaie Votum. GazPol 1735 31 2 nlb
chłostę dać /komu, czemu/ (sz. zm.)
patrz: DAĆ
  • - Chłostę dáć komu/ dáć rozgą/ biczem/ komu [...] flagris cedere [...] Plagas infligere natibus alicuius virga [...] vide Siékę kogo rozgą/ biczem [...]. Kn 67
  • - Chłopá niedbáłego mieć ná baczeniu, á ktoryby przez niedbálstwo, y przez iáką niesposobność nie zásiał włodárzowi raz dáć chłostę że go nie doyźrzał, á chłopu dwá rázy. HaurEk 117
  • - Po twárdey ziemi, noc y dzień się walam, A coraz ciáłu dawszy dobrą chłostę, Mężnym umysłem ná nic niepozwalam. DrużZbiór 182
  • - Chłosta. Schmiss/ Hieb mit einer Peitsche. coup de foüet. [...] chłostę dać komu. einen peitschen. foüeter, donner des coups de foüet à qu. T III 114
cuda dać w /czyjeś/ ręce
patrz: DAĆ
  • - Cudá ták częste y wielkie Bog zá żywotá y po śmierci iey [Heleny] dał w ręce iey y przyczynie świętey/ iż przenieść w lat siedemnaście ciáło iey błogosłáwione náznáczono. OkolNiebo 23
niech /komuś/ Bóg da wieczne odpocznienie
patrz: DAĆ
  • - Pochowałęm go [ojca] w krakowie u karmelitow na Piasku Niech mu Bog da wieczne odpocznienie w krolestwie swoim. PasPam 249
niech Bóg da /komuś/ wiekuistą światłość
patrz: DAĆ
  • - Czeladnik Moy [...] Vmar kturymi był barzo wygodny ypotrzebny zacomu niech Bog da Wiekuistą Swiatłosc [...]. PoczOdlPam 28
dać dzięki /komuś/
patrz: DAĆ
  • - Iák Cię mam błogosłáwić, iákieć mam dáć dzięki, A naprzod Bogu memu, ktoregom iest ręki Mocą przez Cię rátowan [...]. DamKuligKról 265
  • - Usłyszawszy to Maurycyusz, dał chwáłę, y dzięki Bogu Pánu nászemu. TylkStrom 121
na umyśle baczny
patrz: BACZNY
głos archanjelski
patrz: ARCHANIELSKI, ARCHANIELSKI, ARCHANJELSKI, ARCHANGELSKI
archanjelskie pozdrowienie
patrz: ARCHANIELSKI, ARCHANIELSKI, ARCHANJELSKI, ARCHANGELSKI
trąba archangelska
patrz: ARCHANIELSKI, ARCHANIELSKI, ARCHANJELSKI, ARCHANGELSKI
starszyzna archanielska
patrz: ARCHANIELSKI, ARCHANIELSKI, ARCHANJELSKI, ARCHANGELSKI
obrzydły archanioł
patrz: ARCHANIOŁ, ARCHANIOŁ, ARCHANJOŁ, ARCHANGIOŁ
  • - Obrzydły Archanioł iako zawsze rebellizować tobie [Boże] będzie. KalCuda 298
zły archanioł
patrz: ARCHANIOŁ, ARCHANIOŁ, ARCHANJOŁ, ARCHANGIOŁ
  • - Pan moc daie Apostoło[m] [...] diabelstwo to wypędzać z ciał tych/ ktore opanowane są od te[go] złego Archanioła złymi y nieczystymi Duchami. KalCuda 293
wolny głos (sz. zm.)
patrz: GŁOS
  • - Tegoż Stanu [szlacheckiego] naywiększa w wolnym głosie Praerogátywá, że iáko wolnym głosem Páná sobie obiera, wolnym głosem ná wszystko zezwala, ták mimo głos iego wolny nic stánowiono bydź nie może. LubJMan 2-3
  • - Turkow to osobliwie, korciło bez miary Gdy naszy porazali na nogę Tatary Narod udzielny, bitny ktory dotąd głosem Wolnem Pana obierał, a im ci pod nosem Bez wszelkiey pomsty kurzą co Dniepru Porochy Osiedli wzgardzonego Pospolstwa Motłochy. PotWoj 11
  • - Informacyja na sejmiki antekomicyjalne [...] Ażeby starali się wolny głos utrzymać, to jest liberum veto, za którego naruszeniem nie tylko sejmowe, ale i sejmikowe każdego szlachcica nie „pozwalam” upadać by musiało [...]. InfSejmRzecz 119
głos wolny
patrz: GŁOS
  • - Głos przéstworny/ wolny. Vox plena [...] Kn 1281
głosem wielkim
patrz: GŁOS
  • - Y widziałem/ y słyszałem jednego Anjołá lecącego przez pośrzodek niebá/ mowiącego głosem wielkim; Biádá, biádá, biádá mieszkájącym ná ziemi! dla innych głosow trąby trzech Anjołow, ktorzy zátrąbić máją! BG Ap 8, 13
co z głosu wołać
patrz: GŁOS
  • - co z głosu wołać. aus vollem Halse schrenen. crier à pleine tête. T III 382
na dwa, trzy głosy
patrz: GŁOS
  • - na dwa, trzy głosy. von zwen, dren Stimmen. à deux, à trois parties. § na trzy głosy śpiewać; na cztery głosy pieśń, muteta T III 382
zgodnemi głosami
patrz: GŁOS
  • - zgodnemi głosami. einstimmig. tout d'une voix. T III 382
wolnym, rzędnym mowić głosem
patrz: GŁOS
  • - wolnym, rzędnym mowić głosem. fren, befehlerich reden. parler d'un ton libre, résolut, d'un ton de maîre. T III 382
w głos
patrz: GŁOS
  • - w głos. 2) laut, deutlich, hell, offenbar von Citationes eines Buches. [...] 2) hautement, clairement, en parlant des citations d'un livre. [...] § 2) w głos opowiada prawo. T III 382
  • - w ten głos mowi Pismo Swięte. so redet die H. Schrift. ainsi, de cette voix parle l'Ecriture. T III 382
anielskie głosy
patrz: GŁOS
w swoję drogę
patrz: SWÓJ
  • - Iuz bym był iechał prosto w Swoię drogę ale mi Gosiewski Hetman y Podskarbi Litewski kazał usiebie bydz. PasPam 182v
  • - Kozdy w Swoię drogę co żywo. PasPam 238
abrysowy instrument
patrz: ABRYSOWY
absolucyja papieska
patrz: ABSOLUCJA
  • - Bez absolucyjej papieskiej z mniszki spłodzony beł [Witkoski Seweryn], ergo illegitime natus. TrepNekLibDworz 428
bosman starszy
patrz: STARY
  • - Fryderyk [...] Prosił gorąco bosmana starszego, By mógł obronić jako zdrowie jego. BorzNaw 135
stary zołnierz
patrz: STARY
  • - Przypadnie woiewoda do nas y rzecze do Woyniełowicza Nu stary zołnierzu poczynay że nąm szczęsliwie w Imię Panskie. PasPam 105
  • - Mogę tez y ia tak piastować Honor WMM Pana Dobrodzieia iako y naystarszy Zołnierz Rzecze dobrze [...] poszedłęm do koni. Tam zastałęm owych katanow. PasPam 160
  • - Kommęnda przymie była Bo mi iuz była oddana puko owi Starsi Zołnierze nienamyslili się na ochotę. PasPam 57v
starszy kolegium
patrz: STARY
  • - rozkazuiemy, aby [...] ten nasz Mandat Starsi Kollegiow y Konwentow na kongressach Zakonnych, Kapitułach aby czytalć, y obserwować starali się. GazPol 1735 41 4 nlb
burmistrz stary
patrz: STARY
  • - Burmistrz stáry/ Exconsul [...]. Kn 54

patrz: STARY
publiczny burdel
patrz: PUBLICZNY
  • - Mijam przez wzgardę publiczne burdele i lunapary, w których wszytko do kroju, do mody, do aparencyi i garnituru znajdziesz bez nagany, jakby to w zacnych i górnych fraucymerach. MałpaCzłow 291
bankiet publiczny
patrz: PUBLICZNY
  • - Wybijali tę melankoliczną apprehensię Królowi J. M. Panowie Senatorowie różni, z powinnemi aktu weselnego gratulacyami przychodzący, [...] dobrą myśl przy tak wesołym akcie perswadując, której jednak wmówić w niego niemogli, bo i nabożeństwo kościelne i bankiet publiczny niewesoło odprawił. DiarPogKoniec 295
publiczna audyjencyja (sz. zm.)
patrz: PUBLICZNY
  • - Nazaiutrz miał Ociec S. Consystor/ przy ktorym Akcie Kardynałowie mieć Audyencyą publiczną/ y Rada taiemna bywać/ zwykła. MerkPol 92
  • - Posłowie […] publiczną u JKMCi mieli Audiencyą. GazPol 1735 60 2 nlb
czerwony złoty
patrz: ZŁOTY
dżdżownice gwiazdy
patrz: DŻDŻOWNICA
  • - Dżdżownicé gwiázdy/Hyades, [...] Suculae, [...] Palilitium vel paralitium sidus, [...]. Kn 159-160
w batalii stać
patrz: STAĆ
  • - Działo Pułkartonie wzieli [żołnierze moskiewscy] zaniesprawą Naszych wbataliy Iazdy stoiącey. PoczOdlPam 23
obozami stać ,
obozem stać
patrz: STAĆ
  • - Poszedłęm tedy ku Leplowi gdzie Obozem stał Woiewoda. PasPam 158
  • - My tez stoiąc blisko siebie Obozami Cum Cesareis przez niedziel 8 czy więcey uprzykszylismy się sobie znacznie. PasPam 73
  • - Woysko całe obozęm stało przed klasztorem. PasPam 78
gospodą stać /(u kogoś)/ (sz. zm.)
patrz: STAĆ
  • - Stoię gospodą v kogo/ Diversor apud aliquem [...]. Haec illum regia cepit. Tu stał gospodą. Hospitor. [...] Diuerto ad hospitem: diuerto ad aliquem in hospitium. Kn 1067
  • - Gospodą v kogo stoię/ vide Stoię gospodą. Kn 205
  • - gospodą stać; mieć gospodę u kogo. herbergen. loger chez qu. T III 408
jako baczę
patrz: BACZYĆ
  • - Zdaniu Boiar Dumnych nie podlegamy poiedziemy tak iako się nam będzie podobało, ale iako baczę szukacie przyczyny nie miły wam pokoy z ktorymesmy są posłani. PiasRel 54v
  • - Ty iáko báczę Osobą się brzydzisz. TwarSDaf 60
atlantowa góra
patrz: ATLANTOWY
atlantowy wierzch
patrz: ATLANTOWY
atlantowskie barki
patrz: ATLANTOWSKI
Ocean Atlantski
patrz: ATLANTSKI
  • - ROzszerzjłá się też wiárá Chrześciáńska y szerzy się vstáwicznie ná Oceanie Atlantskim/ przez Coloniae/ ktore tám wprowádźili/ częśćia Cásztiliani/ częścią Portogálczycy. BotŁęczRel IV 236
  • - WYSPY Oceanu Atlantskiego CANARIAE. BotŁęczRel II 59
brody atlantyjskie
patrz: ATLANTYJSKI
atlański bok
patrz: ATLAŃSKI
ach, ach ,
achach
patrz: ACH, ACH, AH
  • - Ach, ach ! niechciał tego Bog, byście z sobą trwali, A z miłości braterskiey owoce zbierali. GrochWiersze 159
  • - Gdy się zal w serce Człowiecze wkorzeni. Ach, ach, iakosz mnie nie ma z Fundamentu, Mieszac? PotPer 19v
  • - Ach/ ach/ żal się Boże y wspomnieć groza na one dni. BirkRus 17
  • - Ach ách. Ach/ ách/ á cháchá/ są to rzeczy rozne: Ach/ ách/ przymusne/ cháchá bywa prozne. A możeć iedno z drugiego śię złożyć/ Przetożby śmieszkom potrzebá powrożyć. Czy nie wywroći ách/ ách/ z chá chá chuda/ Bowiem tá chuda mawia iák śię vda. Nie chychocże cháchá/ gdy áchách drugi wzdycha/ Gdźie vstąpi chichotá/ tám lichotá lichá. JagDworz Aii
ach niestetyż (niestetyż) ,
ach niestocie ,
ach niestoty ,
ah niestotyż
patrz: ACH, ACH, AH
  • - Ach niestetysz niestetysz tysiąc mizernemu Iuz mi przyndzie na wieki człowiekowi złemu zginąc. KodKon 95
  • - Tak mowi Panujący PAN; kwilicie mowiąc; Ach niestetysz na ten dzień: Bo bliski jest dzień [...] Pański. BG Jk Ez 30, 2
  • - Uwi: ah niestotysz. JaśDict 94
  • - Ach niestoty Vae. SłowPolŁac 1
  • - Ieszczec się ieszcze, y iemu okroi, Dziesięcioletney, ach nie-stocie Woyny. PotPer 21
  • - Ach niestetysz? prawie z tey usługi Trafił z pogrzebu znowu na grob drugi. OblJasGór 58v
ach dla Boga
patrz: ACH, ACH, AH
  • - Jeszcze do tego - prze Bóg! ach! dla Boga! druga straszniejsza uderzyła trwoga. BorzNaw 134
ach pożal się Boże
patrz: ACH, ACH, AH
  • - Niech się prozno nie chełpią z swemi Bohatyry Iakich garść nieopatrznie, ach pozel się Boze Hetman tu na nierowne narazieł poroze. PotWoj 18
ach [...] ach
patrz: ACH, ACH, AH
  • - Ach ktorzy Cie miłowali Iezu ach cie katowali. KodKon 159
  • - Ach moy frasunku, ach nieszczęście moie. OblJasGór 38v
ach niestetyż mnie (sz. zm.)
patrz: ACH, ACH, AH
  • - Panna Marya. Ach niestetys mnie ubogiey sierocie Izem oto została w takowym kłopocie. KodKon 32
  • - Ludgierd zabity? dla Boga a ciało Ach mnie niestetysz kędy sie podziało? OblJasGór 56v
ach mnie
patrz: ACH, ACH, AH
  • - Ach mnie nędzney czemum się ia urodziła/ abo urodziwszy się zaraz nie umarła? SpInZąbMłot 25
  • - Ach mnie y powtore rzeknę ach mnie/ ktory zostawił świat Zakonnik/ a nad ludzi świeckich gorzey się unośi. KalCuda 234
  • - Miły Małzonku, ktos cie tam ratuie? [...] Ach mnie niesczęsney Kiedy bym tam była Zebym mu głowę sama obłozyła. OblJasGór 113
  • - HELAS [...] Ach mnie mizernemu. DanKolaDyk II, 119
ach, ach mnie
patrz: ACH, ACH, AH
  • - Dusza Ach? ach mnie o Boze zywy Coz to za cud tak strasliwy. KodKon 153
ach biada mnie
patrz: ACH, ACH, AH
  • - Ach biada mnie nędznemu, Człowieku strapionemu. ŻabSymf C2
własny chłop (sz. zm.)
patrz: WŁASNY
  • - Anno 1657 [...] niezmierne rabunki, najazdy cierpieliśmy od chłopow własnych naszych. CedrPam 12
  • - Nikomu nie zwykłem bronić wydania własnych chłopow parendo Legi et Iustitiae. RzewKor 39
jak(o) pies
patrz: PIES
  • - Ledwie mi dáli suchy chleb/ y muśiałem (muśiáłám) wodę żłopáć/ jáko pies. VolcDial 21
  • - Wielkie jego dostatki, mowy i postępki Z pokornym podziwieniem od rana do zmierzchu, Tylko nie dokładając, w oczy chwalą, wierzchu, A jako psi do jatki idąc za baranem, Powtarzają: niedługo będziesz wielkim panem! PotWoj1924 22
  • - Ieden Szlachćic gadał publicznie na Pana, lubo nie ukrzywdzony, ni urażony odniego niebył; Przyiaciele owego Pana zbili go, on się Panu skarzy mowiąc: ze mię zbito iako psa. Odpowiedział Pan: Panie Bracie, kto gada iak pies, biją go iak psa. JabłSkrup 17
pies łowczy
patrz: PIES
  • - Piés łowczy węchem śledzący zwierzá ábo ptaká/ iáko ogar/ wyżéł [...]. Kn 693
  • - Canis venaticus [...] Piés łowczy. KnŁacPol 107
pies brytański
patrz: PIES
  • - Do páłásza to było, nie do zębow Pánie Bohátyrze iák pies Brytáński. AndPiekBoh 41
pies angielski
patrz: PIES
  • - Chcąc mieć polowanie do pola par fors podobne, ordynowałem tak po psy angielskie gończe, jako też po pikierów doskonałych w cudze nacje. RadziwHDiar 73
pies wściekły
patrz: PIES
  • - Słowá dobrego Kácerzom nie dáią Oycowie święci/ przyrownywáią ich psom wściekłym/ wężom/ bazyliszkom/ smokom łuskowátym/ sowom/ krowkom/ ktore w gnoiu gmerzą/; żabom/ muchom/ pluskwom/ ktore poki żyią kąsáią/ gdy zdechną śmierdzą/ trędowátym/ piecom nápalonym/ w ktorych chleby Antychrystowi pieką/ koczkodanom/ máłpom/ páiąkom/ prochnowi/ członkom zgniłym/ iászczurkom/ ktore żywot Kościołá Páńskiego gryzą/ centaurom/ to iest chłopobykom/ puchaczom/ onokrotalom/ ábo bábom z klekotkámi/ cyklopom onym/ ktorzy się w iáskiniách Etneyskich y porodzili y pochowáli. BirkRus 33
lecieć jako wściekły
patrz: WŚCIEKŁY
  • - Skoczy Arsina z łoszka bez odziezy. W iedney koszuli, leci iako wsciekła [...]. PotSyl 41
ogień artyficjalny
patrz: OGIEŃ
  • - Inwencya prochu do strzelániá u Chinow naypierwszá od 1700. lát, y nayskuteczniey ognie artyficyálne reprezentowáć mogą ná Powietrzu. ŁubŚwiat 601
  • - Teráźnieyszych Włochow Geniusz pięknie opisał nowy nátur ludzkich speculator Fredro Woiewoda Podolski, w Księdze swoiey Łacińskiey mądrze nápisaney: Vir Consilii: Iż na Woyne, do rożnych konsztow ználezienia, y zrobienia Machin, y ogniow artyficyalnych ostry dźiwnie máią dowcip. ChmielAteny II 702
przez ognie i miecze
patrz: OGIEŃ
wydać ogień
patrz: OGIEŃ
wolny ogień
patrz: OGIEŃ
  • - [...] wtrzeciey pátelli rospuść w occie Gálbán/ y Ammoniák/ nád bárzo wolnym ogniem/ żeby namnieyszego przypalenia czuć nie było [...]. SyrZiel 259
  • - [Perillus] vrobił wołu miedzianego z kárkiem záłamánym/ iż kogobykolwiek w tego wołu włożywszy ná wolnym ogniu męczono/ tedy wołánie iego y nárzekánie miáło reprezentowáć ryczenie wołowe. StarKaz 524
  • - Nie kocham tedy? Ach, do samych kości Wolnym się ogniem spuszczam i topnieję. MorszAUtwKuk 185
bzowe kwiatki
patrz: KWIATEK

patrz: BABIŃSKI
koniuszy babiński
patrz: BABIŃSKI
podsędek babiński
patrz: BABIŃSKI
rzeczpospolita Babińska
patrz: BABIŃSKI
  • - Pan Simon Kopjtinskj powiedział ze był v JP Daniłowica Woiewodj Ruskiego na wigilią j iadł sczukę tak wielką co się w xieniec wlało szteri garce wina [...] przeto Rzeczypospolita babinska dała mu vrząd Bankietnyk Babjnsky. AktaBab 28
sufragan babiński
patrz: BABIŃSKI
urząd babiński
patrz: BABIŃSKI
bednarkę robić
patrz: ROBIĆ
robić bednarstwo
patrz: ROBIĆ
kim jako bydlątkiem robić
patrz: ROBIĆ
dziwy (/z kimś/) robić (sz. zm.)
patrz: ROBIĆ
  • - Co wybuchnęło potym in Publicum co z dobrym Panem robili zadziwy, otym sięnizey napisze. PasPam 233
  • - Ten Francuz, który się był przed dwiema tygodniami obiesił, i po śmierci dziwów robić nie przestaje, z początku bowiem, zaraz pierwszej nocy po obieszeniu, przyszedł był do warty kunickiej około właśnie północka i spytawszy ich o suknie swoje, potem skoczył ku kaplicy i zniknął. SarPam 31
  • - Aże nigdy Koronacyi publiczney nie widzieli Sasi, dziwowali się Ceremoniom, i szpecili Luterania Polaków, mowiąc ze dziwa nie zwyczayne z ich Panem robią - Zona Królewska niechciała z Królem do Polski iechać, niechcąc wiary Luterskiey porzucić [...]. OtwFDzieje 7
hak bednarski
patrz: HAK, HAK, AK
hak katowski
patrz: HAK, HAK, AK
  • - Hak kátowski Harpax ferreus. Kn 221
hak wojenny
patrz: HAK, HAK, AK
  • - Hak woięnny/ Vncus naualis, [...] Manus ferrea. [...] Lupus ferreus [...]. Kn 221
hak dwojzęby
patrz: HAK, HAK, AK
  • - Hak dwoyzęby/ Bidens [...] motyká dwoyzębá. Kn 221
kloc bednarski
patrz: KLOC
koszula befelska
patrz: KOSZULA
koszula chłopska
patrz: KOSZULA
  • - Szołtyszowi snietnickiemu/ wziąłem [...] koszule chłopską, gunię przechodzoną. AktaMusz 1719
oborny bekas
patrz: OBORNY
  • - Iak wiele z Polski stad Wołow idzie w Szląsk [...] ledwo nie 10. albo 12. tysięcy co rok, tych obornych idzie Bekasow. ChmielAteny II 332
bydło oborne (sz. zm.)
patrz: OBORNY
  • - Owiec w doieniu przypilnowáć, ktorych trzy rázy ná dzień według zwyczáiu doić: báránki młode odsadzáć: toż się ma rozumieć y o innym obornym bydle, ktorym pokrzyw dla buynego mleká dodawáć. HaurEk 104
  • - Bydłu w szelkiemu ták Obornemu, Owczárnemu, Chlewnemu, iáko y Stáiennemu dodawáć potrzebá, bo w tym Miesiącu chudnąc zwykło. HaurEk 116
  • - Bydłá obornego przestrzegáć áby nie záchudzáć. HaurEk 88
architekt militarii ,
architekt militaris ,
architekt wojenny
patrz: WOJENNY
  • - Ingenier (albo) architect militarij ktory Mistrzem iest zakładania fortece, a ten ma bydz y Mathematyk. NarArch 39
  • - Architekt Militaris Ingenierem Nazwany. NarArch 79
  • - Atoli bez pracy iuż zkomputowany od Architektow Woiennych wymiar tychże linii następuiaca okazuie tablica. BystrzInfArch G1v
artykuły wojenne
patrz: WOJENNY
  • - Artykuły Woienne y pismo nizey napisane otrąbiono dla wiadomosci wszytkim. PiasRel 22
  • - Wszystkich Artykułow woiennych, tak przerzeczonego, iako inszego porządku przestrzeganie, nie tylko do Rotmistrza albo Porucznika, ale do Chorążego. FredKon 31
  • - Artykuły woienne dla woyska Polskiego opisane przez konstytucyą roku 1609. BystrzInfStat N 2v
  • - Artykuły albo Konstytucye wojenne Hetmańskie, jako od Radziwiłłow Hetmanow, osobliwą maią powagę, tak szczegulnie od Godnosci Twoiey biorą swoię wieczność. ArtWoj 1 nlb.
wojenna akademia
patrz: WOJENNY
  • - Philip Macedończyk syna swego z młodu zaraz w woienney Akademiey do Spraw Ricerskich instruował. KalCuda 20 nlb.
ekonomia wojenna
patrz: WOJENNY
  • - Ekonomia woienna [...]. T III 334
budownictwo wojenne
patrz: WOJENNY
  • - Wielki w tym błąd ludzi pospolitych, ktorzy lada wałmistrza co wał kopie albo co trochę rozmiaru umie, lubo budownictwa woiennego, albo domowe[go] Indzienierem nazywaią. NarArch 79
  • - Architectura Militaris to iest Budownictwo Woienne Albo Obwarowanie Zamkow Miast y mieysc roznych. NarArch karta tyt.
amunicja wojenna
patrz: WOJENNY
  • - 800 palisadow zwieść kazał, tudzież wszelkim dostatkiem zywności, y ammunicyi woienney Garnizon tuteyszy opatrzył [pan Reymić]. GazPol 1735 29 6 nlb
  • - [...] Woyska wielkie Rossyiskie z Amunicyami wielkiemi woiennemi y wiktuałami [...] ustawicznie na Ukrainę masieruią [...]. GazPol 1736 96 5 nlb
wojenny aparament
patrz: WOJENNY
  • - Okręty zapaliwszy ie zbili y zatopili [żołnierze Cezara], a drugie dwa gwałtownym następem ze wszytkim Ludem y woiennym apparamentem wzięli. SzołHist 15
aparat wojenny (sz. zm.)
patrz: WOJENNY
  • - Na wojnę [...] z działmi i aparatem woiennyn, jeżdżą [Polacy]. NiemPam 104
  • - Kazał [Eneasz] [...] zabite[go] trupem bez wszystkie[go] rinstunku y Woienne[go] apparatu armatury Same[go] tylko wiesc. HerbOr 406
  • - Rozumieią iednák niektorzy/ że apparáty Woienne Kufirsztowskie zmierzáią do odebránia Rymberge z rąk Holenderskich. MerkPol 279
  • - Brzmią bębny po miasteczkach; szeleszczą Warstaty Co zywe się w Woienne sobi Apparaty. PotWoj 34
baszta wojenna
patrz: WOJENNY
  • - Máchyná/ vide Ogromna rzécz/ Básztá woienna/ Táran/ Szopá woienna. Kn 378
okręt wojenny
patrz: WOJENNY
  • - Lubo tam iest port Spokoyny y Cichy ale przecię nieprzystępny bo do Samych Bulwarkow okręt wielki woięnny nieprzystąpi Chyba te małe okręty kupieckie Szmagi trzeba tedy do Okrętu wozić się. PasPam 68
plac chałupniczy
patrz: PLAC
plac kościelny
patrz: PLAC
  • - [...] plác kościélny [...]. Kn 306
bankiet nocny (sz. zm.)
patrz: NOCNY
  • - Nowochrzczeńcy y Adámitowie/ [...] záprowádziwszy się ná bánkiet nocny/ świece zgásiwszy/ kázirodztwá płodzicie. BirkEgz 15
  • - Kurwy, Precz z domu! [...] Dano wam wszytko, bodaj was zabito, I popłacono aż po wczoraj myto, I na rozprawie przy nocnym bankiecie Położono was. MorszAUtwKuk 335
  • - Sprawuje Kupido Ten bankiet nocny z twą wolą, Filido. MorszAUtwKuk 338
nocne chmary
patrz: NOCNY
  • - Jasność skrywszy rzewliwie zapłakał [Febus] Tak, iż płacz jego poszedszy w niebiosy Z wierzchu łzom polskiem większej sporzył rosy. Wszędzie się nocne rozchodzieły chmary, Kiedy już króla [Władysława IV] złożono na mary. BorzNaw 79
nocna chmura (sz. zm.)
patrz: NOCNY
  • - Phebus iásny vstępował/ Y chmury nocne/ świátło wyganiáły. TasKochGoff 252
  • - On [Ormus] przyodziany płaszczem nocney chmury Nie zwykłą drogą lud lekki przebrány/ Zdrowo wprowádził miedzy mieysckie mury. TasKochGoff 266-267
  • - Wiárá ś. Kátholicka Rzymska/ prawdziwe słońce iest [...] Mądrość tá księżycem iest; nocne chmury głupstwá/ ktore się przy młodzi wieszáią/ rozbiia. BirkOboz 41
marsowe pole
patrz: MARSÓW, MARSOWY
gromadna audyjencyja
patrz: GROMADNY
  • - Annibal [...] wyprawił jednego poufałego [...] do Kartageny [...] prosto na ratusz [aby] kiedy się rada odprawowała przyszedł i w poszrodku gromadnej senatu i pospólstwa audyjencyjej rzekł: "Posłał mię pilno Annibal". LubSArtDąb IX, 632
altana narożna
patrz: NAROŻNI, NAROŻNY
  • - Gdy [pisarz] go [dekret] zwyczajnym napisze konceptem Tamtej kancelaryjej, z altany narożnej Całym gardłem na miasto obwoła go woźny. PotZacKuk I 582
baszta narożna (sz. zm.) ,
baszta narożnia
patrz: NAROŻNI, NAROŻNY
  • - Juz było duszno Bobowskiemu y w baszcie tey kitaigrodowei narozniey y blisko tego było od niei ustępować naszem. MarchŚcibHist 34v
  • - Obrociła sie Moskwa z oną swoią potęgą wszytką na kwaterę Bobowskiego, ktory trzymał basztę narozńą w kitaigrodzie nad rzeką Moskwą. MarchŚcibHist 34v
  • - Z szańców P. Winterowych u baszty narożnéj od Wisły w zamku, [...], wierzch zbito. DiarKwarKoniec 28
  • - Od tejże bramy do narożnej baszty nad morzem sztakiet albo ostróg wałem osypany. InwPuck 5
armata polna
patrz: POLNY
  • - Czwartego dnia ruszył się marszałek związkowy z Malborga wziąwszy 10 armat polnych z sobą i okupem wielkim skarawszy Malborczanów. OtwFDziejeCzech 79
armatka polna
patrz: POLNY
  • - Dragonia moskiewska [...] razem z piechotą ruszyła się do Kowna. Idąc gościńcem trafiła na uszykowane szwadrony nasze i [...] z armatek polnych [...] dawać poczęła. MatDiar 99
anyż polny (sz. zm.)
patrz: POLNY
  • - Hanyż polny/ Rozdział 12. Carum, Carui, & Caros Feldtkimmel. Wisenkimmich. SyrZiel 413
  • - Nasienie Sniedkowe bywa do chleba pieczenia przydane/ iako Czarnucha/ albo polny Anyż. Kn 1233
  • - Anyż polny/ vide Káruy. Kn 8
bazylija polna (sz. zm.)
patrz: POLNY
  • - BArzo się mylą/ ktorzy Firletki/ álbo polną Bazylią mienią być Trędownikiem. SyrZiel 1411
  • - Bázylia polna/ Rozdział 45. Acinus. Aconos. Ocimastrum. Epimetron. SyrZiel 519
  • - Drudzy ine ziele polne pachniące/ y kosmáte/ á kształt nieiákokolwiek do Bázyleyki [podobne] máiące bydź chcą/ ále y to źle/ ábowiem y to kwiatki miewa: A Bázylia polna (iesli ma bydź wiara Pliniusowi miana) kwiátu nie niesie. SyrZiel 520
  • - Ocymastri. Ocymardus. Rauch Basilien/ Widerstosz. Baziley[!] polney [korzeń]. GuldOn 29
bot.
bazylika polna
patrz: POLNY
  • - Bázyliká polna/ Acinus [...] et Epipetron [...]. Ocimum syluestre, [...] Firlétká płonna/ krowia. Kn 18
  • - bazylika polna, (ocimum silvestre) Feld-Basilien. basilic sauvage. T III 29
  • - Bázyliká polna/ Acinos, herba. Ocymosimilis, lat. Ocymastrum. Wild Basilien. DasHünDict Ooiijv
bot.
bazylijka polna
patrz: POLNY
  • - Tá [zębrzyca] Korzeń ma wielki y soku pełny: Odnożek rzadkich/ ále mocnych y cienkich/ á w środku maiąc sparę [...] iako w Kozłku/ álbo w korzeniu Mydelnice: ktorą też Bázyliyką polną nazywamy. SyrZiel 146
polny bazylik
patrz: POLNY
firletka polna (sz. zm.)
patrz: POLNY
  • - Firletki polne iáko Orybasius pisze [...] stolcámi wilgotności z ciáłá wywodzą. SyrZiel 577
  • - Przodkowie nászy stárzy/ poki báwełnynie mieli/ suchego do knotow firletki liścia vżywáli/ y ztąd Lychnidem/ to iest knotem/ ábo knotownicą/ názwáli Czárnuchę żytną/ ábo Kąkolnice/ niektorzy z poślednieyszych Ziołopisow/ chcą też mieć zá iednę z polnych firletek/ ále mym zdániem nie przystoynie/ gdyż firletki wszystkie prawdziwe/ purguią/ iáko Dyoskorydes y Orybasius świádczą. Tá Kąkolnicá naminiey. SyrZiel 577
  • - Mydelnicá/ ktora v nas roście iest od cudzoziemskiey rożna. [...] Mydelnicą to niektorzy swoyską zowią/ ia Fierletką polną. SyrZiel 621
hetman polny litewski
patrz: POLNY
  • - Interim Consilia Seymowe tamuią się na Prywatnych urazach Pana Słuszki Hetmana Polnego Litewskiego z Panęm Dąbrowskiem Posłęm Woiewody Wilęnskiego. PasPam 283v
hetman polny Wielkiego Księstwa Litewskiego
patrz: POLNY
  • - Deklaracyia [...] dana przez [...] Woiewodę Smolęnskiego Hetmana Polnego w X Litewskiego. PasPam 207v-208
hetman polny koronny
patrz: POLNY
  • - Deklaracyia [...] dana przez [...] Marszałka koronnego y Hetmana Polnego koronnego. PasPam 208
rumianek polny
patrz: POLNY
  • - Ubodzy ludzie zamiast przerzeczonych skorek kwiat rumianku Polnego albo krwawniku (vulgo millefolium) czy w proszku, czy w essencyi niech zażywaią; a doznaią skutku; ia nie tysiąc ludzi temi ziołkami na febrę wyleczyłem. BeimJelMed 163-164
  • - Kwiat rumianku polnego, y krwawniku z sk[o]rką pomaranczową iak herbata zażywany w momencie prawie ratunek przynosi. BeimJelMed 90
polny aminek
patrz: POLNY
  • - Amin. Polny Aminek. Aminek ktory gdy go skostuiesz/ Ięzyk skátuie/ w kram nágotuiesz. OlszSzkoła F2
babka czerwona
patrz: CZERWONY, CZYRWONY, CZERWONY
  • - Pierwsza Babká wiélka/ ktorą [babką]czérwoną zowią. SyrZiel 1129
burdo czerwony
patrz: CZERWONY, CZYRWONY, CZERWONY
  • - Piłeś [...] I anżuł biały, i burdo czerwony, I niefrancuskiej jakoby jagody Słodki frontynjak nie cierpiący wody. MorszAUtwKuk 51
arszenik czerwony
patrz: CZERWONY, CZYRWONY, CZERWONY
  • - Arsenicum album. WeissHüttenrauch. Arszenik biały.[...] Rauschgeel [...] Hüttenrauch. czerwony. GuldOn 40-41
  • - Gdybyś wziął arszeniku czerwonego, y hałunu, a utarł byś to, y zamieszał z sokiem rozchodnikowym, y z żołcią z byka, a namazałbyś ręce swoie, potym wziąłbyś rękami namazanemi żelazo rozpalone, nie upali cię. AlbSekr 328
borówki czerwone
patrz: CZERWONY, CZYRWONY, CZERWONY
  • - Czerwienicá ziéle/ vide Wołowy ięzyk/ et Borowki czerwone. Kn 100
  • - Borowki czerwone/ czerwienicé/ Mącznicá do kordwanu/ Rhus [...] Vitis Idaea rubra, Vrsin. Rhus erythros, Dalecamp [...]. Kn 42
bryzelia czerwona
patrz: CZERWONY, CZYRWONY, CZERWONY
  • - Brasilicum rubru[m] [...] Bryzilia czerwona. GuldOn 32
  • - Rospuść przy ogniu karuk. Vwarz i bryzeliey czerwoney trochę. SekrWyj 54
  • - Weś wody háłunowey [...] námocz w niey tártey álbo strugáney, lubo Bryzeliey czerwoney, lubo drzewá sándáłowego, niech moknie. CompMed 683
bursztyn czerwonawy ,
bursztyn czerwony
patrz: CZERWONY, CZYRWONY, CZERWONY
  • - Wziąć [...] Burstynu/ czerwonego kámieniá/ glinki Ormieńskiey/ Myrtowych iágodek. SyrZiel 303
  • - Bursztyn/ Czerwonáwy bursztyn. Glessum barbara voce dicitur [...] qui ait esse succum arboris pini, rigore aut tempore autumnali concretum. [...]. Kn 54
błonka czerwona
patrz: CZERWONY, CZYRWONY, CZERWONY
  • - Iądro męskie ma iednę parę, [myszek] alias błonká czerwona rzeczone. KirchFac 122
brytan czerwony
patrz: CZERWONY, CZYRWONY, CZERWONY
  • - Brytan czyrwony bez odmiany zowie się [...] Sołtan. ArchRadziw 1638 184, 6
czerwone boty (sz. zm.)
patrz: CZERWONY, CZYRWONY, CZERWONY
  • - W bóciech kowanych czerwonych także jako i chłopi zawżdy chodzą [żony uboższych bojarów]. NiemPam 174
  • - Potym Hosudaryni szła, po moskiewsku ubrana, w sukni po kostki [...] w kowanych czerwonych bóciech. NiemPam 47-48
brewiarz rzymski
patrz: RZYMSKI
  • - Manssionarystowie Czterze ze trzema Skolnemi zwysz Napiszanemi y powinni Spiëwac Officium B V Mariae według opisanego Breuiarza y Mszału Rzymskiego głoszem wdziecznÿm y wyraznÿm Kazdego Roku y dnia ze Mszą S de B V Maria. KomonDziej 120
  • - [Papież Sylwester] Ochrzciwszy Konstantyna Cesarza y pierwsze od niego szczodre fundacye wziąwszy [...] tak miarkował, że iako w Brewiarzu Rzymskim czytać można; ductu caelestis prudentiae, quâ Ecclesiam administrabat to postanowił, ut Clericis copiosis egentes conjungeret, et sacris virginibus, quae ad victum necessaria essent suppeditaret. LeszczStGłos 24
imperium Rzymskie
patrz: RZYMSKI
  • - IMperium Rzymskie [...] rozciągáło się od Oceanu Hibernickiego áż zá Tigris rzekę y od Oceanu Atlántskiego áż do odnogi Perskiey y od Atlantu áż do pusczey Káledońskiey[...]. BotŁęczRel III 65
cesarz rzymski (sz. zm.)
patrz: RZYMSKI
  • - Cesarzow Rzymskich wielkie dzieła Konstantynowa smierc Iak oszpeciła. PasPam 110
  • - Przychodzi mi na pamiec Rzymskiego Cesarza Symbolum. PasPam 273
  • - Iednak Biskupi albo papieze Rzymscy nie w Wielkiey byli animadwersyi, poki Cesarze Rzymscy poganami byli. IntrHist 185
  • - COMBAT naval [...] BITWA, wodna woyna okrętowa ktorą Cesarze Rzymscy zwodzić kazali dla rozrywki. DanKolaDyk I, 321
rumianek rzymski
patrz: RZYMSKI
  • - Weźmi: Kwiatu Bzowego. Kwiatu Kommonicy Włoskiey, albo Flores Melilothi. Kwiatu Rumianku Polnego, Kwiatu Rumianku Rzymskiego, każdego 2. Garści. BeimJelMed 266
  • - Weźmi [...] kwiecia Rumienku Rzymskiego, Melissowego, Máruny [...]. VadeMed 231
pasterska chałupa
patrz: PASTERSKI
  • - Poddani nasi z rozkazania szołtysow i radnych ludzi będą czynić drogi, ścieżki, mosty, pasterskie chałupy. KonDOliwKutrz 72
administracyja sakramentów
patrz: SAKRAMENT
  • - Drugą corkę Czart wydał Simoniam za Kapłany y Prałaty [...] Aby za administracyią sakramentow y pracą około zbawienia ludzkiego/ zapłatę iako naywiększą wyciągali. StarKaz II, 329-330
  • - S. LEO II. obrány Roku 682. postanowił wárować się Simonii w Administrácyi Sakrámentow. ChmielAteny II 152
sakramenta administrować
patrz: SAKRAMENT
  • - Maią ci Zakonnicy facultatem [...]/ że im wolno Parochie trzymać/ y Sakramenta administrować. PruszczKlejn 60
  • - Mieszczanie Tczowscy [...] praedicują i sakramenta administrują. OpisKról 364
  • - Sam [ks. Firlej] tedy nayliższym Sakramenta administrował, do chorych iezdził, lubo w starganym latami y pracami zdrowiu. NiesKor II 161
administrować sakrament (sz. zm.)
patrz: SAKRAMENT
  • - Máią ci Zakonnicy facultatem [...]/ że im wolno Párochie trzymáć/ y Sákrámentá administrowáć. PruszczKlejn 60
  • - Sam [ks. Firley] tedy nayliższym Sakramenta administrował, do chorych iezdził, lubo w starganym latami y pracami zdrowiu. NiesKor II 161
administrowanie sakramentów
patrz: SAKRAMENT
  • - Ile rázy kápłan w grzechu śmiertelnym czuiąc się/ bez żalu y skruchy Serdeczney przystępuie do ádministrowánia sákrámentow świętych [...] záwsze sobie ná piekło zárabia. StarKaz II, 339
  • - Iest y Bráctwo Anyołá Stroża z Odpustámi wielkiemi [...] á Zakonni Kápłáni Páráfiánom w ádministrowániu Naświętszych Sákrámentow pilnie wysługuią. PruszczKlejn 66
kościelne sakramenta
patrz: SAKRAMENT
  • - Kościelny/ adiect. aliter ut Kościélne Sakrámentá/ náuká/ iedność [...]. Kn 306
Sakrament Najświętszy (sz. zm.)
patrz: SAKRAMENT
  • - Sákráment Naświetszy/ [...] Eucharistia [...]. Kn 976
  • - Jest bowiem Naświętszy Sakrament [...] iako Apteka iakaś pełna/ maści/ oleiow/ balsamow/ y zapachow drogich/ ktoremi leczy rany sumnienia naszego. StarKaz II, 41
  • - Chrystus Pan [...] do nas to Kapłanow wszytkich mowi/ abysmy sami godnie do ołtarza iego świętego przystępuiąc/ godnym tylko [...] ten Naświętszy Sakrament rozdawali/ nie iawnym lichwiarzom/ cudzołożnikom/ abo tyranom/ ktorzy do Kommuniey świętey/ tylko dla obyczaiu przystępuią/ aby sie nie zdali bydź Heretykami niezbożnymi/ abo niewiernymi Atheuszami. StarKaz II, 52
  • - Najświętszy Sakrament bierzemy/ nie tym affektem y umysłem abysmy nim posileni/ iako Zbawiciel nasz dla nas y w nas; tak y my w nim y dla niego żyli; ale pono często żebysmy albo ludzkim oczom/ albo [...] prożney o nas opiniey dosyć uczynili. BujnDroga 238
  • - W tey tu Bazylice [S. Mariae Majoris] te są Swięte raritates. 1. Złobek Pana JEZUSA, ktoremu wspaniałą podźiemną Sixtus V. Papież sfundował Káplicę á na wierzchu Tabernaculum ná Náyświęt: SAKRAMENT z brązu wielkim sumptem, ktore 7. Aniołow trzyma, iednemi rękami, á drugiemi świece w dźień y nocy palące się. ChmielAteny II 110
  • - Tu głowne są Relikwie: Laska cudotworna Moyżeszowa, Rozga Aaronowá: W Podźiemney Kaplicy jest Stoł kwádrzasty ná ktorym Zbawiciel nász ostatnią iadł Wieczerzę y Nayśw: postanowił Sakrament, od S. Heleny przysłany. ChmielAteny II 110-111
  • - [...] Obywatele tameczni [Torunia] Akatolicy, Nayświętszy SAKRAMENT w Processyi nie uszánowáli [...]. ChmielAteny II 321
  • - 5to, [czart] na wspomnienie rzeczy swiętych, vg Imienia JEZUS, MARYA, na obecność Relikwii; Obrazow, wody swięconej, dopieroż na obecność S. Ewangelii, Najświęt: Sakramentu, wszystek trzęsie się, wrzesczy [...]. ChmielAteny III 214
sakrament wieczerzy Pańskiej
patrz: SAKRAMENT
  • - Mając w domu Służebnicę cięszko chorującą posłała [pani] po Xiędza, aby ją absolwował y Sakramentem wieczerzy Pańskiey usługował. GdacPan 13
adwent święty (sz. zm.)
patrz: ŚWIĘTY
  • - Náśláduymy w ten Adwent święty tegoż Sámsoná pokutuiącego: obaczył się/ opłákiwał grzech. BirkNiedz 22
  • - Widywálismy Ariánow [...] kiedy weselne gody odpráwowano, Psalmy z sobą spiewáli; a Kátolictwo co? áni Swiętemu Adwentowi, áni postowi nie przepuszczą! MłodzKaz II, 460
Święty Alkoran
patrz: ŚWIĘTY
  • - Skoro powie [wezyr] o Polskiey Woynie swoie zdanie Przypomni co w ich świętem stoi Alkoranie Kędy Machomet Turkom surowem zakazem Zwady ze dwoma broni Nieprzyiacioł razem. PotWoj 29
Biblia Święta
patrz: ŚWIĘTY
  • - Prawdziwsze są oryginały y Pismá Bibliey świętey, ktore oni [katolicy] in Vaticano w Rzymie [...] chowaią. KorRoz 3
  • - Częścią bezbozni a ci od Kaima pochodząc mieszkali po miastach y ci nazywali się w Biblij S.[więtej] Synami ludzkiemi. IntrHist 5
  • - Ktoremi słowámi iásnie naucza Biblia święta/ że nie ieno wszystka ziemiá/ ále y wyspy morzkie Jáphetczykow dziedziną beły. DembWyw 71
Duch Święty
patrz: ŚWIĘTY
Święty Majestat
patrz: ŚWIĘTY
  • - Zaczynamy Szczęsliwie aze [!] Bog po Błogosławi o co dnia dzisieyszego cum toto Clero [z całym duchowieństwem] iego Świętego Prosiłęm Maiestatu. PasPam 232
Najświętsza Panna
patrz: ŚWIĘTY
  • - W dzień Nayswiętszey Pąnny tedy raniusienko poiechałem do Franciszkanow naiąłem Mszą przed S. Antoniem słuchałęm iey. PasPam 280v
Msza Święta
patrz: ŚWIĘTY
  • - Trzeba było w tak wielką Uroczystość Mszey Swiętey, słuchać. PasPam 61
reguła święta
patrz: ŚWIĘTY
  • - WMMPannom y Całemu tutecznemu zgromadzeniu iako Reguły Swiętey Społ kompanki y Duchowney winszuię Siostry. PasPam 282
święta wola
patrz: ŚWIĘTY
święta chwała
patrz: ŚWIĘTY
  • - Nieraz nam Bog da takie sposoby [...] Do iego Swiętey Chwały pomnozenia. PasPam 111
Ewangelia Święta
patrz: ŚWIĘTY
  • - Ku końcowi ma taż Ewangielia ś.: I wtenczas będą się wzajem płakać wszystkie pokolenia ziemi. Coś niemal na ten kształt działo się z onym butnym kątem w górach szląskich około Smitbergu, zaczem nie jedno tameczni opryszkowie wzajem się płakali, ale niemal i wszystek Szląsk [...] lamenty stroił. DembPrzew 120
relig.
Najświętsza Panna Anielska (sz. zm.)
patrz: ŚWIĘTY
  • - Jakosz 6 Augusti poAnielskiey naswietszey Pannie Piątego dnia y Oney poruczywszy się wopieke wyiechałem zdomu day Jezu Sczęsliwie [...]. PoczOdlPam 10
  • - M[iesią]ca Augusta 2 Wdzien naswiętszey Panny Anielskiey Wychodziłem napoiedynek Stanisławem Wołkiem poRucznikiem Ie[g]o M[o]sci Pana lipnickiego [...]. PoczOdlPam 42
areopag Niebieski
patrz: NIEBIESKI
  • - Patryarcha nasz THEODOZY [...] zapozwany stawił się przed Areopag Niebieski. KalCuda 118
argonawa niebieska
patrz: NIEBIESKI
  • - Henricus Macliniensis mowi: iż dla tego Noe uszedł potopu, że korab zbudował na kształ[t] Argonawy Niebieskiey. BystrzInfZup 3 nlb
niebieskie arktyki
patrz: NIEBIESKI
  • - Iedne [opoki] się wynoszą ku niebieskim Arktykom drugie się rozproszą Głębiey. DrobOpow 112
  • - [Ojczyzna] do niebieskich podnioższy Arktykow [wodzów] Niepoprawionym roztrąca upadem. ChrośKon 75
żelazna armata
patrz: ŻELAZNY, ŻELAZNY, ŻELAŻNY
  • - Kto w boju bez żelazney może bydź armaty? RoźOff Lv
żelazne baszty
patrz: ŻELAZNY, ŻELAZNY, ŻELAŻNY
  • - Gdy tedy Elearowie niespodziewanie pod miasto przyszli, [...] co żywo do miasta uciekało, a osobliwie panowie wojacy, w żelaznych basztach, z ciężkiemi muszkietami, ktorych [...] niechcieli wpuścić panowie Opolanie, a owi też szturmem raczej dobywać się do miasta chcieli, aniżeli przed bramą od Polaczków być wysieczeni. DembPrzew 59
boty żelazne
patrz: ŻELAZNY, ŻELAZNY, ŻELAŻNY
  • - Taż samá GALLIA znowu dzieliła się u starożytnych na Galliám Braccatam, od stroiu kosmatego czyli od obowia włosem okrytego rzeczoną; albo od botow żelaznych zbroynych. ChmielAteny II 42
garniec żelazny
patrz: ŻELAZNY, ŻELAZNY, ŻELAŻNY
  • - garniec żelazny. eiserner Topf. houle. T III 364
coć rządzi kogoś
patrz: RZĄDZIĆ
  • - Tak sądzę że bym wiele mogł zaszkodzić gdy by mię moia nierządziła pocciwość. PasPam 184v
ludzki naród
patrz: NARÓD
brać ordynans
patrz: BRAĆ
  • - Miał Generał Montekukuli [Montecuccoli] urazę do Woiewody oto że wszyscy officerowie krola Dunskiego z nowemi werbunkami nie do Niego ale do Woiewody sciągali się y z tąd brali Ordynansy. PasPam 71
żywcem brać
patrz: BRAĆ
  • - Niebrano zywcem nic bo nie było Czasu bawic się tak wielką potęgą Nieprzyiacielską. PasPam 108
  • - Niemcy zas zywcem nic niebrali. PasPam 267
  • - Zywcem ieszcze na tęn czas trudno było brać. PasPam 95v
wziąć (kogo) pod areszt ,
wziąć (kogo) w areszt
patrz: WZIĄĆ
  • - Gdy przybył in adorationem Cara imci, wzięty w areszt, sromotnie jako zmiennik et rem satisfactionis za wzięte od Cara miliony, traktowany źle, do Kijowa zaprowadzony. ZawiszaPam 274
  • - Consul Francuzki rezyduiący w Liwornie wziął w areszt Kapitana tego statku na ktorym transportowano tego momentalnego Krola [Teodora korsykańskiego]. MerkHist I, 19
  • - wziąć kogo pod arest. arretiren [!], gefangen nehmen. arrêter; faire prisonnier. T III 11
chłostę wziąć (sz. zm.)
patrz: WZIĄĆ
  • - Chłostę wziąć/ Dare supplicium alicui de se [...] Dare poenas [...] De tergo vestro dabitur mihi supplicium: Poenas magistro pendes [...]. Kn 67
  • - Se donner, ou Prendre la discipline [...] Dysciplinę czynić, álbo wziąć dyscypliną, wziąć chłostę. DanKolaDyk I, 470
  • - Chłosta. Schmiss/ Hieb mit einer Peitsche. coup de foüet. § chłostę wziąć. [...]. T III 114
wziąć pod wartę
patrz: WZIĄĆ
  • - Kazałem go związac y wziąc pod wartę. PasPam 167v
niech /kogoś/ kat weźmie
patrz: WZIĄĆ
  • - Nieprzyiaciel mey sprawie: Przyiaciel osobie Niech go Kat y z przyiaźnią taką wezmie sobie [...]. PotWoj 176
między dziwy kłaść
patrz: KŁAŚĆ
  • - Między dziwy kłádzie Mędrzec teg[o] ktory się ná złoto nie zápátrza/ toc tedy niewiele tego. BirkNiedz 218
lekko kłaść (sz. zm.)
patrz: KŁAŚĆ
  • - Mynicarz tám rad da zá Ortow Polskich ná przykład 57. Czerwonych złotych 6. zá ktore w Polszcze wźiąć może Ortow 62. tylko bez groszy 2. Co uczyni Taler bez groszy 12. A może zyskáć y więcey. Bo się to tu lekko kłádzie. GrodDysk Giiij
  • - [...] u mnie samego iest koni ze wszystkim 300 a u Imc Pana Wdy kładę lekko koni 400 [...]. CzartListy 5-6
lekce (sobie) kłaść
patrz: KŁAŚĆ
  • - Rustem swojego syna nauczał młodego, By przeciwnika lekce nie kładł najmniejszego [...]. SaadiOtwSGul 23
  • - Iezuići wszystkich Krolow po ty szánuią y ważą/ poki im pożytecżni są: vmárłych lekce sobie kłádą/ że im ninacż przydáć sie nie mogą! SzemGrat 50
bank trzymać
patrz: TRZYMAĆ
  • - Bank trzymać. Banco halten; mit Geld handeln. faire la banque. T III 22
bas trzymać
patrz: TRZYMAĆ
  • - Básistá by nayprzednieyszy, dyszkántem nie záśpiewa, niech każą dyszkáńciście bás trzymáć, depressu nie ma. MłodzKaz IV, 127
jadowity gad (sz. zm.)
patrz: JADOWITY
  • - [...] Skrzele ma niema ryba y zęby y ości Ządła gad iadowity, Bazyliszek w oku Smiertelną ma zarazę w nozdrzach iest u Smoku Wąsz kąsa, a Jesz kole, brzydki Paiąk truie Tnie osa Mrowka, komor y biedna Pchła uje [...]. PotWoj 2
  • - Prości ludzie máią zwyczay że skoro iádowity gad ukąsił záraz nápijáią się swoiey własney uryny y ráne nią obmywáią. PromMed 151
  • - Gadu iadowitego tu dosyć dla słonecznych upáłow. ChmielAteny II 589
ziemski anioł
patrz: ZIEMSKI
  • - Z tey tedy Angele/ abo raczey Ziemskiego Anyoła wziąwszy przykład do pogardy świata [...] dostąpimy łaski od Boga. OkolNiebo 45
[Bydlątko] leśne
patrz: LEŚNY, LEŚNI, LEŚNY, LEŚNI, LESTNY
  • - Z inszych bydlątek domowych/ iáko też y leśnych/ iako y z Báránow/ Kozłow/ Cielcow/ Krow: Kurow/ Páwiow/ Zorawiow Wielbłądow/ Niedźwiedzi Wilkow/ Liszek/ Zubrow/ z Bykow ? Koni dzikich/ mięso przez słábość ciepła przyrodzonego zdrowiu ludzkiemu nie służy. HercBan 31
leśna barć
patrz: LEŚNY, LEŚNI, LEŚNY, LEŚNI, LESTNY
  • - Ktoby pszczoły darł, lub w Szlacheckim domu lub w chłopskim; w ulach lub w leśnych barciach […] taki jako złodziey karany być ma. ArtWoj 196
gruszka leśna
patrz: LEŚNY, LEŚNI, LEŚNY, LEŚNI, LESTNY
  • - Gruszká léśna/ Pyraster [...] Pyrus siluestris. [...] Achras [...]. dicitur & de arbore, & de fructu. Kn 214
  • - Nie rozumieią się zaś per Locustas ráki morskie, od Puszczy S. JANA dalekie y w Xięgach Levitici cap: 11. zakázane; ani się rozumieią gruszki leśne według Bezy mniemania, ani wierzchołki ktoregoś drzewá według suppozycyi Eutymiusza, lecz merè Szaráńcza znáczy się, ktorą żył ten Márszałek CHRYSTUSOW: Przez Mel sylvestre znáczy się práwdźiwy miod, w skałách, iak w ulach przez Pszczoły leśne nánoszony według SS. Hieronyma, y Teofilakta. ChmielAteny II 575
  • - Jeśli Wino ma wsobie wodę, tym docieczesz sposobem, wrzuć gruszkę leśną rozkroioną, ieśli pływa po wierzchu, Wino iest same przez się, purum vinum; ieśli utonie, znak iest roztworzonego wodą. ChmielAteny III 487
leśne bydło
patrz: LEŚNY, LEŚNI, LEŚNY, LEŚNI, LESTNY
  • - Iák dym zniknął: ták on cień leśnego bydłá Y gádzin [straszydeł czarta]. DamKuligKról 279
chłop leśny
patrz: LEŚNY, LEŚNI, LEŚNY, LEŚNI, LESTNY
  • - Las na Ciepielewie wszytek od tej zastawy wolny sobie jmp. stolnik i od używania tych pp. małżonków zostawuje i chłopa tamże w Ciepielewie leśnego, który ma tego lasu pilnować. InwKal I I, 84
bot.
leśny opich
patrz: LEŚNY, LEŚNI, LEŚNY, LEŚNI, LESTNY
  • - Drugi Jáskier iest wielki ábo kosmáty/ ktory leśnym Opichem zowiemy. SyrZiel 874
młynarz leśny
patrz: LEŚNY, LEŚNI, LEŚNY, LEŚNI, LESTNY
  • - Młyn Leśny. Do tego młyna odzywa się Wojciech młynarz Leśny, ktory ma prawo pokazać. OpisKról 17
domowy agresor
patrz: DOMOWY
  • - Aby tak od postronnych jako od domowych agresorów i turbatorów ze wszytkich stron przezornie i fundamentalnie obwarowana [...] [Polska] równo z drugiemi narodami o sobie mówić mogła: nemo me ab hinc impune lacesset. PropKanRzecz 249
bydlątko domowe
patrz: DOMOWY
  • - Nád wszytkie bydlątka domowe/ Koziełká młodego mięso z smáku/ z prędkiey konkokcyey y z zdrowego posiłku/ ma swoie zalecenia. HercBan 29
[budownictwo] domowe
patrz: DOMOWY
  • - Wielki w tym błąd ludzi pospolitych, ktorzy lada wałmistrza co wał kopie albo co trochę rozmiaru umie, lubo budownictwa woiennego, albo domowe[go] Indzienierem nazywaią. NarArch 79
gęś domowa
patrz: DOMOWY
  • - gęś domowa, dzika. T III 371
bydło domowe (sz. zm.)
patrz: DOMOWY
  • - Czemu zwierz dziki ktory iest iednego rodzaiu iednakiey się też farby z drugiemi rodzi? To idzie [...] iż żywność ma iednakową ktora humorow nie odmienia, co się oboie nie trafia bydłu domowemu. TylkRoz 267
  • - Nie tylko domowemu bydłu szkodziło robactwo to, ale leśnemu zwierzu. ZawiszaPam 361
wojna domowa (sz. zm.)
patrz: DOMOWY
  • - Uczyniwszy Pokoy z Moskwą Mizernemi kondycyiami [...] poczynamy [...] woynę domową. PasPam 187v
  • - Roku Panskiego 1665 Roznieciła się Domowa Woyna ex Ratione ze Civis oppressus. PasPam 191v
wczasy domowe
patrz: DOMOWY
  • - o przystastwo widziało mi sie dnięm iednem że to w dobrym bycie [...] Bo mi y wozami [wozy] naładowano takiemi Specyałami iakich Nie w obozie ale przy domowych tylko wczasach zazywaią. PasPam 82
gwałt domowy
patrz: DOMOWY
  • - [...] iuż náiazd postronny zniosłá lecz gwałt domowy iák miarz iey niezbronny/ Ktory Muzy przeyźrzáły nie omylnym okiem/ Zdawna to obiawiáiąc częstem swym wyrokiem [...]. JurkLech A2
wróbel domowy
patrz: DOMOWY
  • - wrobel domowy T III 2620
administracyja wodna
patrz: WODNY
  • - [...] iedna Administracya wodna y Wielkopolska Ceł Koronnych wypłaca wszystko to, co do Skarbu wnoszą Contrahentes. DanOstSwada I, 25
bazylija wodna (sz. zm.)
patrz: WODNY
  • - FIrletkę wodną drudzy wodną Básilią zowią/ dla podobienstwá liścia/ które zsobą máią: ieno to mnieysze/ á przy wierzchu karbowáné. SyrZiel 1301-1302
  • - Firlétká wodna/ bázylia wodna. Erineos, [...] Erinos [...] Ocymastrum aquaticum, Herbariis. Kn 177
  • - Firletka wodna: bazylia wodna. (ocymastrum aquaticum) Art von Basilien-Kraut. espèce de basilic. T III 340
firletka wodna
patrz: WODNY
  • - FIrletkę wodną drudzy wodną Básilią zowią/ dla podobienstwá liścia/ które zsobą máią. SyrZiel 1301
  • - [tytuł] Firletká wodna/ Rozdział 34. SyrZiel 1301
  • - Firlétká wodna/ bázylia wodna. Erineos, [...] Erinos [...] Ocymastrum aquaticum, Herbariis. Kn 176
  • - bazylika wodna, vid. Firletka wodna. T III 29
  • - Firletka wodna: bazylia wodna. (ocymastrum aquaticum) Art von Basilien-Kraut. espèce de basilic. T III 340
bąk wodny
patrz: WODNY
wodna batalia
patrz: WODNY
  • - Chcąc daley rosprzestrzenić granice krolestwa z Sywardem Danij Krolem wodną zwiodł batalią [Wisimir, syn Lecha]. MikSil 233v
żaba wodna
patrz: WODNY
  • - Żábá wodna/ Rana fluuiatilis, rana marina. [...] Rubeta [...] Kn 1355
bot.
bazylika wodna
patrz: WODNY
  • - bazylika wodna, vid. Firletka wodna. T III 29
bukwica wodna
patrz: WODNY
  • - Bukwicá wodna/ trędownik mniéyszy. Ocymastrum [...] Betonica aquatica... Kn 53
król albański (sz. zm.)
patrz: KRÓL
  • - Bellona Bogini Woyny, Koscioł iey był barzo piękny postawiony, odRzymianow w tenczas kiedy Pirrus Krol Albanski, albo Epirocki, do Włoch przyszedł y zRzymem woiował. PotPrzyp 2v
  • - Przez Rzym płynie TYBER [...] od Tyberina Albańskiego Krola, tym názwaná imieniem Rzeka. ChmielAteny II 98
najjaśniejszy król
patrz: KRÓL
  • - Boli mię Miłosciwy Naiasnieyszy krolu Panie M. Miłosciwy Strata ubogiey Substancyiey. PasPam 284v
król abisyński
patrz: KRÓL
  • - W roku 1541. Grádáámet krol tego páństwá/ gdy był po długich woynách/ ktore wiodł z Claudiusem krolem Abissińskim/ poráżony przez Chrystophorá Gámę/ hetmáná Krolá Ianá III. Portogálskiego; z ludem záś y z ármatą/ ktorego był dostał od Seque z Zebir/ pokonał Portogálczyki y Abissiny. BotŁęczRel I 231
  • - A krolowie záś Abisyńscy/ y po dziś dzień ten zwyczay záchowuią/ iż ile rázy wychodzą in publicum, tedy przed nimi krzyż złoty niosą/ y naczynie pełne ziemie. StarKaz 642
aksamit szalony
patrz: SZALONY
  • - Aksamit szalony. Plisch, Plisch-Sammet. peluche; tripe de velours. T III 4
lecieć jak szalony
patrz: SZALONY
  • - Wtym leci iak szalony ochotnik Kozacki za Seret goniąc za naszemi [...]. HistBun 18v-19
czynić jakimś
patrz: CZYNIĆ
  • - Wszystkie CyrkumStancyie czynią mię wolnym. PasPam 145
  • - Moy Panie Bracie nieczyn że mię WSC błaznem. PasPam 163-163v
  • - Przyszedszy tu do Wielkiego Miasta iuz tu znaydę wpotrzebach moich wygodę a was, wolnymi czynię. PasPam 168
  • - Oni Tylko Tatarami a Brancami [wojują] ktorych zynszych nsrodow biorąc akkommoduią do Woyny. Czyniąc znich Anczarow y Szpalirow [Sipahierów]. PasPam 261v
  • - Nie umieietność moia to sprawiła. Ale natura dobrym cię czyniła. PasPam 51
czynić wzmiankę o kims, o czymś
patrz: CZYNIĆ
dzięki czynić
patrz: CZYNIĆ
czynić przynukę
patrz: CZYNIĆ
  • - Gospodarzu czyn przynukę Zołnierzom bądz im rad, niech pamiętaią twoię ochotę. PasPam 202
czynić asentacje
patrz: CZYNIĆ
gesty czynić
patrz: CZYNIĆ
  • - Jéstámi nárabiam/ jésty czynię. [...] Gestu vtor: ago gestum: ago gestum humeris [...] Gesticulor [...]. Kn 246
czynić dzięki /komuś/ (sz. zm.)
patrz: CZYNIĆ
  • - [Faeton] tym się cieszy/ ze wodze pozwolone wziął iuż do swey ręki: Zatym przymuszonemu Oycu czyni dzięki. OvOtwWPrzem 55
  • - Iatez dopiero obaczywszy się y odpocząwszy trochę Poklęknąłęm pierwey dzięki czyniąc Panu Bogu y S. Antoniemu. PasPam 280
nadzieję czynić komuś
patrz: CZYNIĆ
  • - Nádziéię czynię komu / nádziéię dodawam ábo otuchy. Spem alicui facio, do [...]. Kn 457
  • - Nadzieia die Hoffnung [...]. T III 901
dziwy czynić (sz. zm.)
patrz: CZYNIĆ
  • - Bizánczycy/ kuglarzom/ mietelnikom/ co się po powrozie z wysoka spusczaią/ co dziwy iakie czynią/ y kuglarstwa/ połowicę zysku do skárbu kazali dawać. PetrSEk 29
  • - [Czarnoksiężnik] Na lewey ręce tylko puklerz zawieszony Vwiniony w iedwabny pokrowiec czerwony A w prawey Xięgi trzymał, ktoremi straszliwy Nieuwierzone czynił y sprawował dziwy [...]. ArKochOrl 33
cuda czynić (sz. zm.)
patrz: CZYNIĆ
  • - Czynił cudá pożyteczne Chrystus nie ná dziwy tylo/ ále ná pożytek ludzki. BirkNiedz 89
  • - Będzie to tedy ekstraordynaryjna łaska boża, jeśli nie zginiemy na wiosnę. Siła to już mądrych ludzi widzi; ale więcej zaślepionych, którzy rozumieją, że P. Bóg dla nas cuda czynić powinien i że On nas sam obroni. SobJListy 343
  • - [...] cuda czynić na świecie, Jego [Boga] jest robota. Jego palcem Chrystus Pan, Chrystusowym ludzie Czynili, byłli ktory znaczny w jakim cudzie. PotFraszBrück II 11
  • - Cud. *Cudo 1) Wunder, Wunder-Werck [...] un miracle [...] § 1) cuda czynić [...]. T III 162-163
achanów grzech
patrz: GRZECH, GRZECH, GRZYCH
ciężki grzech
patrz: GRZECH, GRZECH, GRZYCH
  • - Za Nayswiętszy Maiestat y Matki iego wylana kropla krwie bynaycięszsze wszystkie obmyie grzechy. PasPam 58
żal za grzechy
patrz: GRZECH, GRZECH, GRZYCH
  • - [Siostra Dominika] włosiennicę y łáncuch kolący ná się włożyłá/ áby miałá zewsząd vpomnienie do pokuty y żalu zá grzechy swoie [...]. OkolNiebo 198
  • - Hortensyia takze bez Spowiedzi widząc iuz Amiliusza bez głowy miasto zalu za grzechy przeklinac poczeła Xiązę Sędziow Orestyllę, Amiliusza Niebo, Boga [...]. HistŚwież 198
relig.
obmyć z grzechu ,
z grzechów obmyć
patrz: GRZECH, GRZECH, GRZYCH
  • - Národźiwszy śię z Zywotá czystego/ Pokázał/ że nas obmył z Grźechu wszego. KancPol 205
  • - Chćiał wielu z grzechow obmyć; ále oni z Judaszem niechćieli. SkibSnop 36
atreowe wrota
patrz: ATREOWY
zdrady Atreowe
patrz: ATREOWY
atrybutum boskie
patrz: ATRYBUT, ATRYBUTUM
  • - Uczestwictwemeś bóstwa; gdy się Bóg w Cię wcielił, Attrybutów ci boskich zapewne udzielił [do Matki Boskiej]. KochOgrTur 23
achatkowy kamień
patrz: ACHATKOWY
  • - [...] na ktorem Achatkowym kamieniu 9 mus swemi instrumentami a dziesiąty Apollo Scytrą był wyryszowany. HerbOr 147
drachma attycka
patrz: ATTYCKI
attyckie słodkości
patrz: ATTYCKI
attycki talent
patrz: ATTYCKI
attycka wymowa
patrz: ATTYCKI
au, au
patrz: AU
  • - De interiectione. [...] Abnuentis: ut au, au. WojnaInst 112-113
audytor roty
patrz: AUDYTOR
  • - Rotae auditor [...] AUDYTOR Roty w Rzymie iest sędzia Trybunału ktory się nazywa Rota. DanKolaDyk I, 149
rada Achitofelowa
patrz: ACHITOFELOWY, ACHITOFELÓW
  • - [Ksiądz Piotr Skarga] sercá dodawał boiáźliwym/ ánimuiąc ich/ áby się tych stráchow Heretyckich/ stárych tych mowię sprzysiężnikow ná złe/ nie bali/ ktorych rády Bog rozprasza iáko Achitofelowym [radom] niegdy vczynił. BirkSkar 13
  • - Tedy dano znáć Dawidowi/ mowiąc: Achitofel jest z tymi/ ktorzy się zbuntowáli z Absálomem. Y rzekł Dawid: O Pánie/ proszę/ obroć w głupstwo rádę Achitofelowę. BG 2Sm 15, 31
  • - Ale jesli się do miástá wrocisz/ á rzeczesz do Absálomá Krolu/ sługą twojim będę: bom był sługą Ojcá twego z dawná/ ále teraz jam sługą twojim: tedy mi obrocisz wniwecz rádę Achitofelowę. BG 2Sm 15,34
  • - A rádá Achitofelowá/ ktorą dawał byłá ná on czás w tákiey wadze, jákoby się kto rádził Bogá. Tákować byłá wszelka rádá Achitofelowá/ jáko u Dawidá/ ták u Absálomá. BG 2Sm 16, 23
  • - Tedy rzekł Absálom/ y wszyscy mężowie Izráelscy; Lepsza jest rádá Chusájego Aráchity/ niż rádá Achitofelowá: Abowiem PAN był postánowił/ áby rozerwána byłá rádá Achitofelowá/ ktora byłá dobra; á ták áby przywiodł PAN złe ná Absálomá. BG 2Sm 17, 14
augsburska, auszpurska konfesyja (sz. zm.)
patrz: AUGSBURSKI, AUSZPURSKI, AUGSBURSKI
auszpurskie dzieło
patrz: AUGSBURSKI, AUSZPURSKI, AUGSBURSKI
sekta auszpurska
patrz: AUGSBURSKI, AUSZPURSKI, AUGSBURSKI
auszpurski zegar
patrz: AUGSBURSKI, AUSZPURSKI, AUGSBURSKI
gwicht auszpurski
patrz: AUGSBURSKI, AUSZPURSKI, AUGSBURSKI
augustowa godzina
patrz: AUGUSTOWY
wiek Augustowy
patrz: AUGUSTOWY
wieniec Augustowy
patrz: AUGUSTOWY
augustianki weneckie
patrz: AUGUSTIANKA
augustianki bose
patrz: AUGUSTIANKA
administrator dóbr królewskich
patrz: DOBRO
  • - Administratorom dobr naszych krolewskich [...] wiadom czyniemy. PasPam 151 r
dobra duchowne
patrz: DOBRO
  • - Woysko rozłozyc brzegięm Podlasza w dobrach Szlacheckich [...] Boiuz krolewskie y Duchowne niemogły Sufficere [wystarczyć] zroynowane od Nieprzyiaciela y od Woyska Litewskiego. PasPam 81
dobra królewskie
patrz: DOBRO
  • - Dzierrzawcom y Administratorom dobr naszych krolewskich. Tudziesz Woytom Burmistrzom y Raycom po Miastach y Miasteczkach wiadomo czyniemy. PasPam 151
  • - Woysko rozłozyc brzegięm Podlasza w dobrach Szlacheckich [...] Boiuz krolewskie y Duchowne niemogły Sufficere [wystarczyć] zroynowane od Nieprzyiaciela y od Woyska Litewskiego. PasPam 81
dobra szlacheckie
patrz: DOBRO
  • - Przyszedł tedy Ordynans od krola do Woiewody aby na Dni Wielkanocne tu Woysko rozłozyc brzegięm Podlasza w dobrach Szlacheckich [...] Boiuz krolewskie y Duchowne niemogły Sufficere zroynowane od Nieprzyiaciela y od Woyska Litewskiego. PasPam 81
nowy Absalon
patrz: NOWY
  • - Kiedy chodzisz po lesie, toć radzę zaiste: Schylaj głowę i mijaj drzewa gałeziste Byś włosami złocistymi, tą głową kudłatą Nie wpadł, nowy Absalon, w gałąź rosochatą. GawBukBar II 134-135
cło nowe
patrz: NOWY
  • - Więc i to efficere mają, aby cła nowe, solne komory, a osobliwe bydgoskie zniesione były. AktaPozn I/1 222
  • - Panowie Administratorowie cła nowego tak ze Akcyzy Reddant swoich expensow y tak że zeby byli sądzoni. PasPam 218
  • - W nagrodę zaś kosztów podjętych około fortec wielgopolskich utrzymania, cło nowe i stare na Wiśle i Nogacie do lat siedem onemu pozwolono, a tak żeby on zaraz prezydia swoje z Poznania, z Kalisza, z Kórnika i inszych sprawdził. JemPam 262
banicja wielka (sz. zm.)
patrz: BANICJA, BANICJA, BANNICJA
  • - Wywołánie z-ziemie/ z-oyczyżny/ Bánnicya wiélka. Odsądzenie czci. Kn 1342
banicja mała
patrz: BANICJA, BANICJA, BANNICJA
  • - Bánnicya máła ábo práwna/ Priuatio vel amissio fori et iudicij, Proscriptio, ignominia minor. Kn 14
banicja prawna
patrz: BANICJA, BANICJA, BANNICJA
  • - Bánnicya máłá ábo práwna/ Priuatio vel amisio fori et iudicij, Proscriptio, ignominia minor. Kn 14
wieczna banicja
patrz: BANICJA, BANICJA, BANNICJA
  • - Najprzód zapisuję z tej sumy, co u jejmości pani Zofijej z Drucka Sokolińskiej [...] dziesięciu tysięcy złotych polskich, na obligu będącej: za którym w prawne wstąpiwszy terminy i wieczna na ichmościów wypadła banicyja, sześci tysięcy złotych polskich: która jegomości panu małżonkowi memu ma należeć wiecznymi czasy. OskATestBork 68
banicja doczesna
patrz: BANICJA, BANICJA, BANNICJA
  • - Strona przeciwna [...] spodziewasię oraz z mego aktoratu przywołania, przy ktorym deklaruie warować locum standi [...] i[e]dnak [...] ponieważ podanych niema Pozwow, na Dekret ImPana Gutczeskiego w Sprawie Siestrzana mego także warował locum standi praevia solucione zapłaciwszy złłch 15 na Banicyą docześną. SapADiar 27
być w banicjej
patrz: BANICJA, BANICJA, BANNICJA
mieć banicją na kogo
patrz: BANICJA, BANICJA, BANNICJA
  • - Gdy Je[g]oMć Xiądz Podkanclerzy declaravit a Throno, irruptit Ślachcic ieden, w głos obijciendo Banitią [...] mówiąc his verbis: Nie możesz WMć declarować, bo mam Bannitią na Wmci. DiarSejm 86
otrzymać na kogo banicją
patrz: BANICJA, BANICJA, BANNICJA
  • - Otrzymał na niego banicyją. T III 22
w banicją wpaść
patrz: BANICJA, BANICJA, BANNICJA
  • - Máią Grymánowie ná wygnánie poyśdź do Cerigo [...] á Qwerynowie do Insuły Corfu; [...] A ieśliby tám nie poszli/ ábo ták długo tám się nie báwili áż do záwárcia między sobą pokoiu/ tedy w bánnicyą wpádną/ á nie będą mogli o zniesieniu iey supplikowáć. MerkPol 135
czapka alembikowa
patrz: ALEMBIKOWY
  • - Lepiey záwiązáć go [szafran] w węzełek, y wpráwić w kápitel to iest czápkę álembikową. CompMed 637
  • - Weś Cynamonu [...] záwini do chustki, włoż do kápitelá, to iest Czapki álembikowey, záłoż drewienkámi dobrze żeby nie wpadł do álembiká y przepal. CompMed 669
ślepa babka
patrz: BABKA
  • - CLIGNE-MUSETTE [...] SLEPA babka gra gdzie ieden w posiedzeniu maiąc oczy zawiązane szuka drugich. DanKolaDyk I, 314
babka wąska (sz. zm.)
patrz: BABKA
  • - Wziąć [...] Bábki ták wąskiey/ iáko szyrokiey: Piołunu [...] po gárści. SyrZiel 83
babka wielka
patrz: BABKA
  • - Pierwsza Babká wiélka/ ktorą czérwoną zowią. SyrZiel 1129
babka mniejsza
patrz: BABKA
  • - Trzecia Bábká mnieysza/ ktorą rádniey Ięzyczkámi zowiemy bo ma listki iáko báranie iezyki. SyrZiel 1129
babka kończata
patrz: BABKA
  • - Weś Ruty [...] Babki kończátey, to iest psich ięzyczkow. CompMed 540
babka szeroka
patrz: BABKA
  • - Co sie pisáło o Bábce szerokiey/ to też rozumieć mamy o wąskiey/ ábo o Ięzyczkách. SyrZiel 1133
arteria wielka
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Zyły pospolite serca są dwie żyły pulsowe iako są: Arterya wielka [...] y Arterya do płucow idąca. KirchFac 31-32
bluszcz wielki
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Bluscz drzewny/ ktory y wielkim y białym zowiemy/ iest bárzo krzewisty. SyrZiel 886
bania wielka
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - ABy w ciągnieniu Muchy nie przeszkadzáły koniom [...] Dostáć liścia bań wielkich, ktore dobrze stłuc w mozdzerzu, y tym sokiem pomázáć koniá. HaurEk 58
żaba wielka
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Żábá ziemna krostáwa/ wiélka. Bufo [...]. Kn 1355
hetman wielki koronny
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Xiązę Dymitr Hetman Wielki koronny umarł. PasPam 257v
bazyliska większa
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Ocymum, Basilicon, Herba regia, Brisilgenkraut Baziliská większa. GuldOn 13
bot.
bazylika większa
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Basilicum, Bázyliká większa [rejestr ziół]. CompMed 20
wielki chłop
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Przy każdem [z dwu starostów] dyaka, to jest pisarza, ma [Wielki Kniaź]. Tych dwu powinność rząd w miasteczkach zawiadywać, miejskie i wszystkiej włości chłopy sądzić, wolą Wielkiego Chłopa albo Kniazia opowiedać. NiemPam 235
brodawnik mniejszy
patrz: MAŁY
  • - DWá są Brodawniki/ mnieyszy y więtszy. SyrZiel 1529
pieczęć mała
patrz: MAŁY
żaba mała
patrz: MAŁY
  • - Żábá drzéwna/ ziélona/ máła. Dryophyta, dryophytes [...]. Calamita [...]. Omnium minima et viridissima. [...] Kn 1355
kasztelan mniejszy
patrz: MAŁY
  • - KASZTELANI Mnieysi olim Drążkowi. Kasztelan Sąndecki. [...] ChmielAteny II 388
auksyliarne wojsko (sz. zm.)
patrz: AUKSYLIARNY
  • - Acz tak kilkokrotną inkursyą nieprzyiacielską, iako też przechodami własnych y Auxyliarnych woysk na Szlaku będąc, extremé prawie zniszczony, widząc iednak in urgenti nesessitate auctionis woyska wszystkich Woiewodztw y Powiatow W. X. L. na Podatek po złotych cztery z Dymu Generalną Zgodę, lub Pospolite ruszenie viritim, lub też pomieniony Podatek in vim eiusdem auctionis woyska deklaruie. KonstLubLit 126
  • - Anno 1710. Zaczęty adversante Fortuna, bo z Prus wyjechawszy, częścią nas ciężkie premebant maligny, że powałem leżeć przyszło; częścią wiadomoście o ruinach w domu, kiedy jedne pozajeżdżali Malignantes, drugie przez auxiliarne wojska funditus zrujnowane. ZawiszaPam 28
  • - [...] upewniamy, iż wszelkie pretiosa Iura Libertatum et Immunitatum tudźież Pacta Conventa dotrzymamy, y nienaruszenie zachowamy, z tym się obowięzuiąc, iż po skończoney iakimkolwiek sposobem woynie Szwedzkiey, zaraz auxiliarne woyska Nasze wyprowadziemy, y nigdy onych w granice Korony Poskiey y W. X. L. niewprowadziemy [...]. KonstLub 90
  • - Nie powinien był żadnym sposobem wchodzić w te traktaty bez króla Augusta i rzeczypospolitéj, jako skolligowany przeciwko Szwecji; ale przecie tyle awantażu miała z tamtego traktatu rzeczpospolita nasza, że już nie mógł car dłużéj w prowincyach królestwa polskiego rozkładać wójsk swoich, które to aż do tego roku, sub specie et nomine auxiliarnych wojsk przeciw Szwedom, przez 14 lat mało co wychodząc z Polski i Litwy, gościły w państwach rzeczypospolitéj, dokąd swoich interessów o naszym chlebie nie wyrobił car z koroną szwedzką, a dopiąwszy swego porzucił nas. OtwFDziejeCzech 335-336
  • - Dnia 4go września, po odprawionej batalii pod Belgradem kędy 180 tysięcy Turków było, z innemi auxiliarnemi wojskami pod komendą Renegata Bonewala Francuza, wojsko chrześciańskie zbite, wiele Generałów godnych tak zabitych, jako i rannych padło z klęską wielką. KronZakBarącz 199
  • - Było in usu Polakom, auxiliarnych WOYSK záciągać in hostem; iako Bolesław Krzywoust Ruskich záżył sił: potym iego Succesores záżyli in suppetias Tatarow, daiąc zá to Honorarium 2. tysiące kożuchow według Piaseckiego: Byli Socii Polákow ná woynách Pruscy Xiążęta. ChmielAteny II 408
  • - Uformowáła się potym BIZANTINORUM RESPUBLICA, Wodzow sobie kreuiąca, Bytynow Páni, krolow Egypskich zá Protektorow, nie zá Panow uznáiąca. Wsprzyiałá też Rzymianom, ná Woynách Sylli, Lukulla, y Pompeiusza, woysk auxiliarnych dodáiąc. ChmielAteny II 455
  • - On siłom nie ufaiąc swoim, od Sołtaná Syriyskiego záciągnął Woyska auxiliarnego pod kommendą Hetmána Sarrákona, co znáczy z Egypskiego ięzyka, Paná Pewnego, utwierdzonego. ChmielAteny II 728
  • - Lubo świadczy Koiałowicz, że TATAROM TAURYKANSKIM KAZIMIERZ IV. IAGELLONCZYK Haná nádał Mendligereia, záco tenże przeciwko Prusom auxiliarne obiecował Woyska [...]. ChmielAteny II 730
  • - Długosz dodaje, że ten Rok dla Polaków był szczęśliwy, bo i pod Tucholą Auxyliarne Niemieckie Woyska znieśli, jako i pod Golubem, także pod Bardowem na Spiszu Zygmunta Cesarza najazd Niemiecki znieśli, według Dług. lib: 2. ŁubHist 52
chiński adamaszek
patrz: ADAMASZEK, ADAMASZEK, JADAMASZEK
  • - Pościel onych [synów] do lat sześciu: dwa materace włosiane [...] kołderka i pawilonik z płotkiem, kitajczane a barziej jeszcze chyńskiego białego adamaszku, który się zawsze prać może, rzecz srodze czysta i trwała. RadziwHDiar 186
architekt królewski
patrz: ARCHITEKT
  • - [...] Architekt Krolewski odebrał ordynans żeby Zamek w Bar Le Duc będący, iako nayprędzey, dla przyszłego Dworu, dla ktorego także kosztowną robią liberią, in perfecto constituat Statu. GazPol 1736 92 6 nlb
figa adamowa
patrz: ADAMOWY, ADAMÓW, ADAMÓW, ADAMOWY, JADAMOWY
jabłko adamowe
patrz: ADAMOWY, ADAMÓW, ADAMÓW, ADAMOWY, JADAMOWY
adamowe znamię
patrz: ADAMOWY, ADAMÓW, ADAMÓW, ADAMOWY, JADAMOWY
adamowa wina
patrz: ADAMOWY, ADAMÓW, ADAMÓW, ADAMOWY, JADAMOWY
adamowa kara
patrz: ADAMOWY, ADAMÓW, ADAMÓW, ADAMOWY, JADAMOWY
serce babskie
patrz: BABSKI
panna babska
patrz: BABSKI
  • - Tam dopiéro poznałem JMciéj Pana Skarszewskiego, ojczyma mego, który mię mile przyjął i zaprowadził do rodzicielki, natenczas leżącéj. A żem kilka lat (jéj) niewidział, pannę babską która natemczas po pokoju chodziła, przywitałem za matkę - z wielkim śmiéchem JMciéj Pana wojnickiego. WierzbKon 133
[Serce] chłopskie
patrz: SERCE
  • - Bo ta [miłość] serce szlacheckie uczyni z [serca] chłopskiego, Ale w [serce] chłopskie obracać nie ma szlacheckiego. ArKochOrlCz III 24
,

patrz: SERCE
chętliwe serce
patrz: SERCE
  • - A nie tylko sam ia/ ále wszytek ludzki narod/ ktory ia teraz/ ile iest ze mnie obiętośćią chętliwego i życzliwego sercá mego ku tobie prostuię/ i tobie ná ofiárę chwały ofiáruię. DrużbDroga 267
  • - Nie ták dwornym uchem głośney nowiny echo, jáko uprzeymość bráterską chętliwym przyimuję sercem. BystrzPol A5v
koniuszy babiński
patrz: KONIUSZY
podsędek babiński
patrz: PODSĘDEK, PODSZETEK
biskup sufragan
patrz: SUFRAGAN
  • - Iey Mosc. Pani Teresa Tarłowna Małzonka iego Narodziła, Syna, imieniem Karola, Franciska, Salesiusa, Franciska Xauerego y Iozefa w Krakowie w Pałaczu swoim, Ktorego Krzcił PrzeWielebny IMXiądz Kazimierz Łubinski Biskup Heraklyski Suffragąn na ten czas Krakowski. KomonDziej 228-228v
rodzaj bzowy
patrz: RODZAJ
rodzaj bydlęcy
patrz: RODZAJ
błotnik solny
patrz: SOLNY
  • - Błotniká solne[go] przysposobić, dla Owiec, krochmal robić. HaurEk 113
wężownica architektonicka
patrz: ARCHITEKTONICKI
strzelba architektońska
patrz: ARCHITEKTOŃSKI
prawo arendowne
patrz: PRAWO
  • - [...] Poddubie [...] prawem arendownym ode mnie danym jegomość pan Symeon Karol z Kozielska Ogiński, miecznik WXL, podkomorzy województwa witebskiego trzyma [...]. NieszWFalsTestBork 85
  • - Prawo mi zaś dał Roczne od siebie arędowne do w zwyż specifikowanego terminu. SapADiar 98
prawo burgrabskie
patrz: PRAWO
prawo angielskie
patrz: PRAWO
  • - Wtedy Maryę Sztuartę Krolową Szkocką, poddani z zdrády Angielskich Heretykow, iako by męża zabiła, wzieli do więzienia: Iey Elżbieta Krolowa Angielska do siebie wokowała, pod protextem przyiaźni do cięższego dała więzienia, nawet Kapłána iey dla Nabożeństwa nie pozwalaiąc: y choć Krolowa Prawu Angielskiemu nie podległa nigdy, choć o to prosiłá, do rozmowy z Elżbietą nie przypuszczona, potym ściętá zroskazu [!] Elżbiety. tyranki na Wiarę y na ludzi. ChmielAteny IV 113
prawo duchowne
patrz: PRAWO
  • - Duchownemu práwu kogo oddáć. De reo secundum infulas pronuntiare; [...] reum animadversioni Pontificiae permittere; legibus civilibus eripere, et Pontificiis dedere, [...]. Kn 153
  • - Naprzod prawu duchownemu należy sąd rozeznać roznicę około wiary S. Chrześciiańskiey o Heretykach y Schismatykach bluźniercach Bożych i Apostatach. WisCzar 10
  • - Prawo Duchowne. das geistliche Recht. le Droit Canonique. T III 285
udawać się do prawa
patrz: PRAWO
prawo boskie
patrz: PRAWO
prawo boże
patrz: PRAWO
prawn.
prawo białogłowskie
patrz: PRAWO
  • - Starostwa nie Grodowe i wszelkie Królewszczyzny może Król rozdać nie Possessyonatom, ale zasłużonym i podpadać mogą Prawu Białogłowskiemu. ŁubHist 153
len azbestowy
patrz: AZBESTOWY
  • - LIN [...] Linum [...] Pliniusz Len troiaki wspomina to iest pierwszy Asbestowy niezgorzysty ktoremu ogień nie szkodzi, drugi Len bissiorowy bardzo przedni y cienki, trzeci zwyczayny z ktorego płotna robią. DanKolaDyk II, 205
azbestowy papier
patrz: AZBESTOWY
  • - Azbestowy pápier w ogień wrzucony nie gore. BystrzInfElem S4
płótno azbestowe
patrz: AZBESTOWY
  • - [...]płutno azbestowe zásmolone prania niepotrzebuie, w samym ogniu białości nábywa. BystrzInfElem S4
awulsja dóbr
patrz: AWULSJA, AWULSJA, AWULZJA
  • - Ciż IMć pp. posłowie nasi nie przepomnią rekomendować J. Kr. Mci i całej Rzptej znaczne straty przez awulzyą dóbr w województwie bracławskiem, podolskiem będących [...]. LaudaHal24 1676 404
awernowe gady
patrz: AWERNOWY
  • - Buławo Herkulesa, od której zamachu Samego, Awernowe gady giną z strachu. KochOgrTur 37
awernowa osiadłość
patrz: AWERNOWY
  • - Nie tu kres, w awernowe zaszła osiadłości niezgraniczona nigdy granica Miłości. WieszczOgródGur 93
awernowa otchłań
patrz: AWERNOWY
awernowy zbiór
patrz: AWERNOWY
awerojska Scylla
patrz: AWEROJSKI
ręczna strzelba
patrz: STRZELBA
koronne archiwum
patrz: ARCHIWUM, ARCHIW
  • - Kommissarz [...] do konnotacyi przywileiow w koronnym Archiwum [...] Do Stobnickiego kościoła przydał pewne grunta, co approbowała Konstytucya 1678. NiesKor II 24
charcię angielskie
patrz: CHARCIĘ, CHARCIĘ, HARCIĘ, CHARCZĘ
  • - Charciąt Angielskich [...] No 3. ArchRadziw 1638 3, 388
od Adama
patrz: ADAM, ADAM, JADAM
  • - Nie od Noego? niech Herb, kładzie od Adama. Lepszy nowy, komu go Cnota nada sama. PotPocz 51
  • - Brykamy pyszno i rezolutnie [...] w pretensyjach Bóg wie jak dawne, ledwo nie od Adama układamy zasługi. MałpaCzłow 283
do Adama
patrz: ADAM, ADAM, JADAM
  • - Kiedy bysmy mieli Do Adama samego przodkow naszych szpyrac Od nas wspak poczynaiąc znalezlibysmy tam szewcow krawcow Stelmachow y Garbarzow ba y Co gorszego. OpalKSat 73
adam niebieski
patrz: ADAM, ADAM, JADAM
  • - [...] przez Máryą Pánnę naświętszą/ przyszedł Adam on niebieski ná ziemię. BirkOboz 17
wtóry Adam (sz. zm.)
patrz: ADAM, ADAM, JADAM
  • - Bo jako z boku Swego otroku Ewa jest wzięta, Tak też z wtórego Adama tego Cerkiew prześwięta. KochChrysTur 102
  • - Przez łáskę Páná Christusowę, y zásługę śmierći iego, bywamy wyáwieni od grzechu pierworodnégo, á iáko śmierć przez pierwszégo Adámá pánowáłá, ták przez wtórégo żywot, y spráwiedliwość. BW Rz 5 streszcz
zboże chałupne
patrz: CHAŁUPNY
rola chałupna
patrz: CHAŁUPNY
chałupne odrabiać ,
chałupne robić
patrz: CHAŁUPNE
  • - Do częsci jmp. Linowskiego dostaje się Maci Perek Kmieć, [...], Marek półrolnik, Janek i Jędrzejka wdowa, chałupne robiący. InwKal I 425
  • - Mieszka w tejże chałupie Paweł kaczmarz, syn kowalski. Chałupne odrabia na pańskim. InwKal I 484
  • - Siódma [chałupa] dwoista, stara, [...] W której mieszka Jakub garncarz ch[a]łupne ręczną robotą odrabiający. InwKal I 507
rola chłopska (sz. zm.)
patrz: ROLA
  • - Boianecki nazualsie [...] chłopski Syn z Boianczyc Liesienia chlopa syn u Dobczyc, na podgorzu ma Szpłachec chłopską rolią. TrepNekLib 34
  • - Mieszkał Ian we wsi Amfisgranie u Iedrzeiowa folwarczek tam miał od opata Iedrzeioskie[go] na chłopski roliey bel tam y A 1633. TrepNekLib 94
  • - We wsi Kamieniu tylko chłopów jest osiadłych 5, którzy z nich każdy siedzi na całym źrzebiu, a insze role chłopskie odłogami leżą. InwKal I I, 86
asturyjski książę
patrz: ASTURYJSKI
ardeński las
patrz: ARDEŃSKI
trzymać arendę, arendy
patrz: ARENDA, ARENDA, HARENDA
  • - Arendá/ [...] (vt Trzymam árendę, biorę z árendy [...]). Kn 9
  • - Żaden obcy/ iákiego stanu y godności bydź może/ nie będzie mogł [...] długie Arendy do czwartego Pokolenia [...] trzymáć. MerkPol 93
  • - Kostka Napierski [...] Czorsztyn Ząmek przy Graniczy Wegierskiey był opanował Vbiegszy Arendarza Zyda na ten czas Arende był w tymze Zamku trzymał. KomonDziej 148
ustny addytament
patrz: ADDYTAMENT
  • - Tam [u króla] po przywitaniu była konferencyja circa expeditionem jmp. starosty chełmskiego dla dania ustnego addytamentu do tej instrukcyjej, którą w Warszawie dawno odebrał. SarPam 54
armasz wielki
patrz: ARMASZ
  • - Armasz wielki, do jego dyrakcyjej [!] należą tuje, albo buńczuki tureckie [...] On z dekretów i śmierć egzekwuje, dlatego słusznie może się nazywać po polsku instygator. CosHistCzam 301
  • - Urzędy ziemie wołoskiej [...] Armasz wielki, ciemnice pod jego rządem. On egzekwuje śmierci przez dywan nakazane. Chorągwie, buńczuki pod jego staraniem. CosHistCzam 301
fontanna aretuska
patrz: ARETUSKI
publiczna adhortacja
patrz: ADHORTACJA
  • - Na publiczney do Studentow adhortacyi mawiał [Arcybiskup Karnkowski]: Te ręce kiedyś w piecu paliły, teraz Krolow maszczą y korony im na głowę kładą. NiesKor II II, 484
matka bezmężna
patrz: MATKA
koligat z matki
patrz: MATKA
duchowna matka
patrz: MATKA
  • - duchowna (chrzestna) Matka [...] marreine. T III 285
krewny z matki
patrz: MATKA
matka Boska
patrz: MATKA
bot.
fiołki Matki Bożej
patrz: MATKA
  • - Viola Medica, [...], Viola Mariana [...]. Kn 176
matka Boża
patrz: MATKA
antiocheński patriarcha
patrz: ANTYJOCHEŃSKI
ojciec bernardyn-reformat
patrz: REFORMAT
ojcowie reformaci
patrz: REFORMAT
andegaweński książę
patrz: ANDEGAWEŃSKI
bezzakonny Judasz
patrz: JUDASZ
dań albo wina od bezżeństwa
patrz: DAŃ
dań albo wina od bezżeństwa
patrz: WINA
wina burmistrowska
patrz: WINA
wina bykowa
patrz: WINA
generał adiutant
patrz: ADIUTANT
armatny generał
patrz: GENERAŁ, GIENERAŁ, GENERAŁ, JENERAŁ
generał artyleryi
patrz: GENERAŁ, GIENERAŁ, GENERAŁ, JENERAŁ
generał wojsk ,
generał wojska
patrz: GENERAŁ, GIENERAŁ, GENERAŁ, JENERAŁ
  • - Iest tedy pierwszy [list] w ten sens. Stephan Na Czarnczey y Tykocinie Cz[ar]niecki Woiewoda Zięm Ruskich Generał Woyska Io kMSCi. PasPam 161v
administracyja skarbu
patrz: ADMINISTRACJA
  • - Administracyę skarbu wielkiego księstwa litewskiego oddano p. Pociejowi i p. Wołowiczowi. ZawiszaPam 222
administracyja celna
patrz: ADMINISTRACJA
  • - Żeby Scartahelli áni plebei do żadnego Officium Skarbowego et nominatim Pisarstw Skarbowych, ádministracyi Celnych, Zup, Myt, Komor przypuszczani nie byli. DanOstSwada I, 23
administracyja sprawiedliwości
patrz: ADMINISTRACJA
  • - Securitatem internam; [...] zawisła na iedności w radach, na exekucyi praw [...], na subordynacyi Przełożonym, na administracyi sprawiedliwości. LeszczStGłos 10-11
administrator skarbu koronnego
patrz: SKARB
  • - My [król Zygmunt III] taką deklaracyją naszę wszem urzędom [...] dawamy, aby takowe podatki składnego i czopowego [...] do administratora skarbu koronnego [...] oddawane były. AktaKrak II/1 41
duchowne skarby
patrz: SKARB
  • - Pan Bog [...] názwány iest Bogiem dla tego że nas bogáci/ y duchownymi skárbámi/ ábo łáskámi niebieskiemi ná duszy/ y doczesnemi dostátkámi ná tym świecie. StarKaz II, 354
komora celna (sz. zm.)
patrz: CELNY, CELNY, CZELNY
  • - Pánowie kupcom [...] z tą kondicyą woły záprzedáią/ że ie zá gránice powinni przez sługę swego wystáwić/ y przez komory celne wolno cłá nie płacąc przeprowadzić. StarPopr 137
  • - Drugi brat ie[g]o Woyciech tesz Brzeskim zowiesię ktory trzymal w Dukli celne komory od Wina. TrepNekLib 41
  • - Toz było za IM Pana Iana Franciszka Omanskiego, Podstarosciego Zywieczkiego, y tey komory Czelney Piszarza. KomonDziej 196v
pisarz celny
patrz: CELNY, CELNY, CZELNY
  • - Tegoz Roku Obraz do Noszenia Braczki Naswiętszey Panny Mariey (ktory Xiądz Walenty Hulicius darował) Slachetnmy Pąn Maciey Kantorowski Pisarz Celny IKM na Komorze Zywieckiey [...] reformował. KomonDziej 139v
administrator cła (ceł)
patrz: CŁO
  • - Panowie Administratorowie cła nowego takze Akcyzy [...] zeby byli sądzeni. PasPam 218
  • - Owego Szlachcica zabrawszy do Sądu tego Administratora Ceł przyprowadzili. HistŚwież 224
  • - Urodzeni administratorowie cełł [...] szlachtę rodowitą et bene possessionatos maią mieć za Pisarzow, na komorach y przykomorkach. VolLeg VI 60
sprawiedliwość boska
patrz: SPRAWIEDLIWOŚĆ
sprawiedliwość boża
patrz: SPRAWIEDLIWOŚĆ
administrowanie sprawiedliwości
patrz: SPRAWIEDLIWOŚĆ
  • - Rzeczpospolita obmyśliła żydom, Jurisdykcyą, dla administrowania spráwiedliwości przez Jchmość Pánow Podwojewodzych, á Kátolikow Poddánych, ná niedyskretney dyskrecyi Pánow własnych zostáwiła, y wiele Konstytucyi iest, augendo prerogatywy żydom, á cokolwiek zaś ich iest, o Katolikach Poddanych, wszystkie in aggrevationem ich są formowáne. GarczAnat 130
bydło drobne (sz. zm.)
patrz: BYDŁO
  • - Tákże wszystkie dziesięciny/ z rogátego bydłá y z drobnego bydłá/ wszystkiego co przechodzi pod laską pásterską, káżde dziesiąte/ będzie poświęconePánu [!]. BG Kpł XXVII, 32-33
  • - Już ja więcej czabanów rogatych na wasze Ani bydła drobnego nie pożonę pasze. ZimBSiel 133
bydło paktowe
patrz: BYDŁO
arendarz czopowego
patrz: ARENDARZ, ARENDARZ, HARENDARZ
  • - Uważając słuszną prośbę panów arendarzów czopowego województwa naszego krakowskiego, zaleciliśźmy serio panom posłom, aby gorącą instancyją do J.K.M. na niem[i] wnieśli. AktaKrak II/1 14
kontrakt arendowny (sz. zm.)
patrz: ARENDOWNY
  • - Przy ktorym kontrakcie Arędownym zadney sypki y Sufficiency dla wiktu nie pozwolono a przeto rezyduiąc za Rozkaze[m] Imsci [Dobrodzieja] w Dąbrownie przez Niedziel Iedynaście kosztowało mię Talerow bitych 250. SapANot 6
  • - [...] jeżeli anticipować zechcą Summę na dalsze trzyletnie Arędowne kontrakta, gdy krol Imsc przymie Summę podług konwencyi z nami postanowioney podczas Seymu Grodzienskiego. SapADiar 1
  • - Odiechał ImX Theolog do Dereczyna dla podania ImPanu Orzesce Woyskiemu Pinskiemu Maiętności Iezierniey y dla Podania Dereczyna ImPanu Bułharynowi Prawem zastawnym wzięcia oraz od ImPa[na]Bułharyna kontra ktu na Rok Arędownego. do Roku 1731. SapADiar 99
  • - Tymczasem Zabiełło, marszałek kowieński, otrzymał od Fleminga, podskarbiego wielkiego W. Ks. Lit., kontrakt arendowny na Rzeczycę Pociejowską in contiguitate z Czemerami będącą.. MatDiar I, 363
  • - Ujął się mocno hetman za marszałka kowieńskiego i tak te oskarżenia dissipavit, ale podobno prawdziwe to było doniesienie, bo marszałek kowieński, lubo sam przede mną twierdził, że Rzeczycę Pociejowską, dobra w województwie brzeskim lit. leżące, kontraktem arendownym od Fleminga, podskarbiego lit., trzyma i pieniądze mu corocznie płaci, jednak się to potem pokazało, że darmo trzymał. MatDiar I, 450
suma arendowna (sz. zm.)
patrz: ARENDOWNY
  • - [...] E winkuiemysię panu Stefanowi Nurkiewiczowi y Małzoncedzieciom tak y sukces sorom Ich obowiązuiąc się Namaiętnosciach naszych własnych [...] przez nas samych kupnych zastawnych Arędownych sumach [...]. DekrŻmud 45
  • - Iednák w tych máiętnościách ktore są w Arendách/ nie do Arendarzow/ ále do rąk Dziedzicow/ te podatki oddawáne będą/ ponieważ Dziedzicom sámá wypráwá (iáko się wyżey rzekło) incumbet, Arendarze záś, tylko od summ Arendownych/ dáwáć będą do Powiatu pewne składki. FredKon 49
  • - [...] Kommissarzow przytym naszych, tak do podziału Woiewodztw, iako y między obywatelami samemi, lubo intratą tego Starostwa dzierżaw, lubo summą arendowną abo zprzedaną quorum interest, naznaczamy, także na spisanie inwentarza intraty y powinności poddanych Starostwa Krosińskiego: między ktoremi Kommissarzami maią bydź dway obywatele Ziemi Sanockiey naznaczeni [...]. VolLeg V 39
list arendowny
patrz: ARENDOWNY
  • - Dałem list arendowny Janowi Kuczyńskiemu na arendę w karczmie w Strubce będącej. ChrapDiar II 338
kontrakt chłopski
patrz: KONTRAKT
  • - Accidens podstarościego [...] od kontraktu 3-letniego, chłopskiego na posiodłowisko [gr.] 18. InwPuck 134
siedzieć pod aresztem
patrz: ARESZT, ARESZT, AREST
  • - W Koszycach siedziałem pod aresztem za to, żem chciał uciec z między haydukow. AktaMusz 61
trzymać (kogo) w areszcie (sz. zm.)
patrz: ARESZT, ARESZT, AREST
  • - Sapiezyńskie Woyska zniesiono, Syna Hetmańskiego Koniuszego Litewskiego (: który był Generałem w Cesarskim Woysku) wniewolę Szlachta wzięli, i w areszcie przez noc trzymali. OtwFDzieje 59
  • - Syn naystarszy po Oycu, lub Brat po Bracie, do tych czas w areście trzymany, zaraz sekretnemi do Saraiu wpada ścieszkami, Tron osiada, Cesarzem proclamatur. ChmielAteny II 479
  • - Jesliby ten Poseł był Fecialis, to iest woynę Porcie wypowiadaiący, bywa zatrzymany, y częstokroć trzymany w areszcie. ChmielAteny II 492
otrzymać po kogo areszt
patrz: ARESZT, ARESZT, AREST
  • - Zanioszy na urzędzie dwornym Zamkowym nań skarge, otrzimał poń areszt i citationem peremptoriam, wte słowa. VorLetSkarb 72
zatrzymać co aresztem
patrz: ARESZT, ARESZT, AREST
  • - Z Hagi 4. Ianuarij, 1661. POseł fráncuski potrzebuie po Stanách tutecznych/ żaby [!] Okręt zápłácili ktory vtonął/ máiąc tę rácyą/ że nie potrzebnie Arresztem swoim go zátrzymawszy/ dáli do tej szkody przyczynę. MerkPol 63
Arg stooki ,
Argus stooki
patrz: ARGUS, ARG
  • - Bylić po prawdzie i są jeszcze głowy, co ten mądrymi leczyli wrzód [to, co złe w życiu publicznym w Polsce] słowy, lecz on to [ksiądz Biernat Maciejowski], jako z wieże stróż wysoki i jako Argus zoczył wprzod stooki. MiasKZbiór 298
  • - Nie wszystkim za granice w obce horyzony Trzeba kogo przynajmniej w domu do obrony, Gdzieby jako z egiptskich piramid wysokich, Latarnie Neronowej i Argów stookich, Dochodziły potrzebne ojczyzny przestrogi: Co Szwed myśli, co Wejmar. TwarSRytTur 77
  • - Jak Argus Stooki patrzali Wszyscy zołnierze co na murach stali. OblJasGór 140
stogłowy Argus
patrz: ARGUS, ARG
  • - Swiata ia radzę zażywaycie młodzi: Nie iest iedno dziś/ a co ma bydź potym/ Stogłowy Argus niechay myśli o tym. TwarSDaf 28
Argus tysiącooczy
patrz: ARGUS, ARG
  • - Bo chocby dwoygłowy Ianus: chocby storęki Bryareus nowy Chocby Argus Hetmanił im Tysiącooczny Gdy Żołnierz nieposłuszny, albo nie ochoczy Nic dobrego nie sprawi. PotWoj 154
stooczny Argus
patrz: ARGUS, ARG
  • - Ták záostrzyli Zoilowie zęby, iż plus quam Theonino dente, nie ták przegryzują, jáko cudzą płatáją poczćiwość przezornieysi nád stoocznych Argusow censorowie, choć w sámym słońcu upátrują mákuły, y przed drugiemi udáją, co sie im przywidziáło; BystrzPol F2
  • - Ná przyszłe rzeczy są sto oczni Argusowie, á przez to każdą rzecz oni maią zá poderzáną, dla tego ostrożni. ChmielAteny II 698
niedziela adwentnia
patrz: ADWENTNI
  • - W ktoryszto Czas niegodzi śie sławnie wesela odprawiać? Odp. Od pierwszey Niedziele Adwentniy aż do trzech Kroli/ a od Popielcowey Strzody przez cały Post aż do Niedźiele bialey po Wielkiynocy [...]. HackPraw 377
koronny areopag
patrz: AREOPAG
  • - Trzymasz w Koronnym plac Areopagu sprawiedliwości miarkuiący szale. ChrośZbiór ded. 4
kondemnata aresztowana
patrz: KONMDEMNATA
arfa Dawida ,
arfa Dawidowa
patrz: ARFA, ARFA, ARFIJA, HARFA
  • - Pódźmy do arfy stąd Dawidow[ej]; acz to przebieżeć krótkimi słowy, czym on wiersz jako czerwoną różą potrząsnął, trudna, lecz te, co wróżą o śmierci Jego, rytmy wspomni[j]cie: i jako jawne na krzyż przybicie i ostre groty on wymalował. MiasKZbiór 123
  • - Arfo Dawida, która ulżyć umiesz troski Tamta Saulowy, a Ty [Maryjo] gniew odpraszasz boski. KochOgrTur 136
  • - Na radle gra [diabeł], by na Arfie Dawidowey piękna muzyka. WisCzar 78
głośnotworna arfa
patrz: ARFA, ARFA, ARFIJA, HARFA
  • - Z nimi usiadszy blisko askrejskiej fontanny, Na głośnotwornej arfie waleczne hetmany, Nieużyte bojary, hardomyślne grofy Wychwalał [Febus], zawiązując gładkim rymem strofy. ZimSRoks 12
złotostruna arfa
patrz: ARFA, ARFA, ARFIJA, HARFA
  • - Wstań z ciemnej truny Do złotostrunej Arfy, Dawidzie: Bo z twej już idzie Potomek biodry, zbawieniem szczodry. MiasKZbiór 58
arfa Dawidowa
patrz: ARFA, ARFA, ARFIJA, HARFA
  • - HERB HIBERNII samey iest ARFA DAWIDOWA na polu błękitnym. ChmielAteny II 285
stroić harfę
patrz: ARFA, ARFA, ARFIJA, HARFA
  • - Stroię lutnię/ hárfę [...] Intendo testudinem numerose: Intendo neruos modulate: contendo fides ad concentum. Kn 1075
arfista pański
patrz: ARFISTA, ARFISTA, HARFISTA
  • - Ten troski nie znał/ kogo oná [kobza] uweseli. Y po grzebieniuć słyszę komu iest wesoło [...] Arphistá páński Muzyk niech się też ozowie/ Y po tym [Dawidzie] kiedyś w plęsy chodzili Zydowie. MorszHRoz B4v
  • - Także z mądrych magistrow naszych mąż wsławiony Nauką [Barlaam], iako z iakiey wysokiey ambony Też pieśń z Arfistą Pańskiem, gra. DamKuligKról 108
argenteryja stołowa
patrz: ARGENTERIA, ARIENTERIA, ARGENTERIA, ARGIENTERIA, ARGONTERIA
  • - Skarby w monecie i srebrnej i złotej, Argenteryje stołowe chędogie [...] I który pyszny wschód wymyślał zbytek, Ten chrześcijański żołnierz zabrał wszytek. KochWiedTur 30
generalny administrator (sz. zm.)
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Sekretarz Krolowey [...] był Generalnym Panstwa Zywieczkiego Administratorem. KomonDziej 125
  • - Iz IMPąn Alexander Drozdowski Podstoli Braczławski a Administrator Generalny Panstwa Zywieczkiego Namowił był P. Andrzeia Czyzowskiego [...] azeby [...] ten Dom Stargował. KomonDziej 202v
administrator biskupstwa
patrz: ADMINISTRATOR
  • - [...] pokazywałem tez List od JmX Gosiewskiego administratora Biskupstwa Wilenskiego [...]. SapADiar 77
administrator ekonomii ,
ekonomijej administrator
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Wetknąłem [pozew] we wrota dworu [...] Iasnie wielmozne[go] P. Je[go] MSci Kazimierza Lehona Lehonowicza Sapiehi Podkanclerzego wielkiego Xestwa Litewskiego Administratora Ekonomiy brzeskiey. DekrŻmud 167
  • - Iaśnie Wielm WM M. Wielce M. Dobrodzieia, iako Krolewskich Oekonomiey zdawnych czasow Chwalebnego Administratora, znakomitą na dowod zaszczycam się y Ztwierdzam powagą. HaurEk 3 nlb.
administrator opactwa
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Kazanie Wtore, Na śmierć Przevielebnego Prałata, Jana Karola Konopackiego, Administratora Opactwa Tynieckiego. StarKaz II, 638
administrator minnicy
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Dziada po Pani matce imie było Olbricht Karlinski, Administratorem był Minicy Wilenskiei za krolia Stephana. VorLetSkarb 106
administrator klucza
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Stał się zapis [...] przy bytności pana Stanisława Goreckiego, na ten czas administratora klucza uszewskiego. ActScabVet 143
administrator państwa
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Stało sie przi bytnosci je[go] mosci pana Jana Sobolowskiego administratora panstwa ziwieckiego. KsŻyw 108
administrator poszty
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Post-Mágistrowie [...] bronią Posztarzom Polskim wolny przeiazd ná Kurfirsztowskim gruncie/ sámi chcąc Administratorá Poszty we Gdańsku chowáć. MerkPol 58-59
administrator włości
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Ja Tomasz przisięgam Panu Bogu Wszechmogącemu [...] y ichm[oś]ciom panom administratorom włosci dziedzicznych zupełnych zywieckich [...] iz functią woiewodztwa wałaskiego chce, iakom powinięn [...] odprawować. KsŻyw 71
administrator województwa
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Mikołay Xiążę Zbaraski/ Administrator Woiewodztwa Kiiowskiego. KalCuda 62
administrator sprawiedliwości
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Czemu gdy dosyć uczynili, poddan jest Ryć Kaczor administratorowi sprawiedliwości ad tormenta. RegZłocz 138
administrator czopowego
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Urodzeni administratorowie y Exaktorowie czopowego y szelężnego Woiewodztw y Powiatow W. X. Lit. [...] ktorzy kwitow ieszcze [...] swych nie maią [...] sprawić się maią. VolLeg VI 62
administartor szelężnego
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Mieć oraz chcemy [...] ażeby [...] administratorow [...] szelężnego nad dwóch więcey nie obierano w Woiewodztwach y Powiatach. VolLeg VI 62
adminstrator hybern
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Mieć oraz chcemy [...] ażeby administratorow czopowego, hybern [...] nad dwoch, więcey nie obierano w Woiewodztwach y Powiatach. VolLeg VI 62
administrator składnego winnego
patrz: ADMINISTRATOR
  • - Ichm. Panowie posłowie mają się o to [zakaz kupowania wina za granicą] starać [...] ażeby o to czynił instygator ex delatione administratora składnego winnego w trybunale inter causas fisci. AktaKrak II/1 215
pakta alandzkie
patrz: ALANDZKI
  • - A car, jako się niżéj pokaże, potém opuściwszy króla Augusta cicho w traktat wszedł ze Szwecyą, najmniejszéj wzmianki o królu Auguście ani o rzeczypospolitéj w pakta allandzkie nie włożywszy. OtwFDziejeCzech 188
pokój alandzki
patrz: ALANDZKI
  • - [...] w Litwie toż się działo, co w wielkiéj Polsce i Prusach, ustawicznie tamże przechody [wojska moskiewskiego], i tam i sam, i odpoczywania czynili, dokąd pokoju allandzkiego nie uczynił car w r. p. 1719. OtwFDziejeCzech 187
traktat alandzki
patrz: ALANDZKI
  • - Stanęła ta liga w przeszłym roku 1719, podpisana 5 Januarii, piérwéj niż traktat allandzki Moskwy z Szwecyą doszedł. OtwFDziejeCzech 338
alankoński książę
patrz: ALANKOŃSKI
alepska tkanina
patrz: ALEPSKI
altransztadzki traktat (sz. zm.)
patrz: ALTRANSZTADZKI
  • - Ta przegrana króla szwedzkiego pod Półtawą otworzyła drogę Augustowi do tronu polskiego, którego się był wyrzekł altransztadzkim traktatem. OtwFDziejeCzech 146
  • - Prawda, że król August traktatem altransztadzkim w r. p. 1706 cara porzucił, ale mu zaś nagrodził asystencyą z wojskami w Pomeranii. OtwFDziejeCzech 188
róg Amalty
patrz: AMALTA
arka Pańska
patrz: ARKA
  • - Izraelczycy z Iozuem wodzem swoim/ nosząc Arkę Pańską około miasta Ierycho/ modlili się idąc. StarKaz II, 264
  • - SETIM Drzewo [...] zadney nie podległe korrupcyi. Z tego Drzewa Bog roskazał Arkę Pańską y inne porobić naczynia. ChmielAteny1755 I I, 542
arka Boża (sz. zm.)
patrz: ARKA
  • - Przed Arką oną złotą zasłona była z szkarłatu [...]: przed Arką Bożą Panną naświętszą/ szczyro złota zasłona ta wisiała poślubienia/ y małżeństwa. BirkNiedz 61
  • - Miewał grzeszne kapłany, miewał niedowiarki Stary zakon, wżdy Bożej słudzy byli arki. PotFraszBrück I 516
arka przymierza
patrz: ARKA
  • - Te prawa, y ten swięty depozyt, przykazań Boskich, miała Rzeczpospolita Izraelska zawsze pr[z]ed oczyma, w Arce przymierza. LeszczStGłos 14
arka Noego
patrz: ARKA
  • - Armenia [...] Z niey wypadaią rzeki Eufrates y Tygris. W niey gora Gordicus, na ktorey osiadła Arka Noego. BystrzInfGeogr D4
  • - Niech będzie Campus Electoralis iako Arka Noego, gdzie weszły źwierzęta z zawołania Boskiego. DanOstSwada V, 5
boża arka
patrz: ARKA
  • - Miewał grzeszne kapłany, miewał niedowiarki Stary zakon, wżdy Bożej słudzy byli arki. PotFraszBrück I 516
arka testamentu
patrz: ARKA
  • - Zeznawam, iżem czytał Kazania Niedzielne [...] nazwane Arki Testamentu Część Wtora. StarKaz II, 6b
arka testamentu
patrz: ARKA
  • - Zeznawam, iżem czytał Kazania Niedzielne [...] nazwane Arki Testamentu Część Wtora. StarKaz II, 6b
arkadyjski dzik
patrz: ARKADYJSKI
arkadyjskie gniazdo
patrz: ARKADYJSKI
sklepienie arkadziste (sz. zm.)
patrz: ARKADZISTY
świder buntowy
patrz: BUNTOWY
za chołopa obrócić kogo
patrz: OBRÓCIĆ
  • - Teraz go [Dziatłowicza] chowa u siebie, [wojewoda smoleński] i za chołopa obrócił go sobie, przymusza do chrztu. ZałRelSar 357
sfera artyficjalna
patrz: SFERA
sfera armilarna
patrz: SFERA
błękitne sfery
patrz: SFERA
pani matka
patrz: PANI
  • - Gospodiniom była na mieiscu zmarłei Pani matki, Pani katarzina Jofeltowna bywsza Feferowa, a teraz Zygmuntowa Voderflotowa, siostra starsza oblubienicy moiei. VorLetSkarb 107
  • - Komu się chce nieszczęścia [...] ten niechay jedno nieco zácznie z Xiędzem pobożnym á dosyć go mieć będzie. Páni Mátká mojá, są słowá Kurfirstá w spomnionego, záwsze mię wiernie od tego odwodziłá GdacPan 35
  • - Ián miał ieszcze Pánią Mátkę, zázierał czásem do domu. MłodzKaz I, 276
  • - Słyszy corká, że Páni Mátka, kiedy się rozgniewa, to z ust iey, iáko z otchłáni tylko źli duchowie lecą. MłodzKaz II, 317
miłościwa pani (sz. zm.) ,
mościwa pani ,
mściwa pani
patrz: PANI
  • - I. O. Xiezno/ á mnie wielce Młściwa Páni/ y Dobrodzieyko/ ná Wielmozne dziełá X. Jego Mści S. pámięci zmárłego iedynego przyiáciela W. X. M. y wielce zyczyła sobie tego/ áby byłá w długo fortunne látá ná iásność Xiązecych spraw z radością záwsze pátrzyła. TwarSDaf 39
  • - Rano wpułtora kwadransa do Czwartei, rozwiązał Pan Bog sczęsliwie Naiasnieyszą Ceciliae Renate Krolową Polske Paniom moie miłosciwą, obdarziwszy pociechom wielkom Krolewicem. VorLetSkarb 177
  • - Tu sobie przywodzę ná pámięć, com czásu niedawnego słyszał od jednego wiáry godnego Teologá, o jakiejśi zacnej M[iło]ściwey Pániey, ktora májąc w domu Służebnicę cięszko chorująca posłáłá po Xiędzá, áby ją ábsolwował y Sákramentem wieczerzy Páńskiey usługował. GdacPan 13
księżna pani
patrz: PANI
  • - Sam Xiąze podagrik i wleciech podeszłych, na krzeslie wszistko go noszą, sama Xięzna Pani młodziusienka i cudownie greczna, wielce radzi beli Panstwu naszemu i solenniter tractowali. VorLetSkarb 142
pani bratowa
patrz: PANI
  • - A zatym zaleciwszy słuzby moie Imci Pani Bratowey y Imci Pani Siestrze mym MPaniom oraz z małżonką moią: zostawam zwyczainie WMm-o M-o Pana Bratem y sługą Kr. Opaleński W-da Poznan. OpalKListy 472
  • - Dałem y P-u Wolcagienowi fl. 200. według assygnacy WM m MPana, co uczyniłem wszystko nad postanowienie moie; ktore takie iest nie liczyć, wiecey y szeląga pokąd ressygnacy Sierakowa y cassacy oprawy Imci Pani Bratowey miec nie bendę. OpalKListy 473
pani siostra
patrz: PANI
  • - Ia Zony miec nie będę, Pani Siostra tesz nie bendzie, zkimze tam conversatia Imci. OpalKListy 29
  • - Pani Siostra tesz avide iako naipredzey oczekiwa, ktora złaski Bozey na tych poczatkach we wszystkim izdzie za zdaniem naszym, y baczę to ze chwalebnie poprowadzi stąn ten opłakany. OpalKListy 85
  • - Pani Siostra dzis wnocy poroniła niezywą Corkę porodziwszy iednak złaski Bozey sama zdrowa y czerstwa. OpalKListy 95
pani ciotka
patrz: PANI
  • - Witaycie Panie stryiu. Dziękuię Wam Pani Ciotko. PolPar 9
pani żon(k)a
patrz: PANI
  • - Ale y ty małzonku ieslis zdrow miey pilne Oko na Panią zonke. OpalKSat 31v
pani teści(owa)
patrz: PANI
  • - Tylko noc PrzenoCowawszy Musiałem Respektem IeiPani Tesci Moiey Odiechac Obiecawszy nazad Iadąc nagrodzic. PoczOdlPam 112
duchowny ojciec
patrz: OJCIEC, OJCIEC, OCIEC
  • - Duchowny ociéc/ mistrz. Magister pietatis, religionis. Magistros virtutis [...]. Kn 153
ojcowie Bossacy ,
ojcowie Bosacy
patrz: OJCIEC, OJCIEC, OCIEC
ojcowie bosi
patrz: OJCIEC, OJCIEC, OCIEC
duchowny ojciec
patrz: OJCIEC, OJCIEC, OCIEC
  • - * duchowny (chrzestny) Oyćiec [...] parrein. T III 285
ojcowie bazylianie
patrz: OJCIEC, OJCIEC, OCIEC
  • - Ciało grzeszne moje, [...] ma być położone u ojców jezuitów, którym aby za mię ofiarami swoimi majestat Boski błagali, leguję złotych tysiąc, [...] ojcom bazylianom na ubogich złotych sto. NieszWFalsTestBork 88
oo. bazylianie
patrz: OJCIEC, OJCIEC, OCIEC
  • - Jednak jnjunxi ImC Xdzu Theologowi aby proceder prawny Zaczoł w Słonimie na Roczkach przyszłych maiowych ieźli doydo non praejudicabit tem bynaymniey do Vgody Wielebnym O:O Bazylianom. SapADiar 68
  • - Bronił on [św. Bazyli] pochodzenia Ducha Swiętego, á iego Sekwitowie y Synowie, alias OO. Bazyliani na Pułnocy, bardzo go oppugnuią mowi Xiądz Teofil Rutka Soc: JESU. ChmielAteny III 600
albańskie góry
patrz: GÓRA
namiestnik burmistrzowy, burmistrzów namiestnik
patrz: BURMISTRZOWY, BURMISTRZÓW
bok angularny
patrz: BOK
  • - [Mówią, że] Więcy [fortyfikacji twierdzy] nakryje bok angularny, niż cyrkularny. AquaPrax 246
na bok
patrz: BOK
  • - Bo ile wymyslonych przezwisk y rodzaiu szat roznych tyle trzeba miec wskrzyniach dostroiu Kładąc ie nasie to tak tosak to na bakier To nabok to zas przedsie to zas zasie potym. OpalKSat 100-100v
  • - Rzucą ná się śmiertelne oszczepy po oku, Ze iednák ná bok obá? umkną rázem kroku? Chybią się [pojedynek rzymskiego i francuskiego harcownika przed bitwą]. PotPocz 144
  • - Na bok bramy po lewej ręce izbedki dwie o jednej sieni i o jednym kominie murowanym. InwChełm 5
z boku
patrz: BOK
  • - Ten w zad siecze, ten w oczy ten go [Rugiera] z boku kole. ArKochOrl 61
  • - Tu Niemiec rozbrátány ku wam w oczy zmierza/ Tu Morze od pułnocy/ tu hárdy Przymierza Niedotrzyma Moskwicin: Tatry wiszą z boku/ A z tełu się okrywa w krwawym Mars obłoku. TwarSLeg 17
  • - I teraz tedy - zrazu nie chcąc nagle Nadymać wiatrem na rozpięte żagle, Tylko wolnym tchem - ten nasz niełaskawy Eolus z boku mało ruszał nawy, Tak że i przez dzień, i przez nocną chwilę Nie wiem, jeśliśmy uśli całą milę. BorzNaw 177
  • - Tosz wy z Czoła ia z boku wsiędziem prawi [Chodkiewicz] na nie [na pogan]. PotWoj 102
  • - DE COSTE' [...] Z BOKU z strony nie prosto ukośnie. DanKolaDyk I, 376
w bok
patrz: BOK
  • - W bok im [mieszkańcom krainy Mongazji] basierscy i nahajscy mieszkają. NiemPam 180
  • - Zając klucz dwojako czyni, albo w zad, a dopiero z tamtąd w bok [...] albo zaraz w bok. OstrorMyślTur 9
  • - Przetoż i to zaraz postanowiono było [...] aby w ciągnieniu żaden z pod chorągwie ani w przód, ani w bok swawolnie pod gardłem nie wyjeżdżał. DembPrzew 57
  • - Ja piszę do Króla Jmci, żem gotów wszystko uczynić; ale że mi wozy nie przyszły, pojadę gdzie w bok Lublina i tam na wojsko i wozy czekać będę. SobJListy 113
  • - Sad w bok domu obszerny, drzewami różnemi zaszczepiony i zasadzony. InwKal I 572
  • - Mysląc iednak y tam że Szwed za nim maszeruie, rzucił Się w bok Czarnecki ku Płockowi. HistBun 45
  • - Rano mszy wysłuchawszy u Benedyktynow w Kosciele nie było nic raritatis ieno wielki a ztaroswiecki iechalismy tedy na popas godzin cztyry troche w Bok ziachalismy do Miasta Sendeni gdzie się Krolowie wszyscy chowaią. SobTDzien 40
  • - Tegoż [dnia] błąkaiąc się Pocztarz przez kilka dni piiąc w bok z iachauszy zgościńca zgubił Iuki zlistami. SapADiar 35
  • - BUT [...] Z CELU w bok, głupie, lekomyślnie [!]. DanKolaDyk I, 240
w boku
patrz: BOK
  • - [We dworze w Warszawie] Pokoje, sień między niemi: Z tej wboku strony za niemi Stajnie, tamże wboku znajdziesz Studnią w podwórzu. JarzGośc 125
  • - A tym czasemparuią naszy Turkow smiele W boku maiąc Hetmana, ochotnika wczele. PotWoj 162
  • - Iusz tesz wKatolickie poniekąd wiezdzamy Panstwo było miasto wBoku na ktoresmy nieiachali. SobTDzien 21
po bok
patrz: BOK
  • - Weźmicie też skrzynię Páńską/ y wstawcie ją na woz: á sztuki złote ktoreście ofiárowáli zá przewinienie/ włożcie w skrzynkę pobok jey. BG 1Sm 6, 8
  • - W iedney [bitwie] stały dziáłá ná przodku w czele. w drugiey stały po dwu á dwu, álbo po trzech á trzech, po bok skrzydeł muszkieterow, okryte skrzydłámi konnych. UffDekArch II, 27
  • - Stodoła o dwuch bojowiskach, po bok z jednej strony owczarnia, z drugiej wolarnia. OpisKról 49

patrz: WROTA, WOROTA
aleksandryjski talent
patrz: TALENT
dzieło rycerskie
patrz: DZIEŁO
dzieło boskie
patrz: DZIEŁO
dzieło boże
patrz: DZIEŁO
augsburska, auspurska konfesyja (sz. zm.)
patrz: KONFESYJA
bekieszowa sekta
patrz: SEKTA
  • - Zborowy jeden [...] powiedział przy stole książęcym, że nie masz wiary nad żydowską, bo to i piekło przyznawa. Ne masz nadzieje jako w pieniądzach [...] a nie masz miłości jako tego, co kto da. Ja, prawi, jako mię widzicie, Bekieszowej sekty: Coelum non curo, infernum non timeo. SzemTorBad 297
ariańska sekta (sz. zm.)
patrz: SEKTA
  • - Wandali Hiszpańscy Aryańską przeieli sektę, tam náybarziey rozkozrenioną [...]. ChmielAteny II 737
sekta ariańska
patrz: SEKTA
  • - [...] kápłáni [...] máią się wywiádować/ od iákiey sekty przychodzą [przystępujący do Komunii]/ y ieśliże okrzczonymi są. Bo ináczey nie mogą bydź uczestnikámi tego Chlebá Anyelskiego/ ieśli z sekty Aryáńskiey [...] przychodzą [...]. StarKaz II, 52-52
  • - Sekt Aryańskich, Atheyskich treść oná Iesti przyczyna, żeś rowna pustyni [o Węgrzech]. ChrośTrąba 93
sekta anabaptystów (sz. zm.)
patrz: SEKTA
  • - Drugá [herezja] MENNONISTOW, ktorzy są sekty Anabaptistow, ná rozne Sekty y imiona podzielonych. Autor tey Sekty iest Menno, nie iáki we Frizyi, Syn Szymona Pásterzá vulgò Predikántá. ChmielAteny1755 I 790
  • - Jezeliby od Klarystow do Kontrybulatow chciáł się kto przenieść, mutando Religionem musi się chrzcić de novo, y to to iest Anabáptystow Sekta. ChmielAteny1755 I 791
chłopięcy wiek
patrz: WIEK
len bisiorowy
patrz: LEN
  • - LIN [...] Linum [...] Pliniusz Len troiaki wspomina to iest pierwszy Asbestowy niezgorzysty ktoremu ogień nie szkodzi, drugi Len bissiorowy bardzo przedni y cienki, trzeci zwyczayny z ktorego płotna robią. DanKolaDyk II, 205
jaszczurka błotna
patrz: JASZCZURKA
(Pierwsza) niedziela adwentu
patrz: NIEDZIELA
  • - Ná I. Niedzielę Adwentu. Kazánie Pierwsze. O sądzie Páńskim ostátecznym. BirkNiedz 26
niedziela adwentowa
patrz: NIEDZIELA
  • - Gdy się mocno gotowali na pomstę nad Elearami, w adwent się do ojczyzny wracającymi, przestrzegła ich [Ślązaków] Ewangielia pierwszej niedzieli adwentowej. DembPrzew
  • - Naznaczono mu [...] aby w kosciele skrzylninskim przed wielkim ołtarzem krzyzem lezał przez wszystkie niedziele adwentowe. KsKasUl I, 384
  • - Potym, d. 19 decembris, nazajutrz po niedzieli czwartej adwentowej, Stanisław i Wojciech Gawęccy, bracia rodzeni, gdy także u góry Lubomierz rzeczonej dla spróbowania smrodów, jeżeliby mogli do ognia dojść, na dół zjechać umyślili, którzy spuszczeni w pół szybu, goryczą i smrodem zarażeni będąc, z szlągów powypadali, z których mianowicie Wojciech spadł w bulgę wody (a Stanisław pod szyb, który się śmiertelnie zabił) i wyciągnionego z wodą ledwie się dotrzeźwili, ten jeszcze potym żył. InsGór 1743 138
niedziela Kwietna (sz. zm.)
patrz: NIEDZIELA
  • - W Poniedziałek po kwietney niedzieli dadzą szpiegowie znać że Lepanow z rzezanay idzie w 80000 woyska i już w mil 20. MasDiar 75v
  • - Tegoz Roku We Srode przed Niedzielą Kwietnią Vrzad Burmistrzowski Zywiecki kupił Rzeczypospolitey Mieyskiey kesz Ziemie Nazwaney Rymarzowskiey. KomonDziej 123
niedziela Mięsopustna
patrz: NIEDZIELA
  • - (...) upátrzyłáam czas nasposobnieyszy do odpráwowánia Aktu tego żałosnego dzień 12 Lutego/ to iest/ w Poniedziáłek po Niedzieli Mięsopustney sam wKościele Krerowskim (...). PisMów II 307
ajaksowa odwaga
patrz: ODWAGA
akwilejski patryjarcha
patrz: PATRYJARCHA
aleksandryjski patriarcha
patrz: PATRYJARCHA
  • - Naprzod się náwrociłá do wiáry ziemiá Tigia; y tey ziemie ięzykiem wszytkie pismá iáwnie podziś dzień wydáią: Vpádli potym wespoł y z Costámi Égyptskiemi w haeresią Eutichiáńską/ pod Pátryárchy Alexandriyskiego posłuszeństwem będąc/ ktoreg[o] oni przyznawáią zá głowę/ y zá Doktorá/ od ktorego też miewáią swego Abunę/ to iest Pátryárchę. BotŁęczRel IV 219
patryjarcha abisyński
patrz: PATRYJARCHA
  • - Xiąże Mikołay Radziwił Peregrynant suis oculis vidit w kairze Patryarchę Chaldeyskiego, tam rezyduiącego, ktory się pisze Chaldeyskim y [Patryjarchą] Abissinskim. ChmielAteny II 148
patryjarcha chaldejski
patrz: PATRYJARCHA
  • - Xiąże Mikołay Radziwił Peregrynant suis oculis vidit w kairze Patryarchę Chaldeyskiego, tam rezyduiącego, ktory się pisze Chaldeyskim [patriarchą] y Abissinskim. ChmielAteny II 148
pokój alkowy
patrz: POKÓJ
  • - Pokój Alkowy. - Wróciwszy z Sieni nazad do pokoju, a z niego wchodząc do Pokoju Alkowego, drzwi i odrzwi takie jak w Sali. ZamLaszGęb 71
  • - Pokój Drugi. -Wróciwszy nazad z Gabinetu od Pokoju Alkowego, a z niego wchodząc do Drugiego Pokoju, drzwi i odrzwi takie jak i pierwsze. ZamLaszGęb 72
amaltejski róg
patrz: RÓG
  • - Baczył Mieyskie roskoszy/ na takiey przeszkodzie Były im do karności/ gdzie iako w ogrodzie: Y onym niegdy sławnym Amaltheyskim rogu/ Wszytko do ich sprosnego zniosło się nałogu. TwarSLeg 72
akteonowe rogi
patrz: RÓG
  • - Nagiej się przypatruje sam wolno Dyjanie, A wżdy Akteonowych rogów nie dostanie [cień]. NaborWierSok 129
  • - Rogi akteonowe. [tytuł] PotFrasz4Kuk I 370
biodrowa choroba
patrz: BIODROWY
biodrowa kość (sz. zm.)
patrz: BIODROWY
rura biodrowa
patrz: BIODROWY
biodrowy staw (sz. zm.)
patrz: BIODROWY
choroba artetyczna
patrz: CHOROBA
żółta choroba
patrz: CHOROBA
  • - Zołtą chorobę spądza násławszy go [taszniku] w obuw/ tak żeby pod bossemi nogámi był. SyrZiel 1213
blada choroba
patrz: CHOROBA
  • - Nie dosyć było, że i wojny krwawe, Blade choroby, głody niełaskawe [...] Króciły nam wiek bez tego nieżyzny, Żeś i ty naszym latom, brzydkie ziele, Musiało kresu uszczerbić tak wiele. MorszAUtwKuk 355-356
bokowa kość
patrz: KOŚĆ
gdańskie biuro
patrz: BIORO, BIORO, BIURO
  • - Ołtarz podobno u nich [rozwodzących się] Gdańskim Biurem. DrużZbiór 535
bisior królewski (sz. zm.)
patrz: BISIOR
  • - Bisior Krolewski z ozdobą zrzuciwszy [Jagiełło] Zelaznymi się blachy męznie uzbroiwszy Dosiądzie [...] Konia. DrobOpow 108
  • - Ten zwyczay u siebie Miał Leszczek ze w wszelakiey Sprawie y potrzebie Na krolewskie bisiory kodrowe łachmany wkładał na maiestacie gdy siedział ubrany. DrobOpow 131
młyn ręczny (sz. zm.)
patrz: MŁYN
  • - MOULINS à bras. Molae trusatiles, genit. molarum trusatilium, foem. plur. Apul. MŁYN ręczny ktory ręką obracaią korbami. DanKolaDyk II, 283
  • - Grona zaś tłoczą się, to iest gniotą, dla należytego potym soku wyprasowania, albo kolbami, albo się depcą w kadziach nogami, albo w ręcznych młynach przez dwa zbiegaiące się walce. KlukRośl 359
  • - Na walcu A B, koła wodnego C, (ieżeli iest młyn wodny) albo na walcu korby, (ieżeli młyn ręczny) iest umocnione zębate koło D, które zaczépia o szczeble céwy E, (lanterne). JakubJNauka 69
młyn tarciczny
patrz: MŁYN
  • - Młyn tárciczny/ vide Piłá 6. Kn 419
młyn wietrzny
patrz: MŁYN
  • - Młyn wiétrzny/ ábo wodoćiąg wiétrzny do wywodzenia wod z mokrzyn/ iáko w Pruśiéch tego dość. [...] Aquagium [...] Potest dici et Hydragogium, vel Hydragoga machina. Kn 419
  • - Młyn [...] młyn wietrzny do wywodzenia wod, vid. Wodoćiąg. T III 848
młyn prochowy
patrz: MŁYN
  • - Rozdział VIII O młynie prochowym suchym, który mocą jednego człowieka może być kręcony dla robienia prochu do fortecy AquaPrax 442
  • - ROZDZIAŁ II. o Robocie prochu. Młyny prochowe. 43. NIm przystąpiémy do roboty prochu, trzeba żebyśmy wprzód dali przynaymniéy letkie poięcie młynów prochowych, zachowuiąc sobie, dać o nich dokładniéyszą wiadomość na inszém miéyscu. Mechaniczna budowla młyna prochowego nieróżni się od oléynego. JakubJNauka 69
prochowny młyn
patrz: MŁYN
  • - Pomieniony Erart Katerla dobrym był strzelcem, zaczym uczęsczał chadzac do prochownego młyna, strzelac, o zakła[d] na iako się strony zgodzili, do Tarcz. VorLetSkarb 80
balaamowa oślica
patrz: OŚLICA
zapłata Balaamowa
patrz: ZAPŁATA
dobra królewskie
patrz: KRÓLEWSKI
budowniczy królewski
patrz: KRÓLEWSKI
  • - Dwoch Szrob siłá iest przedziwna: ták że nimiey Cieśle budynki podnoszą: y w Roku 1686, Sławny Piotr Bebor, Budowniczy Krolewski, całą Wieżą Ratuszną Krakowską [...] wyniosł z sześcią pomocnikow. SolArch 13
królewski ordynans (sz. zm.)
patrz: KRÓLEWSKI
  • - Wyszedł zatym Krolewski Ordynans Lanckorońskiemu y Ostrorogowi aby szli z Woyskiem iednym ku Barowi. HistBun 7v
  • - Woysko oboyga narodów Ordynansami Królewskiemi wzgardziło, obróciwszy Rycerskie swoje odwagi na Dobra Duchowne, i na woynę z babami. ŁubHist 102
łaska królewska
patrz: KRÓLEWSKI
  • - Będziesz pełen dobrey sławy łaski krolewskiey y honorow wszelkich. PasPam 144
królewski chłop
patrz: KRÓLEWSKI
  • - Przyiał [Dymnicki] potym szoltystwo od Krolewskich chlopow w tem Czechowie. TrepNekLib 69
[Kolor] bisiorowy
patrz: BISIOROWY
balearska proca
patrz: PROCA
balearski zając
patrz: ZAJĄC
biskokt żółty
patrz: BISKOKT, BISKOKT, BISZKOKT
  • - Confekty [...] Biskokt żołty. CzerComp 6
arszenik żółty
patrz: ŻÓŁTY
  • - Arsenicum album. WeissHüttenrauch. Arszenik biały. Luteum. Citrinum. GelbHüttenrauch zołty. GuldOn 40-41
żółty aloes
patrz: ŻÓŁTY
  • - Wziąć żołtego Aloesu łot/ Modrzeiowey [!] gębki puł łotá. SyrZiel 407
bursztyn żółty
patrz: ŻÓŁTY
  • - Gdzieby komu kropiá krwie w oko wpádłá/ wziąć puł kwarty tey wodki, á rospaláiąc sztuczkę Burstynu żołtego w niey gásić. SyrZiel 393
cholera żółta (sz. zm.)
patrz: ŻÓŁTY
  • - Szalenie lubo pozbycie rozumu/ iest chorobá z poruszenia wielkiego wiátrow y humorow w człowieku/ iż tákowe ukázowánia rzeczy inácey niżeli są w czuiących/ przez náturálne poruszenie wilgoci bywáią/ iakowe w phrenetikách lub szalonych. Co się dzieie od bládey żołtey y przypáloney cholery. KalCuda 236
  • - Rano wziąłem proszek, [...], który mię srodze operował, wprzód womitami, którymi barzo siła samej cholery żółtej wypadło. ChrapDiar I 304
  • - Osmy znák iest [kamienia w nerkach]. Náuzea, y womity dla społeczności nerek z żołądkiem przez membránę á peritoneo per nervum sextae coniugationis z ktorych dwie od nogi od zołądká idą do nerek: zkąd flegmá, cholerá żołtá, álbo rdzáwá odchodzi. CompMed 330
bot żółty (sz. zm.)
patrz: ŻÓŁTY
  • - [Pyta arcyksiążę Leopold] Czemu pludry tak wązkie jako rękaw, czemu bóty żółte [u Elearów]? DembPrzew 94
  • - Buty żółte były przed dwiema miesiącami albo trzema; napiętki z korków. SobJListy 506
  • - Sejmiki teraźniejsze. [...] I tego [szlachcica] po przezwisku rzadko się dopyta - co żywo niesłychanych tytułow się chwyta [...] Na większe poły chłopow: jedne żółte boty Ich szlachectwa, więcej nic nie mają, klejnoty. PotFraszBrück II 20
  • - Do owych kul sześciu [w herbie kardynała Hozjusza] przydał [Zygmunt August] ná polu czerwonym Bot żołty, á w Hełmie rogi bawole, ieden żołty, drogi [!] czerwony. ChmielAteny II 387
rumienek żółty
patrz: ŻÓŁTY
  • - Te drugie Rumienki/ biały y [rumienek] żołty za[ś] potężniey wywodzą [kamień z pęcherza i z nerek]. SyrZiel 793
oś arkturowa
patrz: ARKTUROWY
arkturowe obroty (sz. zm.)
patrz: ARKTUROWY
oś arktyczna
patrz: OŚ
  • - 1) oś arktyczna; T III 11
arktycka oś
patrz: OŚ
arktyczny obrót
patrz: OBRÓT
  • - 2) na arktycznym zasiędzie obrocie. T III 11
niebieskie obroty
patrz: OBRÓT
psi biszkont ,
psi biszkunt
patrz: BISZKUNT, BISZKUNT, BISZKONT
  • - Któż by mógł wypowiedzieć [...] Przysięgłe obietnice, złości wyrządzania, Pojrzenia konające, słowa rozpalone, Dyskursy do pół sensu nie doprowadzone, Szepty zalotne w ucho, szczypania łechciwe I wszytkie psie biszkunty ręki niewstydliwe! MorszAUtwKuk 327
  • - Rzekłby drugi, że jeszcze dziewczę jest bez winy. A ona się już z młodu psich biszkontów uczy I w tym się do ośmi lat ono dziewczę ćwiczy. WierszForBad 154
czoło bitne
patrz: BITNY
bankiet szumny (sz. zm.)
patrz: BANKIET
  • - Ná co te szumne bánkiety? ná co te rzędy ná konie od złotá/ od srebrá? BirkNiedz 62
  • - Post haec [mowie Wołowicza] zaprowadziliśmy go do kamienicy [...] Sapiehy [...], gdzie był bankiet szumny po wetach. ChrapDiar II 451
solenny bankiet (sz. zm.)
patrz: BANKIET
  • - Nic niewskurawszy Ienosię wina dobrego nasolennym bankiecie VIe[g]o M[o]sciPana Hetmana napiwszy asprawionym Iak dlanowego Tak dlastarego ZAciągu odiechałem zwilna [...] kudomowi. PoczOdlPam 118
  • - Król [...] pułkownikom, rotmistrzom przy boku swoim, towarzystwu zaś od chorągwi w ratuszu toruńskim, bankiet solenny sprawił. JemPam 355
bankiet pański
patrz: BANKIET
  • - Bánkietow też páńskich poddáni y niewolnicy więcey máią záżyć niźli rękodáyni słudzy y wolni. PetrSEk 10
bankiet walny (sz. zm.)
patrz: BANKIET
  • - Walny Bankiet w piatek [!] rybami szumnemi odprawiłem. OpalKListy 59
  • - M[iesią]ca Iuliy 7 Przysięgę WyKonywał Krol [...] pokturey przysiędzę [!] Iechał Krol Ie[g]o M[o]sc nabankiet walny do Xiązęcia Ie[g]o M[o]sci Radziwiła. PoczOdlPam 98
bankiet weselny
patrz: BANKIET
  • - Niespokoynie się záchowáli [centaurowie] ná bánkiecie weselnym: bowiem się zágrzáwszy, srogą zwádę záczęli. OvOtwWPrzem 479
wieczny bankiet
patrz: BANKIET
  • - PodŹcie z ochotą! Prosi krol wysoki Ná wieczny bánkiet, podźcie bez odwłoki! Stawcie się przed niem! Zbáwi wszech trudności, Lekki-ć ma ciężar w járzmie swej słodkości. JurkPieś E3
  • - Piiánice/ y obżercy niepowściągliwi dla márnych drozdzy/ ktoremi się zálewáć náuczyli/ trácą wieczny on bánkiet w niebie. StarKaz II, 567
bankiet Mahometów
patrz: BANKIET
  • - Spodziewałeś się bánkietow po śmierci przepysznych/ [marg.] Bánkiety Mahometow. [-] fázyanow/ y ptakow innych smácznych/ fruktow wszelákich/ ktoreś miał zbieráć/ leżąc pod pięknymi drzewy. BirkOboz 37
bankiety Olimpu
patrz: BANKIET
  • - Uboga białogłowa jednę gąskę na śniadanie upiekszy, więcej ich [Jupitera i Merkurego] przy swobodnej myśli ubogą ludzkością niż gdzieś bankiety wyśmienitego Olimpu ukontentowała. LubSArtDąb XII, 840
bankiet sąsiedzki
patrz: BANKIET
  • - Być ná Bánkiecie sąsieckim Complere convivium vicinorum. DasHünDict Ooiij
bankiet wieczorny
patrz: BANKIET
  • - Chrystus Pan [...] ná ostátniey wieczerzy swoiey/ podał nam zá pokarm sámego siebie [...]. Do ktorego to pokármu y bánkietu wieczornego/ áby był rownie wszytkich pociągnął ták Zydow iáko y Pogan [...] szedł srzodkiem gránic Sámáryiskich [...] y gránic Gálileyskich. StarKaz II, 344
cudzoziemski bankiet
patrz: BANKIET
  • - Weźmy Cudzoziemski bánkiet, weźmy Polski, prawda że Cudzoziemcy więcey cukrow i konfitow poiedzą, niż my. MłodzKaz II, 348
dworski bankiet
patrz: BANKIET
  • - W tych dworskich Bankietach sczery luxus. Nie masz na Zołnierza A iest na kuropatwy Łosie y Jelenie Muzyka gra. OpalKListy 105
dzienny bankiet
patrz: BANKIET
  • - Nędzá śmiechowisko z wielu tákich [utracjuszy] stroi, Dzienny stroj, dzienny bánkiet, tám moj siłá broi. JurkPos A3v
miejski bankiet
patrz: BANKIET
  • - Mieyskich bánkietow y Chłopskie stypy dla uczciwości gościom y wygody dostáteczney ucżynienia nie gánię. HercBan 4
osobliwy bankiet
patrz: BANKIET
  • - Zaprosił [Christian] Samych Senatorow y naypierwsze głowy Szwedzkie na osobliwy bankiet. HistŚwież 131
sekretarz bankietu
patrz: BANKIET
boski bankiet
patrz: BANKIET
  • - Pan pokázał iz to prawie Boski bankiet ná ktorym ludzie do miłości Boskiey wzbudzáią się/ y nawyższego bánkietownika Ducha ś. gotuią się. BanHist 86-87
bankiet pański
patrz: BANKIET
  • - Dwá rázy o godziech y známięnitym bánkiecie Páńskim w Ewángeliey świętey czytamy. StarKaz II, 472
bankiet wałowy
patrz: BANKIET
  • - Bankiet [...] bankiet wałowy vid. bank wałowy. T III 22
arktycki hemisfer
patrz: ARKTYCKI
arktycki polus
patrz: ARKTYCKI
arktycka strona
patrz: ARKTYCKI
arkus tryumfalny
patrz: ARKUS
  • - Inskrypcje [...] pisane były po francusku, po łacinie, po grecku na arkach truymfalnych [?] i na bramie św. Marcina, którą bramą miała królowa wjechać do Paryża in summa pompa. SobJakPer 86
  • - Chcąc illuminować arkus tryumfalny [...] każ z drzewa powyrabiać tabulaty. BystrzInfAstron Q2
arkus wertykalny
patrz: ARKUS
  • - Marynarze [...] choryzontalny cyrkuł dzielą zwyczainie przez arkusy wertykalne. BystrzInfHydr 42v
ark Tryumfalny
patrz: ARKUS
  • - [W Santes] widziec znaki iednego Amphitheatrum y Aquaeductow y iednego arku tryumphalnego na moście Sciarantji. BotŁęczRel I 35
psi bluj
patrz: PSI
  • - Wziąć [...] korzenia psiego bluiu trawy dwá łoty. SyrZiel 1304
  • - Psi/ trawy świeżey do swego czyścienia używáią/ záczym womity miewáią/ y ztąd názwáli ią Psimbluiem. SyrZiel 1304-1305
  • - Psibluy/ álbo Psia pasza/ [...] Gramen caninum, Canarina, Cynagrostis, Gramen canarium Hundtsgrap/ Hundtstzahn. SyrZiel 1306
psia trawa
patrz: PSI
psia pasza
patrz: PSI
cholera psia
patrz: PSI
  • - Cholera psia bárzo iest przeciwna wodzie, gdyż kiedy się zapáli, we psie wściekłym, dziwnie go boiącym się wody sprawuie. TylkRoz 188
psi rumianek (sz. zm.)
patrz: PSI
  • - Ten Rumien iest ták bárzo podobny Rumienkowi smierdzącemu/ ktory Psim [rumienkiem] zowią/ że pozorem ieden od drugiego rozeznáć trudno/ sámą tylko wonią [...]. SyrZiel 792-793
  • - Moc i skutki. Te skutki więcey Márunce należą niźli iemu. Wszákoż temu Rumienkowi Psiemu służą, iako Dioskorides pisze. SyrZiel 803
  • - Cetula faetida, Psi rumienek [...]. CompMed 22
surma basowa
patrz: SURMA
szabla batorowska
patrz: SZABLA
dąb samica
patrz: DĄB
  • - dąb samica. Eiche weiblichen Geschlechts. drille. T III 201
międzysłupie arkusowe
patrz: ARKUSOWY
  • - Według Scammoniusza międzysłupia pomnieyszego arkusowego szerokości wymiar, iest następuiący. BystrzInfArch C2v
arkusz regałowy (sz. zm.)
patrz: ARKUSZ
  • - Arkusz wiélki régałowy/ v. Papier régałowy. Kn 9
  • - Régał/ régałowy árkusz/ v. Pápier régałowy. Kn 914
  • - arkusz regałowy. T III 11
arkuszowy kształt
patrz: ARKUSZOWY
  • - Arkuszowy kształt, forma księgi in folio. T III 10
burząca armata (sz. zm.)
patrz: ARMATA, ARMATA, HARMATA
  • - Na to się zgodnie namowili [Szwedzi], Przeciw burzącey wyprawić armacie Ktora z Krakowa szła przy Kawalkacie. OblJasGór 73
  • - Część obozu Tureckiego y Szancow w ktorych naypotężnieysza armata burząca Turecka była zniesli woyska Moskiewskie. CzartListy 126
  • - Miasto Krakow zawczasu pochowali byli w Ziemię swoie armaty, a tak Szwed niewiedząc o nich ośmi tylko Mieyskich burzących armat wziął, które stały w Floryańskiey Bramie, i Mikołayskiej Forcie. OtwFDzieje 94
lekka armata
patrz: ARMATA, ARMATA, HARMATA
  • - Ostrozniey potym Swoie odprawuią czaty Maiąc z sobą Dragony, y lekkie Armaty. PotWoj 50
  • - [Hetman] tam, albo ognistą Piechotę zasadzieł Albo działka i lekką Armatę wprowadzieł. PotWoj 79
armata spiżowa
patrz: ARMATA, ARMATA, HARMATA
  • - Na sprowadzał tedy Sapieia Armaty zdobycznej siła do Lachowic oney slicznej Spirzowej wszysko y iednego działa nieobaczył Zelaznego. PasPam 100v
  • - Szwed lubo wyszedł z krakowa, ale zabrał z Ceyhauzu Rzptey wszystkie Armaty spiżowe. OtwFDzieje 94
z armaty bić
patrz: ARMATA, ARMATA, HARMATA
  • - Pod same śniadanie z poranku Poczęto bić z armaty wielkiej bez przestanku. ZimBSiel 165
  • - Chmielnicki [...] za zdrowie Królewskie z Harmat bić kazał. HistBun 26
pozagważdżać armatę (1), armatę zagwoździć
patrz: ARMATA, ARMATA, HARMATA
  • - Ani proznowali Kozacy: y co nocne odprawuią czaty Dzis mu [Wezerowi] pozagwazdzali, wielką część Armaty. PotWoj 189
  • - Jadą na nich [Turków] Kozacy: y nic nie opozdzą Skoro im odbiezaną Armatę zagwozdzą. PotWoj 94
armata ręczna
patrz: ARMATA, ARMATA, HARMATA
  • - Armatę już swoję ręczną pooddawawszy [Polacy], tem snadniej jako bezbronnych zewłóczyli [napastnicy] ze wszystkiego. NiemPam 75
oberster armaty
patrz: ARMATA, ARMATA, HARMATA
zagwoździć armatę
patrz: ARMATA, ARMATA, HARMATA
starszy nad armatą
patrz: ARMATA, ARMATA, HARMATA
mlecz bluszczowaty
patrz: BLUSZCZOWATY
mlecz ostry
patrz: MLECZ
  • - Mlecz ostry [tyt. rozdziału i podpis pod rysunkiem] SyrZiel 1144
mlecz wysoki
patrz: MLECZ
  • - Sonchus arborescens, [mlecz] wysoki. Kn 417
mlecz modry
patrz: MLECZ
  • - mlecz modry. Kn 417
mlecz świni
patrz: MLECZ
  • - Pápawá/ żábi kwiát/ mlecz świni/ plesz/ mnich/ lwi ząb/ radyki/ gołębi groch. [...] Aphaca [...] Ambubeia. Kn 668
list bluszczowy
patrz: BLUSZCZOWY
jagódki bluszczowe
patrz: BLUSZCZOWY
kwiat bluszczowy
patrz: BLUSZCZOWY
bluszczowe liście
patrz: BLUSZCZOWY
bluszczowy syrop
patrz: BLUSZCZOWY
bluszczowe ziarna
patrz: BLUSZCZOWY
bania do kwiatów
patrz: KWIAT
  • - Bania do kwiatow, ein Blumen Topf. pot á fleur; bouquetier. T III 21
kwiat bzowy
patrz: KWIAT
list bzowy
patrz: LIST
bzowe liście (sz. zm.)
patrz: LIŚCIE
w blochy
patrz: BLOCH, BLOCH, BŁOCH
  • - Naprzód dwór prętki restauracyi potrzebujący, w którym izba w blochy budowana. InwKal I 215
  • - Czeladnica w tymże podwórzu w blochy budowana, która się już bardzo nadwerężeła i chce się obalić nad wodę. InwKal I 264
  • - Naprzód dwór w tychże dobrach w Górznie [...] w blochy postawiony o jednym kuminie. InwKal I 482
w bloszki
patrz: BLOSZEK
  • - Przed dworem domek dla czeladzi w bloszki, stary i pusty. InwKal I 482
  • - Ściany u tej izby gliną oblepione, która izba w bloszki postawiona. InwKal I 608
  • - W niej [chałupie] ściany dobre [...] komory 2 w lepionkę a od dołu w bloszki, sień w lepionkę. InwKal I 696
akcyza generalna
patrz: GENERALNY, GENERALNY, JENERALNY, GIENERALNY
  • - Akcyzę generalną na samą zapłatę woysku […] postanawiamy [My Sejm]. VolLeg V 71
bas generalny
patrz: GENERALNY, GENERALNY, JENERALNY, GIENERALNY
  • - Bas w muzyce [...] bas gieneralny der General-Bass. basse continuë. T III 27
generalna batalia (sz. zm.)
patrz: GENERALNY, GENERALNY, JENERALNY, GIENERALNY
  • - Chciał [Szwed] dac naszym generalną batalią ale nasi tego niesłuchali, tylko go Podiazdami szarpali. HistBun 39
  • - 5 Augusti batalią genaralną pod Kryczborkiem w Kurlandyi wygraliśmy nad Moskwą i Litwą. ZawiszaPam 120
szturm generalny (sz. zm.)
patrz: GENERALNY, GENERALNY, JENERALNY, GIENERALNY
  • - Szwedzi [..] uciekli do Fioniey spodziewaiąc się szturmu Generalnego w Sobotę rano. PasPam 72v
  • - Turcy [...] po tym solennym święcie, generalnym szturmem, Wiedeń attakować mieli. RubJan Q3v
artyleria koronna
patrz: KORONNY
  • - Defecta artyleryjej koronnej causavit intermissio egzekucyj prawa pospolitego nieoddaniem dwóch starostw ex primis vacantibus, które się już często i znacznie otwierały [...] żeby [...] ta artyleryja temi starostwy dwiema opatrzona była. AktaKrak III 192
  • - Należy wiedzieć województwu naszemu [krakowskiemu] in quo statu jest artyleryja koronna. AktaKrak III 220
  • - Altylerya koronna in Pace decus, in Bello praesidium bez armat Ammunicyi ad eum przyszła statum ze y w Boiu y Pokoiu nie iest Sufficiens ad usus publicos. RzewKor 16
podkanclerzy koronny
patrz: KORONNY
  • - Za Io MSCią X. Biskupem Chełminskiem Podkanclerzem koronnym [...] zlecamy [...] Posłom naszym. PasPam 218v-219
państwo amazońskie
patrz: PAŃSTWO
  • - Inne ich Regnántki były Marpesia, Orithia, Antiope, ostatnia Minothaea; ktorá gdy z Wielkim Alexandrem cielesnych szukáła roskoszy, zgubiła Pańſtwo Amazońskie y imie, według Justyná. ChmielAteny II 682
bibl.
widzenie Abdiaszowe
patrz: ABDIASZOWY, ABDIASZÓW
  • - WIdzenie Abdyaszowe. Ták mowi Pánujący PAN o ziemi Edomskiey: Słyszeliśmy wieść od PAná/ y Posłá wysłánego do narodow: Ruszcie się/ á powstańmy przeciwko niemu ku bitwie. BG Ab 1, 1
[Gwiazda] błąkająca ,
gwiazda błąkająca się
patrz: BŁĄKAĆ
mąż boży
patrz: MĄŻ
wino bankietne
patrz: WINO
wino albańskie
patrz: WINO
  • - Chwálą we Włoszech [...] Winá Setyneńskie, y Albańskie, Sery Parmeńskie. ChmielAteny II 215
wino antymoniowe
patrz: WINO
wino burgundzkie
patrz: WINO
wino białawe
patrz: WINO
  • - CLAIRET [...] Vin clairet, rouge paillet. [...] WINO białawe. DanKolaDyk I, 312
wino francuskie
patrz: WINO
  • - Przysłała mi [...] matka moja [...] półtorasta butel starego wina francuskiego. RadziwHDiar 64
czapka brunszwicka
patrz: CZAPKA, CZAPKA, CAPKA
bania do destylowania
patrz: BANIJA, BANIA, BANIA
  • - Bania do dystylowania. T III 21
mit.
bezdenna bania
patrz: BANIJA, BANIA, BANIA
  • - [Do Danaid] I wy, bezecne siostry [...] coście pomordowały swe męże właściwe, Za co w piekle bezdenną banię nalewacie. SzymSiel 26
krętna bania
patrz: BANIJA, BANIA, BANIA
  • - Krętna bániá/ abo álembik do palenia wodek/ Anguinea cucurbita. PedSleszTajem 414
bania ogrodowa
patrz: BANIJA, BANIA, BANIA
  • - Bániá ogrodowa, dyniá, la citrouille, courge. KulUszDyk 4
bania sucha
patrz: BANIJA, BANIA, BANIA
  • - Sercá boleści vśmierza Rutá/ wziąwszy iey z pułtrzeci gárści/ łupin ábo skorek z Bań suchjch ze dwánaście łotow. SyrZiel 527
bania w cukrze
patrz: BANIJA, BANIA, BANIA
  • - Suchość vst, czarność ięzyká znosiemy odwilżáiąc podniebienie [...] trzymáiąc w vściech śliwy [...] garbuzámi w cukrze, bániámi w cukrze. PetrSInst E1
bania wodnista
patrz: BANIJA, BANIA, BANIA
  • - ZAmorskie Iábłko dwoie sie znáyduie/ sámiec y sámicá. Obie [!] máią liście Bániom wodnistym/ które Auguriámi [!] zowią/ podobne. SyrZiel 1511
bania zamorska
patrz: BANIJA, BANIA, BANIA
  • - Kołokwintydá/ korb léśny/ ośli ogórék/ bániá zamorska. Colocynthis [...] Cucurbita siluestris [...] frutex est humi repens fructu rotundo. Kn 292
armatka spiżowa
patrz: ARMATKA, ARMATKA, HARMATKA
  • - [Przeciwnicy] mieli [...] 4 armatki spiżowe i 2 moździerze i wóz 1 z amunicyjami. RybZRelRzecz 150
harmatka lekka
patrz: ARMATKA, ARMATKA, HARMATKA
  • - Życzę W. X. Mci wziąc Swoię Piechotę z Berdyczowa, harmatek ze dwie lekkich, y zebrać, co tylko można ludzi. RadziwUDiar Av
kula armatnia
patrz: ARMATNI
jazda lekka
patrz: LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI, LEKI
  • - iazda letka. leichte Reuteren. chevaux légérs; cavalerie légére. T III 728
chorągiew lekka (sz. zm.)
patrz: LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI, LEKI
  • - [...] wyprawił Je[g]o M Pan Comendant Teraznieyszy podiaszd Kilka lekszych Chorągwi [...]. PoczOdlPam 14
  • - Jam się już oddzielił od ciężkiego wojska. Idę przodem ze dwudziestą kilką chorągwi lekkich i w kilkuset dragonii. SobJListy 497
  • - [...] Zamoyski nie uważając na to, prosto pod Byczynę poszedł, gdzie już w szykach Niemców zastał, których były liczne woyska i piechoty z armatami, on zaś nie miał tylko Hussaryą, i lekkie chorągwie, działo się to 25. Stycznia. ŁubHist 66
  • - Zamoyski nie uważając na to, prosto pod Byczynę poszedł, gdzie już w szykach Niemców zastał, których były liczne woyska i piechoty z armatami, on zaś nie miał tylko Hussaryą, i lekkie chorągwie, działo się to 25. Stycznia. ŁubHist 70
  • - Lekki, Letki [...] 6) leicht, von Soldaten. [...] léger, en parlant des soldâs [...] chorągwie letkie. T III 727
  • - Kazanosię naszym chorągwiom wprzod lekim potykać [...]. [Pocz.Paż 34 - spr.] Niepoprawne zródło
być (/komuś/) w lekkiej cenie ,
być (/u kogoś/) w lekkiej cenie
patrz: LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI, LEKI
  • - Jusz im Polskie imię w lekkiey cenie [...]. PotWoj 12
  • - Cicero już zá czásow swoich baczył że nowe szláchectwo w lekkiey cenie było; co mu się jednák nie podobáło. GdacPrzyd 2
  • - Co tego zá przyczyná/ że podziśdzień/ osobliwie u Luteránow Urząd Kaźnodzieyski w lekkiey cenie jest? GdacPrzyd 66
być /u kogoś/ w lekkim uważeniu
patrz: LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI, LEKI
  • - Ták się świát popsował ná tym schyłku swoim/ y stárości/ że chociaż Boże przykazánie przestąpić/ náwet raz ieden/ pewne á wieczne potępienie przynosi/ gdyby w tym człowiek vmárł/ á przecię są tácy/ á wiele ich/ ktorzy to sobie lekce ważą/ iácy są Politycy tego wieku. Tymże właśnie sposobem/ tá Bullá Papieska iest w lekkim vważeniu v ludzi szalonych/ ktorzy mądrzy/ iáko roskazánia pożytecznego/ y pobożnego Oycowskiego/ pilno przestrzegáią y záchowywáią. SleszDow 17
  • - O ktoby mi to zdárzył/ moy kochány bráciszku [...] żebym się z tobą mogłá widzieć y rozmowić/ y pocáłowáć cię ná ustroniu/ ábym potym nie byłá ni u kogo we wzgárdzie/ y lekkim uważeniu? StarKaz 305
być /u kogoś/ w lekkim poważeniu
patrz: LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI, LEKI
  • - Trzebá się ciągnąć choćbyś miał zerwáć/ y ostátnią wieś zástáwić/ ináczey y u zony/ y u krewnych w lekkim będziesz poważeniu. GorzWol 76
bić batalię
patrz: BIĆ
  • - Że się jednak zanosiło, żeśmy mieli bić batalię, zatrzymałem się, prosząc przecię zaraz po potrzebie o permisję. SobJListy 132
bić alarmo
patrz: BIĆ
  • - Nieba kołowroty na horyzont nasz patrzają życzliwe, Wszędzie na wojnę dodają ochoty, Bijąc allarmo w puzany krzykliwe. KochWiedTur 6-7
kula armatna (sz. zm.)
patrz: KULA
  • - armatna kula. Canonen-Kugel. boulet. T III 11
burząca kula
patrz: KULA
kwitowe adracyjonalne
patrz: ADRACJONALNY
  • - Od tegoż kwitowe adracyjonalne [groszy] 9. InwPuck 134
adwent pański
patrz: ADWENT
  • - Przed Adwentem tedy Pańskim głosy tylo kościół słyszał: przyszedł Pan potym/ y widział go sámego. BirkNiedz 36
adwent mesjaszowy
patrz: ADWENT
  • - Zrozumieyciesz tedy/ iesli narody/ wyspy/ morzá/ ziemiá/ niebo/ ták się ruszáły prágnąc ádwentu Messyaszowego [...]: co zá dziw będzie/ że kości/ sercá Oycow świętych ruszyły się ná przyszcie iego. BirkNiedz 51
łaska pańska
patrz: PAŃSKI
  • - Wyznawszy wszystko dobrowolnie będzie y Łaska Panska będą y Promocyie. PasPam 144
chałupa pańska
patrz: PAŃSKI
  • - Jest ogrodnikow 6, czterech w chałupach pańskich mieszkają. OpisKról 417
cud Pański (sz. zm.) ,
cudo Pańskie
patrz: PAŃSKI
  • - Zbiera oczy po wsytkim świecie Psálmistá ś. áby obaczyły Cudá Páńskie/ ktore Pan czyni z ziemią swoią [...]. BirkOboz 55
  • - Obaczywszy się tedy bydź uzdrowionym/ pocznie on trędowáty dzięki oddáwáć Panu padszy na twarz swoię/ y to cudo Páńskie pocznie przed ludem wszytkim wysławiáć. StarKaz 273
  • - Mowi Theophylactus: kiedy Fáruzowie i Skrybowie Pańskie cuda taxowali, niewiástá prosta i zdrády niemáiąca, one wielbi. MłodzKaz III, 266
ewangelija adwentowa
patrz: ADWENTOWY
antyfona adwentowa
patrz: ADWENTOWY
  • - Antyfony adwentowe [tytuł rozdziału]. MiasKZbiór 26
kobierzec adziamski (sz. zm.)
patrz: ADZIAMSKI, ADZIAMSKI, ADZIAŃSKI
  • - W nogach adziamskie kobierce, siedzenie, wezgłowia i wał i podnóżek altembasowe. NiemPam 6
  • - Ja wśiádam do VCIECHY/ ná kotczy okryty/ Adziámskiemi kobiercy [...]. MorszHRoz D
  • - Kobiérzéc adziámski [...] Tapete Persicum, Barbaricum. Kn 285
  • - Kobiercow Roznych Adziamskich słupiastych Iedenascie. ArchRadziw 1638 26, 2
  • - Adziáński Kobierżec, le tapis de Perse. KulUszDyk 1
  • - Adziamski kobierzec. Art Persischer Teppiche. sorte de tapis de Perse. T III 2
oddać przez bank pieniądze
patrz: BANK
  • - Oddáć przez Bánk pieniądze Argentum alicui rescribere, Perscribere pecuniam, nummos alicui scribere. DasHünDict Ooiij
płacić przez bank
patrz: BANK
  • - Płácę przéz list/ bánk ukázuię komu odległemu gotowe pieniądzé. Perscribo alicui pecuniam [...] Rescribo alicui pecuniam. Kn 705
bank trzymać
patrz: BANK
  • - Król jm [...] wygrał 50 tal. bitych. Jm. ks. Wyhowski, bank trzymał, różni ichm. przystawiali, osobliwie damy. SarPam 281
  • - Lucyper zasiadł do gry Faraona [...] On sam bank trzymał, złotem rzucał suto, Przysłał mu wexel w momencie Pan Pluto. DrużZbiór 396
oddawać pieniądze przez bank
patrz: BANK
  • - Oddáię pieniądzé przéz bánk/ ná bánku vkázuię/ posyłam do bánkierzá ná się kártélusz pożyczálnikowi. Rescribo alicui argentum. Kn 594
bank wałowy
patrz: BANK
  • - Bank wałowy; ławy. Kriegsb. Banket, Auftritt hinter der Brustwehr. Fortif. banquette, marche derriére [et] au bas du parapet. T III 22
kobierzec adziamski
patrz: KOBIERZEC
kobierzec angurski
patrz: KOBIERZEC

patrz: ADZIAMUGŁAN, ADZIAMUGŁAN, ADZIAMUGŁANIN, ADZIAMUGŁANIN, ADZAMOGŁAN, ADZAMOGŁANIN, ADZAMUGLAN
afekcja duszna ,
duszy afekcja
patrz: AFEKCJA
  • - Tak też y w leczeniu áffekcyi dusznych/ kto nie zniesie przyczyny grzechu/ y nie Strzeże się okázyiey/ znowu się powroci do swoich nałogow. StarKaz II, 462
  • - To rzecz pewna że przez żywą kontemplacią umarłych kalwarie y kości wroznych duszy pomagaią affekciach. MikSil 291
afekcja zdrowia
patrz: AFEKCJA
  • - Xiążę Jmć Kurlandzki Ferdynand przez 8. dni affekcyą zdrowia złożony [...] desiit vivere. MerkHist 422
afekcja cielesna
patrz: AFEKCJA
  • - Ten postępek Páński vważáiąc/ ták mowi/ iż Pan náucza nas tym swoim postepkiem leczyć choroby y áffekcye cielesne/ lecząc pierwey áffekcye y choroby duszne. StarKaz II, 130
niezdrowia afekcja
patrz: AFEKCJA
  • - Małżonka tegoż przyszłego Possessora Lotaryngii będąc od przeszłey niezdrowia affekcyi uwolnioną, czyni praeparatoria do podroży do Xięstw [...]. GazPol 1736 93 8 nlb
ćwiczenie duchowne
patrz: ĆWICZENIE
  • - Cwiczenie duchowne (vulgò Exerćitia Spiritualia) [...] vide Rozmyślam nabożnié. Kn 91
  • - cwiczenie nabożne albo duchowne [...] un éxercice de pieté. T III 167
ćwiczenie nabożne
patrz: ĆWICZENIE
  • - cwiczenie nabożne albo duchowne [...] un éxercice de pieté. T III 167
domek armatny
patrz: ARMATNY
proch armatny
patrz: ARMATNY
armatny okręt
patrz: ARMATNY
starszy armatny
patrz: ARMATNY
  • - COMMISAIRE de l`artillerie [...] KOMISSAR [!] albo starszy armatny albo nad armatą nad zbroiownią. DanKolaDyk I, 327
armatny koronny
patrz: ARMATNY
  • - Pan Marszałek [...] czytał suplikę armatnych koronnych. ChrapDiar II 392
okręt kupiecki
patrz: OKRĘT
  • - Lubo tam iest port Spokoyny y Cichy ale przecię nieprzystępny bo do Samych Bulwarkow okręt wielki woięnny nieprzystąpi Chyba te małe okręty kupieckie Szmagi trzeba tedy do Okrętu wozić się. PasPam 68
  • - Nocą tedy wzięli [Szwedzi] zbulwarku okręt kupiecki a skoro Swit zaprowadziligo powiatru y uStroiwszy go iako nalezy do Zeglugi wy hysowawszy Zagle znapaliligo [zapalili go]. PasPam 69
armenijski lew
patrz: ARMENIJSKI
zool.
lew afrykański
patrz: LEW
  • - Czyli ze krwie pogańskiei wziąwszy się kałuże, Krzywemi nurty pole purpurowe struże, Między dwiema trąbami, w hełmie na kształt wieży, Rydze grzywy, straszny lew afrykański jeży [...]. PotWoj 1
  • - Lwy nie są rude, albo żółtawe, ale popielate, ani tak złe, iak Afrykańskie. ChmielAteny IV 619
lew albański
patrz: LEW
  • - Dzierz mocnieyszych [psów] náde lwy/ iákie są Albáńskie/ by cię czásu potrzeby od nieprzyiácielá twego obronili. KalCuda 114
dach dwoisty
patrz: DACH
  • - Dách dwoisty/ Testudinatum tectum [...] aliter vide Piętro. Kn 110
dách nie dwoisty
patrz: DACH
  • - Dách nié dwoisty/ ná obié stronié zchodźisty/ Tectum displuuiatum [...] Kn 110
  • - Dáchowká/ Tegula [...] vide Dách niédwoisty/ [...] krokwá [...]. Kn 111
dach słomiany
patrz: DACH
  • - Dách słomiány/ poszyćie/ Culmen [...] Kn 110
tak dalece
patrz: DALECE
nie tak dalece
patrz: DALECE
daleka ekspedycyja
patrz: DALEKI
  • - Rok Panski 1660. Day Panie Boze Zaczęlismy tam ze w Mosinach gdzie [...] nas postawiono było na całą zimę po tak cięszkich pracach y tak dalekiey za Baltyckie morze Expedycyiey. PasPam 78
daleka droga
patrz: DALEKI
  • - Ia myślę ze to y droga daleka y trudna musi bydz funkcyja. PasPam 160
daleka peregrynacyja
patrz: DALEKI
trucizna arszenikowa
patrz: ARSZENIKOWY, ARSZENIKOWY, ARSZENNIKOWY
arszyn ruski
patrz: ARSZYN, ARSZYNA
  • - Miárá. Arszyn Ruski ma w sobie 5 Cwierci Krák łokciá. GorAryt 74
  • - Arszyn Ruski pięć cwierci łokcia Krakowskiego. BystrzInfRóżn Z3
arszyn lwowski
patrz: ARSZYN, ARSZYNA
  • - Arszyn Lwowski: ma w sobie łokcia Krákowskiego ćwierci 5. SolGeom III 136
  • - Arszyn. Elle in Lemberg. arschin; une aune de Léopold. § Arszyn Łwowski ma w sobie Krakowskiego łokcia pięć ćwierci. T III 12
arteria wątrobna
patrz: ARTERIA
  • - Sol. Ta służy Arteryey wątrobney. SyrZiel 148
aloes wątrobny
patrz: WĄTROBNY
  • - Aloes epatica. Aloespulver. Proszek Aloeszu wotrobnego. GuldOn 51
błonka wątrobna
patrz: WĄTROBNY
  • - Meseraica vena. Adern/ welche die Dawung zur Leber bereiten. Zyłky wątrobne/ błonká wątrobna. GuldOn 70
wątrobna kiszka
patrz: WĄTROBNY
  • - Powłuczy nogę, znáczna zá nim ściszka A w opasaniu iák wątrobna kiszka. DrużZbiór 362
iwa artetyka
patrz: ARTETYKA, ARTRETYKA, ARTETYKA

patrz: DUSZNY
niech Bóg /czyjejś/ duszy miłościw będzie
patrz: DUSZA
  • - Wiakim nas wszistkich, ktorzysmy hoinie dobrodzieistwa iego zazywali zostawił zaliu [król Władysław IV], kazdy baczny snadnie wyrozumiec moze. Niech Bog Jkm duszy miłosciw będzie. VorLetSkarb 206
artykuły wojskowe
patrz: ARTYKUŁ
  • - Za najmniejszą skargą każdy żołnierz wykroczny przeciwko artykułom wojskowym musi to krwią oblać. AktaKrak II/1 319
  • - Rozkazuie abyscie [...] Ugod pienieznych surowoscią Artykułow woyskowych zakazanych się domagac Podwod brac [...] nie wazyli się. DekrŻmud 205 a-b
  • - [...] Hetman Wielki Koron. Artykuły Woyskowe authoritate Seymu Anni 1609. tudzież y poźnieyszemi approbowane Konstytucyami wydać dlá Ichmościow Woyskowych roskazał [...]. GazPol 1735 71 4 nlb
artykuł wiary
patrz: ARTYKUŁ
  • - Artykuł wiary iest/ że łaska pańska sama/ nie iakaszkolwiek y nie ta ktora wszytkim do dostąpienia zbawienia dana bywa/ zakonnikami ludzie czyni. SzemGrat 9
  • - Wyznawam wszystkie Artykuły wiary ś. Krześcijańskiey. GdacPan 107
  • - Trzeciego dnia [Jagiełło] wyuczony Artykułów Wiary s. chrzest s. przyjął. ŁubHist 47
artykuły sejmikowe ,
artykuły sejmików ,
artykuły sejmiku
patrz: ARTYKUŁ
  • - Artykuły obu Seimikow masz WMc, ktore służą ad rem. OpalKListy 205
  • - Artykuły Seimikowe dopiro mi przyszły ktore przepisa[ne] posyłam WMMP. OpalKListy 41
  • - Seimiku Srzed[z]kiego Artykuły posyłam. OpalKListy 414
artykuły prawne
patrz: ARTYKUŁ
  • - Miał bydz szubienicą karany [przestępca] podług artikułów prawnych. AktaMusz 50
artykuł wyznania
patrz: ARTYKUŁ
  • - Cassianus święty uważaiąc ten Artykuł wyznania naszego/ Descendit ad inferos, powiada iż Zbawiciel nasz umarszy/ wstąpił do Otchłani piekielnych. StarKaz II, 45
artrykuły Henrykowe
patrz: ARTYKUŁ
  • - Prawa nasze jawnie wspominają [...]: w Artykułach Henrykowych [...]: "Przestrzegając na potem jakich tumultów i sedycyj, z tej przyczyny rozerwania i niezgody w religijej." PrzypBratOg 541
marszałkowskie artykuły
patrz: ARTYKUŁ
  • - Przysięga Króla Imci, y pacta conventa summariae zebrane na każdym Seymie pierwszego zaraz dnia miasto marszałkowskich artykułow, in praesentia Senatus aby czytane były. VolLeg V 12
artykuły wojenne hetmańskie
patrz: ARTYKUŁ
  • - [Tytuł] Artikuły woienne hetmańskie. ArtWojHet k. tyt
niedeterminowany artykuł
patrz: ARTYKUŁ
  • - Niedeterminowany artykuł znaczy po Polsku iedęn albo niektory. MalGram 47
błędliwa owca ,
błędna owca
patrz: BŁĘDLIWY, BŁĘDLIWY, BŁĄDLIWY
bez afektu
patrz: AFEKT
  • - Każdy rzeczy wiadomy a bez affektu na nie patrzący/ osądzi że nie mnieyszy/ ale większy pożytek inni/ aniżeli Jezuici/ że szkoł swych maią. SzemGrat 12
  • - Czytelniku. Dawam, pod uwagę twoię tę krotką pracę: oto cię prosząc, abyś o niej z rozmysłem y bez affektu sądził. OpalŁRoz A1v
  • - Niech vważy, kto bez affektu sądzi Machiawelską potwarz, iadem złości zaślepioną, y dla tego tak grubo błądzącą. LubJMan 55
starszy bazylijański
patrz: STARSZY
  • - Do ImCi Xdza Trulewicza Starszego Bazylianskiego Turowickiego pisałem Vpraszaiąc Owydanie takoż poddanych moich w Ich Dobrach klasztornych mieszkaiący[ch]. SapADiar 67
żyłeczka błonista (sz. zm.)
patrz: BŁONISTY
[Meat] błonisty
patrz: BŁONISTY
chodaczki dziecinne
patrz: CHODACZEK
  • - Chodaczki dziécinne/ łubki/ Serperastra, [...] pueris in geniculis alligantur, vt eorum crura dirigant, [...] vide Cháłástrá 3. Kn 67
pospolity aforyzm
patrz: AFORYZM
  • - Według pospolitego afforyzmu; non iacet in molli veneranda scientia lecta. MikSil 284v
koło chodziste
patrz: CHODZISTY
koło arytmetyczne
patrz: KOŁO
  • - Koło Arythmetyczne: iest Instrument do snádnego multyplikowánia, y dżielenia liczb wielkich służący. SolGeom III 78
koło arytmetyczne
patrz: KOŁO
koło bydlęce
patrz: KOŁO
koło partykularne (sz. zm.)
patrz: KOŁO
koń chodziwy
patrz: CHODZIWY
  • - Koniá [...] ktoryby nie wielkiego biegu był/ tedy go pokazuy daleko od oczu ludzkich/ Koń zaś rączy przy ludziách wrowni/ Koń chodziwy ná burku zá pokazániem nayudatnieyszym będzie. PienHip 29
bulba afrycka
patrz: AFRYCKI
  • - Karczoch [...] Carduus [...] dla rożności od inszych Ostow/ ktore nie są w zażywániu pokarmowym zowie Bulby Polskie/ okrom [bulb] Afryckich/ ktore w Aptykách przedáią/ ktorych też y do potraw zażywáią [...]. HercBan 47
śniedek cudzoziemski
patrz: ŚNIEDEK, ŚNIEDEK, ŚNIODEK, ŚNIADEK
  • - O Snietku cudzoziemskim/ ábo nágim Oszlochu. Rozdział 129. Bulbus esculentus. SyrZiel 861
  • - Sniedék ábo śniodék cudzoziemski/ oszłoch nági. [...] Bulbus. Kn 1036
afrykański bazyliszek
patrz: AFRYKAŃSKI
  • - Epitheta Historica [...] Afrykanskie Bazyliszki. MikSil 47
zool.
afrykański krokodyl
patrz: AFRYKAŃSKI
  • - Y ták iey w on czás dodawáłá tyle zła miłość Sercá/ y męskiey śmiałości: ze Afrykáńskie miedzy krokodyle Poszła byłá/ okrom watpliwosci. TasKochGoff 152
  • - I tak jej w on czas dodawała tyle Zła miłość serca i męskiej śmiałości, że afrykáńskie miedzy krokodyle Poszłaby była okrom wątpliwości. LubSPir 22
zool.
afrykański żółw
patrz: AFRYKAŃSKI
  • - Czyli tu karacena, czy pancerz zaszyty, Czyli afrykańskiego żółwia rog niezbity, Że śliczne alabastry przed ciekawym okiem Kryje ani ich bystrym nie da dosiądz wzrokiem. TrembWierszeWir II 228
choinka klasztorna
patrz: CHOINKA
  • - Sábiná/ Sáwiná/ ábo Száwiná płodna/ choinká klasztorna. Sabina baccifera, [...] Viridis semper, viridarijs vtilis, iunipero similis, humilis. Kn 973
agatowy kamień
patrz: AGATOWY
  • - [...] jest tam stół, cała tablica stołowa [...], z kamienia ametystowego; dwie wysokie kolumny z kamienia agatowego rznięte. ZawiszaPam 95-96
  • - W Kościele Nayświętszey PANNY Snieżney iest 20. kilka species rożnych Kości Swiętych: w Kościele w Niebowzięcia PANNY MARYI, Mensa ná ktorey celebruią, iest całá z Agatowego kamienia, Krucyfix kamienny, ale miętki iak żywe ciało, cudami słynący; gdzie iest Ołtarzow 35. ChmielAteny II 306
  • - W Tatrách gorach znayduią się ZŁOTE, SREBRNE żyły, Dyamenty y Rubiny według Starowolskiego: w Gruntach Elbląskich znáyduią się Dyamenty, Perły, Agatowy kamień: Horyń rzeka Wołyńska miewá czasem Perły w sobie: Odolanow w Woiewodztwie Kaliskim ma Hałun, Woiewodztwo Podolskie salitrę, ktorą tam wárzą z wody, w ktorey wprzod moczą w kadziach, ziemie z starych obor bráną, albo z gor ná to sposobnych iakom sam widział. ChmielAteny II 333
choja krzyżowa
patrz: CHOJA
  • - Gruntu takie jest ograniczenie: najpierwej poczynając [...] od mogiły usypanej i choi krzyżowej przy niwie jego dawnej, klinem idący [...] prosto w przek ku Gostomiu Szlacheckiemu wedle drugiej mogiły aż do drogi. InwPuck 175
krzyżowy byk
patrz: KRZYŻOWY
  • - Armata i municya za zamku Puckim Jego Kr. Mci należąca. [...] Krzyżowych bykow [sztuk] 20. OpisKról 105
kamień błękitny (sz. zm.)
patrz: KAMIEŃ, KAMIŃ, KAMIEŃ
agent trybunału
patrz: AGENT, AGENT, AJENT
  • - Tak Patronowie, iako też y Agenci Trybunału Piotrkowskiego, Lubelskiego, y Radomskiego, w służbie woienney Polskiego y cudzoziemskiego authoramentu mieścić się poty nie powinni, poki w palestrze actualiter zostawać będą. VolLeg VI 223
wojskowy aparat
patrz: WOJSKOWY
  • - Nátychmiast o woynie y áppáraćie woyskowym vcżynił pilne zaćiągi/ oddawszy woysko/ pod rząd trzemá Hetmánom z rowną władzą [...]. PastRel A2v
  • - Lecz tamten [Antoniusz] będąc na Panstwo łakomy Woyskowego się trzymał apparatu. ChrośKon 442
amunicje wojskowe
patrz: WOJSKOWY
  • - Należy niemniey do publiczney Ekonomiy [...] okupienie patrimonii y kleynotow Rzeczypospolitey, przysposobienie ammunicyi Woyskowych. DanOstSwada III, 28
ariańska wiara
patrz: WIARA
  • - Dom Kiszkow pierwszy, Aryańską wiarę do Litwy wprowadził. NiesKor II 524
wiara luterańska
patrz: WIARA
  • - Przestrzesz WPISC Pana Woiewodę odemnie ze by zakazał Panom Polakom w kosciele bywac bo się ich pewnie siła ponawraca na Wiarę Luteranską. PasPam 56v
dotrzymować wiary
patrz: WIARA
  • - Wzgardziłeś dobrowolnie. Oyczyzną ktora cię wychowała. I dotrzymowała zawsze miłosci y wiary. PasPam 247v
sejmik antekomicjalny
patrz: SEJMIK
  • - Ztamtąd jechałem na sejmik do Mińska antekomicyalny i zostałem posłem, z posła sejmowym marszałkiem unanimi assensu. ZawiszaPam 177
  • - seymik antykomicyalny. T III 7
sejmik gromniczny
patrz: SEJMIK
akcja prawna
patrz: PRAWNY
  • - Egzorbitancyje nas i bracią naszę ichm. panów dissidentes in religione Christiana zachodzące i naprawę ich J. K. M. i ordinibus Regni proponentur ichm. panowie posłowie, i aby według deklaracyjej zjazdu electionis teraźniejszego K. J. M., p. n. m., i dawniejszych konfederacyj uspokojone były i akcyje prawne in causa religionis jm. panu Orzechowskiemu od jm. ks. dziekana chodelskiego do ziemstwa lubelskiego intentowane, aby zniesione były, instabunt ichm. panowie posłowie. AktaKrak II/2 495
termin prawny
patrz: PRAWNY
  • - AUTORISATION [...] Terme de Palais Auctoritas [...] DANIE władzy, Autoryzacya. Termin prawny. Moc ktorą mąż żonie daie do tranzakcyi iakiey. DanKolaDyk I, 156
magister artylerii, artyleriej (sz. zm.)
patrz: ARTYLERIA, ARTYLERIA, ALTYLERIA, ALTELERIA, ARTOLERIA, ALTYRELIA, ALTYRERIA
  • - Porządny Artyleryey Magister snadno ten będzie mogł Prochownie porobić. FredKon 80
generał artylerii
patrz: ARTYLERIA, ARTYLERIA, ALTYLERIA, ALTELERIA, ARTOLERIA, ALTYRELIA, ALTYRERIA
konne wojsko
patrz: KONNY
  • - konne wojsko. die Reuterey. la cavalerie. T III 603
arianizm rakowski
patrz: ARIANIZM
  • - Swiadkiem [zabiegów biskupa Zadzika] zniesienie Aryanizmu Rakowskiego/ y sprawa zboru wileńskiego Kalwińska. StarKaz II, 631
proporcyja arytmetycka
patrz: ARYTMETYCKI
równość arytmetycka
patrz: ARYTMETYCKI
środek arytmetycki
patrz: ARYTMETYCKI
proporcyja arytmetyczna
patrz: PROPORCYJA
  • - Regułę proporcyi Arytmetyczney ták formować by trzeba. BystrzInfArch G2v
dla Boga
patrz: BÓG
  • - Dla Bogá/ vide Przé Bóg. Kn 120
  • - Niektorzy murturbant [szemrali] przeciwko tym Słowom mowiąc dla Boga ze by go nieskarał P. Bog. PasPam 259v
fałszywi bogowie
patrz: BÓG
  • - [W królestwie Józafata] Pogańskiego Obrzędu wywrácáno błędne Synágogi, A skárby, ktore były ná fałszywe Bogi Od Pogan zgromádzone, z Meszkit odbieráno, Zaś miast onych Kościoły Páńskie budowáno. DamKuligKról 253
dzięka (Panu) Bogu (sz. zm.)
patrz: BÓG
  • - Dźięka Bogu vide Chwałá Bogu. Kn 162
  • - [...] teraz wszędzie Bogu Dzięká! Pokoy [...]. ErnHand 310
  • - dźięka Bogu Gott sey Danck. Dieu soit loué; graces à Dieu. T III 308
bogu niech będzie chwała za /coś/ (sz. zm.)
patrz: BÓG
  • - Bogu niech będzie chwałá zá niewypowiedziány dar jego. BG 2Kor 9, 15
  • - [...] tego samego herszta Wzięto pierszego dnia […] zac[o] niech chwała naywyszemu Bogu będzie zewpierszym terminie zganiono bezpieczenstwo onitak a Pan Bog inaczey. PoczOdlPam 34
ariański błąd
patrz: ARIAŃSKI
  • - Arryańskie błędy w nim się były zaplątały; dla tego na Seymach wżwawie przeciwko Katolikom stawał. NiesKor II 501-502
kaduk ariański
patrz: ARIAŃSKI
ariańskie heretyctwo
patrz: ARIAŃSKI
persekucyje ariańskie
patrz: ARIAŃSKI
kacerstwo ariańskie
patrz: ARIAŃSKI
  • - Ná wielu się to y ná onym Olimpusie kácerstwá Ariańskiego Episkopie w Cártháginie wypełniło [...]. KalCuda 244
biskup ariański
patrz: ARIAŃSKI
  • - Wspomina Victor Vricensis słowá iednego Biskupá Aryáńskiego do krolá Wandálskiego/ áby nie zábiiał Kátholiká iednego [...]. BirkNiedz 147
błąd ariański (sz. zm.)
patrz: ARIAŃSKI
  • - Promowowáli Gottowie tenże błąd Aryański w Záchodnich Państwach. ChmielAteny II 697
kacerstwo ariańskie
patrz: ARIAŃSKI
  • - Názbierawszy tedy ták wiele náuki y wymowy/ nie proznował: ale gdy baczył Korone Polską Heretykámi zeszpeconą/ ognistym kazániem swym wypalał z nich kácerstwá Kálwińskie/ Aryáńskie/ odsczepieńskie Greckie [...]. BirkSkar 15
religia ariańska
patrz: ARIAŃSKI
  • - Iáko tedy miástá niektore proznych domow dla swawolnych ludzi dopuszczáią/ non tam libenter, quam reuerenter, ták wászych Religiy Luterskich/ y Kálwińskich/ y Aryáńskich/ y Nálewáykowskich. BirkEgz 18
zabobon ariański
patrz: ARIAŃSKI
  • - Gromił tedy piorem swym szczęśliwym zabobony Kálwińskie/ Aryańskie/ odszczepienskie [...]. BirkSkar 18
chrześcijański błąd
patrz: BŁĄD
  • - A po długiey dispucie będzie zwyciężony Od nas árgumentámi, płákáć ná to będzie, Ze ták długo wiodł zywot w Chrześciańskiem błędzie [Nachor]. DamKuligKról 161
luterański błąd
patrz: BŁĄD
  • - Fałsze i luterańskie wyrzuciwszy błędy, Szerzy się wiara święta katolicka wszędy. PotFraszBrück I 524
arystokratycka monarchia
patrz: ARYSTOKRATYCKI
figura arytmetyczna
patrz: ARYTMETYCZNY
  • - Dwie figury Arithmetyczne zá punktámi trochę oddzielone ku prawey ręce, służą z poprzedzáiącymi figurámi Połdyámetrowi [..]. SolGeom I 76
litera arytmetyczna
patrz: ARYTMETYCZNY
  • - Ná iedney Kolumnie od ręki práwey rozłoż dżiewięć liter Arythmetyczncych pierwiastkowych, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. SolGeom III 154
model arytmetyczny
patrz: ARYTMETYCZNY
  • - [...] w opisaniu punktow Pártykularnych tey Moiey Opery, tákże w Modellách Arythmetycznych wszelaki Porządek stáráiąc się zachowáć, v Łáskawego Czytelniká dopomagam się áby tákiegoż Porządku w czytániu przypilnował. HaurEk I
numeracyja arytmetyczna
patrz: ARYTMETYCZNY
  • - Gdyby mi ná Mágnificencye y hoynę dobroczynności szacunek skárbu tego regestrowác przyszło, Arithmetyczna zaledwie stárczyłáby Numerácyá; poniewasz niepoliczone ku chwále Boskiey, ozdobie Kościoła S y Dobrupospolitemu, vstáwicznym tráktem sypią się dostátki. HaurEk IV
progresyja arytmetyczna
patrz: ARYTMETYCZNY
  • - O skoku liczby wolnym: álbo Progressyi Arythmetyczney. SolGeom III 164
reguła arytmetyczna
patrz: ARYTMETYCZNY
  • - ARithmetikákażdemu człowiekowi iest potrzebna y wygodna, iednák nie tylko trzebá iey Alphabetne Arithmeticzne vmieć Reguły, iáko to Addicią, Multiplikácyą, Subtrakcyą, Diuisią [...]. HaurEk 74
  • - Arithmetyczne tákże wzwysz pomienione Reguły, y niżey specyfikowáne potwierdzam y przypominam Dyspozycye, Distinkcie, ráchunkow wyrozumienie pilnie zálecam [...]. HaurEk 84
skok arytmetyczny
patrz: ARYTMETYCZNY
  • - Skok Arythmetyczny: iest postępek liczby przez przydawánie pewney liczby do terminow ostátnich. Iáki iest 1. 2. 4. 6. 8. Progressio Arithmetica. SolGeom III 80
tabuła arytmetyczna
patrz: ARYTMETYCZNY
  • - Co się nayduie nad regiestrz w tabuli arytmetyczney: AG Przeciąg flanku zupełny. NarArch 13
  • - OEKONOMIKA ZIEMIANSKA GENERALNA Punktámi Pártikulárnymi, Interrogatoryámi Gospodarskiemi, Práktyką Miesięczną, Modelluszámi ábo Tábułami Arithmetycznemi OBIASNIONA. HaurEk I
melodyjna figura
patrz: FIGURA
bibl.
pieśń Asafowa
patrz: ASAFOWY, ASAFÓW, ASAFÓW, ASAFOWY, AZAFOWY
  • - Przedniejszemu śpiewakowi/ jako; Nie zátracaj: Psálm y pieśń Asáfowá. BG Ps 75, 1
bibl.
psalm Asafów
patrz: ASAFOWY, ASAFÓW, ASAFÓW, ASAFOWY, AZAFOWY
  • - Psálm Asáfow. ZAjisteć dobry jest Bog Jzráelowi/ tym ktorzy są czystego sercá. BG Ps 73, 1
  • - Przedniejszemu śpiewakowi dla Jedytuná/ Psálm Asáfow. BG Ps 77, 1
list asekuracejny
patrz: ASEKURACYJNY, ASEKURACYJNY, ASEKURACEJNY
  • - Czyniemy wiado[m]o o tym naszym Listem Assekuraceynym Zapisem Komu by o tym wiedzieć nalezało [...]. DekrŻmud 50a
asekuracja zasług
patrz: ASEKURACJA
  • - ASSEKURACYJA ZASłUG OD RPLTEY WINNYCH URODZONEGO MATYASZA [...] RADZIMINSKIEGO, PISARZA POLN. W. X. LIT. VolLeg V 10
asekuracja roboracyjna
patrz: ASEKURACJA
  • - Tym ze Ich msciom Małżąkom dałem assekuracią Roboracijną w R 1725 na Summe TB 3000. SapADiar 126
chmielina winna
patrz: CHMIELINA
  • - A teraz się bez woyny imáć dopuszczácie: Czy Wam młodzieńcy/ co się świeższych lat bydź znacie/ Y blizszych mego wieku/ ktorym hártowáne Zbroye przystoyniey nosić/ niźli obkrącáne Chmieliną winną tyki/ y w szyszak stalony Głowę swoię vbieráć/ niżli w list zielony?. OvOtwWPrzem 126
  • - Tám matká iego Agáwe máiąc przeciw synowi vmysł nieprzyiacielski, dla bluźnierstwa przeciw Bachusowi, wespoł z siostrámi, Ino y Autonoe, ná Pentheusá się tyką swoią, ktorą chmieliną winną zieloną obwiniona byłá, rzuciłá [...]. OvOtwWPrzem 133
brant winny
patrz: WINNY
  • - BRAN de vin [...] Brant winny wodka z lagru winnego robiona. DanKolaDyk I, 225
grono winne
patrz: WINNY
  • - Grono winne/ kálinowe/ bzowe. Botryon, Botrus [...]. Racemus [...]. Kn 210
  • - A ná winney mácicy były trzy gáłązki/ á oná jákoby pąkowie wypuszczáłá/ á wychodził kwiát jey/ y dostawáły się jágody gron winnych. BG Rdz 40, 10
  • - Przyniosła [...] gron winnych/ bronatno zfárbowánych z rodu. OvOtwWPrzem 332
  • - grono wina albo winne. T III 422
beczka winna
patrz: WINNY
  • - v béczék winnych Kn 337
  • - w beczkách winnych SolArch 133
ocet winny
patrz: WINNY
  • - Acetum vini. Ocet winny. GuldOn 33
acz nic
patrz: ACZ
  • - Acz nic/ vide Przynamniéy. Kn 4
  • - Przynamniey/ ácz nic. Minimum. Kn 879
agnus Dei
patrz: AGNUS
  • - 1 więlkię Agnusz Dęiey z obu stron za skłęm, w białych romach. SzumInw 44
  • - Cztery obrazky z relykwiiamy za skłem [...] y ięden Agnus Dey mały ręlikwiiarzyk. SzumInw 44
  • - Z gibsu obrazek Narodzenia Panskiego, y pod tym Agnus Dey. SzumInw 44
kociełek chmielowy
patrz: CHMIELOWY, CHMIELOWY, CHMIELIWY
  • - Kociełek chmielowy dobry, kadzi 2, przecier jeden dobry, drugi zły [...]. InwKal I 213
[Ogród] chmielowy
patrz: CHMIELOWY, CHMIELOWY, CHMIELIWY
  • - [...] dozywotne mieszkanie ze wszytkimy gruntami oronemi y nieoronemi lesnemi yzsianozętnemy [...] zsadamy owocowemy y chmieliwemy [...] po zywocie moim iey zapisuię [...]. DekrŻmud 131
[Sad] chmielowy
patrz: CHMIELOWY, CHMIELOWY, CHMIELIWY
  • - [...] tę maiętnosc naszą własną podubisce zastawilismy [...] z lasy sadami owocowemi y chmielowemi stawisczami sadzawkami z rzekami y z rzeczkami [...]. DekrŻmud 109b-110a
  • - [...] tę maiętnosc moią [...] starymi y nowo załozonymi ogrodami sadami owocowymi y chmielowymi Stawami sadzawkami [...] w moc [...] synowi [...] podałem [...]. DekrŻmud 255a
  • - [...] maiętnosc [...] z lasy sadami owocowemi y chmielowemi stawiszczami sadzawkami y Rzekami [zastawiliśmy] [...]. DekrŻmud 44a
chmielowa tyczka
patrz: CHMIELOWY, CHMIELOWY, CHMIELIWY
  • - Na co Czarniecki powiedział że nąm pochwili y kopiie Niepomogą nie trudno w Litwie o Chmielową Tyczkę. PasPam 99v
bot.
wierzchołki chmielowe
patrz: CHMIELOWY, CHMIELOWY, CHMIELIWY
  • - Lupuii iuli, Wierzchołki chmielowe [regestr ziół]. CompMed 24
[kocioł] chmielowy
patrz: CHMIELOWY, CHMIELOWY, CHMIELIWY
  • - Miedź: Kotłów piwnych 2, chmielowy jeden, garniec gorzałczany jeden, kociełków kuchennych 2 [...]. InwKal I 209
  • - Sprzęt browarny. - Kotły 2: jeden o 6 beczkach, drugi chmielowy o półtoru beczkach, dobre, roku przeszłego za panew starą wymieniany [...]. InwChełm 128
kociełek chmielowy
patrz: KOCIOŁEK, KOCIOŁEK, KOCIEŁEK
[Kocioł] chmielowy
patrz: KOCIOŁ, KOCIOŁ, KOCIEŁ
kocioł do chmielu
patrz: KOCIOŁ, KOCIOŁ, KOCIEŁ
kocioł browarny
patrz: KOCIOŁ, KOCIOŁ, KOCIEŁ
  • - Zydzi na Wsiach mieszkaiący na Arendach browarnych, od każdego kotła gorzałczanego, dadzą po złotychośmi, a od browarnego, po złotych dziesiąciu. FredKon 59
[Ogród] chałupniczy
patrz: OGRÓD
[Ogrody] chłopskie
patrz: OGRÓD
  • - Rybak, który przy młynie mieszka w chałupie swojej, ogrody ma przy tym domie i łąki jedne podle pańskich, a drugie między chłopskimi. InwKal I I, 96
ogród akademicki
patrz: OGRÓD
  • - W Sali Ogrodu Akademickiego stoią po száfach w náczyniach szklanych węże, iaszczurki, ptaszki, Dźiecię przed czasem urodzone in spiritu Vini, aliàs w wodce konserwuiącey: ná ścianách rożnych bestyi skory, ná śrzodku Hyppotamus, álbo koń wodny; słomą wypchany wisi. ChmielAteny II 248-249
szturmem atakować
patrz: ATAKOWAĆ
  • - Turcy [...] po tym solennym święcie, generalnym szturmem, Wiedeń attakować mieli. RubJan Q3v
formalnie atakować
patrz: ATAKOWAĆ
  • - Felt-Márszałek Munich przybywszy z Woyskiem Moskiewskim pod Perekop, attákował go przy ciemney nocy, ordynowawszy lewe skrzydło, aby zmyślony attak pokazáć przy rzucaniu Bomb, A prawe skrzydło formalnie attakowało. GazPol 1736 1 3 nlb
atakować fortecę
patrz: ATAKOWAĆ
  • - Poszły [...] Woyska [...] szukac Turkow y Niektore Attakować Fortece. PasPam 264
car abisyński
patrz: CZAR, CAR, CAR
  • - Car Abisynski. der Priester Johannes, der grosse Neguz in Abyssinien. le Prêtre Jean en Abissinie. T III 99
chłop carski
patrz: CARSKI
  • - Nie ma [car] pod sobą Pánow z titułámi/ iáko są v nas Książętá/ Báronowie. etć. ále wszystká szláchtá ábo Báronowie/ są chłopi Cárscy. BotŁęczRel III 58
co celniejszy ,
co nacelniejszy
patrz: CELNY, CELNY, CZELNY
  • - Moskwa co przy nim była na Tuszynie, obrocoili się do Krola wszyscy Bojarowie i co celnieysi. MasDiar 37
  • - Moskwa co celnieysza w Zamku się zawarła niechcąc dać Pacholikom. MasDiar 41
  • - Kiedysmy iuz wczas się zawiedli, działa co nacelnieysze kilka kroc iedne znich Strzeliwszy popadali się. ŻółkPocz 16
  • - Moyżesz [...] wybrał ze wszystkich dwunastu pokolenia Mężow co celnieyszych/ y poczynił ich Principes, tribunos, centuriones. StarKaz II, 550
  • - Biskupá nászego [...] wszyscy żegnáli/ z żálem wielkim niesposobności zdrowia iego/ y Krol iego M. sam Pan nasz Mściwy/ y senat iego Prześwietny/ y z izby Poselskiey co celnieysze persony. StarKaz II, 633
  • - Głowy co celnieysze nam odbiera. DanOstSwada VI, 9
agrest w cukrze
patrz: AGREST, AGRESTA, AGRESZT, AGREST, AGRESTA, ANGREST
  • - Konfekty rożne [...] Agrest w cukrze, Wino w Gronach, w cukrze. CzerComp 5
chobotna wyka (sz. zm.)
patrz: CHOBOTNY
chłopięcie lata (sz. zm.)
patrz: CHŁOPIĘCI
chłopięce lata
patrz: LATO
chłopięce roki
patrz: CHŁOPIĘCY
tort agrestowy
patrz: AGRESTOWY
chłopisko proste
patrz: CHŁOPISKO
  • - MAROUFLE [...] GRĄDAL grądalisko drąg chłopisko proste brzydkie [...] Słowo potworliwe łaiąc. DanKolaDyk II, 238
młyn prosty bydlęcy
patrz: PROSTY
prosty żołnierz
patrz: PROSTY
  • - Siekł strzelał narazał się nie iak Hetman ale iak prosty Zołnierz. PasPam 107v
  • - Ia iako prosty Zołnierz nierad się Specyałami pasę. PasPam 164
chłop prosty (sz. zm.)
patrz: PROSTY
  • - Masz li być złem popem/ ráczey bądź prostem chłopem. KnAd 482
  • - Kto się szláchcicem urodzi/ á nie żyie przystoynie iáko wokácyia iego niesie [...] ten szláchectwo swoie máże/ y sromotę przodkom swoim czyni/ sam zá chłopá prostego nie stoiąc. StarKaz II, 509
  • - Vyrzysz iuz nie tylko Woyska, ále [y g]romády Chłopow prostych z roznych Stron trzodámi ná zburzę[nie n]ieustrászonych murow zpędzone. OblJasGór 1
  • - Z Siewierszczyzny były z Ruskich krain zaDnieprskich prostych chłopow siły edwadziescia tysięcy siekier. DrobOpow 172
  • - Nayprostszemu chłopu, Dosyć zostáć Szláchcicem ieszcze od Potopu. PotPocz 130
  • - Wielu álbowiem iest niedoskonáłych lekárzow, ktorzy leczenia tey choroby [dworskiej] podeymuią się, á náwet y báby, chłopi prości, żydzi, etc. CompMed 406
dla dziwu /robić coś/
patrz: DLA
  • - Ten [Piołun głuchy] nie wszędy bywa pospolity/ oprocz żeby go gdzie w ogrodziech fláncowano/ więcey dla dziwu/ á niż użytku. SyrZiel 358
osoba cesarska
patrz: CESARSKI
  • - To był Francuz Znaczny. ktory osobę Cesarską reprezentował włancuchu idącą. PasPam 189-189v
bot.
cesarski trank
patrz: CESARSKI
  • - Drugi [kozi mlecz]/ ktory Césarskim tránkiem názywáią/ ma liście długie/ tákże iáko y pierwszy/ iedno cienkie/ węzssze/ y iákoby ogłodáńsze/ y głęboko aż do samego ziebrá wykroioue [!]/ po ziemi się rozkłádáiące: kłącza oblego/ mleczu pełnego. SyrZiel 1166
abisyński cesarz
patrz: CESARZ, CESARZ, CYSARZ
  • - W Afryce Kráina ieſt NUBIA, (ktorey Miasto Stołeczne, gdzie tameczny Krol rezyduie, Nuebia:) ná mil 300. wzdłuż, y ná tyleż wszerz zábieráiąca, to Turczynowi, to Abyssynskiemu hołduiąca Cesarzowi: Obywátelow má Machometanow, Zydow, Koptykow: Płynie przez ten Kray rzeka Nubia, ktorá dałá imię całemu kráiowi. ChmielAteny II 633
  • - WIelu iest takich Autorow, ktorzy erroneè mniemaią, że Abyssyński, albo Murzyński Cesarz iest PRESBYTER IOANNES, albo POP‑IAN, y w samym zaráz pomylili się názwisku ktore ięzykiem effertur Perskim, Progestiani, to iest Mąż Apostolski, á oni corrupto sono vocis, mowią Presbyter Ioannes, iako twierdzi Scaliger. ChmielAteny II 634
cesarz chrześcijański
patrz: CESARZ, CESARZ, CYSARZ
  • - Wesołego cesarza chrześciańskiego [...] ten pogrom (gdy nazajutrz rano przyszła nowina, iż wszystkie Polaki na głowę zbito) tak zasmucił, iż prawie wszystkę radość cesarską w żal, pociechy w smutek, a tryumfy w lament obrócił; heretyki zaś przeciwnym obyczajem utrapione [...] rozweselił [...] Niedługo jednak ta burza trwała. DembPrzew 25
chałupnicza chałupa (sz. zm.)
patrz: CHAŁUPA, CHAŁUPA, CHAŁAPA, CHAŁUBA, HAŁUPA
  • - Ci 4 nie mają chałupniczych swoich chałup, tylko mieszkają, gdzie się mogą pomieścić. InwKal I 344
  • - Chałupa chałupnicza. w której mieszka chałupnik Adam, stara, w której okna złe i piec. InwKal I 632
ciepła chałupa
patrz: CHAŁUPA, CHAŁUPA, CHAŁAPA, CHAŁUBA, HAŁUPA
  • - Król [...] wydał Ordynans Czarneckiemu, aby trzeci raz z Woyskiem szedł w Pomorzany, z Cesarskiemi Niemcami, ale że Zimna wielkie nastąpiły, Niemcy z ciepłych Chałup póyść nie chcieli. HistBun 49
  • - Z Torunia ruszyliśmy się [...] 12 stycznia [...] nieraz w lesie pod dębem albo sosną nocleg i kwatera nasza była; a jeszczem miał szwank z konia i nogęm był sobie dużo stłukł, który ból bardzo mi się przykrzył, ile bez ciepłéj często chałupy. ZawiszaPam 134
chałupa ogrodnicza (sz. zm.)
patrz: CHAŁUPA, CHAŁUPA, CHAŁAPA, CHAŁUBA, HAŁUPA
  • - Folwark Wyspowo [...] Chałup ogrodniczych, w ktorych ludzie mieszkają 3, czwarta pusta. OpisKról 120-121
  • - Ogrodnicze chałupy popalone i ludzie powymierali, żadnego niemasz ogrodnika. OpisKról 367
chałupa chłopska
patrz: CHAŁUPA, CHAŁUPA, CHAŁAPA, CHAŁUBA, HAŁUPA
  • - [Otta] dał im [braciom Czarneckim] beł wdrugiey wsi Swey [...] chałupy chłopskie zogrodami. TrepNekLib 49v
chałupa zagrodnicza
patrz: CHAŁUPA, CHAŁUPA, CHAŁAPA, CHAŁUBA, HAŁUPA
  • - Dwie chałupie zagrodnicze pusto stojące. InwKal I 159
pokojowy chart
patrz: CHART, CHART, HART
  • - Naprzeciw tey Izby Psiarnia Nowa na Pokoiowe Charty z ławami wesrzodku. ArchRadziw 1638 184, 1
smycz chartów (sz. zm.)
patrz: CHART, CHART, HART
  • - Szubę przytym Sobolą/ y w iásnym Zegárek Krysztale Parę długich Bołduckich Iánczarek/ Imbraim pośle Bászy/ w hebanowych lożach: Y smycz chártow Podolskich w złoconych obrożách. TwarSLeg 70
  • - Chartow smyczow 1 1/2. ArchRadziw 1638 343, 4
  • - P. Bobolecki tesz wział smycz chartow albo raczej charcic. OpalKListy 263
  • - Trzydziesci ssfor masz w psiarni chartow kilkanascie Smyczy. OpalKSat 99v
  • - Król niedaleko knieje stał, mając dwie smyczy chartów blisko siebie. LubSArtPol 227
  • - Po natenczas wziąłem cudnych smycz chartów pożarych. ZawiszaPam 36
chałupnicza chata
patrz: CHATA, CHATA, HATA
  • - Czy nie wieksza Paupertas w lada kmieciem domu albo w łada Zagrodniczym albo więc w lada chałupnicy Chacie w ktorey chudzina nie ma co by włozeł W gembe y sąm y zona mizerna y dzieci. OpalKSat 106
chłopska chata (sz. zm.)
patrz: CHATA, CHATA, HATA
  • - Więc prawie niewiedział jakimby Sposobem bespiecznie te drogi przebyć az się tandem po kupiecku przebrał lecz y tak zdradzony w chacie chłopskiey niedaleko wiednia od Xiązęcia Austryackiego w niewolą wzięty. IntrHist 76-77
  • - Bywa że razem w Szlacheckim dworze y chłopskiey chácie, [...] urodzi się dziecie. BystrzInfAstrol III/IX
oboźna chata
patrz: CHATA, CHATA, HATA
  • - Kasiu, czyś chora, czy uporem, Czy zgniewana na sołdaty Nie chciałaś choć z królowej dworem Nawiedzić oboźne chaty? MorszAUtwKuk 300
łan chełmiński
patrz: CHEŁMIŃSKI
  • - Oprocz tych znaiduie się szosty łan w Woytostwach y dobrach Krolewskich ktory się Chełmiński zowie, dáleko większy nad inne. Ten w zdłuż liczy Morgow 30. A sznurow 90. A prętow 900. A łokci 6750. W szerz Morg – 1. á sznurow 3. A prętow 30. A łokci 225. Morg zaś ieden zamyka w sobie sznurow 3 BystrzInfRóżn Z2
wzięła chęć kogoś
patrz: CHĘĆ
  • - Ledwie Straszowski przyiechał y Uczynił Rellacyią wzięła krola chęc niemoze bydz tylko iedz znowu. PasPam 254
tym chętniej
patrz: CHĘTNIE
przybyło zębów do chleba
patrz: CHLEB, KLEB, CHLEB
chleb średni
patrz: CHLEB, KLEB, CHLEB
  • - Chleb śrzédni/pospolity/ [...] Secundarius [...] Panic secundus. Kn 65
chłop dziedziczny (sz. zm.)
patrz: CHŁOP
  • - Wyprawiłem Żyda [...] dla wypytania sie w Kalwarij y tam daley in Circumferentia wyszłych Dziedzicznych Chłopow zDobr moich. SapADiar 20
  • - Tegoz [dnia] pisałem do IP. Bułcharyna Dzierzawcy Czeszeykowskiego Vpraszaiąc aby Ziskał Chłopow tamecznych Dziedzicznych kturzy pod roznemi Osiadłosć swoię przyieli. SapADiar 9
chłop gruby
patrz: CHŁOP
  • - Chłop gruby/ robotny/ Petrones & rupices [...] vide Chłopstwo. Kn 66
  • - Chłopstwo/ Agrestes [...] Conuentus agrestium [...] Rusticutas [...] vide Chłop gruby. Kn 67
  • - Sliachcicęm zwal się ale ie[go] osoba chlopęm grubym z urodzenia oznaymowała go. TrepNekLib 83v
luźny chłop (sz. zm.)
patrz: CHŁOP
  • - Karczma bywała, z której dawano fl. 1, teraz jej nie masz, piwo lozny chłop za nadgrodą szynkuje. OpisKról 32
  • - Na insze lata, gdyby się chłop luźny albo poddany trafił, wolno będzie ichmościom jemu ten ogród dawszy, insze ogrody w polach jako to consuetudo obtinuit erigere. InwKal I 614-615
cudzy chłop (sz. zm.)
patrz: CHŁOP
  • - Powrocilismy nazad z Łoznik do Wilna, wtych Łoznikach nie ma więcey nad Siedmiu Chłopow y to cudze. SapADiar 101
  • - Ieżeli memu chłopu byłoby wolno przenieść się do sąmsiada, mogłbym się zapewne spodziewać, że cudzy chłop przy takiey powszechney wolności, przyidzie do mnie na iego mieysce. LeszczStGłos 104
chłop doroczny
patrz: CHŁOP
  • - Poddanych żadnych [we wsi Rywałd] niemasz, tylko dwaj chłopi doroczni, ktorym wolno od czasu odstawszy do inszego iść pana. OpisKról 434
chłop hosudarski
patrz: CHŁOP
  • - Tym tytułem [chłopa] zwykli się wszyscy i co naprzedniejszy Bojarowie intytułować, pokładając to sobie za wielki honor chłopem być Hosudarskiem. NiemPam 231
klasztorny chłop
patrz: CHŁOP
  • - Zaczym ze wsi Lgota (W ktorey iuz iedna Szwedzka stała rota) Przez klasztornego Chłopa mianowány Miller, posłał list w te słowá pisány. OblJasGór 27v
chłop wieczysty
patrz: CHŁOP
  • - Starać się będzie J. p. administrator i wojtom surowie przykaże, aby pustki osadzali [...] ale nie chłopami wieczystymi (bo z tej przyczyny zawody zwykły bywać), lecz wolnymi. BrzBillSzawKutrz 169
miejski chłop
patrz: CHŁOP
  • - Przy każdem [z dwu starostów] dyaka, to jest pisarza, ma [Wielki Kniaź] Tych dwu powinność rząd w miasteczkach zawiadywać, miejskie i wszystkiej włości chłopy sądzić, wolą Wielkiego Chłopa albo Kniazia opowiedać. NiemPam 235
chłop z rodu (sz. zm.)
patrz: CHŁOP
  • - Golieniowski beł z rodu chlop w Iarzabkach o tęm pod Iarzabkoski opis. TrepNekLib 104
  • - Czechowski nazuałsię [...] chłop zrodu. TrepNekLib 58v
chłop poddany
patrz: CHŁOP
  • - Na insze lata, gdyby się chłop luźny albo poddany trafił, wolno będzie ichmościom jemu ten ogród dawszy, insze ogrody w polach jako to consuetudo obtinuit erigere. InwKal I 614-615
na chłopa wzwyż
patrz: CHŁOP
  • - BER Indiyski błękitney álbo modrey bárwy [...] Trzciny ná chłopá wzwysz/ á miąższey ná dobry wielki pálec. SyrZiel 1014
głęboki na ileś chłopów
patrz: CHŁOP
  • - Nie wiele tą drogą uiedzie [Rugier] Bo się potka z iey [Alcyny] strazą ktora zastepowac Zwykła tamten gosciniec, y ludzie hamowac Bo tam glębsze Alcina niż na cztery chłopy Miasto murow rzuciła rowy y przykopy. ArKochOrl 60
  • - O. Przeor [...] nakazauie Polaczkowi, młynarzowi [...] aby glębszą uczynił przykopę choc na puł chłopa. KsKasUl I, 374
chłop gruby
patrz: CHŁOP
  • - [Mówi Tryzafern do Adrasta] A tyś kto (práwi) ktory ták zuchwale Mowisz przy Krolu/ przy nas/ chłopie gruby. TasKochGoff 433
marsowy chłop
patrz: CHŁOP
  • - Po tey [konnej rocie Władysława] szedł Xiązę Ianusz Wisniowiecki w tropy Tamta w złoto bogatsza, ta w Marsowe chłopy Staremi Kawallery Szeregi osadzieł. PotWoj 58
chłop wolny
patrz: CHŁOP
  • - Starać się będzie J. p. administrator i wojtom surowie przykaże, aby pustki osadzali [...] ale nie chłopami wieczystymi (bo z tej przyczyny zawody zwykły bywać), lecz wolnymi. BrzBillSzawKutrz 169
chłopięta szkolne (sz. zm.)
patrz: CHŁOPIĘ
  • - Tegoz Roku Sławnÿ Sebastian Miodona Raycza Zywieczki Vczynił Fundatią [...] połozywszy Summÿ Złotych, 60. na Wyderkaff aby w Kazdą Niedziele y Swieto Czały Rok dwoie SzKolnych chłopiąt w Komeszkach z Zakrystyiey przed Wielki Ołtarz ku Ewangelieÿ y Elewatieÿ Na Mszy Wielkiey przystoynie y zawsze wy chodziło. KomonDziej 132
  • - Chłopieta Skolne Litanią takze de Passione D-ni maią Spiewowac. KomonDziej 171v
pokojowe chłopięta
patrz: CHŁOPIĘ
  • - Iczogłáni pokoiowe chłopiętá. TwarSLeg 14 marg
boty chłopskie (sz. zm.)
patrz: CHŁOPSKI
  • - Pauerschuch chłopskie boty pero. KusWeg H4
  • - Pero, nis Botÿ chlopskie, kurpie. SłowPolŁac 103
chałupka chłopska
patrz: CHŁOPSKI
  • - Mieszkał [Choręski] z tą żoną w chałupce chłopskiej w Chomeranicach. TrepNekLibDworz 122
chłopska dziewka
patrz: CHŁOPSKI
  • - Matka te[g]o Janka chłopska dzieuka więcławowna bełą zJadownik wsi. TrepNekLib 25
  • - Ten zas Jan bekart Chwalibogow poiął chłopską dziewkę z Sowczyna wsi milia od tych Jadownik. TrepNekLib 25
familia chłopska
patrz: CHŁOPSKI
  • - Iescze y iednego niewidziałem choc zurodzenia iawny chlop, ktory Na ski nazuałsię, zeby do swey familiey chłopskiey miałsie przyznac [...] tylko iusz mocno twierdzi ze iest Sliachcic. TrepNekLib 45
głowa chłopska (sz. zm.)
patrz: CHŁOPSKI
  • - Brat iego rodzonÿ beł za Vrzęnnika u Ksezeÿ w Tratnouicach od Crac. dwie mili, ktore[g]o A[nn]o. 1623 In Julio zabieł na Kłeparzu Miesczanin Klieparski Boianoski rzeczony, a iesliby ozwałsie kto ale nieozwał, iak chłopską głowe płaciełbÿbeł. TrepNekLib 107
  • - Trzecie[go] zabieł Pan Stogniew okrutnie y przepadla głowa iak to chłopska. TrepNekLib 72
  • - Zabito beło oyca tego Gąsiorka, circa 1630. grozieł się pozywac o głowe ten syn, ale pusciel to imo się dlia tego ze nie chciał pozywac iak o chłopską a nie smiał tak iako o sliachecką. TrepNekLib 93
handle chłopskie
patrz: CHŁOPSKI
  • - O Frymarkach i Handlach chłopskich. HaurEk 66 marg
chłopska kondycyja (sz. zm.)
patrz: CHŁOPSKI
  • - Stan [...] szlachecki częstémi poborami z chłopską kondycyą równać się musi. RadziwKSprawy 637
  • - Żadneyby nikt nie miał zacności z urodzenia, tak dalece, że podłość kondycyi chłopskiey, naszę wynosi. LeszczStGłos 100
  • - Książę kanclerz lit. [...] powiedał publicznie u obiadu, że nie jesteśmy szlachtą i że ma ciotkę naszą rodzoną chłopskiéj kondycji u siebie. MatDiar I, 473
[Łąki] chłopskie
patrz: CHŁOPSKI
  • - Rybak, który przy młynie mieszka w chałupie swojej, ogrody ma przy tym domie i łąki jedne podle pańskich, a drugie między chłopskimi. InwKal I I, 96
muzyka chłopska
patrz: CHŁOPSKI
  • - Dáie znáć Poetá, że świętá, Bachowi ná chwałę, w Thrácyey odpráwowano, z muzyką chłopską, z grániem w dudy. OvOtwWPrzem 429 marg
[Pola] chłopskie
patrz: CHŁOPSKI
  • - Polá zasiewne, często, ták Dworskie iáko y chłopskie obiechác, y wiele czego wysiáno rewidowác, y z regestrowác. HaurEk 116
chłopski ród (sz. zm.)
patrz: CHŁOPSKI
  • - Zawsze ci rodu chłopskiego co się do sliachectwa szrobuią. dwoch srzotkow zazywaią. TrepNekLib 106v
  • - Matka Jakubowa chlieb piekała naprzeday, chłopskie[g]o rodu bela. TrepNekLib 52
chłopska skóra
patrz: CHŁOPSKI
  • - Nie iest Sliachcic pąn Chłopus choc pieniądze czuie, Wsliacheckim domu zatem starasie o zonę, Mnięmą [!] chcąc tÿm swą zakrÿc chłopską skorę onę Chłopęm tęn postaremu ta chłopowną będzie. TrepNekLib 12v
pod chłostą
patrz: CHŁOSTA
  • - Artykuł siódmy. Ogniów aby doglądali i strzegli każdy w domu swem, osobliwie i mianowicie kucharze, żeby albo dobrze zagromadzali, albo zalewali dla niebezpieczeństwa wiatrów, które tu są częste, pod chłostą plag dziesiąci. NiemPam 212
  • - Pod gárdłem przykázuię/ zákázuię/ stánowię/ etc. pod kiiem/ pod chłostą/ etc. Sub poena mortis [...] comminor tibi plagas ni parueris [...]. Kn 730
za chłostą
patrz: CHŁOSTA
  • - ŁaskaBoga naszego y wszech rzeczy Sprawce Natey nas przez dwie lecie potrzymawszy Ławce, Wykurzy ten gad [wrogów] z Polski z zataką chłostą Da zesię nasze członki w iedno Ciało zrostą. PotWoj XVIII
choć ... a
patrz: CHOĆ
  • - Choc Ludzi iest gwałt a O człowieka czasem trudno. PasPam 249v
  • - Y tego Nie trzeba Lekce warzyc ktory choc trochę placu ustąpi a znowu wraca się y biie. PasPam 268
choć ... a przecie
patrz: CHOĆ
  • - Choć dopiero z wody, a przecię strzelba niezamokła. PasPam 62
choćby ... a
patrz: CHOĆBY
  • - Takiey bądzcie nadzieie choć by miał paść ieden na drugiem A niewyiadę. PasPam 169
honory akademickie
patrz: HONOR, CHONOR, HONOR
  • - Honorow Akádemickich to iest tytułow Doktorskich y innych rozdawáć swym studentom nie mysleli; áby wtym w większey Reputácyey Akádemia zostawałá. SzemGrat 347-348
chorągiew husarska
patrz: CHORĄGIEW
  • - Chorągwie Chusarskie ktorych było Dziewięc Rozdzielano każdą na Trzy Szwadrony. PasPam 103
  • - Chorągwie Chusarskie ktorych było Dziewięc Rozdzielano każdą na Trzy Szwadrony z Za kozdym Szwadronem Pancerną Chorągwie. PasPam 103
  • - Iak wzięli teł Chorągwi Woiewody Ruskiego Hetmana koronnego zaraz Chorągiew husarska poczęła uciekać. PasPam 264v
pancerna chorągiew
patrz: CHORĄGIEW
  • - Ociec moy [...] Porucznikował, u Nieboszczyka Im-Pana Janusza z Łohoyska Tyszkiewicza Woiewody kiiowskiego pod Chorągwią Kozacką, bo przedtym niezwano Pancernemi Chorągwiami tylko Kozackiemi. DrobTuszInf 7
  • - O iednym z nich towárzyszu pod Páncerną chorągwią, że pod Starczem mężnie nácieráiąc, z tych batalii ránę wyniosł 1638. NiesKor II 22
Jezus Chrystus (sz. zm.)
patrz: CHRYSTUS, CHRYST, CHRYSTUS, CHRYST, KRYSTUS, KRYST
  • - Wierzę w Iezu Krystá/ Syná iego iedynego/ Páná nászego/ ktory śię począł z Duchá świętego [...]. RybMKat 5
  • - NOWY TESTAMENT PANA NASZEGO JEZUSA CHRYSTUSA. W ktorym śię zámykáją Kśięgi; Ewángelia wedlug S. Mátteuszá S Márká S. Lukaszá S. J Dzieje Apostolskie Listy S. Páwlá Do Rzymiánow Do Koryntow dwá Do Gálátow Do Efezow Do Filippensow Do Kolossensow Do Tesálonicensow dwá Do Tymoteuszá dwá Do Tytusá Do Zydow Lis S. Jákubá S. Piotrá dwá S. Janá trzy S. Judy Objáwienie S. Janá. BG Tt s. tyt
  • - [...] tylko sam Chrystus Jezus Bog obráżony wzáiem obráżonemu Bogu Ojcowi y Duchowi świętemu/ iáko rowny dość uczynić może [...]. KalCuda 304
narodzenie Chrystusowe
patrz: CHRYSTUSOWY
  • - W Mieście Karnutum, po Fráncusku Chartres była Stolica starożytnych Kapłanow Pogańskich y Czarnoxiężnikow, DRUIDAE albo DRUIDES názwánych, ná osobności w lesie mieszkaiących, ktorzy specie zmyśloney Pobożności, tę sobie u ludzi compararunt famam, że byli niby Legis Doktores, Młodzieży Institutores [...] Ci Druidowie ieszcze przed Narodzeniem CHRYSTUSOWYM, w tymże Mieście Karnocie wystawili byli statuę z nápisem Virgini Matri. ChmielAteny II 54
krew Chrystusowa
patrz: CHRYSTUSOWY
  • - Naszego ulubionego kommilitona [...] krwie Chrystusowey konserwowała kąpiel. PasPam 86v
chrześcijański człowiek
patrz: CHRZEŚCIJAŃSKI, CHRZEŚCIJAŃSKI, CHRZEŚCIAŃSKI, KRZEŚCIAŃSKI
chudy pacholec (sz. zm.)
patrz: CHUDY
  • - A choć bysmy ich y zwoiowali niesiła bysmy się na nich pożywili bo chudzi Pacholcy. PasPam 278
  • - Chudzi pácholcy myślić poczęli: [...] Ba i z námi będą nie przelewki, bo ieżeli iuż Pánow poczyna ukracáć, co z nami będzie. KaczListySkrzyd II, 143
  • - Jeden przynamniey Swoy maiąc do ludzi Dla pokazania się ná politykę Tak tym się nosił iak, pacholcy chudzi Nie stroiąc się w płaszcz, ani w dalmatykę. ChrośJóz1745 G5
szwadron husarski
patrz: HUSARSKI, UZARSKI, HUSARSKI, CHUSARSKI
  • - Co Słabsze Chorągwie to za Szwadrony Hussarskie ordynowano. PasPam 107v
wiekuista chwała
patrz: CHWAŁA
  • - nie zgubiła y ozdoby swoiey wziąwszy ná się nieśmiertelną wiekuistey chwały sukienkę, zaczym y miłe mu Małżonkowi przez zgáśnienie swoie nie zostawiła záłości. W prawdzie trudno straciwszy miłego Przyiaciela, lubą sercu swemu Małżonkę, wiernego w szczęściu y nieszczęściu [ ktoremi swatowe wesele przeplátane bywa ] towarzysza nie żałowáć. DanOstSwada 7
chwała boska
patrz: CHWAŁA
chwała boża
patrz: CHWAŁA
anioł w ciele ludzkim (sz. zm.)
patrz: CIAŁO
  • - Bądź pewna, moja śliczna duszo, mój aniele w ciele ludzkim, że nigdy Celadron tak nie kochał swojej Astrei [...] jako się teraz kocha. SobJListy 210
ciało choleryczne
patrz: CIAŁO
na ciele karanie
patrz: CIAŁO
  • - Iezeli by cię na Ciele karanie minęło Patrzay że iako poscielesz duszy swoiey. PasPam 197
nieść ciało, krew, zdrowie dla kogoś, na ofiarę komuś za co
patrz: CIAŁO
ciało boskie
patrz: CIAŁO
boże Ciało
patrz: CIAŁO
ciasto angielskie
patrz: CIASTO
  • - Sposob robienia Ciástá Angielskiego. CzerComp 79
  • - [...] nałoż tym Tort z ciástá Fráncuskiego álbo włoskiego/ álbo Angielskiego. CzerComp 83
wachlarzyk induski
patrz: WACHLARZYK
  • - Wachlarzyk Induski, Żabiniec gałka słoniowa y insze drobiazgi [w krobeczce]. ArchRadziw 1638 78/57
poddymać wachlem
patrz: WACHEL
  • - Poddymać wachlem T III 2474
wachlarz kuchenny
patrz: WACHLARZ
  • - Wachlarz, un evantail, wachlarz kuchenny i ekran KulUszDyk 213
wachlarz skórzany
patrz: WACHLARZ
  • - wachlarz skorzany do oganiania ArchRadziw 1638 46/7
młódź akademicka
patrz: AKADEMICKI
  • - [...] stáráią się o to/ áby młodz Akádemicką wszkołách ich/ przez Congregacye/ ábo bráctwá Przebłogosłáwioney Matki Bożey fundámentá - pobożności y dobrych obyczáiow wziąwszy/ srzodkámi temisz/ wteyże pobożności/ y skromności/ y obyczáiách dobrych/ pomnożenie bráłá/ a wolności ktorą ma w Akádemiey/ ná dobre/ á nie ná złe vżywáła. SzemGrat 324
promocyja akademicka
patrz: AKADEMICKI
kolegium akademickie
patrz: AKADEMICKI
  • - Władysław w Zakonie Societatis. JESU mąż godny, rządźił naprzod Domum Professam w Wilnie, potym Prowincyą Litewską przez cztery lata, dáley Collegium Akádemickie Wileńskie, teraz Domum Professam w Wárszáwie. NiesKor II 22
rektor akademicki
patrz: AKADEMICKI
  • - Bo táką vmowę y zgodę vczynili dla większego pokoiu y zachowania zobopolney miłośći przed lat czterdźiestą kilką zdawnemi Pány Akádemiki; (o ktorey się nizey powie wresponsię nátrzeći diskurs P. Plebanow) że wszyscy studenći v Iezuitow się vczący/ mieli się wpisywáć sposobęm wszytkich innych wkśięgi Akádemickie/ y P Rektorowi Akádemickiemu posłuszeństwo przysięgáć/ y w sądách Ciuilium causarum podlegać onęmuż; á Iezuitom wrzeczách do náuk/ y do kárnośći szkolney/ y dobrych obyczáiow przynależących. SzemGrat 75
grube chłopowsko
patrz: CHŁOPOWSKO
  • - Maciey Dragosz [...] p[ro]stak ten wielki iest y grube chlopo[w]sko. TrepNekLib 75
grube chłopowsko
patrz: GRUBY
boty chłopskie grube ,
boty chłopskie ,
boty grube
patrz: GRUBY
  • - Bóty chłopskie grube/ vide Kurpie. Kn 42
  • - Kurpie máiący ná nogách/ ábo boty grube. Peronatus, sculponeatus. Wiżotas. SzyrDict 143
  • - Pero, nis Botÿ chlopskie, kurpie. SłowPolŁac 103
Akademia Krakowska (sz. zm.)
patrz: AKADEMIA
  • - Krakowska Akademia iest Akademią Koronną/ a cosz ma do niey Papież. SzemGrat 5
  • - Akademija Krakowska, przed dwiema sty lat do tej Korony przez śp. Króla Władysława rzeczonego Jagiełły wprowadzona. AktaKrak II/1 15
Akademia Paryska (sz. zm.)
patrz: AKADEMIA
  • - Nasladuią wtym Jezuici nie przodkow Akademiey Krakowskiey/ ale przodkow Akademiey Paryskiey. SzemGrat 132
  • - Skoro Jezuici/ zParyzu y zniektorych mieysc we Francyiey/ od Haeretikow wygnani byli/ tak tesz zaraz znacznie studentow w Paryskiey Akademiey vbyło. SzemGrat 353
Akademia Zamojska
patrz: AKADEMIA
  • - Maciey Pawołowicz Kanonik Collegiati Zamoyskiey y Professor Akademiey Zamoyskiey. DrobTuszInf 62
Akademia Padewska
patrz: AKADEMIA
  • - Roku 1613. Vniuersitas Dominorum Theologorum Medicor[um] et Philosophorum [...] obrała mie za Syndika swego. Jest to wysokie officium w Academii Padewskiei; kiedy Rectora albo uicerectora niemasz. VorLetSkarb 96
Akademia Wileńska
patrz: AKADEMIA
  • - W siódmym roku dany jestem do akademii wileńskiej. ZawiszaPam 17
Jagiellońska Akademia
patrz: AKADEMIA
  • - Iako widzę serce twoie [kawalerze] polubuie sobie we wszytkich Zakonach. Kocha się y w IAGIELONSKIEY Akademiey. BirkOboz 54
Akademia Lowańska
patrz: AKADEMIA
  • - Leonardus Lessius zacny Professor y Doktor Akademiey Lowanskiey. WisCzar 104
akademia katolicka
patrz: AKADEMIA
  • - Akademie katolickie władzą stolice Apostolskiey vmocnione [...] Papieżowie poważaią. SzemGrat 110
akademia kawalerska
patrz: AKADEMIA
  • - Rezydencyja [synów] ma być w akademii kawalerskiej, najsposobniejszej do nauki. LubSInPol 276
akademia tańcujących
patrz: AKADEMIA
  • - DANSE [...] Academia de danse [...] Akademia Tańcuiących; szkoła gdzie Tańcow uczą. DanKolaDyk I, 410
akademia pobożności
patrz: AKADEMIA
  • - [Tytuł:] Akademia pobożności, nie tylko zakonnym osobom do doskonałości potrzebna, ale y swietckim do zbawienia […] przygodna. MośAk s. tyt.
brazelle cielęce
patrz: CIELĘCY
  • - Brázelle Cielęce. Weźmiy Gornice Cielęcą z Nerką/ porąb cienko/ iáko tylec noża/ potłucz/ ociągniy ná węglu/ w łoż w rynkę/ nákray Cebule drobno/ pietruszki/ włoż másłá nie máło/ wley rosołu/ gałki/ pieprzu przywarz/ á day ciepło. CzerComp 33
nagła padać śmiercią
patrz: ŚMIERĆ
  • - SEPS Padálec iest ták wielkiego iádu, że kto iámę iego nádepce nieostrożnie, nagłą padá śmiercią, táką zgniliznę, członkow rozsypane nágłe przynosi. ChmielAteny1755 I 504
śmierć blada (sz. zm.)
patrz: ŚMIERĆ
  • - Wnuka dziadów Miaskowskich włożywszy na mary, blada woła na drugie śmierć, patrząc przez spary [...]. MiasKZbiór 318
  • - Hirpin co tego wszytkiego nabroi, Słuszna: niech ztobą pospołu umiera, Odpusc Arsino, niechcę w smierci blady, Byc uczestniczką Hirpinowey rady. PotSyl 49
sen ustawiczny
patrz: USTAWICZNY
  • - Przychodzą więc wielkie descensy; ktore potym nagłą śmierć [...] ábo sen vstáwiczny/ y bezmierny [...] zá sobą przywłoczą. SykstCiepl 147
ciemny anioł
patrz: CIEMNY
  • - A z takim szumem szli ciemni Anyeli/ Iako gdy wicher zawieruchy ruszy. TasKochGoff 82
prawidło apostolskie
patrz: PRAWIDŁO
bydlęce gospodarstwo ,
bydlne gospodarstwo
patrz: BYDLNY
bydlny wódz
patrz: BYDLNY
bydlęcy gosposdarz ,
bydlny gosposdarz
patrz: GOSPODARZ
bydlęcy gospodarz
patrz: GOSPODARZ
w pół breta
patrz: PÓŁ, PUŁ
  • - W pół breta lisztwy poczyniono, także koło okien i koło drzwi. NiemPam 44
pół garnca
patrz: PÓŁ, PUŁ
  • - poł garca. halber Topf. pinte. T III 364
butelka stołowa
patrz: BUTELKA
  • - 30// Butelek Okrągłych Stołowe. ArchRadziw 1638 228, 36
  • - 30// Butelek Podługowatych Czworograniaste Stołowe. ArchRadziw 1638 228, 36
bot.
anyż ogrodny
patrz: OGRODNY
  • - Wziąć [...] nasienia Pietruszczanego dwa łoty, polnego hanyżu, hanyżu ogrodnego, Colidoniey po locie. SyrZiel 381
bot.
bazylija ogrodna
patrz: OGRODNY
  • - Firletká krowia/ którą drudzy Basilią płonną zowią/ ma liście do Basiliey ogrodney podobne/ żyłowate/ soku pełné/ a trochę kosmáté. SyrZiel 1301
bot.
bazylijka ogrodna
patrz: OGRODNY
  • - PLiniusz/ krowią Firletkę czyni podobną w skutkách Básiliyce ogrodney. SyrZiel 1301
bot.
opich ogrodny
patrz: OGRODNY
  • - POnieważ tę Pietruszkę [...] drudzy Opichem ogrodnym zowią/ z tey przyczyny rozumiem że przystoynie o inych Opichách tu się záraz położy. SyrZiel 1086
bot.
goździk ogrodny
patrz: OGRODNY
  • - Recipe: Aquae Cornu Cervi citratae. Scorzonerae. Ceralorum nigrorum. Rosarum. Florum aurantiorum z każdey wody po dwa łoty. Spiritus vitrioli recificati, 30. kropli. Julepku z Cytrynowey Skorki. Julepku z Kwiatu goźdźikow ogrodnych, każdego połłota. BeimJelMed 149
bas wysoki
patrz: WYSOKI
  • - Iest Bás troiáki/ Wysoki / Sredni/ y Niski. GorMuz b6v
najwyższy biskup
patrz: WYSOKI
  • - Chrystus tedy będąc naywyższym Biskupem przyszłych dobr, dáleko więsey y doskonáley do przybytku [...] przez własną krew wszedł [...]. KorRoz 131
bryzelia brunatna
patrz: BRUNATNY, BRUNATNY, BRONATNY
  • - Brasilium caruleum. Blawe Brisilge Bryzylia brunatna álbo modra. GuldOn 32
bryzelia modra
patrz: MODRY
  • - Brasilium caruleum. Blawe Brisilge Bryzylia brunatna álbo modra. GuldOn 32
firletka krowia (sz. zm.)
patrz: KROWI
  • - Firletká krowia/ którą drudzy Basilią płonną zowią/ ma liście do Basiliey ogrodnéy podobné/ żyłowáte/ soku pełné/ a trochę kosmáté. SyrZiel 1301
  • - Firletká płonna álbo krowia/ Rozdział 33. Ocimoides, et Ocimastrum. SyrZiel 1301
  • - PLiniusz/ krowią firletkę czyni podobną w skutkách Básiliyce ogrodney. SyrZiel 1301
  • - ...Been album, nie w kiscách/ áni w ogánistych okolkách/ ma swe naśienie/ ále w szupinkách iáko w iákich kieliszkách/ własnie iáko Firletká krowia. SyrZiel 304
  • - Firletka płonna ábo krowia/ vide Bázyliká. Kn 176
  • - Bázyliká polna/ Acinus [...] et Epipetron [...] Ocimum syluestre, [...] Firlétká płonna/ krowia. Kn 18
  • - Firletka płonna albo krowia, vid. Bazylika. T III 340
firletka płonna
patrz: KROWI
  • - Firletká płonna álbo krowia/ Rozdział 33. Ocimoides, et Ocimastrum. SyrZiel 1301
  • - Firletka płonna ábo krowia/ vide Bázyliká. Kn 176
  • - Bázyliká polna/ Acinus [...] et Epipetron [...] Ocimum syluestre, [...] Firlétká płonna/ krowia. Kn 18
  • - Firletka płonna albo krowia, vid. Bazylika. T III 340
beczka piwna krakowska
patrz: KRAKOWSKI
  • - Beczká piwna Krákowska: Garncy 63. SolGeom III 137
cierpliwość boska
patrz: CIERPLIWOŚĆ
cieszyć /kogoś/ w żalu ,
żal /czyjś/ cieszyć
patrz: CIESZYĆ
  • - Ia też nie chcę słownymi wywody, tám zmierzáć, Zebym miał żal twoy cieszyć, y gniewy usmierzáć. CorMorszACyd 145
  • - [Artaxias] Cieszy go [brata] w żalu, a miawszy po temu, Czas czego dotąd, z pewnych ratij taieł, Pocznie tez wzaiem Artaxias iemu, powiedac, iako iusz się był zhultaieł, Słuząc Piratom [...]. PotSyl 112
tak, owak
patrz: TAK
albo nie [...] albo nie
patrz: NIE, NIE, NI
  • - Owo iest Xiąze Io MSC Michał czemusz go nie mamy mianować. Albo nie zdawna Wielkich [Xiąząt] Familiiey? Albo nie godzięn korony. PasPam 232v-233
nie [...] inaczej [...] tylko
patrz: NIE, NIE, NI
nie tylko [...] ale (też i)
patrz: NIE, NIE, NI
nie [...] ale [...] tylko
patrz: NIE, NIE, NI
nie tylko [...] lecz
patrz: NIE, NIE, NI
błędna droga
patrz: DROGA
jechać w drogę
patrz: DROGA
  • - Iadąc iuz w drogę wstąpiłęm do Pułku Piasoczynskiego pod Chorągiew Pułkowniczą Gdzie Rawski krewny moy Chorągiew nosił. PasPam 74v
białomleczna droga
patrz: DROGA
  • - Mleczna ábo biało-mleczna drogá ná niebié. Pás niébiéski biały. Lacteus orbis, [...]. Lacteus circulus, [...]. Lactea via, [...]. Kn 417
wolna droga
patrz: DROGA
  • - "Jeśliże - mówi [dziewczyna do ukochanego] - śmierć twoja prawdziwa, Czemuś ty umarł, czemużem ja żywa?" I już poczęła myślić, jaką raną Dać wolną drogę pięknej duszy z ciała [...]. MorszAUtwKuk 33
  • - Podzmyz tedy bespiecznie, kendy nas same Boskie Wizerunki wzywaio, y same nieba wolną nam droge otwieraia. SzołHist 10
brat cioteczny
patrz: CIOTECZNY
albo co
patrz: CO
co [to...] za
patrz: CO
co też [...] za
patrz: CO
mało co
patrz: CO
jeno co [...] a ,
jeno co [...] aż
patrz: CO
co prędzej
patrz: CO
  • - Doszkosz by co prędzey wniść poddach ale ze nie było czym owey kraty wywazyc musieli ieszcze daley rąbać. PasPam 59
ledwie co [... ] to
patrz: CO
co żywo
patrz: CO
  • - Pozbiegalismy się tedy co żywo do Woiewody. PasPam 90
ledwie co
patrz: CO
suknia codzienna
patrz: CODZIENNY
  • - Książę saski objeżdżał ze mną wczora wojska w tejże swojej codziennej czerwonej sukni. SobJListy 513
cóż kiedy
patrz: CÓŻ
  • - Gdy bym był miał w tęn czas aby iednego Czeladnika przy sobie mogł by był iako naypięknieyszych Rumakow nawybierać [...] Coz kiedy Czeladka nay bardziey w ten czas Pana pilnuie kiedy piie a nimasz kiedy się biie. PasPam 96
a cóż
patrz: CÓŻ
ale cóż
patrz: CÓŻ
cud boski
patrz: CUD, CUDO, CUDO, CUD, CZUD
  • - Ták Woyciech święty vcząc Páńskiey drogi/ Zábit od Prusow Ciáło w okup drogi Chábry kupuiąc/ trochę waży złotá/ Aż miło wspomnieć cud Boski zna cnotá. JurkPieś D
  • - [Siostra Cecylia] wielu cudow Boskich oczywistym świádkiem/ przez modlitwę Swiętego Dominiká vczynionych byłá [...]. OkolNiebo 4
cud boży
patrz: CUD, CUDO, CUDO, CUD, CZUD
  • - Y ktoż się nie zádziwuie cudom Bożym/ y nie záwoła z wielkim sercem: Poznałem ia Pánie/ iż wielki iest Pan? BirkOboz 59
cuda podać pod /czyjeś/ ręce
patrz: CUD, CUDO, CUDO, CUD, CZUD
  • - Nie iest tedy rzecz dziwna/ iż Bog [...] ták wysokie spráwy y cudá podał pod ręce wolę y modlitwę nabożnych Pánienek. OkolNiebo 11
cudami słynąć ,
słynąć cudy
patrz: CUD, CUDO, CUDO, CUD, CZUD
  • - Gdy tedy Dánielá błogosłáwioná [...] zá żywotá y po śmierci cudámi słynęłá; teraz niech się do Páná w Troycy Świętey iedynego zá námi przyczyni [...]. OkolNiebo 11
  • - Boze od wiekow, ktory słyniesz cudy, Kasz mi go wrocic, tey Tyrrance chudy. PotPer 20
cud uczynić ,
cudo uczynić (sz. zm.)
patrz: CUD, CUDO, CUDO, CUD, CZUD
  • - Potym Aáron uczyni trzecie cudo/ że pluskwy Robáctwo śmierdzące iáko woysko iákie pocznie po powietrzu latáć [...]. StarKaz 13
  • - [...] to iedno cudo Pan Bog uczynił w człowieku/ iż w nim ieden iest człowiek podobny sámemu Pánu Bogu/ to iest duszá/ nád wszytkie stworzenia rzecz naślicznieysza [...]. StarKaz 332
  • - Cud ci to práwie dobroczynny Bog uczynił z nami, że się mogło cokolwiek prosperi et opportuni spráwić przy ták cięszkim uchwał Seymowych zawodzie [...]. DanOstSwada IV, 1
cud nad cudami
patrz: CUD, CUDO, CUDO, CUD, CZUD
  • - Po wszystkim wojsku naszym i cesarskim udano było, żem poległ na placu; jakoż że się to nie stało, jest to cud nad cudami [...]. SobJListy 554
cudami sławny
patrz: CUD, CUDO, CUDO, CUD, CZUD
  • - R.P. 1623. Nouembr. 12. w Witepsku ś. pámięci świątobliwym żywotem y cudami sławnego Oycá Iozaphata Kvnczevvicza Archiepiskopá Połockiego okrutnie zámordowáli [...]. BirkRus 13
cud się stał ,
cudo się stało
patrz: CUD, CUDO, CUDO, CUD, CZUD
  • - W Haczowie/ milá z Krosná/ to się cudo zstáło: Vderzył znagłá piorun/ záusznice skruszył/ Ogirn/ Kwef cále spalił/ á włosow nie ruszył. ŁączZwier A4
  • - Cożbyś był Emisseński Biskupie mowił o tym, kiedy niewiásty o cudách plotą, o ziáwieniách gwárzą? á ty, choć mężczyźnie, choć temu, ná ktorym się cud stał, głosić tego nie dopuszczasz. MłodzKaz II, 313
  • - [...] gdy się cud stáie, czyni Bog co nád práwo którem określił náturę stworzoną, y porządek około niey odmienia, y dla tego cud się nie dzieie bez znáczney przyczyny práwodawce práwá nie ma łácno odmieniáć. TylkRoz 13
  • - Cud. *Cudo 1) Wunder, Wunder-Werck [...] un miracle [...] cud się stał. T III 162-163
autorament cudzoziemski (sz. zm.)
patrz: CUDZOZIEMSKI
  • - Expediret zatym tak na Poczty Rotmistrzowskie Polskiego zaciągu iako y na Gaże Officierskie Cudzoziemskiego Authoramentu z osobna obmyslic fundum. RzewKor 16-17
  • - Niektorzy woynę służą cudzoziemskiego autoramentu y są officyerami. NiesKor II 756
  • - Teraznieyszych wiekow Tactica [...] Ten tryb w sobie zamyka: osobliwie dla woyska Autoramentu Cudzoziemskiego. BystrzInfTak L2
bąk cudzoziemski
patrz: CUDZOZIEMSKI
  • - Pelikan/ ptak zmyślony malarzow y niektorych pisarzow. Pelicanum [...] v. Sęp. [...] v. Bąk cudzoziemski [...] Czapla biała. Kn 678
  • - Tym [ptakom wodnym] przydamy Łyskę/ Bąka Cudzoziemskiego/ [...] y insze. KomDobrOrb 57
latać jako cyga
patrz: CYGA
  • - A Tatar, skoro wytnie bachmata kańczugiem, Ginie z oczu; nie wie Hans, gdzie go szukać z drugiem. Stoi w miejscu, ten lata wkoło jako cyga: Trafić go niepodobna, tylko mu się miga. PotFrasz4Kuk I 372
cyna angielska (sz. zm.)
patrz: CYNA, CYNA, CENA, CZYNA
  • - Kontryfał/ cyná przédnia ábo Angiélska/ Stannum Anglicanum nobilissimum [...]. Kn 300
  • - Kontryfał/ cyná przednia ábo Angielska. Stannum Anglicanum nobilissimum. SzyrDict 119
  • - Nie bez jawnej nadobną pannę ktoś przyczyny, Póki nowa, przyrównał do angielskiej cyny%: Niechże na nię aby raz sztukę mięsa włoży, Jak żywo się jej kucharz już nie dochędoży; Niechaj ją wiechciem w nocy, niech szoruje we dnie, Co dalej, to cieńczeje, co dalej, to blednie. PotFrasz4Kuk I 361
  • - Do ołowiu roztopionego wrzuć uncyą iednę kontryfału, czyli cyny Angielskiey. BystrzInfRóżn Y1
blady kałamarz
patrz: KAŁAMARZ, KAŁAMARSZ, KAŁAMARZ, KALAMARZ
  • - Káłámarz/ aliter. vt Blády káłámarz/ vide Inkaust. Kn 258
ordynansu czekać
patrz: CZEKAĆ
  • - Nasi [...] Ordynansu czekaią iako Bohaterze I mądrzy y powazni, pod Commendą swego Krola będąc w Lechijey berło rządzącego. DrobOpow 45
rozmaryn czeski
patrz: CZESKI
  • - ROzmaryn plonny álbo dziki/ ktory drudzy zowią Rozmárynem Czeskim. Naszy go zowią Bágnem Swinim/ Czechowie Rozmárynkiem [...] Iest y drugie Bágno Swinie/ bárwy popielátey. SyrZiel 170
człowiek choleryczny
patrz: CZŁOWIEK
człowiek rycerski
patrz: CZŁOWIEK
  • - W MM Pan iako człowiek Rycerski wielkim na uczyłes się zyć Zołdem. PasPam 223
prosty człowiek
patrz: CZŁOWIEK
  • - Prosty człowiek, co trochę rozumu ma, widząc gdzie farby położono, on także takiez położy, maiąc na płotnie iuz wybitą formę i abrys. SekrWyj 46
czuć się (być) jakimś
patrz: CZUĆ SIĘ
  • - Iezeli mie to tedy turbuie ale mię nie konfuduie poniewaz czuię się bydz nie winnym. PasPam 135v
  • - Brat nato odpowiedział odpisać mu wiersze zawiersze a iezeli się czuiecie bydz niewinnemi będą kolwiek Woyska w kupie Upomniec że się tego. PasPam 183v
czuć się być kimś
patrz: CZUĆ SIĘ
  • - Czuiąc się bydz Zolnierzęm in Servitio [w służbie] Rzpty y w kompucie woyska zostawaiącym Nie bardzo by mi nalezało wywodzić się IoMSCi Panu Pułkownikowi iako do tych rzeczy mniey nalezącemu z kąd y dokąd idę. PasPam 155
czuś się, że się jest kimś
patrz: CZUĆ SIĘ
  • - Za niewinnosc moię uymie się [...] moia uboga Parantella bo mi nie trudno o krewność dawno się czuiąc zem iest Szlachcicem. PasPam 137
tłusty czwartek
patrz: CZWARTEK
  • - Wczora tłusty czwartek bardzo był chudy, bom się tylko na godzinę zwlókł z łóżka do jmp. wojewody ruskiego; gdziem zastał i jmp. wojewodzinę kijowską, i p. wojewodzicową rawską, która się rozumiała być opętaną (i wszyscy tak twierdzili), ale nie jest. SobJListy 363
  • - Z poczty krakowskiej pisano też tu rem curiosam, że tam w tłusty czwartek według zwyczaju swego owe baby, co wątroby smażone, pieczone na rynku przedają, poubierały się w srebrne łańcuchy i złociste suknie bławatne i bon tempo sobie wpół rynku krakowskiego z naporu czyniły, wina mając w konwiach, i kogokolwiek złapać mogły, jakiegokolwiek człowieka podobnego do tej kompanijej, i księdzom non parcendo, gwałtem brali onych i poili. SarPam 337
  • - Po sejmiku następowały zapusty, a zatem i akt wesela Niemczewica, cześnika brzeskiego, z panną Korytyńską. Pojechałem tedy z Niemczewicem na tłusty czwartek do Boćków, ale tam nowa nastąpiła okoliczność, to jest, że Sapieżanka, podskarbianka nadworna lit., rozwódka z księciem Radziwiłłem, chorążym wielkim W. Ks. Lit., zakochała się w Mokranowskim, generale wojsk koronnych, tak mocno, że aż wariacja jej przypadła. MatDiar 323
czwartego ślubu profes
patrz: CZWARTY
  • - [...] ná to wszyscy czwartego Slubu Professowie [...] przysięgaią Bogu y zakonowi, tegosz dnia záraz po uczynieniu Slubu czwartego, tymi własnymi słowy. SzemGrat 41
czwarty ślub (sz. zm.)
patrz: CZWARTY
  • - Postępuie dáley ieszcze tenże/ y miásto defensorá Akádemiey/ sędzią się rzeczy Jezuickich/ mocą ktorey nie ma uczyniwszy/ powiádá/ że Jezuići nie wszyscy są Jezuitámi prawdziwymi/ choćiaż po Jezuicku chodzą: ále dopiero się tákimi staią/ kiedy czwarty slub ścia do Pogan Papieżowi czynią: przed ktorym slubem wolno im wyniść z zákonu/ gdy się im podoba. SzemGrat 35
  • - Do tego slubu czwartego nie wszyscy przypuszczani bywáią/ gdysz on potrzebuie ludzi/ ták w náuce iáko w zakonnym żywocie długo ćwiczonych [...]. SzemGrat 36
czy [...] albo
patrz: CZY
  • - Mowię dla Boga Panie Łukaszu czys się tez nie Omylił albo iakim sposobem nie odłączył od podiazdu. PasPam 90v-91
czyli też
patrz: CZYLI
bawełna czysta
patrz: CZYSTY
  • - Ieśli wásze złości [...] będą iák robak czerwone, Iáko báwełná czysta będą wybielone. DamKuligKról 248
alcydowa klawa
patrz: KLAWA
  • - Drozsza [wełna] na tym baranku, bo tak wiele męzow za sobą w polu wodzi ktorzy ziadłych węzow Barziey niz Alcydową klawą pozywaią. DrobOpow 222
wasza mość
patrz: MOŚĆ
  • - Łaskawy mój panie. Miej, wasza mość, nad nami swe politowanie. SatStesBar II 733
wasza królewska mość
patrz: MOŚĆ
  • - Odpowięm [...] Wsza krolewska Mosc racz tak perswadować krzywdę czyniącemu Nieukrzywdzonemu. PasPam 286
wasza książęca mość
patrz: MOŚĆ
  • - Kasztelan mówił: „Czemuż wasza książęca mość jako generalny regimentarz nie oponujesz się temu?” MatDiar 55
jego królewska mość
patrz: MOŚĆ
  • - Przy expiracyi czterech niedziel znowu prolongowano w izbie poselskiéj cum consensu privato króla do tygodnia i znowu do drugiego; tandem gdy elapsum tempus było niedziel sześciu, bez żadnych konstytucyj, na górę poszła izba, ale nie łączyć się tylko prosić, aby jeszcze frysztu dał jego królewska mość do pisania konstytucyi, a zatém do regressu do izby poselskiej. ZawiszaPam 354
jej książęca mość
patrz: MOŚĆ
  • - Fest dzisiejszy tu przytomnego JWJM pana pisarza polnego koronnego imienin, solenniem obchodził, podczas którego zaczęli się zjeżdzać niż spomnieni goście, jako to jej książęca mość wojewodzina brzyska, wdowa, a ciotka moja, JWJM pan wojewoda brzyski, syn, nunc dzirżący, JWJM kanclerz wielki WKLgo, szwagier mój, z samą, JO książę jegomość Jabłonowski starosta czechrzyński, grand Espaigne i innych numerus innumerus obywatelów różnych województw i powiatów na fest jutrzejszy imienin moich Hieronima św. RadziwHDiar 150
marszałek nadworny
patrz: MARSZAŁEK
ordynans hetmański
patrz: HETMAŃSKI
  • - Po zakończonéj wojnie z Turczynem posługi Paleja tantisper nie potrzebowała rzeczpospolita, a do tego periculosum quid było owego sąsiada chłopa trzymać, który nie tylko ordynansów hetmańskich nigdy słuchać nie chciał, ale téż i dobra różnych panów wokoło Chwastowa leżące do swoich intrat akkomodował, i ledwie co z wielkich panów komu z nich intraty pozwalał brać, a swoim na konsystencye ich obracał Kozakom. OtwFDzieje 15
hetman polny
patrz: HETMAN
  • - Poznali więzniowie tego konia y powiedali że nanim siedział Zmiiow Woiewoda Szwagier Naszczokina Hetmana Polnego. PasPam 97v
hetman Litewski
patrz: HETMAN
  • - Od Sapiie Hetmana Litewskiego przyszła wiadomość że tez iuz woysko Litewskie wymoderowało się iako mogąc. PasPam 92
jako tylko
patrz: JAKO
zostawać w związku
patrz: ZOSTAWAĆ
w posłuszeństwie zostawać
patrz: ZOSTAWAĆ
w wierności zostawać
patrz: ZOSTAWAĆ
klasztor panieński
patrz: KLASZTOR
  • - W tym [miasteczku] iest klasztor Panieński/ wiele [...] rozmáitego Stanu y condiciey świętobliwych zakonniczek/ w zámknieniu máiący. KalCuda 23
klasztor białogłowski
patrz: KLASZTOR
  • - W Klasztorach Białogłowskich są Wdowy y opuszczone od Mężow. ChmielAteny IV 420
rubin krwawy
patrz: RUBIN
  • - Owoź y moiá Kochánká szukáná/ Ná miękkim darnie sámá się złoźyłá/ zeby niewczásem przykrym zmordowána/ Cięszkim podobno członkom co ulżyłá/ Jáko gdy Phebe ránym dżdżem zmaczána/ Na swym zácynacie oczu pomruźyłá/ Nad Rubin krwáwy y świátło Mieśieczne/ Ku śmiechu ustá skłoniły się wdzięczne. TwarSDaf 100
  • - Oczy kryształy, włosy jedwab prawy, Ciało alabastr, wargi rubin krwawy, Mowa roztropna i wspaniała postać — A jażbym nię miał twoim sługą zostać? TrembWierszeWir II 278
rubin żywy (sz. zm.)
patrz: RUBIN
  • - I rzekła; "Przestań lamentów, mój sługo, Jużem twej wiary doświadczyła długo; Godzieneś łaski, godzieneś nadgrody, Której zadatki bierz z mojej jagody." Co rzekszy, do mnie skłoniła się twarzą, Z którą kiedy się usta moje parzą I do jej żywych rubinów przylgnęły, Wraz i sen, i te fawory zniknęły. MorszAUtwKuk 240
  • - Przecię ja do was, oczy, serca mego Zwierciadła, gwiazdy nieba miłosnego...Mylę się; raczej do was się udaję, Rubiny żywe, których ogniem taję, Do was, skarbnice gładkości i twarzy Ozdobo, którą ogień się mój żarzy. MorszAUtwKuk 30
rubin gorący
patrz: RUBIN
  • - Rozmyslay boleść Matki nad Synęm w grob złozonym. [...] Te dźieie widáć było z roznych ćięni Z farbistych Krusczow, z złota, y z promięni Iusz y znich y Koral, y Rubin gorący Iusz y Alabastr y Smaragd smieiący Patrzał á tęn cud nad to bił w powieki Ze nie znác Misterstw, w tych Subtelney ręki. OblJasGór 142 (marg.)
dobroć boska
patrz: DOBROĆ
akcyza powszechnia
patrz: AKCYZA
  • - Aby akcyza powszechnia a comestibilibus et utensilibus od tych rzeczy, które się u nas rodzą i tu consumuntur, pozwolona była. AktaKrak II/1 706
ekspensa sądowe
patrz: EKSPENS, EKSPENSA
  • - Ekspensa sądowe T III 325
wolna elekcja (sz. zm.)
patrz: ELEKCJA
  • - Niech Elekcya Krolá będzie wolna, ták, żeby ze wszystkich Koronnych Senatorow, Consiliarzow, Przełożonych, Baronow, Żołnierzow, Szláchty, ktorykolwiek ná Seymie Elekciynym przytomny bedzie, wolnym káżdego zezwoleniem, y wolną wolą nowy Krol obierány był, y denuntiowány. LubJMan 57
  • - Iezeli tedy wolno było do tey praerogatywy wołać, Wisnowieckiego, Polanowskiego toc nie było się o co gniewać choc by tez przy wolney Elekcyiey wołano y Lubomirskiego. PasPam 191
  • - Wolna Elekcyia tym ze Narodom wedle praw iest dostatecznie warowana. PasPam 213v
dobrowolne konfesaty
patrz: DOBROWOLNY
  • - U Xiąg recognoverunt [zeznali] iak nadobrowolnych Confesatach że tak iest, że nas naiechali zrabować y powiązać chcieli. PasPam 158
prawn.
aktorowa strona
patrz: STRONA
  • - Aktorowa strona dowodów nie ma. RegZłocz 183
  • - Jak więc pragnie dekretu aktorowa strona, tak i ja mych ojczystych dóbr żądam patrona, zaczym proszę, Patronem bądź mojej opieki i głupstwa mego Stróżem zostawaj na wieki. HugLacPrag 34
strona aktowa
patrz: STRONA
Nowy Testament
patrz: TESTAMENT
  • - NOWY TESTAMENT PANA NASZEGO JEZUSA CHRYSTUSA. W ktorym śię zámykáją Kśięgi; Ewángelia wedlug S. Mátteuszá S Márká S. Lukaszá S. J Dzieje Apostolskie Listy S. Páwlá Do Rzymiánow Do Koryntow dwá Do Gálátow Do Efezow Do Filippensow Do Kolossensow Do Tesálonicensow dwá Do Tymoteuszá dwá Do Tytusá Do Zydow Lis S. Jákubá S. Piotrá dwá S. Janá trzy S. Judy Objáwienie S. Janá. BG 1137 (tytuł)
  • - Żydom stary, nam i ten, i nowy obrazow Testament zakazuje, dopieroż bałwanow. Nie mogłem ich u żydow znaleść y poganow, I chybaby na świata trzeba jechać końce, Kędy jeszcze nie doszło prawdy Bożej słońce, Aż tu, gdzie go prawdziwi wyznawamy chwalcy, Żydzi nas i poganie zową bałwochwalcy? PotFraszBrück II 5
nowy Testament
patrz: TESTAMENT
  • - NOVVY TESTAMENT PANA NASZEGO JEZUSA CHRYSTVSA z Greckiego ná polski Język z pilnością przełożony [...] NT s. tyt.
  • - NOWY TESTAMENT PANA NASZEGO JEZUSA CHRYSTUSA. W ktorym śię zámykáją Kśięgi; Ewángelia wedlug S. Mátteuszá S Márká S. Lukaszá S. J Dzieje Apostolskie Listy S. Páwlá Do Rzymiánow Do Koryntow dwá Do Gálátow Do Efezow Do Filippensow Do Kolossensow Do Tesálonicensow dwá Do Tymoteuszá dwá Do Tytusá Do Zydow Lis S. Jákubá S. Piotrá dwá S. Janá trzy S. Judy Objáwienie S. Janá. BG 1137 (tytuł)
  • - Żydom stary, nam i ten, i nowy obrazow Testament zakazuje, dopieroż bałwanow. Nie mogłem ich u żydow znaleść y poganow, I chybaby na świata trzeba jechać końce, Kędy jeszcze nie doszło prawdy Bożej słońce, Aż tu, gdzie go prawdziwi wyznawamy chwalcy, Żydzi nas i poganie zową bałwochwalcy? PotFraszBrück II 5
falszywy apetyt (sz. zm.)
patrz: FAŁSZYWY, FAŁSZYWY, FALSZYWY
  • - Przyczyny zbytniego apetytu. SĄ humory kwasne, y cierpkie, Orficjum żołądka ściskaiące, marsczące y sczypiące, zkąd się ten fałszywy rodzi apetyt. CompMed 180
  • - Apetyt fałszywy do rzeczy niezwyczaynych y zdrowiu szkodzących iest pospolity białey płci [...] Chcąc uskromić ten fałszywy apetyt, trzeba się naprzód przepurgować. VadeMed 170
fałszywy apetyt
patrz: FAŁSZYWY, FAŁSZYWY, FALSZYWY
  • - Ożeniwszy się drugi/ zapomni przysięgi/ y obowiązkow swoich y tak sobie postępuie/ iak gdyby ieszcze młodzieńcem był [...] są drudzy co domowy defekt pokrywaiąc czynią to dla konserwowania reputacyey [...] Insi z fałszywego częstokroć appetytu/ choć maią swego do nowego. GorzWol 87
basy fałszywe
patrz: FAŁSZYWY, FAŁSZYWY, FALSZYWY
  • - FAUX - BOURDON [...] terme de Musique (qu ' on appelle simplement Contre-point.) Rudior musicorum concentus. BASSY falszywe w muzyce Kontratony niezgadzaiące się z sobą. DanKolaDyk II, 17
moneta angielska
patrz: MONETA, MONETA, MONIETA
  • - Z gazet mię dniem dzisiejszym doszłych wyczytuję znaleziony u króla jegomości portugalskiego diament z sygnecików, podobno olbrzymowych, wypadły, ważący dwadzieścia i dwa miliony szterlingów monety złotej angielskiej, czyniący szterling kóżdy talarów kurant sześć. RadziwHDiar 30
bot.
opich włoski
patrz: OPICH, OPYCH, APICH, OPICH
  • - Macedonska Pietruszká/ ktorą Opichem Włoskim/ ábo Greckim zowią/od podobieństwá pietruszki nászey ogrodney. SyrZiel 1083
bot.
opich grecki
patrz: OPICH, OPYCH, APICH, OPICH
  • - Macedonska Pietruszká/ ktorą Opichem Włoskim/ ábo Greckim zowią/od podobieństwá pietruszki nászey ogrodney. SyrZiel 1083
bot.
opich macedoński
patrz: OPICH, OPYCH, APICH, OPICH
  • - Tá wodká z Opichu Mácedońskiego służy kaszlom zimnych fluxow z głowy ná płucá spadáiących. SyrZiel 1084
  • - Pietruszká álbo Opich Alexándriyski/ drudzy Opichem wielkim/ drudzy Kobelim/ álbo konskim zowią: rożny iest od Opichu Mácedońskiego. SyrZiel 1086
wydać ordynans (sz. zm.)
patrz: ORDYNANS
  • - Turcżyn wydał Forman/alias po naszemu ordynans/ Sylistryskiemu Baszy y Rumelcżykom, aby szli Chmielnickiemu na posiłek. HistBun 28v
  • - Owemu wojsku w Ukrainie stojącemu wydał ordynanse hetman, żeby pod Lwów do niego przychodzili dla odbierania asygnacyi hybernowych. OtwFDziejeCzech 240
  • - Krol Jmć Portugalski [...] Ordynanse wydać kazał do woysk swoich [...] ażeby po nieprzyiacielsku z Hiszpanami postąpić attakuiąc onych z kazdey miary. MerkHist
otrzymać ordynans
patrz: ORDYNANS
  • - Ordynans. [...] § dać, otrzymać Ordynans. T III 1257
za ordynansem
patrz: ORDYNANS
  • - I do Astrachanu gotow iechać za Ordynansem WMM Pana y Dobrodzieia. PasPam 159v
  • - Iest wiele Chorągwi takich ktore za Ordynansem IoMSCi Pana Woiewody krakowskiego nieposzły pod P. Małachowskiego Regiment. PasPam 217
z ordynansu
patrz: ORDYNANS
  • - Podczas tey Expedycyiey Wiedenskiey z Ordynansu krolewskiego w padł w Tatarską ziemię konicki [Kunicki] ktorego był krol przed Expedycyią immediate [bezpośrednio] przydał kozakom za Hetmana, był to Szlachcic Lublanin. PasPam 276v
posłać ordynans
patrz: ORDYNANS
  • - Posłano zaraz Ordynans do Muraszki że by wolęntarzow y Luzną czeladz wyprowadzili z zagory na oko Nieprzyiacielowi. PasPam 106
odebrać ordynans
patrz: ORDYNANS
  • - Architekt Krolewski odebrał ordynans żeby Zamek w Bar Le Duc będący, iako nayprędzey, dla przyszłego Dworu, dla ktorego to kosztowną robią liberią, in perfecto constituat Statu. GazPol 1736 92 6 nlb
ordynansu słuchać
patrz: ORDYNANS
  • - Po zakończonéj wojnie z Turczynem posługi Paleja tantisper nie potrzebowała rzeczpospolita, a do tego periculosum quid było owego sąsiada chłopa trzymać, który nie tylko ordynansów hetmańskich nigdy słuchać nie chciał, ale téż i dobra różnych panów wokoło Chwastowa leżące do swoich intrat akkomodował, i ledwie co z wielkich panów komu z nich intraty pozwalał brać, a swoim na konsystencye ich obracał Kozakom. OtwFDzieje 15
buzyrydowe ofiarowanie
patrz: BUZYRYDOWY
traktat bydgoski
patrz: BYDGOSKI, BYDGOWSKI, BYDKOWSKI, BYDGOSKI
traktat bydgoski
patrz: BYDGOSKI, BYDGOWSKI, BYDKOWSKI, BYDGOSKI
krew choleryczna ,
krew koleryczna
patrz: KREW
krew braterska
patrz: KREW
łożyć krew
patrz: KREW
nasycić się krwi (sz. zm.) ,
nasycić się krwią (sz. zm.)
patrz: KREW
  • - [Polixena do kapłana Neoptolema] iużże się násyć szláchetney krwie moiey/ Nie zmieszkam ia srogości powolna bydź twoiey [...]. OvOtwWPrzem 527
  • - Więc daley nie odwłaczay tey chwalebney chluby, Násyć się krwią moią y chwáłą mey zguby. CorMorszACyd 149
  • - Ktorzy Chrzescianskiey krwie z wielkiem appetytem we czwartek pragnęli swoiey się w Sobotę podostatkiem nasycili. PasPam 266v
  • - nasycić się. [...] fig. sich sättigen. [...] fig. s'assouvir, se rassasier de qu.ch. pomstą i krwią ludzką się nasycić. sich mit Blut und Rache sättigen. s'assouvir, se souler de sang & de vengeance. T III 945
krwią obmyć ,
we krwi obmyć
patrz: KREW

patrz: KREW
głowa chłopia
patrz: CHŁOPI
płeć chłopia
patrz: CHŁOPI
chłopie ręce
patrz: CHŁOPI
uczynić dzięki /komuś/
patrz: DZIĘKA
  • - Zlecamy to Ich MSCiom PP. Posłom [...] ze by fortunnego w długie Lata IkMSCi Powinszowawszy Panowania, Powinne Nomine całego koła naszego za Oycowskie Bonum [dobro] tey Oyczyzny. Pieczołowanie uczynili dzięki. PasPam 216
  • - Uczyniłęm Bogu dzięki że mię przecię do pierwszego przyprowadził zdrowia. PasPam 78v
oddać dzięki (/komuś/) (sz. zm.)
patrz: DZIĘKA
  • - Bądzmyz wdzieczni daru tego Chwalmy swiete imie iego Spolnie go wsziscy witaymy Powinne dzieki oddaymy [...]. KodKon 41
  • - Niemasz nic słusznieyszego iako Xciu IoMSCi kurlandzkiemu powinne oddać dzięki że tak długo czekał. PasPam 217v
oddawać dzięki (/komuś/) (sz. zm.)
patrz: DZIĘKA
  • - Obaczywszy się tedy bydź uzdrowionym/ pocznie on trędowáty dzięki oddáwáć Panu padszy ná twarz swoię/ y to cudo Páńskie pocznie przed ludem wszytkim wysławiáć. StarKaz 273
  • - [...] nayniższe za to dobrodźieystwo oddaię dźięki. T III 308
niech (Panu) Bogu będzie dzięka (sz. zm.)
patrz: DZIĘKA
  • - Niech Bogu będzie dzięká ná wieki/ że mię z łáski swey chowa nienáruszoną ná zdrowiu/ lubom bárdziey niegodná łáski iego S. nád inne ludzie. OkolNiebo 27
  • - Niech będzie Panu Bogu dzięka, że też i nas z drugimi domieścić raczył łaski Swojej i odpustu. MałpaCzłow 244
trawa burgundzka
patrz: TRAWA
bursztyn zamorski
patrz: ZAMORSKI
  • - Orientale aliàs anima Gummi. Orientalischer Börnstein. Burstin zamorski. GuldOn 43
sprawa alchimiska
patrz: SPRAWA
  • - [...] spráwą Alchimiyską bywa z tego ziela/ iáko z inych wielu Elixir [...] tym sposobem. SyrZiel 175
sprawa boska
patrz: SPRAWA
podwojski butel
patrz: BUTEL, BUTEL, BUTEŁ
  • - Auszruffer/ podwoyski butel/ praeco. KusWeg A7v
ślubne pierścienie
patrz: PIERŚCIEŃ, PIERŚCIEŃ, PIERZCIEŃ, PIĘRŚCIĘŃ, PIERSCZIEN, PIERSCEN
pół pierścienia
patrz: PIERŚCIEŃ, PIERŚCIEŃ, PIERZCIEŃ, PIĘRŚCIĘŃ, PIERSCZIEN, PIERSCEN
  • - Dała mu poł pierścienia swego drugą część przy sobie zostawiając. HerbOr 135
  • - Obáczywszy to puł pierścienia Páni, á lepiej się twárzy mężá swego przypátrzywszy, głos też poznawszy, obłápiłá go, wołáiąc: O Panie moy, o Małżonku moy. Y mdleiąc z rádości, co ná ziemię ledwie nie pádłá. TylkStrom 95-96
stanąć obozem
patrz: STANĄĆ
stanąć w bataliej
patrz: STANĄĆ
  • - Gdy Woyska staną w zwykłey bataliiey Ia niewygodzę swoiey fantazyiey. PasPam 51
pektoralik szczerozłoty
patrz: PEKTORALIK
  • - Don Luizemu de Haro, Primo Ministro Status Krolá Hispanskiego/ ieden znaypiekniyszych iego Obrazow/ y wielki pektoralik szczerozłoty. MerkPol 257
  • - Przed gospodą tedy stanąwszy jego, wychodzącemu skłoniła się, który komplement tatarski, czapki nie zdejmując, uczynił; po uczynionym darowała mu na pamięć królowa jm. pektoralik szczerozłoty i prosiła go o to, żeby to wszystko, co mu król jm. ustnie z nim mówił, chanowi doniósł i przyjaźń królewską opowiedział. SarPam 56
aksamit w szczoteczkę
patrz: AKSAMIT, AKSAMIT, JAKSAMIT, AKSAMET
  • - Axamit [...] w Szczoteczkę na mieyscu kupui/ łokieć po złotych 3. groszy 15. GostSpos 108
aksamit niepostrzygany
patrz: AKSAMIT, AKSAMIT, JAKSAMIT, AKSAMET
  • - Ropilla iaxamithu nie postrziganego czarna. ArchRadziw 1638 66, 3
aksamit półtorunitny
patrz: AKSAMIT, AKSAMIT, JAKSAMIT, AKSAMET
  • - Axamitu Farbistego Pułtorunitnego na mieyscu kupuią łokieć po złotych 3. GostSpos 107
aksamit pulrefore
patrz: AKSAMIT, AKSAMIT, JAKSAMIT, AKSAMET
  • - Axamitu Pulrefore/ kupuią na mieyscu łokieć po złotych 2. GostSpos 107
aksamit reforkat
patrz: AKSAMIT, AKSAMIT, JAKSAMIT, AKSAMET
  • - Axamitu Reforcatu/ kupuią na mieyscu łokieć po złotych 2. groszy 15. GostSpos 107
siatkowy aksamit
patrz: AKSAMIT, AKSAMIT, JAKSAMIT, AKSAMET
  • - Płaszcz wielki na Siatkowym Aksamicie haftowany. SobTDzien 42v
aksamit trójnitny
patrz: AKSAMIT, AKSAMIT, JAKSAMIT, AKSAMET
  • - Takiegoż [aksamitu] przedniego Troynitnego łokieć po złotych 4. GostSpos 107
aksamit w kostkę
patrz: AKSAMIT, AKSAMIT, JAKSAMIT, AKSAMET
  • - Takiegoż Axamitu w kostkę/ wszczoteczkę na mieyscu kupuią łokieć po zło: 4. bez orta. GostSpos 107
aksamit wenecki
patrz: AKSAMIT, AKSAMIT, JAKSAMIT, AKSAMET
  • - Tnie [Jasiński] mię Z tyłu w łeb tylko że Axamit Wenecki przedni był P. Bog zachował że nieprzeciąn tylko trochę w iednym mieyscu Axamit puscił. PasPam 88v-89
gładki aksamit
patrz: AKSAMIT, AKSAMIT, JAKSAMIT, AKSAMET
  • - Gładkiego Axamitu karmazynu na mieyscu kupuią łokieć po złotych 4. GostSpos 107
  • - Obom puszą sobole gładkie Axamity Obom zdobią dostoyne, czoła, czaple, kity. PotWoj 194
  • - głádki á Ksámit;/ gładko (slisko) było chodzić. ErnHand 389
aksamit w kosteczkę
patrz: AKSAMIT, AKSAMIT, JAKSAMIT, AKSAMET
  • - Axamit [...] zielony gładki/ w kosteczkę [...] na mieyscu kupuią łokiec po złotych 3 groszy 15. GostSpos 108
gładki aksamit
patrz: GŁADKI
  • - Gładkiego Axamitu karmazynu na mieyscu kupuią łokieć po złotych 4. GostSpos 107
  • - Obom puszą sobole gładkie Axamity Obom zdobią dostoyne, czoła, czaple, kity. PotWoj 194
  • - głádki á Ksámit;/ gładko (slisko) było chodzić. ErnHand 389
szczoteczka błotna
patrz: SZCZOTECZKA
błonka siatkowa
patrz: SIATKOWY
  • - Błonká wnętrzná iest błonká siátkowá, w ktorey się kończą żyły suche [...] dla widzeniá. KirchFac 83
[Aksamit] w kostkę
patrz: KOSTKA
ślaz aksamitny
patrz: AKSAMITNY, JAKSAMITNY, AKSAMITNY
aksjoma pospolite
patrz: AKSJOMA
  • - Axioma pospolite: In dubiis benignius interpretandum. SolGeom II 144
  • - [...] áby [...] umieli poznawáć choroby, náczym wszystká rzecz należy, według áxiomá pospolitego. Medicus in tantum bene curat, in quantum bene cognoscit. CompMed 3
autor natury
patrz: AUTOR, AWTOR, AUTOR, AUKTOR
  • - Author natury/ y natura sama serce w poyśrzodku ciała ludzkiego y bydlęcego/ z ktoregoby się żywot y czerstwość na wszytko ciało rozchodziła/ zasadziła. PruszczKlejn 35
gospoda pospolita
patrz: POSPOLITY
  • - Gospodá pospolita/ gościnny dom/ gościniec. Hospitium [...]. Inuitare hospitio, discedere ex hospitio [...] Taberna diuersoria [...] Kárczmá aliud est. Szynkowny dom. In pagis Poloniae utrumq[ue] simul est, et in oppidis. Kn 204
  • - w gospodzie pospolitey ma gospodę. T III 408
ewangielia Niedzielna
patrz: EWANGELIA, EWANGELIA, EWANGIELIA, EWANIELIA
  • - Ewangielia Niedźielna Sontägliches Evangelium. Dominicale. T III 328
książka anatomiczna
patrz: KSIĄŻKA
nuncjusz papieski
patrz: NUNCJUSZ, NUNCJUSZ, NUNTIUSZ, NUNTIUS
  • - Mszy rano wysłuchawszy u ojców jezuitów, gdyśmy z kościoła wychodzili, przyszedł do nas nuncjusz papieski, chcąc królewica jmć przywitać, ale tylko z książęciem panem kanclerzem tę ceremonią odprawił, bo jako nie wczas na nas napadł, tak go téż traktowano, i królewic nie dał mu się poznać, acz go on przecię poznał i uczynił mu przechodząc rewerencyą większą niż drugim z kompanii. PacOb 87
Nuncjusz Sedis Apostolicae
patrz: NUNCJUSZ, NUNCJUSZ, NUNTIUSZ, NUNTIUS
  • - Nuncyusz Sedis Apostolicae tudzież [...] Senatorowie ná obiad przybyli. GazPol 1736 83 1 nlb
aliancją uczynić /z kimś (przeciwko komuś)/
patrz: ALIANCJA, ALIANCJA, ALIANSJA
  • - Maximilian Z Ferdynandem katolikiem Hiszpańskim, y Ludwikiem XII Francuzkim Krolami Alliancyą przeciwko Wenetom uczynił. IntrHist 212
  • - Rzeczpospolita Wenecká má też alliancyą uczynić z Imperatorową Ieymcią Rossyiską. MerkHist 110
z kim uczynić alianse
patrz: ALIANS
  • - Kray ich osiadły były dwá Národy, Rossi albo Roxi y Alani, ktore oba ták ścisłe z sobą uczyniły allianse, że się wráz názwali ROXOLANOS. ChmielAteny II 423
towarzysz pancerny
patrz: TOWARZYSZ
  • - Był też ten abusus w Woysku Litewskim że Towarzysz Husarski Petehorski, albo Pancerny chował po Kilkanascie luznych czeladzi, którym nie Panowie ale oni Panom od siebie płacili dawaiąc Kożdy od siebie po talaru bitym. OtwFDzieje 43
ksiądz biskup
patrz: KSIĄDZ
  • - [...] iest wnim [bractwie] bárzo wiele osob znácznych/ stanu wszelákiego/ y Legatow Papieskich kilka/ y niemal wszyscy teraznieiszy Jch MM. Xięża Biskupi/ á náwet y sam Krol J[eg]o M. z Krolową Jey M. y zpierworodnym Synęm Krolewicem Je[g]o M. Władysławem. SzemGrat 326
  • - Ordinowano do mnie dwuch kanonikow ImX Karpia Sekretarza y ImX Puzynę kantora z podziękowaniem iż wziąłem hanc Prowinciam na Siebie pomiarkowania IchmCw Xięzy Biskupow wespoł z Prześwietną Kapitułą [...]. SapADiar 95
  • - Krol nam dawszy miłą krotką audyencyą, Senatorow przytomnych wokował, miedzy ktoremy Xiądz Biskup Płocki ze wszelkim respektem rzetelnie Krolowi powiedział, że będąc mało Senatorow, conveniret na dzień iutrzeyszy odłożyć rezolucyą Posłom. KonSRoz 70
wódka alkiermesowa
patrz: ALKIERMESOWY
  • - Ma [Wenus] [...] Roskoszne wodki Alkiermesowe, Ma Háłunowe y Gryszpanowe [leki na dworską chorobę]. CompMed 413
konfekt alkiermesowy
patrz: ALKIERMESOWY
  • - Weźmi Konfektu Alkiermesowego bez Piżma preparowanego. BeimJelMed 594
alkiermesowa zaprawa (sz. zm.)
patrz: ALKIERMESOWY
  • - Zapráwy álkiermesowe, zapráwy Cudzoziemskie winne, Cukrowe potráwy potrawiły, poniszczyły Substáncyią. MłodzKaz I, 211
  • - Iego Mość woli dać ná Gałarynę, niżeli poddánemu ná wołu: woli częstowáć álkiermesową zapráwą, niż Kmieciá záłożyć, coż tego zá koniec? MłodzKaz III, 41
Alkoran Mahometa
patrz: ALKORAN
  • - [Hieronymus Cardanus] Nauczał w swych księgach blasphemè & impiè, że Prawo starozakonne Zydowskie wyszło od Saturna. Nowy zaś Zakon albo Ewangelia, od Jowisza y Merkuriusza; á zaś Alkoran Machometa od Słońca y Marsa. ChmielAteny III 607
  • - Dawnych PERSOW Religia była, Słońce, Miesiąc, ogień adorować; teraz BOGA wyznaią prawego, ale według Sekty Halego Doktora; aliàs trzymaią sam wybór Alkoranu Machometa: co uczynił pewny Sophi Mnich Machometański wieku XIV. to iest około R. 1370. udaiąc się bydź z Familii Halego, żyiąc bardzo strictè czym pociągnoł do siebie Persow, że odstąpili Sekty Tureckiey grubey, dokładaiąc, że HALI iest Koadjutor samego BOGA. ChmielAteny IV 521
  • - Przypisuie sobie to Krolestwo, iż naypierwey Alkoran Machometa przyieło, dlatego Krola Marockiego, krewny tu posyłany bywa na rządy, innego bowiem nie akceptuią. ChmielAteny IV 548
konfekt bzowy (sz. zm.)
patrz: KONFEKT
konfekt chłodzący
patrz: KONFEKT
  • - Nie zániedbyway syrupow/ tákże y konfektow zażywáć chłodzących. SykstCiepl 166
alkierzyk składany
patrz: ALKIERZYK, ALKIRZYK, ALKIERZYK, ALCHIRZYK
  • - Alkierzyk składany z skor złocistych Sztuk trzy. ArchRadziw 1638 79, 43
plotki alkoranickie
patrz: ALKORANICKI
anioł alkoranicki
patrz: ALKORANICKI
  • - Ktorym [winem] gdy sobie PP. Aniołowie Alkoraniccy dobrze podpili [...] będąc zajęci urodą onej białej głowy poczęli zaloty stroić do niej. CzyżAlf 82
kalwinowy zbór
patrz: ZBÓR
  • - Żyjąc w bezzakonnym kalwinowym zborze, Nie żeniwszy się, bujał jako byk w oborze [Aleksander Szydłowski]. PotNagKuk I 453
wódka bernadynkowa
patrz: WÓDKA
wódka angielska
patrz: WÓDKA
wódka bzowa
patrz: WÓDKA
wódka anyżkowa
patrz: WÓDKA
wódka chłodząca
patrz: WÓDKA
  • - Tego oleyku w chorobách gorących może bespiecznie/ z wodką Tłustoszową/ ábo z iáką iną chłodzącą vżywáć. SyrZiel 133
  • - Wodká Cynamonowa chłodząca serdeczna [...] Wodká Cynamonowa serdeczna z Winem zágrzewáiąca. VadeMed 259
wódka cynamonowa
patrz: WÓDKA
  • - NAprzod w samym Pároxyzmie krew puścić, z ręki, naylepiey z Sálwátelli, z lewey strony, przytym dáwáć záraz choremu lubo Theryáki, lubo Mitridatu, álbo Diascordium, nad to Lapis Bezoar: prawdziwy iest naylepszy, dáć go gran trzy, w wodce Cynámonowey z proszkiem Perłowym. CompMed 174
wódka lawendowa
patrz: WÓDKA
  • - Weź butel z noskiem cieniuchnym y trochę zakrzywionym, nalawszy ią wodą kwiatów pomarańczowych pomarańczowych [pomarańczowy:adj:pl:gen:m:pos] , albo wódką lawendową, postaw nad ogniem lampy iakiey, skoro likwor wreć pocznie, zaraz uyrzysz wychodzące obficie wapory, które cały pokoy napełnią bez znacznego umnieyszenia Iikworu. BohJProg I 104
lewa ręka
patrz: RĘKA
  • - Zatę rękę co trzymał szablę uchwyciłęm go lewą ręką. PasPam 104v
  • - Oni mieli znaki lewe ręce chustką wiązane. PasPam 203
ręka boska
patrz: RĘKA
ręka boża
patrz: RĘKA
myć ręce
patrz: RĘKA
myć ręce (sz. zm.)
patrz: RĘKA
  • - Nie mając do posługi chłopca ani dziewki, Z gęby ręce sąsiad mój mył miasto nalewki. Lepiej by, trafi-li się komu je utłuścić, Urynę, a nie wodę z gęby, na nie puścić. PotFrasz3Kuk II 596
  • - Czwarty przydatek odrażaiący od wierzenia powieściom o czarach, y czarownikach są śrzodki, ktorych przeciwko nim uzywaią iakie są, nosić przy sobie trochę soli, albo pestkę daktylową wypolerowaną, albo cybulę, plunąć ubieraiąc się w trzewik prawy, albo na włosy, ktore czeszącym się wypadaią, albo trzy razy na łono, moczyć ręce lub nogi w urynie zawiesić na plecach dzieci kawały zwierciadła stłuczonego, albo skorki lisiey, lub owczey, albo według Pliniusza Hyeny z czoła, mieć żywe srebro w trzcinie, albo ziele nazwane połacinie Bracchar wypić wodę, w ktorey czarownicy ręce myli, pożyczyć albo ukraść co od czarownikow, używać wszelkiego rodzaiu gnoiow, ktorych wstyd wymieniać zabrania, uderzyć czarownika, krew mu spuścić, ogolić go, y inne czynić sprawy, y nosić ochrony, ktore tylko komu nieroztropna boiazń poda. BohJDiab 301
od czegoś ręce omyć
patrz: RĘKA
pismo chaldejskie
patrz: PISMO
  • - Y Rozkazał Krol Aspenásowi przełożonemu nád komorniki swymi/ áby przyprowádził z synow Izráelskich/ y z násienia Krolewskiego/ y z Książąt/ Młodzieńce/ ná ktorychby nie było żadney zmázy/ á piękne ná wejrzeniu y dowcipne do wszelákiey mądrości/ y sposobne do umiejętności/ y dostąpienia jey: y ktorzyby byli sposobni/ áby stali w páłacu Krolewskim/ á uczyli się pismá y języká Cháldejskiego. BG Dn 1, 3-4
  • - W Pismie zydowskim názywa się Filius Ben, ále go pismo Cháldeyskie popráwuie. KorRoz 25
list asekuracejny
patrz: LIST
list arendowny
patrz: LIST
respons na list
patrz: LIST
  • - Respons na List Pana Woiewody Ruskiego oddał mi w ten sens. PasPam 172
odpisać list
patrz: LIST
  • - Odpisałęm list obiecuiąc się że iadę. PasPam 74
list sekretny
patrz: LIST
  • - Tam dopiro dano mi list otworzyły do Miast y Miasteczek zeby mi wszędzie było nie bronne pozywienie y do Woiewody listy Sekretne. PasPam 150v
pierwszy list
patrz: LIST
  • - Pisał krol IoMSC do mnie y wpierwszych y wpowrotnych Listach że bym tu WCi wyswiadczył wdzięczność. PasPam 159
list wolny
patrz: LIST
  • - List wolny/ vide Pássport. List wolny od przéłożonego duchownego/ vide formaty/ & Swiádéczny list. Kn 364
apostolskie kredo
patrz: KREDO
głowa chłopia
patrz: GŁOWA
wolna głowa
patrz: GŁOWA
  • - [...] miał też swoie zabáwy Fáruż, fakcyie przeciwko Chrystusowi czynił, i od tych zabaw ledwie w-Niedzielę miał wolną głowę [...]. MłodzKaz II, 91
wolna głowa
patrz: GŁOWA
  • - Ja bym rad był choć gdzie na puszczy [mieszkać], aby przynajmniej na minutę godziny wolną mieć głowę, która już jest tak ufatygowana różnymi kłótniami, kłopotami, deplezyrami, że się jej podobno kiedy z bólu roztrzasnąć przyjdzie. SobJListy 144
altanka borowa
patrz: ALTANKA
  • - W Dyampolu altanka borowa ze wszytkiemi zelazami do niey nalezącemi. ArchRadziw 1638 380, 8
alternata marszałkostwa poselskiego
patrz: ALTERNATA
  • - Ze alt[er]nata Marszałkostwa Poselskiego na Wielką Polskę. Se videbitur, mozesz WMMPan bespiecznie nim zostac. OpalKListy 78
alternata laski trybunalskiej
patrz: ALTERNATA
  • - Upraszał [marszałek trybunalski] i to, aby według konstytucji 1699 alternata laski trybunalskiej ob casum zerwania trybunału nie ginęła, lecz utrzymana była. DiarSejmKon III, 22
duchowny wykład
patrz: DUCHOWNY
  • - Duchowny wykłád/ wyrozumienie czégo. Interpretatio, [...] Sensus. Kn 153
duchowna siostra
patrz: DUCHOWNY
  • - WMMPannom y Całemu tutecznemu zgromadzeniu iako Reguły Swiętey Społ kompanki y Duchowney winszuię Siostry. PasPam 282
wykład snu
patrz: WYKŁAD
  • - A przetoż wydany jest ode mnie dekret, aby przywiedziono przed mię wszystkich mędrców Babilońskich, którzyby mi wykład snu tego oznajmili. BG Jk Dan, 4, 6
zębna szpilka
patrz: ZĘBNY
aluzją czynić do /kogo, czego/ (sz. zm.) ,
czynić aluzją /czym/
patrz: ALUZJA
  • - Zaczym się na Nich pełni Co ktoś pochlebnie do Imienia Aluzią Czyniąc Hermolauszowi napiszał. HerbOr 536
  • - [...] Kaznodzieia tuteyszy miał Kazanie [...] czyniąc alluzyą takowym assumptem: że iako [...] na Godach Kaneńskich Opátrzność Boska dla Jana, miasto innych zaproszonych samegoż Chrystusa Gościem sprowadziła, tak przy publicznym całey Oyczyzny weselu ex Anniversaria Coronationis die Nayiaśn: Krola Imci AUGUSTA III. GazPol 1735 28 1 nlb
  • - [...] Kazanie miał [...] Ordynaryiny Kaznodzieia [...] w ktorym [...] czynił alluzyą do Starożytnego [...] PP. Platerow Domu [...]. GazPol 1735 37 2-3 nlb
aluzyjkę uczynić
patrz: ALUZYJKA
  • - Jm. ks kanclerz [...] Dom Sanguszków także nie przepominał [w mowie weselnej] na ostatku do verbum jmp. młodego aluzyjkę uczynił: veniet, fertur, ne pudeat me, fiat pax in virtute tua et abundantia in turribus tuis. SarPam 328
ramiona chłopcowe
patrz: CHŁOPCOWY
dziewka chłopasowa
patrz: CHŁOPASOWY
doić kozę
patrz: KOZA
aloes hepaticum
patrz: ALOES
  • - Aloesu Hepatico [!] na proch ztartego [...] wsyp librę l. SekrWyj 118
amazonów ród
patrz: RÓD
ród amazoński
patrz: RÓD
  • - GŁośny u Historykow, y poetow dzwonek, ze od sławnych nálezion Topor Amázonek. Pierwsza Pentesilea, z białey płci werbunkiem, Z tákim przyszłá Troiánom ná Greki rynsztunkiem. Nie mogłá iść Panieńska ręká z sercem w Sforze Więcey w Mieczu Achilles, niż tá ma w Toporze Z tąd, bo káżda rzecz idzie, zá swoim Authorem! Wszytek rod Amazoński, pisał się Toporem. PotPocz 52
herb amazoński
patrz: AMAZOŃSKI
  • - Aż skoro Przywileiem, Lech Alexándrowym, Mieyscá z swymi Sármáty, Páństwom szuka nowym, Nie chcę czekáć trucizny między opiekuny, Puści sie y ten z Leonem ná zdánie fortuny, Gdzie Herb swoy Amazoński, ktory długoletnie Trwa, Toporem rzeczony, w ono drzewo wetnie. Ná ktorym Orzeł Polski gniazdo sobie ściele, y rozradza sie z czásem w wielkie Parentele. PotPocz 53
amazoński tryb
patrz: AMAZOŃSKI
amazoński strój
patrz: AMAZOŃSKI
  • - Za przednią strażą ksiądz kanclerz koronny, generalissimus, sprawił szyk ogromny [...] Pani Rejowa w amazońskim stroju Znak nad nim trzyma, nie bojąc się boju. BatRokLub 115
  • - Niech mi się to przypomnieć godzi, że na surową Jei\j kominacją, żebyś za Grafa w stroju i sercu amazońskim na plac przeciw mnie wyjechała, współ z płaczem zmieszanego mnie nabawiła śmiechu. ZatPrzydDoś 122
żałobny aparat
patrz: ŻAŁOBNY
  • - Gdy go [zmarłego] Nąm na tym placu Smiertelnosci Miedzi żałobnemi pochodniami Smutnemi Spalerami Żałobnym apparatem płacliwą aszistentią Znasze[m] Cieskiem Zalem Wystawieły [śmierci dekrety]. HerbOr 308
brygada piesza
patrz: BRYGADA
  • - Iuz brygadę pieszą Pchnął [Cesarz] w Brundusium; na zrazenie Brata, ChrośKon 352 [350]
wojsko piesze
patrz: PIESZY
diament brylantowany
patrz: BRYLANTOWANY
brylantowy diament
patrz: DIAMENT
bronionosza Minerwa
patrz: BRONIONOSZY
żałosny lament (sz. zm.)
patrz: ŻAŁOSNY, ŻAŁOSNY, ŻAŁOŚNY
  • - LECH WZBVDZONY Y LAMENT IEGO ZALOSNY JurkLech A3
  • - Na ktory to Seym W. Pan sam pamiętam w liśćie do mnie napisałeś ow czyiśi żałosny lament: Haeccine nos audire senes? KonSRoz 69
funebralny aparament
patrz: FUNERALNY, FUNERALNY, FUNEBRALNY
  • - [...] Kościoł wszystek w Lampach y gęstych swiecach iarzęcych obity cały załobą pieknie adornowany funebralnym apparamentem widziany był. GazPol 1736 84 2 nlb
póko życia
patrz: ŻYCIE
  • - Panie Boze Dobrotliwy racz takich lat uzyczać łaskawie poko zycia mego stawac będzie. PasPam 277v
życie hazardować
patrz: ŻYCIE
  • - [...] gdy obaczył że nikt Mu na posiłek nie przybywa, więc westchnął do Nieba na to patrzącego, iako życie ażardował dla Oyczyzny, azatym się nazad do swoich reiterował okopow. HistBun 16
miłość samego siebie
patrz: MIŁOŚĆ, MIŁOŚĆ, MIEŁOŚĆ
  • - Miłość sámego śiébié nieporządna/ Philautia. Kn 412
miłość nieuczciwa szalona
patrz: MIŁOŚĆ, MIŁOŚĆ, MIEŁOŚĆ
  • - Kn 412
miłość ojczyzny
patrz: MIŁOŚĆ, MIŁOŚĆ, MIEŁOŚĆ
  • - Iezeli umrzec to umrzeć byle dobrze A lepsza podobno Smierć bydz nie może nad tę ktora kogo przy niewinnosci potka za Cnotę y miłość Oyczyzny. PasPam 137
dotrzymować miłości
patrz: MIŁOŚĆ, MIŁOŚĆ, MIEŁOŚĆ
  • - Wzgardziłeś dobrowolnie. Oyczyzną ktora cię wychowała. I dotrzymowała zawsze miłosci y wiary. PasPam 247v
miłość boska
patrz: MIŁOŚĆ, MIŁOŚĆ, MIEŁOŚĆ
miłość boża
patrz: MIŁOŚĆ, MIŁOŚĆ, MIEŁOŚĆ
pisarz grodzki
patrz: GRODZKI
  • - Takowe tedy uchwały i ordynacyje, przez urzędy pomienione spisane aby in toto, były przez pp. urzędniki, jako i robotnika, zatrzymane, rękami własnemi przy pieczęci żupnej podpisujemy. Actum Vielic. d. 3 augusti 1649. Jan Wojakowski, pisarz grodzki brzeski, podżupek wielicki, Petrus Prochotowicz, subiudex Vielicien., Mikołaj Mrukowicz, starejszy tragarski [...]. InsGór 1649 37
  • - PP. Kołaczkowski Podkomorzy Kaliski [...] Zakrzewski Podstoli y Pisarz Grodzki Poznański znaczną w komportacyi Prowiantów [...] dla Woiewodztw swoich wyrobiwszy Allewiacya [...] ad propria odiachali. GazPol 1736 77 3 nlb
  • - Jak zostałem pisarzem grodzkim brzeskim, obligował mię ich plenipotent Danejkowicz, abym do Żurowic bazyliańskich zjechał na egzekucją. MatDiar I, 206
podstarości grodzki
patrz: GRODZKI
  • - Frąckiewicz, podstarości grodzki piński [...] widząc, że przemóc nie może i uczynić pluralitatem do laski skarbowej dla Zienkowicza, wziął przed się arcyniegodziwy sposób takowy [zdradziecko zwabił go do siebie i chciał zabić]. MatDiar I, 566
mieć ambicją do czego
patrz: AMBICJA
  • - Nie tylko zakazuie Christus mieć ambicyi do Prymastwa, ambire primatum, nie chcieć pierwszego mieysca przed drugiemi ubiec. MłodzKaz II, 56
  • - Kiedy ktokolwiek kiedyżkolwiek będzie miał do buławy ambicyą, może praetextu hac lege nie tylko trzy, ale y trzydzieści bez elekcyi Marszałka rwać Seymow. KonSRoz 46
nie mieć ambicjej
patrz: AMBICJA
  • - Niemiałęm ambicyiey y małą rzeczą kontentowałęm się. PasPam 178
ambona kościelna
patrz: AMBONA, AMBON
  • - Wydaie Ksiądz Zebrzydowski na ambonach Koscielnych [...] wielki swoy dowcip. PisMów II 398
aktorstwo wieczyste
patrz: AKTORSTWO
  • - WJMPanu Janowi Kazimierzowi Matuszewicowi, cześnikowi mińskiemu z wyznaniem aktorstwa wieczystego dóbr Rahozina [...] danego [zapisała Joanna Podbereska]. MatDiar I, 778
pisarz aktowny
patrz: AKTOWNY
pisarz prowentowy
patrz: PISARZ
  • - [...] przepráwiwszy sie pisarzá prowentowego księstwa Siewierskiego sámoczwártego przepátruiącego położenie obozu y woyská poimáli. BielDiar Aiijj
  • - Otoż odpráwiwszy potrzebę w iedney pásiece, co nie długo zábáwi, dáć tego świdrá y piłey do drugiey: á kiedy się wszędey po odpráwuią; ma to bydz zchowano v stárszego pásiecznika. A pisarz Prowentowy ma to wszystko mieć w Regestrze w Inwentarzowym. OstrorNauka Bij
pisarz ziemski
patrz: PISARZ
  • - Już się zaczęło i między małżeństwem złe pożycie. Przecież Abramowicz, pisarz ziemski wileński, ich pokombinował. MatDiar 708
ambra szara
patrz: AMBRA
  • - Doday Ambry szary utartey, ćwierć łota, zybetu prawdziwego 4. skrupuły. VadeMed 115
dziwy /z kimś/ uczynić
patrz: UCZYNIĆ
  • - Zadnego nie było podobienstwa aby Bog miał zemną takie dziwy uczynić w momencie prawie Iakie uczynił. PasPam 279v
za dość uczynić
patrz: UCZYNIĆ
  • - Tegoz przyznali sobie quitacie Maydeburgij przedemną nasądach ImPGodaczewski z ImPBuryczewskim ktorym Ichmsciom Papiery konkredytowane za ręce oddałem Gdyz y ImPBuryczewski za dość uczynił oddał Chłopow podług obligacij swoiey eo Instanti [...]. SapADiar 64
uczynić lament (nad kimś)
patrz: UCZYNIĆ
  • - Vczynią/ mowię/ nád tobą [Tyrem] láment żáłosny/ á będą nárzekáli nád tobą [...] BG Ez 27, 32
  • - Ták mowi Pánujący PAN: Dniá ktorego on [król asyryjski] zstąpił do grobu/ uczyniłem láment/ záwárłem dla niego przepáść/ y záhámowałem strumienie iey [...]. BG Ez 31, 15
brytaniczka płowa
patrz: BRYTANICZKA
  • - Paka Brytanicka Płowa. ArchRadziw 1638 388, 2
brytaniczka wilczata
patrz: BRYTANICZKA
  • - Dianka Brytaniczka Wilczata. ArchRadziw 1638 388, 2
ambrozyjowa treść
patrz: AMBROZYJOWY
siano ambrozyjowe
patrz: AMBROZYJOWY
treść bzowa
patrz: TREŚĆ
ambrozyjskie pienie
patrz: AMBROZYJSKI
dmy akwilonowe
patrz: AKWILONOWY
kraina akwilonowa
patrz: AKWILONOWY
  • - Tedy drugiego roku bicz gotowy Z krainy zpuszcza Bóg Aquillonowy I, az za Morza prowadzi Szwedzkiego Krolá ná wścięcie národu Polskiego: Z ktorym młodź oraz ná cudzą krew chćiwa Idzie tam gdzie ią, krew własná zagrzewa. OblJasGór 5r
ala, ala
patrz: ALA
  • - A przecię by sie spukac tak tam było trzeba Zeby tez y tu było ala ala małpo. OpalKSat 16
alabastr miałki
patrz: ALABASTR, ALABASTER, ALABASTR, ALABASTER, HALABASTER
  • - Gips/ wapno chędogie/ ábo álábástr miáłki do pobielániá/ do wybiiánią [!] figur. Gypsum [...]. Kn 190
alabastr orientalny
patrz: ALABASTR, ALABASTER, ALABASTR, ALABASTER, HALABASTER
  • - Drugie Organy z Iaspisu, Alabastru Orientalnego y Saskiego, kamieniem wężowym adornowáne. ChmielAteny II 239
alabastr polerowany
patrz: ALABASTR, ALABASTER, ALABASTR, ALABASTER, HALABASTER
  • - W nim [w ciele dziecka] żyłki snádnie będzie mogł rozeznáć káżdy/ iáko iáki Alábástr polerowány biały/ iásne. SyrZiel 184
alabastr saski
patrz: ALABASTR, ALABASTER, ALABASTR, ALABASTER, HALABASTER
  • - Drugie Organy z Iaspisu, Alabastru Orientalnego y Saskiego, kamieniem wężowym adornowáne. ChmielAteny II 239
alabastr tłuczony
patrz: ALABASTR, ALABASTER, ALABASTR, ALABASTER, HALABASTER
  • - Posadzká w Kościele [...] gładka dána z Alabástru tłuczonego. ChmielAteny II 461
peryjski alabastr
patrz: ALABASTR, ALABASTER, ALABASTR, ALABASTER, HALABASTER
  • - Ody pierwej rzędem długim widziem, że na pyszną areą Solimany wnidziem. Z peryjskich alabastrów ciosanego bruku ambit sam i wszerz, i wzdłuż na strzelenie z łuku, kołem poszły pałace i dachy od spiże, gdzie santoni i inni mieszkają derbiże. TwarSLegK 133
muchajer angurski
patrz: ANGURSKI
bieleć jako alabaster
patrz: BIELEĆ
  • - Które [liście kaptura] niźli sie rozwinie statecznie/ łsnąc sie bieleie/ iako Alábáster. SyrZiel 1455
anielski pot
patrz: ANIELSKI, ANJELSKI, ANGIELSKI, ANIELSKI, JANIELSKI, JENIELSKI, ANGELSKI
relig.
panna Maryja Anielska (sz. zm.)
patrz: ANIELSKI, ANJELSKI, ANGIELSKI, ANIELSKI, JANIELSKI, JENIELSKI, ANGELSKI
  • - Bywa też Odpust ná kształt Miłościwego Látá/ ná dzień P[anny]. Máriey Anyelskiey rzeczoney Portiuncula, dnia 20 Sierpniá. PruszczKlejn 19-20
  • - Roku Panskiego 1686 Pro Festo Porciunsulae albo raczey Panny Mariey Angielskiey Swieto, Kompania Bracztwa Rozancowego z Koscioła Zywieczkiego na Kalwarią posła, cum magno concursu Ludzi, Panstwa Zyczkiego y tam przybywszy, od Grobu Naswietszey Panny Mariey, Processionaliter wyszedszy, do Klastora Kalwarieyskiego wesła [...]. KomonDziej 198v
  • - [...] w tym tam Kosciołku Die 2da Augusti Wdzien Panny Mariey Angelskiey Nabozenstwo odprawuiąc się, wtym Nowym Kielichu, Roku przysłego 1700 Mszą Swiętą pierwszą Celebrowano, przy bytnosci piąci Kapłanow Seminarystow Krakowskich. KomonDziej 225v-226
anielska cera
patrz: ANIELSKI, ANJELSKI, ANGIELSKI, ANIELSKI, JANIELSKI, JENIELSKI, ANGELSKI
  • - Bo często bywa, że w anielskiej cerze Diaboł lud zwodzi i pod swą moc bierze. SzemSum 199
formalna batalia (sz. zm.)
patrz: FORMALNY
  • - Woysko Saskie Krola Imci Polskiego Augusta, ź Woyskiem Szwedzkiem pod Kijami wWoiewodztwie Sendomirskim, zszedłszy się Batalią formalną dali sobie Woyska. DrobTuszInf 63
  • - Około Szopy stoiąc ledwie do formalney batalii między wojewodztwami nie przyszło, i zabito tam Szlachcica Wojewodztwa Sieradzkiego. OtwFDzieje 5
stroić lutnię
patrz: STROIĆ
  • - Stroię lutnię/ hárfę [...] Intendo testudinem numerose: Intendo neruos modulate: contendo fides ad concentum. Kn 1075
dziwy stroić
patrz: STROIĆ
  • - moy miły (mojá miła) powiedz że mi [...] co tám zá Fochy (Dziwy) stroisz (broisz). ErnHand 319
aminek polski (sz. zm.)
patrz: AMINEK
  • - Polski Aminek/ pod Aminek/ Rozdźiał 19. [...] Polski Kmin ábo Polski Aminek/ korzenia białego/ długie[g]o/ twárdozdrewniáłego/ rosochátego/ y odnożyste[g]o/ miąsszosći y kształtu korzenia Swinieywsze/ do lekárstwá nieużytecznego. SyrZiel 448
  • - Aminék Polski/ Kmin Polski/ Podáminék/ [...] Ammioselinum, Ammium adulterinum, Bubonium Hippocratis [...]. Kn 6
bot.
aminek aleksandryjski
patrz: AMINEK
  • - Niepłodne pánie/ płodnymi czyni/ własnego Aminku Alexándriyskiego/ vżywáiąc/ ták w potráwách/ iáko z winem białym słodkim/ ieno potrzebá pierwey lekárstwy ciáło przeczyścić [...]. SyrZiel 447
amnestia generalna (sz. zm.)
patrz: AMNESTIA, AMNESTIA, AMNISTIA
  • - Z klemencyjej i dobrotliwości wrodzonej J. K. M., p. n. m., wojsko związkowe amnestyją generalną pokryje. AktaKrak III 119
  • - Król P. N. M. wszytko cokolwiek Pańskich Jego dochodziło uszu w jedno generalnej amnistiej zawinąwszy brzemię pogrążył. PotWoj Xv
  • - Drugi Proiekt względem amnestyi Generalney także czytano z wyżey wyrażoną klauzulą. GazPol 1736 2 1 nlb
franciszkan strictionis Observanciae
patrz: FRANCISZKAN
  • - Franciszkan strictionis Observanciae [...] Observantin [...]. T III 349
piądź brylasta
patrz: BRYLASTY, BRYLASTY, BRYŁASTY
piędź mała
patrz: PIĘDŹ, PIĘDZIA, PIĘDŹ, PIĘDZIA, PIĄDŹ
  • - Piędź máła/ Lichas. Kn 685
piędź wielka
patrz: PIĘDŹ, PIĘDZIA, PIĘDŹ, PIĘDZIA, PIĄDŹ
  • - Piędź wiélka/ Spithama [...] Dodrans pedis. [...] Palmus maior. Kn 685
piędź śrzednia
patrz: PIĘDŹ, PIĘDZIA, PIĘDŹ, PIĘDZIA, PIĄDŹ
  • - Piędź śrzédnia/ [...] Orthodorum, palmus rectus. Kn 685
piędzią odstąpić
patrz: PIĘDŹ, PIĘDZIA, PIĘDŹ, PIĘDZIA, PIĄDŹ
  • - Piędzią odstąpić/ Latini aliarum mensurarum vocibus vtuntur, vt pedis. Pedem ab aliquo discedere. Kn 685
pasztet alaputrynowy || alaputrydowy (sz. zm.)
patrz: ALAPUTRYNOWY, ALAPUTRYNOWY, ALAPUTRYDOWY
  • - Pásztet Alláputrydowy, támże. CzerComp 102
alarm rycerski
patrz: ALARM, ALARMA, ALARMO
  • - A wyprawnego serca śpiewajcie psalm Bogu; i między alarmem rycerskim, dajcie chwałę temu, który wstąpił na zachód, a Pan jest Imie jego. KochPsalTur 42
sowizrzalstwo Albertusów
patrz: ALBERTUS
  • - Mÿsłiłem cobÿ pisac pod te czasy w Polscze Historią czy Rymy czy co do zabawy Czy Sielanki czy fraszki czyli sowirzalstwo Albertusow czy bayki. OpalKSat 2
tyrska brocz
patrz: BROCZ
  • - Krew [...] pokropiwszy ziołá/ wnet krwią bydź przestawa. Y ślicznieyszym/ nád Tyrską brocz/ wyrasta kwiátem/ y kształt własney liliey/ ná się bierze zátem. OvOtwWPrzem 399
  • - [Pigmalion zaniósł posąg panny z kości słoniowej, która za sprawą Wenus ożyła i została jego żoną, na] pościel [...] Tyrską broczą fárbowáną. To iest farbą kármázynową, z purpur, ábo żołwikow morskich, u Tyru miásta łowionych. OvOtwWPrzem 403
podróżnik brodawczany
patrz: BRODAWCZANY
pomarańcza brodawczata
patrz: BRODAWCZATY
pszenica anatolska
patrz: ANADOLSKI, ANADOLSKI, ANATOLSKI, ANODOLSKI
dymna alchimia
patrz: ALCHIMIA, ALCHIMIA, ALCHYMIA
  • - Natrącali się i mnie samemu w roznych kraiach, rozni z tey dymney Alchimiey przykopcieli Mistrzowie [szukający kamienia filozoficznego]. SekrWyj 1
alchimiska dealbacja
patrz: ALCHIMISKI, ALCHIMISKI, ALCHYMISKI, ALCHIMIEJSKI, ALCHIMIJSKI
  • - Ten Czeliatycki dostał beł niemcow co mu Alchimiskie dealbatie czynieli y pięniadze robieli. TrepNekLib 61v
alchimiskie misterstwo (sz. zm.)
patrz: ALCHIMISKI, ALCHIMISKI, ALCHYMISKI, ALCHIMIEJSKI, ALCHIMIJSKI
  • - Oley/ ktory z korzeniá bywa wyciągniony Alchimiskim misterstwem/ żyłom [...] iest vżyteczny. SyrZiel 133
  • - Misterstwem y spráwą Alchimiyską bywa z tego ziela/ iáko z inych wielu Elixir [...] tym sposobem. SyrZiel 175
sposób alchimiski (sz. zm.)
patrz: ALCHIMISKI, ALCHIMISKI, ALCHYMISKI, ALCHIMIEJSKI, ALCHIMIJSKI
  • - Oleiek Piołynowy Alchimiskiem sposobem dystyllowány. SyrZiel 357
  • - Może Istność z tego ziela ták iáko z Piołynu, ábo z inych zioł sposobem Alchimiskim wyciągnąć do potrzeb wyższey pomienionych. SyrZiel 373-374
inakszym sposobem
patrz: SPOSÓB
  • - Tak udawano że ich y Niekrzywdził w niwczym tylko że miał zdobycz wielką, ktorey mu Oni inakszem sposobem wydrzeć nie mogli arz Z buntowawszy się. PasPam 277
alchimistki obyczaj
patrz: ALCHIMISTKI
  • - Może też być ten oleiek Alchimistskiem obyczáiem czyniony y distillowány/ tym sposobem/ iáko piołunowy. SyrZiel 44
alcydowa cera
patrz: ALCYDOWY, ALCYDÓW
  • - [...] wspániały Alman de Fossis [...] ná szanc biezy w Alcydowey cerze. OblJasGór 43v
kolumny alcydowe
patrz: ALCYDOWY, ALCYDÓW
  • - Kędy kolumny Alcydowe stały Nic o zachodnim nie rzkąc Oceanie. LucChrośPhar 77
alcydowe prace
patrz: ALCYDOWY, ALCYDÓW
  • - Wstac zGrobu y naGorne dopiąc się pałące Tomym zdaniemprzenosi Alcidowe Prace. PotPrzyp 5
alcydowe łańcuchy
patrz: ALCYDOWY, ALCYDÓW
awantaż odebrać (sz. zm.)
patrz: AWANTAŻ, AWANTAŻ, AWANTADŹ
  • - [...] P. Zagwoyski [...] forti manu uderzył na pomienioną Partyą, y nieiaki imprezy swoiey odebrał awantaż. GazPol 1735 39 2 nlb
  • - Nie tylko Partya malkontentow codziennie się augmentnie, ale też iuż znaczny awantaż odebrali nad Woyskami nowego szacha. MerkHist I, 53
mieć awantaż
patrz: AWANTAŻ, AWANTAŻ, AWANTADŹ
  • - Maią tym czasem awantasz [urzędnicy dworscy], że na Paszowstwa rozwożą godnym osobom Przywileie od Cesarza. ChmielAteny II 487
brazelle wołowe
patrz: BRAZELLE
  • - Brázelle Wołowe. Weźmiy od gorney pieczeni ziober kilká/ porąb cienko po iednemu ziebrze/ potłucz/ námocz w occie winnym przez dwie godzinie/ przydawszy soli/ potym osusz/ piecz ná roście/ usiekay bardzo drobno/ łoiu kruchego w łoż w rynkę/ y te Brazelle w łoż/ w ley rosołu/ warz/ przyley potym Octu tego w ktorymeś moczył/ y pieprzu/ Imbieru/ Gałki/ przywarz/ á day ciepło ná stoł. CzerComp 33
wołowe oko
patrz: WOŁOWY
  • - Mylą się y drugich zwodzą, którzy to ziele z Wołowm Okiem mieszáią y iedne być powiadáią... SyrZiel 375
wołowe oczko
patrz: WOŁOWY
  • - Ptak iest ze wszystkich naymnieyszy w Brazylii, tákże samą żyiący rosą, y u nas náRusi iest Ptaszek dziwnie maleńki, ktorego zowią passim WOŁOWYM OCZKIEM. ChmielAteny1745 I 520
na bórg // borg
patrz: BORG, BORG, BÓRG, BORK
  • - Tylko żebyś mi przyniosł [...] gotowe pieniądze/ bo ná borg álbo ná Cyrográfy niechcę żebyś przedał [zboże]. VolcDial 142
  • - Dáię ná bórg/ vide Borguię. Kn 111
  • - Na utracyusza [...] Poszło wino za węgły, coś go dawał cebrem, Kułeś hajduki, stoły zastawiałeś srebrem, Teraz na borg u żyda, piwo z gorzaliną. Stoł cyną; prędko będziesz zastawiał go gliną. PotFraszBrück I 542-543
  • - Item za jedenaście korcy owsa, który na bórg wziął na osianie rolej, złotych pięć i groszy pietnaście panu Białobłockiemu. ActScabVet 63
  • - Na ktorą żywność gdzieby ją na bork brał, ma dać Rotmistrzowską rekognicyą, a w niebytności Porucznikowską. ArtWoj 9
w borg bieżeć
patrz: BORG, BORG, BÓRG, BORK
  • - Kiedy żołdu nie płacą I ćwierci w borg bieżą, Kiedy i porę tracą, Zimą nas ciemiężą, Nalej i daj co trzeba. MorszAUtwKuk 206-207
w borgu trzymać
patrz: BORG, BORG, BÓRG, BORK
  • - Albo nam tyle podatkow skłádáć, żeby zołnierzowi záwsze wystarczyły ná płacą, y nigdy go w borgu nie trzymáły; álbo ieśli to być nie może, do dawnego się sposobu rzucić Woien odpráwowánia. FredKon 67
trzeci brant
patrz: BRANT
  • - Trzéci [...] trzéciego brántu/ podléyszey proby/ podléyszy. [...] tertiam palmam sortitus. Kn 1158
kruk angielski
patrz: ANGIELSKI
  • - Zwirzęta żyjące i ptastwo. Orły różnych rodzajów, puchacze - biały i tarantowaty krom ordynarijnych. Żurawie, tajstry, to jest bociany czarne. Czaplarnia pełna czapel na wprawę sokołów. Kaczki przednio dziwne barbaryskie z krzywemi w dół nosami. Kruki stare angielskie małości jak kurczę kilka niedziel. Kanarków z czubkami miałem gniazdo, lecz mi się nie wiedli. RadziwHDiar 183
maniera angielska
patrz: ANGIELSKI
nabożeństwo angielskie
patrz: ANGIELSKI
parlament angielski
patrz: ANGIELSKI
  • - Aby per pluralitatem votorum rozdawanie ministeriorum nie uchodziło, gdyż dato uno inconvenienti caetera sequerentur i Rzplta nasza obróciłaby się w parlament angielski, w którym pluralitas votorum zachowuje się. InfSejmRzecz 120
rebelija angielska
patrz: ANGIELSKI
róża angielska
patrz: ANGIELSKI
rząd angielski
patrz: ANGIELSKI
taniec angielski
patrz: ANGIELSKI
brytan angielski
patrz: ANGIELSKI
  • - KON Morski [...] Iest Zwierz ciałá składem do Brytána Angielskiego podobny głowę iednak Końską máiący, gruby bardzo w sobie y otyły, w wodzie rybámi, ná lądzie tráwą żyie. ChmielAteny1755 I I, 477
plastr angielski
patrz: ANGIELSKI
  • - Plastr Anyelski. Ná rány z postrzelenia. SyrZiel 92
panna zakonna
patrz: PANNA
  • - Katalog kanoników regularnych [...] zakonników [...] panien zakonnych [...] Adorantki zákonnice R. 1654. ChmielAteny II 768
panna karmelitanka
patrz: PANNA
  • - Pozdrowiłem panny karmelitanki św. Józefa przez umyślnego od Wci mego serca i dałem jałumużny sześć czerwonych złotych. SobJListy 415
panny Maryi dzwonek
patrz: PANNA
  • - Hypericon, Ruta solis, Porforasa, Herba solis, Fuga Damonum, Herba S. Johannis, Szopa Regia, Androsenon [...] Panny Máry Dzwonky/ S. Jana Ziele. GuldOn 9
stara panna
patrz: PANNA
  • - Jejmość pannie Teresie Godlewskiej, zostającej w zakonie u starych panien, dwa tysiące złotych JurATestBork 181
panna na wydaniu
patrz: PANNA
  • - MARIABLE [...] Pánna ná wydaniu dorosłA. DanKolaDyk II, 236
panna młoda
patrz: PANNA
  • - Tam Panie i Panny weselne z wielkiemi stroiami, Pannę Młodę y iey Oyca staruszka kasztelana w niewolę zabrali, oraz nad zacnemi Paniami, y Pannami wszetecznych zbytkow dokazywali. HistBun 31
męskie serce (sz. zm.)
patrz: MĘSKI, MĘŻKI, MĘSKI
  • - Do tey [synowicy] ták mowił: O ktora w postáwie Mdłey białeygłowskiey/ z męskiem sercem chodźisz. TasKochGoff 84
  • - On iako chciwy zołnierz sławy, nie długo przi rodzicach swych miłych zabawiwszy, chcąc ochotę i serce męskie i w postronnych narodach podac, zwłaszcza ze na ten czas zadnei domowei expeditii nie było, alie alta pax dominabatur, imie swoie niesmiertelnei pamięci i sławie zalecic dał się temusz swemu zaciągnąc Oberszterowi. VorLetSkarb 228
linia męska
patrz: MĘSKI, MĘŻKI, MĘSKI
  • - Iuż wielkiego rodu beł ostátek/ Y wszystká męska linia ustáłá. TasKochGoff 441
dużość męska
patrz: MĘSKI, MĘŻKI, MĘSKI
męski wiek
patrz: MĘSKI, MĘŻKI, MĘSKI
męski umysł
patrz: MĘSKI, MĘŻKI, MĘSKI
potomstwo męskie
patrz: MĘSKI, MĘŻKI, MĘSKI
  • - Dali Bog Matysowi potomstwo męskie, niech się mną kaie, a nie załuie na nauke nakładac. VorLetSkarb 78
męskie przyrodzenie
patrz: MĘSKI, MĘŻKI, MĘSKI
kiły dostać
patrz: KIŁA
  • - Kiły dostałem dlá przysługi twoiey od biegania. DanKolaDyk II, 120
aparamenta kościelne
patrz: KOŚCIELNY
  • - Tegoż Roku 1623 IMPąn Mikołay Komorowski Podluzywszy się V Panow Rylskich Nad to Apparamenta Koscielne Zywieczkie nie ktore pozostawiał. KomonDziej 105
kościelny aparat (sz. zm.)
patrz: KOŚCIELNY
  • - Wpadszy [pospólstwo], zaraz aparaty kościelne rozszarpali. NiemPam 85
  • - Wielki tám żal był z poćiechą zmieszány/ gdy ći ludzie znowu ná świát porodzeni/ z prostoty swoiey krzyżem przed námi pádáiąc/ rożne błogosłáwieństwá dawáli/ z sprzętámi záś domowemi nie tylko ludzi vbogich/ ále Slácheckimi/ á náwet áppáratámi Kośćielnymi/ cokolwiek ieno ná koniu zánieść mogł nieprzyiaćiel/ usłány był wszystek ślák. Pogrom B2v
  • - Bywał na Plebaniey [...] y tam przeglądaiąc sie w Koscielnym Apparacie y Skarbie tameczney Plebaniey przeczytał w Srebnym Pacifikale Karteczke Drukowaną. KomonDziej 231
  • - Czy skrupulizuią Duchowni mieć wspanialsze pałace, niż kościoły, sprzęty bogatsze niż kościelne apparaty. LeszczStGłos 17
komput kościelny
patrz: KOŚCIELNY
  • - Komput kośćielny. Ars disponendi Calendaris Ecclesiastici ad cursum solis et lunae [...] v. Ráchunék [...]. Kn 295
  • - komput kościelny. [...] comput Eclésiastique; [...]. T III 596
[Kościelna] jedność
patrz: KOŚCIELNY
  • - Kościelny/ adiect. aliter ut Kościélne Sakrámentá/ náuká/ iedność [...]. Kn 306
nawa kościelna
patrz: KOŚCIELNY
  • - Była [w kościele św. Jana] urna wyniesiona na gradusach wielkich, na śrzednich wkoło był ganek z balasów, osoby gipsowe zdobiły opus, które nie w małym chórze, ale w samej nawie kościelnej [...] mieścić się musiało. SarPam 206
doktor kościelny
patrz: KOŚCIELNY
  • - Nie iestem ták doskonały, iako ow wielki Augustyn Doktor Kościelny, ktory abdita grzechow swoich, światu podał, ná widok w Xiędze szacowney u całego Chrześciaństwa. JabłSkrup 7
kościelna kruchta
patrz: KOŚCIELNY
  • - W prożne kadłuby, prożnieysze perfumy, Ponasypuią [doktory] Z ludzkiego ciała zrobiwszy abuchty, z resztą wyprawią do Kościelney kruchty. DrużZbiór 435
pobożność kościelna
patrz: KOŚCIELNY
  • - [Tytuł:] Akademia z pobożności kościelney ku czci Matki Boskiey […] na cztery Epochy […] rozdzielona. AkKoś s. tyt
kościelne szaty
patrz: KOŚCIELNY
  • - I sam nieborak władyka od swego Ubioru ledwo uciekł kapłańskiego, Porzucił wszystkie w szańcach aparaty, Dzwonki i ryzy, i kościelne szaty. BorzNaw 129
historia kościelna
patrz: KOŚCIELNY
  • - Czytay o Julianie Cesarzu Apostacie historią kościelną. WisCzar 115
bakałarz szkolny kścielny
patrz: KOŚCIELNY
bazylianie ormiańscy
patrz: ORMIAŃSKI
  • - [nagłówek rejestru:] Katalog Kanonikow Regularnych Kongregacyi Xięży [...] Ormianie S. Bazylego albo Bazylianie Ormiańscy, zá Innocentego Papieża, ale potym zniesieni. ChmielAteny II 773
biskup ormiański
patrz: ORMIAŃSKI
  • - Poszedł [poseł Jan Gniński] na nabożeństwo do ojców ormiańskich unitów, gdzie jm. ks. Biskup ormiański koadiutor arcybiskupstwa lwowskiego [...] celebrował [...] procesyję cum Venerabili Sacramento publiczną. GninTurDyp 383
Biblia hebrajska
patrz: BIBLIA
  • - Iest tam [w Dreźnie] Biblia Hebrayska pisaná, zá ktorą 20. tysięcy tálerow dawáli Zydzi. ChmielAteny II 240
łacińska Biblia
patrz: BIBLIA
  • - Bo w Łácińskiey Bibliey, a zwłaszczá w Wulgácie położone są te słowá [...] skąd poznawamy, że tu Prorok S. rzecz ma nie o Szláchcicách pobożnych, ále o niezbożnych y zuchwáłych, ktorzy zbrodniámi sprosnymi przeciw Bogu występują. GdacPan 126-127
Biblia niemiecka
patrz: BIBLIA
  • - IMść pan Comisarz co u mnie stoi wziął biblią niemiecką i 3 xiąg in 4to, 1 muszkiet staroświecki, 1 pałasz albo miecz. MarkZap 3
  • - A czemuż to D. Lutherus w Niemieckiey Biblijey śmiał te położyć słowá: [...] Máją kosztowne trzewiki ná nogách swoich. A w stárey Biblijey Polskiey te się słowá naydują: Trzewiczkámi skrzypájąc. GdacPrzyd 17
Biblia Wujkowa
patrz: BIBLIA
  • - A gdy jeszcze dáley Prorok S. onym Dármopyszkom Syońskim grozi [...] Dnia onego (są słowá w starey Biblijey Polskiey) y w Biblijey Wuykowey/ Odeymie Pan ochędostwa trzewikow: Tedy zásię Tremmellius, Piscator, y nowa Biblija Polska żadney wzmianki nie czynią. GdacPrzyd 20
kląć jako furman
patrz: FURMAN, FURMAN, FORMAN
  • - klnie jako furman [...]. T III 354
brodawnik więtszy
patrz: BRODAWNIK
  • - DWá są Brodawniki/ mnieyszy y więtszy. SyrZiel 1529
aleksandryjska biblijoteka
patrz: ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYSKI
  • - Upadły, Alexandryiska, Ateńska, y Carogrodzkie sławne Biblioteki. ChmielAteny II 114
bot.
ostrzyż aleksandryjski
patrz: ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYSKI
  • - Ostrzyż Włoski od Syryiskiego/ Alexándryiskiego/ tákże od Cylickiego/ w swych skutkách dáleko mdleyszy iest. SyrZiel 28
bot.
aleksandryjska pietruszka (sz. zm.)
patrz: ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYSKI
  • - Ale y ci są w błędzie/ ktorzy Girem nászym/ álbo Alexándriyską Pietruszką być go [dzięgla włoskiego] rozumieią. SyrZiel 101
  • - ZNáyduie się w tych stronách nászych/ podobne ziele [...] ktore wielkim Opichem ábo Kobylim zowiemy: y ten niektorzy chcą mieć zá Opich/ ábo pietruszkę Alexándriyską. SyrZiel 1087
bot.
senes aleksandryjski
patrz: ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYSKI
  • - Weźmi, Korzenia galapy. Senesu Alexandryiskiego, łot ieden. BeimJelMed 153
aleksandryjski synod
patrz: ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYSKI
aleksandryjska męczenniczka
patrz: ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYSKI
  • - W tym tedy KOściele miedzy inszymi Reliquiámi ś.ś. Bożych/ znáyduie się Ręka Pánieńska ieszcze cáła/ z ciáłem y z skora vwiędłą/ z trádicyey pewney/ że to iest S. Kátharzyny Pánny y męczenniczki Alexándriyskiey. PruszczKlejn 40-41
dziesięcinę odbierać
patrz: DZIESIĘCINA
  • - Dziésięcinę odbieram/ wytykam. Decimas accipio Kn 166
  • - dziesięcinę odbieram [...] den Zehenden nehmen. dîmer; prendre les dîmes; lever les dîmes. T III 315
dziesięcinę wytykać
patrz: DZIESIĘCINA
  • - Dziésięcinę odbieram/ wytykam. Decimas accipio Kn 166
  • - dziesięcinę wytykam. den Zehenden nehmen. dîmer; prendre les dîmes; lever les dîmes. T III 315
kilof grabarski
patrz: KILOF
  • - Liwor do woza, kilof grabarski [...] żelazo od mięsa. InwKal I 323
kilof mularski
patrz: KILOF
  • - Gdy iednakowo twardy, iż z trudnością rydlem żelaznym da się záiąć, y kilof mularski z impetem spuszczony od niego odskakuie, álbo mało co więźnie, proba iest gruntownego calcu. BystrzInfArch Av
garbarskie ziele
patrz: GARBARSKI
  • - Nodia, herba coriariorum, aliter Mularis, Gárbárskie ziéle. Kn 184
żywcem dostać
patrz: DOSTAĆ
  • - Ze bys mi się starał zywcem dostac Czarnieckiego y Połubinskiego. PasPam 93
dostać dyscypliny
patrz: DOSTAĆ
  • - Litewskie Woysko [...] Rabunki wielkie czynili ale tez tego pod Częstochową przypłacili na ktorym mieyscu Ludzie dostępuią Łask y odpustow oni dostali dyscypliny. PasPam 192
dostać ranę
patrz: DOSTAĆ
  • - In Pugna Stataria [we wstępnym boju] odwaznym się zstanie w Plecy (za to szlubuię) rany Nie dosta[nie]. PasPam 270
czyniciel zakonu
patrz: CZYNICIEL
  • - Nie mowćie iedni przećiw drugim, bráćia, kto mowi przećiw, y sądźi brátá swego, mowi przećiwko zakonowi, y sądźi zakon, á iesli sądźisz zakon, nie iesteś cżynićielem zakonu, ále sędzią. NT Jk 4,11
  • - Gdyż nie słuchacze zakonu sprawiedliwymi są u Boga; ale czyniciele zakonu usprawiedliwieni będą. BG Rz 2,13
  • - Nie obmawiajcie jedni drugich, bracia! Kto obmawia brata i potępia brata swego, obmawia zakon i potępia zakon; a jeźli potępisz zakon, nie jesteś czynicielem zakonu, ale sędzią. BG Jk 4,11
różnego gatunku
patrz: GATUNEK
  • - Owiec inwentarskich w owczarni zawartych na zimę 114 różnego gatunku, tak owiec, owieczek, skopków, baranów, baranków. InwKal I 484
  • - Jeżdżąc widzieć zwierzyńce moje, com pozakładał na różnego gatunku bastardy, postrzegłem dwóch wilków, chłopa z wozem jadącego atakujących. RadziwHDiar 137
  • - rożnego gatunku. allerley Gattung. de diverses sortes. T III 366
na modlitwie
patrz: MODLITWA
  • - A z głowy nieiaki dym się pokazował od gorącey attencyey [Margarety] na modlitwie. OkolNiebo 63
działo do burzenia
patrz: BURZENIE
działo burzące (sz. zm.)
patrz: DZIAŁO
ucho angularne
patrz: ANGULARNY
siostra stryjeczna
patrz: SIOSTRA
  • - Pan Iedrzey Remiszowski maiąc za sobą Paskownę siostrę moię stryieczną iako zwyczajnie swoy swemu Począł mi Raic Rodzoną swoię Remiszowską z domu. PasPam 221v
siostra rodzona
patrz: SIOSTRA
  • - Iego mial siostrę rodzoną Zonę. PasPam 68
mieć animadwersją na kogo, co (sz. zm.)
patrz: ANIMADWERSJA
  • - IokMsc Pan nasz Miłosciwy musi tez miec osobliwą y na ich konferrencye animadwersyią. PasPam 141v
  • - I w tym miec animadwersyą na gospodarzow, azeby z chłopami nie społkowali się, z nimi nie przysiewali. SprawyCzerUl 411
mieć w animadwersji co
patrz: ANIMADWERSJA
  • - Panstwo jego tak wielkie Synowie miedzy Siebie podzielili, co dla osobliwszey in Specie Historij Azyatyckiey dobrze w animadwersij mieć nalezy. IntrHist 96-97
dać animadwersją na co
patrz: ANIMADWERSJA
  • - Na co [aby nie sprowadzali Żydzi obcej wódki] dwór i zwierzchność miejska przez swoich stróżów osobliwie w nocy dać będą powinni pilną animadwersyją. JewPriv II, 7
mieć na co animadwertencją
patrz: ANIMADWERTENCJA
  • - Zeby ladaiakim przychowkiem obory nie niszczały, trzeba miec na to osobliwą animadwertencyą. SprawyCzerUl 410
niemiecki bryż
patrz: BRYŻ, BRYŻ, BREZ
  • - Skoro wrocą [Polacy zza granicy]do Polskiey [ojczyzny]? ász iák pierwey Báby, Czy ziemiá: czy ich Niebo odmienia? chybáby, Pludry, ábo Peruki y Niemieckie bryże. PotPocz 171
niemieckie cholewy
patrz: NIEMIECKI
  • - Do krola Zołnierze wstępowali in vesto peregrina posroiwszy się ładnie Zupan z drelichu kontusz także z drelichu. Iubka z raytarskiego koletu.Sztywle z Niemieckiemi cholewami prawie do pasa. PasPam 79
boty niemieckie
patrz: NIEMIECKI
  • - Buty Nowe Niemieckie czarne. ArchRadziw 1638 79, 1
  • - Botów białych niemieckich par 2. ŁugowPodr 91
łan niemiecki
patrz: NIEMIECKI
  • - Trzeci łan Niemiecki liczy w zdłuż sznurow 90. á lasek 270. á łokci 4050. Wszerz sznurow 4. á lasek 12. á łokci 180. BystrzInfRóżn Z2
[Hiacynt] błękitny
patrz: HIACYNT
marsowy animusz
patrz: ANIMUSZ, ANIMUSZ, ANIMUS
  • - Tryumphuie Na tym żałobnym Widoku iesce Z młodości Zaprawiona do Marszowego animuszu Chec y Zarliwosc. HerbOr 309
animusz żołnierski
patrz: ANIMUSZ, ANIMUSZ, ANIMUS
  • - Śmiałość wielom służyć może/ y dodać się iey może rozmaitemi sposobami/ y z prędka zaraz/ animuszom żołnierskim. BotŁęczRel III 3
burmistrz drugi
patrz: DRUGI
  • - Burmistrz drugi/ społburmistrz [...] Collega consulis [...]. Kn 54
bas drugi
patrz: DRUGI
  • - Bas w muzyce [...] bas drugi der andre Bass. basse contre. T III 27
Anioł Stróż (sz. zm.)
patrz: ANNIOŁ, ANIOŁ, ANIOŁ, JANIOŁ, ANJOŁ, ANGIOŁ, JENIOŁ, AMNIOŁ, JAMIOŁ
  • - Stróż Anyoł żalem poruszony/ Vrwał Dyptamu na Wysokiey Idzie. TasKochGoff 294
  • - Anyoła Stroża każdy człowiek ma. KnAd 6
  • - Niebieską manną żyli, wszakci o nię nie trudno, cnotliwie kozdy Anioł stróż, dla swoiego Apostoła nagotuie, a wcześnie manny. MłodzKaz IV, 176
  • - Nie tylko ludzie ale y Państwa, y inne maią swoich strożow Anyołow iako nas wiara uczy. TylkRoz 328
  • - Wyjechał w dzień wtorkowy Aniołów Stróżów die 25 Maii. ZawiszaPam 167
  • - Viator z Angiołem [...] miał swe rozmowy Ku Ktorym Swiat y Czart przybył, ale to Angioł Stroz rozpłoszył, y Viatora na drogę Zbawienną nawiodł. KomonDziej 209v
  • - Annioła Stroża do siebie mowiącego usłyszał. NiesKor II 91
  • - Ja biegłem do niego [Smogorzewskiego] z wyniesioną ręką, chcąc mu dać w rękę, ale mnie Wojciech Paszkowski wpół porwał i nie puścił. Stał mi się wtenczas prawdziwie aniołem stróżem. MatDiar I, 598
anioł święty (sz. zm.)
patrz: ANNIOŁ, ANIOŁ, ANIOŁ, JANIOŁ, ANJOŁ, ANGIOŁ, JENIOŁ, AMNIOŁ, JAMIOŁ
  • - Anioł S takąz o Iezu drogą swieci Aniołowie Radzi dosyc Uczyniem pozyteczney mowie. KodKon 147
  • - Twoy Święty Anioł niechay będzie ze mną/ aby Diabeł zadnego prawa a mocy na mię nie znalazł. PolPar 259
  • - Aniołowie święci mają straż nad nami. DobrGram
  • - Aniołowie S. z nieba na nas wołają: My jesteśmy niezliczoni, jest nas bez liczby wiele tysięcy, a oto wszyscy żyjemy w pokoju. GdacPan M1
  • - Ktoż upstrzył oną skorkę piękną, że się ledwie anieli święci nieprzelękną? PotFraszBrück II 385
  • - Tegoż Roku [...] koscioł Milowski Nowozbudowany na Czesc y Chwałe P Bogu y Wniebowziecia Naswietszej panny Mariey także S Michałowi y Angiołom SS od tegoż IMX Suffragana poswieczony iest. KomonDziej 132
anioł dobry (sz. zm.)
patrz: ANNIOŁ, ANIOŁ, ANIOŁ, JANIOŁ, ANJOŁ, ANGIOŁ, JENIOŁ, AMNIOŁ, JAMIOŁ
  • - A ten poczet wybranych dwoiako się dzieli [...] tak iest od dobrych Aniołow czystością obdarzony. SpInZąbMłot 11
  • - Lucifer rowney iest mocy z Angiołami dobremi. SpInZąbMłot 60 marg.
anioł pański
patrz: ANNIOŁ, ANIOŁ, ANIOŁ, JANIOŁ, ANJOŁ, ANGIOŁ, JENIOŁ, AMNIOŁ, JAMIOŁ
  • - Tedy Stanął Anjoł Pański na ścieszce w winnice/ miedzy dwiema płoty. BG Lb 22, 25
  • - Anioł Pański stanął przy Pietrze y światłość rozświeciła się w mieszkaniu. TylkStrom 97
  • - Anyoł Pański sam ogłosił te dziwy [...] ktorych oni nie słyszeli iak żywi. ŻabSymf E4
anioł boży (sz. zm.)
patrz: ANNIOŁ, ANIOŁ, ANIOŁ, JANIOŁ, ANJOŁ, ANGIOŁ, JENIOŁ, AMNIOŁ, JAMIOŁ
  • - Trzeci są ludzie/ ktorych Aniołowie Boży w obronie swey [...] maią. SpInZąbMłot 1
  • - Tedy mi rzekł Anjoł Boży we snie: Jakobie: A jam odpowiedział/ owom ja. BG Rdz 31, 11
  • - Zstąpił tu był na ziemię jenioł Boży z nieba. DialPańOkoń 248
  • - Rozumiałem, że się Bóg z wysokości spuścił. Lec to był jamioł Boży i posłaniec z nieba. PasPam 211
  • - Nie hayduk y nie dragon, zapaliwszy knoty, Ale Boży wartuie, Anioł przede wroty. PotPocz 124
aniot światłości (sz. zm.)
patrz: ANNIOŁ, ANIOŁ, ANIOŁ, JANIOŁ, ANJOŁ, ANGIOŁ, JENIOŁ, AMNIOŁ, JAMIOŁ
  • - Nie iest to dziw [...] że się Angioł ciemności/ w światłości Anioła przemienia. MorochPar 2
  • - Szatan y w Anioła światłości przemienić się może. GdacPrzyd 22
anioł przymierza
patrz: ANNIOŁ, ANIOŁ, ANIOŁ, JANIOŁ, ANJOŁ, ANGIOŁ, JENIOŁ, AMNIOŁ, JAMIOŁ
  • - Anioł przymierza/ ktorego wy żądacie: oto przyidzie/ mówi PAN zastępów. BG Mt 3, 1
zły anioł (sz. zm.)
patrz: ANNIOŁ, ANIOŁ, ANIOŁ, JANIOŁ, ANJOŁ, ANGIOŁ, JENIOŁ, AMNIOŁ, JAMIOŁ
  • - Puścił ognie swoie w Pogany Tureckie/ ktore donich zaniesli źli Anyołowie/ y zapalił serce przeciwko panu sług własnych. BirkOboz 34
  • - Przyiął na się naturę naszę ludzką/ użaliwszy się/ iż człowiek zgrzeszył/ przez zdradę złego Anyoła/ ktory go do tego namowił/ aby był pożywał owocu zakazanego. StarKaz II, 86-87
  • - Anioł zły iest oycem wszelkiego Kłamstwa. TylkRoz 340
  • - Po ktorey utarczce Swięci Aniołowie zaczęli tryumf wieczny [...] Zli zaś Aniołowie niewolą wieczną wtarasach piekielnych. BystrzInfCosm B2
anioł Boży
patrz: ANNIOŁ, ANIOŁ, ANIOŁ, JANIOŁ, ANJOŁ, ANGIOŁ, JENIOŁ, AMNIOŁ, JAMIOŁ
pasy z kogoś drzeć
patrz: DRZEĆ
  • - Nawet y po Smierci znimi cuda robili włoczyli passy z nich darli. PasPam 267
drzeć się na skrzypcach
patrz: DRZEĆ SIĘ
  • - DRZEĆ się ná skrzypcach, o tym co źle gra ná skrzypcach, iákby po uszach drapał. DanKolaDyk II, 409
siarczyste awerno
patrz: AWERNO, AWERN
  • - Pomierzył [książę Zbaraski] Kampanijej roskoszne rowniny; Gdzie szlachetne nad morzem leży Neapoli/ Gdzie siarczyste Awerno/ y dziwne Puzzoli. TwarSLeg 9
dać, dawać ansę (sz. zm.)
patrz: ANSA
  • - O podwyższenie żołdu, niechcę z J. K. Mością certować [...] ale cożem ja winien, że taką ansę humorom żołnierskim dano. RadziwKSprawy 216
  • - Często Pyratami Sywardus ansę dawał chcąc Lecha ugonic I szyk mu pierwszy zrazic. DrobOpow 59
  • - Niewiasty, chcąc mu [Jozafatowi] gwałtem wziąć czystość ślubowną, Dawały do nierządu ansę powierzchowną. DamKuligKról 224
  • - Lub jej żadnej nie dał ansy do przyjaźni [kawaler], Tkwi mu w głowie, iż kiedy kobietę rozdrażni [...] gotowa zaraz okrzcić kontraktem zawartym. KorczWiz 6
mieć ansę do kogo, na kogo
patrz: ANSA
  • - Ztamtąd przyjechali do Starostwa Czorsztyńskiego, miawszy ansę na IMCi pana Starostę, ze trzymał partem Jwgo. Imć. Pana Stanisława Leszczyńskiego; Starostwo Czorsztyńskie w niwecz obrocili. OwsRocz 33
  • - Zlozował [strażnika] drugi oficer, partykularną ansę mający do tegoż Lotaryńczyka. MatDiar I, 470
nago i boso
patrz: BOSO, BOSO, BOSSO
goło i boso
patrz: BOSO, BOSO, BOSSO
ludzie choleryczni ,
ludzie koleryczni
patrz: LUDZIE
aukcja wojska
patrz: AUKCJA
  • - Mniejbym też wołał o aukcyą woyska, gdyby mi było mature ręce rozwiązano, bo i w rotmistrzach i towarzyszach mógłbym był zaraz przebierać. RadziwKSprawy 50
  • - Spodziewam się że przy erekcyi y aukcyi woyska, a oraz regularney iego płacy, nie będzie się miała Rzeczpospolita czego obawiać ab extra. LeszczStGłos 64
  • - Seym […] zerwany […] przy wielkich scyssyach miedzy familiami, miasto aukcyi woyska do obronienia Oyczyzny. ŁubHist 111
aukcja podatków
patrz: AUKCJA
  • - Tym czasem Seym Torunski aukcyą podatków na Woysko uchwalił przeciw Szwedom. ŁubHist 82
aukcja pogłównego
patrz: AUKCJA
  • - Na Żydów aby pogłównego aukcya była in usus publicos osobliwie na reparacyą artyleryi, promovebunt Imć pp. posłowie. LaudaHal25 1720 291
aukcja stołu
patrz: AUKCJA
  • - Aby tym większa aukcyja stołu J.K.M. być mogła, komutacya szybu solnego pod Wieliczką leżącego […] odprawiona jest, aby do efektu przyszła. AktaKrak II/1 307
rodowity Szwed
patrz: SZWED, SZWED, SZWIED
  • - 1mo Arferd Hrabia Witemberg Wodz Szwedzki y naywyzszy Marszałek, z Oxentsterem pospołu zamknionym z inszemi znakomitszemi officerami y Żołnierzami swemi wynidą wolno z miasta y poydą sobie gdzie chcą ale tylko sami rodowici Szwedzi [...]. HistBun 41
stooczny Argus
patrz: STOOCZNY
  • - Na przyszłe rzeczy są sto oczni Argusowie, á przez to każdą rzecz oni maią zá poderzáną, dla tego ostrożni [Hiszpanie]. ChmielAteny II 698
antekomicjalna rada
patrz: ANTEKOMICJALNY, ANTEKOMICJALNY, ANTYKOMICJALNY
  • - Koronácya Kurfistrza Jmci Brandeburskiego in Regem in Prussia, za powzięciem naypierwszey wiádomości proposuit JKMPNM: w antekomicyalney Radzie y áby Prawom Rzeczypospolitey żadnego nie przyniosła detrimentum, do przyszłego Seymu odłożyć raczył [...]. DanOstSwada III, 15
sejmik antekomicjonalny, antekomisjonalny
patrz: ANTEKOMICJONALNY, ANTEKOMICJONALNY, ANTEKOMISJONALNY
kokoszka błotna
patrz: BŁOTNY
ruda błotna
patrz: BŁOTNY
błotne siano
patrz: BŁOTNY
połowa pierścionka
patrz: PIERŚCIONEK, PIERŚCIONKA, PIERŚCIONKA, PIERZCIONEK, PIERŚCIUNEK, PIERŚCIONEK, PIERZŚCIONEK
  • - Te słowá iey serce przeniknęły, y rzekł do niey mile. Towárzyszko moia nie znász Baszewilá twego Małżonká? Nie znasz y tey połowy pierścionká ktorym ná znák miłości wzáiemney przełamał? TylkStrom 95
pierścionki ślubne
patrz: PIERŚCIONEK, PIERŚCIONKA, PIERŚCIONKA, PIERZCIONEK, PIERŚCIUNEK, PIERŚCIONEK, PIERZŚCIONEK
  • - Drudzy [...] przes oba pierscionky slubne winę przepuszczaią. GrodzMisc 110
biegunka koleryczna
patrz: CHOLERYCZNY, HOLERYCZNY, CHOLERYCZNY, KOLERYCZNY
człowiek choleryczny ,
ludzie choleryczni ,
ludzie koleryczni
patrz: CHOLERYCZNY, HOLERYCZNY, CHOLERYCZNY, KOLERYCZNY
womit koleryczny
patrz: CHOLERYCZNY, HOLERYCZNY, CHOLERYCZNY, KOLERYCZNY
febra koleryczna ,
frebra koleryczna
patrz: CHOLERYCZNY, HOLERYCZNY, CHOLERYCZNY, KOLERYCZNY
flus koleryczny
patrz: CHOLERYCZNY, HOLERYCZNY, CHOLERYCZNY, KOLERYCZNY
choleryczna kompleksyja (sz. zm.)
patrz: CHOLERYCZNY, HOLERYCZNY, CHOLERYCZNY, KOLERYCZNY
chumor choleryczny ,
humor choleryczny (sz. zm.)
patrz: CHOLERYCZNY, HOLERYCZNY, CHOLERYCZNY, KOLERYCZNY
materyja koleryczna
patrz: CHOLERYCZNY, HOLERYCZNY, CHOLERYCZNY, KOLERYCZNY
choleryczna natura
patrz: CHOLERYCZNY, HOLERYCZNY, CHOLERYCZNY, KOLERYCZNY
wilgotność choleryczna (sz. zm.) ,
wilgotność koleryczna
patrz: CHOLERYCZNY, HOLERYCZNY, CHOLERYCZNY, KOLERYCZNY
biegunka koleryczna
patrz: BIEGUNKA
natura boska
patrz: NATURA
womity koleryczne
patrz: WOMIT, WONIT
zły apetyt (sz. zm.)
patrz: ZŁY
  • - Nieprzystoyną chęć do iedzenia [brze]miennym oddala [kopr włoski] Apetytu złemu apetytu białogłowskiemu [przeciwdziała]. SyrZiel 392
  • - Bywaią czasem złe apetyty, do krety, glinki, krup, imbieru. MłodzKaz IV, 507
apetyt brzemiennych zły
patrz: ZŁY
  • - Apétyt brzémiennych zły/ Malacia [...]. Kn 8
młyn bulgarski
patrz: BULGARSKI, BULGARSKI, BUŁGARSKI, BUŁHARSKI
aukcyja stołu
patrz: STÓŁ
niech się dzieje /czyjaś/ wola
patrz: DZIAĆ SIĘ
  • - Przenieść się Wci mojej duszy bardziej życzyłbym do miasta niżeli do zamku [...]. Ale i w tym niech się dzieje wola Wci serca mego [...]. SobJListy 568
  • - Ták y Chrystus mowi Matthaei 26, Oycze moy, ieżeli ten kielich przeiść nie może, áżbym go wypił, niech się dzieie wola twoiá. TylkStrom 63
mat.
bryła pełna
patrz: PEŁNY, PEŁEN
  • - GEOMETRA POLSKI TO IEST NAVKA RYSOWANIA, PODZIAŁU, PRZEMIĘNIANIA, y ROZMIERZANIA Liniy, Angułow, Figur, y Brył pełnych. SolGeom I k. tyt.
akus magnesowa
patrz: AKUS
  • - AKus mágnesowa. Acus magnetica. Igiełká, álbo strzałká mágnesem nátárta. Iáka w kompásách kościánych zwyczáynych bywa. SolGeom I 1
mierzić ucho
patrz: UCHO
  • - Nie tylko ucho Boskie ale y Całe Niebo mierzieła [modlitwa] kiedy taką zacną Wiktoryią krolowi Kazimirzowi wyiednała. PasPam 192v
duch boski
patrz: DUCH
duch boży
patrz: DUCH
pokarm chłodzący
patrz: POKARM
  • - Melankolikom służy pokarm miernociepły y wilgotny. Cholerykom ma być chłodzący y wilgotny. PetrSInst B2
bluszcz poziemny (sz. zm.) ,
bluszcz ziemny (sz. zm.)
patrz: BLUSZCZ, BLUSZCZ, BLIUSZCZ
  • - Weźmi [...] Záięczych vszek/ Konradu/ álbo ziemnego Blusczu/ po poł gárści. SyrZiel 249
  • - Drugi Omylnik Iáłowy/ rozny od tego/ kwiátu bládo modrego/ ná kształt ziemnego Bluscza. SyrZiel 48
  • - Haedere terrestru, Chamaecissus, Corona terrae [...] Kurdwan/ Konrad/ poziemni bluscz. GuldOn 9
  • - Hedera terrestris. Konrádek, Bluszcz ziemny. CompMed 23
  • - Bluszcz poziemny/ Chamaecissus [...] ebbhew/ Bluszczu rodzaj owocu nieprzynoszący/ Helix [...] eine gattung ebbhews/ das Keine frucht bringet. DasHünDict Ppv
bluszcz drzewny (sz. zm.)
patrz: BLUSZCZ, BLUSZCZ, BLIUSZCZ
  • - Kwiatki ná wierzchu rozg [szczeci pomorskiej] gronkámi niemáłymi/ iáko ná drzewnym Blusczu. SyrZiel 682
  • - Bluscz drzewny/ ktory y wielkim y białym zowiemy/ iest bárzo krzewisty. SyrZiel 886
  • - Bluszcz drzéwny/ Helix [...] Hedera arborum [...] Dendrocissus. Kn 36
bluszcz skalny
patrz: BLUSZCZ, BLUSZCZ, BLIUSZCZ
  • - Wziąć [...] Głowienek [...] Blusczu skálne[g]o/ ábo Kurdwanu ná skále rosnącego po gársci. SyrZiel 329
bobkowy bluszcz
patrz: BLUSZCZ, BLUSZCZ, BLIUSZCZ
  • - Pod bobkowym bluszczem powrocili [nasi - nasze wojska] Małą bramą ku miastu. DrobOpow 16
bluszcz zielony
patrz: BLUSZCZ, BLUSZCZ, BLIUSZCZ
  • - Siostrę porwáną [...] twarz iey bluszczem zielonym zákrywszy, ná Zamek Tereusow wprowádziłá [Philomella]. OvOtwWPrzem 243
bot.
bawełna poziemna
patrz: POZIOMNY, POZIOMNY, POZIEMNY
  • - Ukwáp ziéle/ báwéłná pozięmna. [...] Herba impia, incana. [...] Kocánki et Ukwáp. Kn 1183
  • - Bawełna. [...] bawełna poziemna ziele. Vid. Ukwap. T III 27-28
żaba ziemna krostawa
patrz: ZIEMNY
  • - Żábá ziemna krostáwa/ wiélka. Bufo [...]. Kn 1355
gruszka ziemna
patrz: ZIEMNY
  • - GRuszká ziemna/ ábo Wycza/ od podobienstwa ma nazwisko/ bo ma korzeń ná ksztalt gruszki/ okrągły/ zwiérzchu czarną skorkę á wewnątrz ma białą. SyrZiel 1510
  • - Gruszká ziemna ziéle/ gruszká wycza. Apios. Kn 214
żaba drzewna
patrz: DRZEWNY
  • - Żábá drzéwna/ ziélona/ máła. Dryophyta, dryophytes [...]. Calamita [...]. Omnium minima et viridissima. [...] Kn 1355
  • - żábá drzéwna/ ziélona/ [...]. T III 2796
żaba zielona
patrz: ZIELONY
  • - Żábá drzéwna/ ziélona/ máła. Dryophyta, dryophytes [...]. Calamita [...]. Omnium minima et viridissima. [...] Kn 1355
  • - żábá drzéwna/ ziélona/ [...]. T III 2796
hanyżek polny
patrz: ANYŻEK, ANYŻEK, HANYŻEK
  • - Gołego hanyszku polnego i kopru mięszając zawsze w obroku koniowi dawaj. DorHipTur 182
błędna planeta
patrz: BŁĘDNY
błędna ścieżka
patrz: BŁĘDNY
błędna owieczka
patrz: OWIECZKA
miasto błędne
patrz: MIASTO
balas rubinowy
patrz: BALAS
  • - Łańcuch od Je[go] Mści Pana Marcina Anczewskiego, wielki, w 99 czerwonych złotych, z balasem rubinowym. InwDomLwowGęb 335
na dziw /robić coś/
patrz: DZIWO, DZIW
  • - Czynił cudá pożyteczne Chrystus nie ná dziwy tylo/ ále ná pożytek ludzki. BirkNiedz 89
  • - Co Kállistená/ to Báiázetá Tureckiego Cesárzá potkáło: tego Támerlanes bicz Boży zwyciężył/ y w żelázney kliczey zámknąwszy woził po świecie ná dziwy. BirkNagr 54
  • - Iednę [statuę] wyrzuciły były prochy [...] ktora własnie taka była iak kobieta żywa. Do ktorey nadziwy się ziezdzali ieden drugięmu powiedaiąc że tam lezy Zona kommendantowa wyrzucona prochami. PasPam 60
  • - na dziw; na dziwowanie. aus Begierde zu sehen. par curiosité de voir. § na dziw tam biegli ludzie. T III 321
kacerstwo aryjańskie
patrz: KACERSTWO
kacerstwo aryjańskie
patrz: KACERSTWO
religia luterańska
patrz: RELIGIA, RELIGIA, RELIJA
  • - Turcy eo fine [w tym celu] Woynę po[d]niesli że by Relligią Rzymską zniszczyć a Luteranską na to Mieysce postanowic po Całey Europie. PasPam 277
kara boska
patrz: KARA
kara boża
patrz: KARA
błękitny aspis
patrz: BŁĘKITNY
fijołek błękitny
patrz: BŁĘKITNY
kamyk błękitny
patrz: BŁĘKITNY
błękitny koperwas
patrz: BŁĘKITNY
lilia błękitna
patrz: BŁĘKITNY
błękitna perła
patrz: BŁĘKITNY
rumienek błękitny
patrz: BŁĘKITNY
  • - Piszą o tym zielu [odmienniku] że trzykroć przez dzien kwiát swoy odmienia/ poránu biały/ w południe szárłatney fárby/ wieczor z czerwonábronatney: wszystek kształt iego do kwiátu Rumienku błękitnego podobny. SyrZiel 584
wstęga błękitna
patrz: BŁĘKITNY
znaczno błękitny
patrz: BŁĘKITNY
  • - Obłoki także białym i błękitnym, wysoko, znaczno błękitne ku zięmi szarawo [pomalujesz]. SekrWyj 45
rumianek włoski
patrz: RUMIANEK, RUMENOK, RUMIENEK, RUMIANEK, ROMIONEK, RUMINEK
  • - Chamomilla Romana, Rumienek włoski [...]. CompMed 21
rumianek ogrodny
patrz: RUMIANEK, RUMENOK, RUMIENEK, RUMIANEK, ROMIONEK, RUMINEK
  • - Chamomilla, Rumienek ogrodny [...]. CompMed 21
grono bzowe
patrz: BZOWY
  • - Grono winne/ kálinowe/ bzowe. Botryon, Botrus [...]. Racemus [...]. Kn 210
  • - grono kalinowe, bzowe. T III 422
kwiecie bzowe
patrz: BZOWY
ocet bzowy
patrz: BZOWY
skóra bzowa
patrz: BZOWY
skórka bzowa (sz. zm.)
patrz: BZOWY
ziarnko bzowe
patrz: BZOWY
skórka bzowa (sz. zm.)
patrz: BZOWY
gębka miękka
patrz: GĘBKA, GĘBKA, GĄBKA
  • - Gębká miękka/ rzadka. Manon [...]. Kn 187
gębka twarda
patrz: GĘBKA, GĘBKA, GĄBKA
  • - Gębká twárda/ Tragos, [...] Spongia dura et aspera et malè olens [...]. Kn 187
bursztyn preparowany
patrz: BURZTYN, BURSZTYN, BURSZTYN, BURSTYN
  • - Do tegoż proszku ieszcze mozesz przymięszac bursztynu preparowanego: Korzenia rożowego, albo korżenia piwonii, każdego po cwierci łota. BeimJelMed 23
bedłka wężowia
patrz: BEDŁKA, BEDŁKA, BETKA, BETŁKA
  • - Bedłek wężowich co nięmi muchy truią nawarzyc z wodą y te wode stawiac miodęm osłodzywszy po gmachu sczurki zdychaią od tego. GrodzMisc 161a
szkło antymoniowe
patrz: ANTYMONIOWY
miód anyżkowy
patrz: ANYŻKOWY, ANYŻKOWY, HANYŻKOWY
proszek anyżkowy
patrz: ANYŻKOWY, ANYŻKOWY, HANYŻKOWY
wolny pas (sz. zm.)
patrz: PAS
  • - O wojsku bardzo głucho, a od jmp. wojewody ruskiego cale nic: znać, że pasu wolnego nie ma. SobJListy 30
  • - Tych Sasów Kamieniecki, porucznik pancerny Olszewskiego, starosty wieluńskiego, idąc z podjazdem napadł pod Lublinem; lecz mu się uprosili aureis precibus, i tak im wolny pas dał. OtwFDziejeCzech 238
aparat pogrzebny (sz. zm.)
patrz: APARAT
  • - Pogrzebny aparat/ v. Aparat pogrzebny. Kn 754
aparaty ogniste
patrz: APARAT
  • - Wiec miec kaze; do szturmu; wszytkie Apparaty Ogniste na przod kule. Petardy, drabiny. PotWoj 171
rycerskie aparaty
patrz: APARAT
  • - Rycerskie wszytkie aparaty/ Ktore służą do boiu y krwawey roboty. Napierwey wynaleŹli [Izraelici]. RoźOff B3
czynić (jaką) aparencją
patrz: APARENCJA
  • - [...] cała facyata [...] illuminowana światłem iasną czyniła apparencyą. GazPol 1735 47 1 nlb
  • - [...] Baldechin karmazynowy Axamitny galonem złotym przyozdobiony Atłasem białłym podszyty ozdobną czyni Apparencyą. GazPol 1736 82 1 nlb
imperium abisyńskie (sz. zm.)
patrz: ABISYŃSKI
  • - Czasow świeższych AFRYKA dzieli się ná Części 12. Większych: ná Barbaryą, Saarą, Nigricyą, Gwinią, Nubią, Imperium Abyssyńske, Krolestwo Egypskie, ná Imperium Monomegow, Kongo, Zangwebaryą, Krolestwo Monomotapy y Kray Kafrarią. ChmielAteny II 628
  • - Kráina Afryki, iest Abyssyna, abo Abassya, aliàs AEthiopia, albo MURZYNSKA ZIEMIA WYSZSZA, czyli DALSZA, á raczey ABYSSYNSKIE IMPERIUM. ChmielAteny II 633
błona brzuchowa
patrz: BŁONA, BŁÓNA, BŁONA
  • - Rupturá/ przétárcie/ przérwánie błony brzuchowey. v Przépukliná. Kn 955
błóna kiszkowa
patrz: BŁONA, BŁÓNA, BŁONA
  • - Błóná kiszkowa. [...] Membrana in medio intestinorum, ea sustinens. Mesenterium et mesaraeum, [...] Lactes, [...] Pantices [...] vide Kiszká. Kn 36
błona kościana
patrz: BŁONA, BŁÓNA, BŁONA
  • - Żnalaższy mieysce spruchniałe, Periostium lub błonę kościaną przyzwoitym instrumentem oskrobawszy [...] przypalić ią trzeba. BeimJelMed 216
błona poprzeczna ,
błóna poprzeczna
patrz: BŁONA, BŁÓNA, BŁONA
  • - Błóná wé wnętrzu poprzeczna/ Osierdzie/ otoczyná/ przégroda wnętrzna. Diaphragma [...] Septum transuersum [...] Disseptum [...] Dissipium [...] Praecordia. Kn 36
  • - Błoná we wnętrzu poprzeczna/ Septum transferum, die leiste im leib. DasHünDict Ppv
szrednia błona
patrz: BŁONA, BŁÓNA, BŁONA
  • - Wiatry mnożą się dużo, y szrednią błonę Diaphragma anatomice zwaną przytłaczaiąc, płucom wolność biorą gwałtem. BeimJelMed 549
wytoczyć apelacją
patrz: APELACJA
  • - § wytoczyć apelacyą. T III 9
mieć apetyt do czego (sz. zm.)
patrz: APETYT, APETYK, APETYT
  • - Ma apetyt do nieba, ale częstokroć go kuflem poleie, popluska. MłodzKaz IV, 240
  • - Niemiał Asswerus do snu appetytu. ChrośAm F2v
apetyt gniewliwy
patrz: APETYT, APETYK, APETYT
  • - Trzeba bydz tego mniemania, że kożdy ma [...] apetyt gniewliwy. MłodzKaz II, 388
apetyt niższy
patrz: APETYT, APETYK, APETYT
  • - Gdy się rzecz przykra na człowieka trafi, tedy appetyt niższy nam z bydlęty zpolny, porywa się, a krew bieży ku sercu. TylkRoz 271
apetyt rozumny
patrz: APETYT, APETYK, APETYT
  • - Trzeba bydz tego mniemania, ze kożdy ma apetyt rozumny. MłodzKaz II, 388
  • - Apetyt. 1) Philos. der Apetit [...] Phil. apetit. [...] § apetit człowieka iest dwoiaki, materyalny i rozumny. T III 9
apetyt żądający
patrz: APETYT, APETYK, APETYT
  • - Trzeba bydź tego mniemania, że kożdy ma [...] apetyt żądaiący. MłodzKaz II, 388
apetyt brzemiennej ,
apetyt brzemiennych
patrz: APETYT, APETYK, APETYT
  • - apetyt brzemiennych. Lüsternheit der Schwangern. apetit déreglè; envie de femme grosse. T III 9
  • - Apetyt brzemienney/ [...] Malacia. DasHünDict Oo2
mieć apetyt na kogo, na co
patrz: APETYT, APETYK, APETYT
  • - Apétyt mam ná co/ vide Chcé mi się czégo. Kn 8
  • - Iak wsiedli na Litwę Lubomirszczykowie bo na nich mieli wielki appetyt o to ze wyszli na tę Woynę domową. Tak się ani złozyć niedali. PasPam 199v
  • - Po szyczynskiey okazyiey mieli nasi appetit na Proszow y koszyce. PasPam 275v
  • - [Tatarzy] Niedarmo krwią się posilaią końską, aby na ludzką większy mieli apetyt. ChmielAteny II 449
mieć apetyt robić co
patrz: APETYT, APETYK, APETYT
  • - Chcé mi się czégo [...] Masz ápétyt pisáć o Etnié [...] v. Ządam/ Podobami się/ Záchciáło mi się/ Pokusę mam. Kn 63
apetyt materialny
patrz: APETYT, APETYK, APETYT
  • - Apetyt. 1) Philos. der Apetit [...] Phil. apetit. [...] § apetit człowieka iest dwoiaki, materyalny i rozumny. T III 9
błonka poprzeczna (sz. zm.)
patrz: POPRZECZNY
  • - Boleści w poprzeczney błonce/ ktorą Diaphragma zowią/ tenże proch [z korzenia gorzyszowego] vśmierza. SyrZiel 197
  • - Błonce poprzeczney/ ktora odsierdzie przegradza od inych wnętrzności [...] zbytnie rospiętey/ bárzo vżytecznym trunkiem bywa [miód z kopru]. SyrZiel 394
bas średni
patrz: ŚREDNY, ŚREDNI, ŚREDNI, ŚREDNY, SZREDNI, ŚRZEDNI
  • - Iest Bás troiáki/ Wysoki/ Sredni/ y Niski. GorMuz b6v
Śrzednia batalia
patrz: ŚREDNY, ŚREDNI, ŚREDNI, ŚREDNY, SZREDNI, ŚRZEDNI
  • - Filata. [...]. corps, partie de l’ armée. § woysko dzieli się na trzy filaty albo linie. [...] śrzednia filata albo batalia. [...]. corps de bataille. T III 339
maratoński byk
patrz: BYK
  • - Za rogi wziął [Tezeusz] Marathonskiego I dotrzymał y złąmał byka okrutnego. PasPam 275
byk stadny
patrz: BYK
konciasty byk
patrz: BYK
  • - Armata i municya za zamku Puckim Jego Kr. Mci należąca. [...] Końciastych bykow [sztuk] 15. OpisKról 105
gonitwa z bykami
patrz: BYK
alarm rycerski
patrz: RYCERSKI
  • - A wyprawnego serca śpiewajcie psalm Bogu; i między alarmem rycerskim, dajcie chwałę temu, który wstąpił na zachód, a Pan jest Imie jego. KochPsalTur 42
człowiek rycerski
patrz: RYCERSKI
chałupka Boża
patrz: BOŻY
  • - Polazłem do tego kościoła. Wciornek z gliny, a mlekiem zewsząd pomazany, pstrymi płachetkami ściany obito, rozmaitymi rogoskami i guńkami ławy obesłano - owo jednym słowem przystojna chałupka Boza. BarMazBad 273
bicz Boży
patrz: BOŻY
  • - Coz kiedy tak Bog dysponował, że nasi za niemi ruszyc się nie chcieli, aby ieszcze bicz Boży nad sobą mieli. Trupa na ten czas padło mało, bo się nawet y pobić szczerze nie dostało. HistBun 23v
  • - Przez to tak wielką wzbudził bojaźń Ze go Swiat Cały flagellum DEI, albo biczem Bozym być sądził. IntrHist 94
bot.
boży byt
patrz: BOŻY
królestwo boże
patrz: BOŻY
lud boży
patrz: BOŻY
łaska boża
patrz: BOŻY
majestat boży
patrz: BOŻY
miłosierdzie boże
patrz: BOŻY
moc boża
patrz: BOŻY
boże Narodzenie
patrz: BOŻY
pomoc boża
patrz: BOŻY
sługa boża ,
sługa boży
patrz: BOŻY
wola boża
patrz: BOŻY
zakon boży
patrz: BOŻY
ekspr.
gwałt Boży
patrz: BOŻY
  • - LIszki też tám bywáły kędym dobrze wiedział/ Tom ia wziął konew wody/ á ná drzewiem siedział. Práwie około Gromnic/ gdy náwiększe mrozy/ Com ia tego poławiał ustáwnie gwałt Boży. NowSow A3
arka Noego
patrz: NOE
macica białogłowska
patrz: MACICA
  • - Y trzebá notowáć: że w mácicy białogłowskiey więcey iest komorek: kiedy tedy nasienie wypuszczone od Oycá ták bywa zbieráne, że w káżdey komorce máciczney część nasienia bywa przyięta, ná ten czás iest z rodzenie [!] się kilkorgá płodu. AlbSekr 128
  • - [...] iák skoro záś te dwoie n[a]sioná zostáną przyięte, mácicá białogłowska zámyka się, iákoby worek ze wszystkich stron, ták że z nasięnia przyiętego nie może niczego uron[i]ć [...]. AlbSekr 25
aplauz odprawić
patrz: APLAUZ, APLAUS, APLAUZ, APLAWZ, APLAWD
  • - W Woysku pokóy ogłoszono y zwyczayny apłauz rzęsistym ogniem odprawiono. HistBun 15
aplauz czynić
patrz: APLAUZ, APLAUS, APLAUZ, APLAWZ, APLAWD
  • - [...] w dzień Anniwersarza Koronacyi Woyska J. K. Mci dziedziczne z armat y ręczney strzelby applauz czynić maią. GazPol 1735 28 6 nlb
aplauz uczynić
patrz: APLAUZ, APLAUS, APLAUZ, APLAWZ, APLAWD
  • - Artylerya zaś hucznym biciem z kilkudziesiąt armat uczyniła applauz GazPol 1735 25 1 nlb
bazylija płonna (sz. zm.)
patrz: BAZYLIA
  • - Ci ktorzy Clymenum/ Mydelnicę naszę/ abo płonną Bázylią/ Saponariam łacinnicy zową/ chcę mieć/ nagorzey rozumieią. SyrZiel 1272
  • - Firletká krowia/ którą drudzy Basilią płonną zowią/ ma liście do Basiliey ogrodney podobne/ żyłowate/ soku pełné/ a trochę kosmáté. SyrZiel 1301
  • - Wziąć [...] Wrotycze/ Bázyliey płonney/ álbo Midolnice[!] po pułtoru gárści. SyrZiel 291
kwiecień młodości
patrz: KWIECIEŃ
  • - ** Kwiecień młodości (...) la prémiére fleur de jeunesse; le bel âge; les beaux jours. § iuż kwiecień minął młodości. T III 699
poniedziałek zapustny
patrz: PONIEDZIAŁEK
  • - Pokrzepiwszy się iednak nie co nazaiutrz doHamburkum zaiechał w poniedziałek sam zapustny. OssZPam 53
  • - W poniedziałek zapustny gdy się Jch Mc Panowie Posłowie wospoł zeszli przyniesli Przystawowie od Boiar Dumnych hramotę przy oddaniu oney rozmawiaiąc to ties quoties repetowali wczoraysze swe zasłony (...). PiasRel 31
  • - Po wyjściu Gniazdowskiego z Częstochowy w poniedziałek zapustny, przyszedł w wstępny piątek Lubomirski starosta bogusławski do Częstochowy, mając prawdziwych niedobitków Sasów po trosze i Tatarów z 80 koni. OtwFDziejeCzech 268
poniedziałek przewodni
patrz: PONIEDZIAŁEK
  • - (...) na poniedziałek przewodny czas okazowania w konstytucyi jest naznaczony (...) AktaKrak II/1 37
  • - (...) po tym widzeniu on pożar ogniowy záraz ugásł/ zá co P. Bogu y po dziś dzień w Poniedziáłek Przywodny przy Mszy ś. Obywátele z postronnymi ludźmi y ś. Floryánowi dziękuią (...). PruszczKlejn 74
  • - (...) uderzą o Się wprzod pułk Krzyzowniczy z Harwerzami (...) w poniedziałek przewodny. DrobOpow 71
wielki Poniedziałek
patrz: PONIEDZIAŁEK
  • - Dniem przed zmiano iako w poniedziałek wielki przysłał mi brat Pan Daniel z Mazoyska (bo tam miał leżą z Rotą Stty Brasławskiego Kalinowskiego w Pułku Strusiowym) podwod 24. z leguminami różnemi, (...) MasDiar 77v-78
  • - Wszytko dobrze sprawiwszy ySwoie Odebrawszy do domu społtorą y daley Tysięcy Złotych Złaski naywyszego Pana powrociłem Wielki Poniedziałek (...). PoczOdlPam 93
bazylianie unici
patrz: BAZYLIAN, BAZYLIANIN
  • - Ciała całego relikwie ś Felicyana męczennika, dane mi w Rzymie roku jubileuszowego 1,700 od najwyższego pasterza Klemensa XI, do kościoła ww. oo. jezuitów w Mińsku ofiarowałem, którego jako wielkiego księstwa litewskiego i województwa patrona, solennie introdukował jksiądz Brzostowski biskup wileński podczas sądów trybunału kadencyi mińskiej, przy wielkiem zbiegowisku ludzi zacnych i zgromadzeniu pospólstwa, w processyi od cerkwi ś. Ducha, oo. Bazylianów unitów z cechami, bractwami, muzykami i t.d. do pomienionego kościoła. ZawiszaPam 302
  • - Na tych y na innych Uniackich mieyscach domyślam się że ma bydź podczas tych schadzek Odpust zupełny OO Bazylianom Unitom y Osobom swieckim u nich się wtedy spowiadaiącym y kommunikuiącym perpetuò nadany,albo virtute Privilegiorum Ordinis, albo każdemu mieyscu partykularnie prokurowany przez Superiorow. ChmielAteny IV 76
bazylici unici
patrz: UNIT, UNITA
  • - Fundował Manaster Bazylitow Unitow, ktorym dobra [...] służby pewne w Woiewodztwie Witebskim z ieziorkiem puścił. NiesKor II 520
padać jak muchy na wiosnę
patrz: WIOSNA
  • - Padaią ludzie, iák muchy ná wiosnę [od zarazy]. DrużZbiór 355
jesień blada
patrz: JESIEŃ
  • - Już słońce codzień niżej wieczorem zapada, A jesień coraz [bliżej] przystępuje blada [...]. ZimSRoks 73

patrz: KAPELA, KAPEL, KAPELA, KAPEL, KAPELLA
błonka mięsista
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
  • - Błonka mięsistá, leży pod Błonką tłustą [...] y pokrywá podlegáiące części. KirchFac 15
błonka mózgowa ,
błónka mózgowa
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
  • - Błónká mozgowa/ [...] Meninx [...] Membrana cerebri. Kn 36
  • - Ieżeli puszczenia krwi zaniedbasz, zapalenie błonek mozgowych y szalenstwo nieomylne ztąd wyniknąć może. BeimJelMed 45
błonka rogowa (sz. zm.)
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
  • - Humor wodnisty leży w przedniey części oká zaráz po błonce rogowey. KirchFac 83
  • - CORNE'E [...] ROGOWA Błonka w oku twarda y przezroczysta iak rog. DanKolaDyk I, 371
błonka tłusta
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
  • - Błonká tłustá, ktorá leży, pod skorą [...] iest złożoná z rożnych pęcherkow tłustych. KirchFac 12-13
błonka gronkowata
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
  • - OEUIL [...] OKO [...] Błonki oka. [...] Błonka gronkowata. Błonka iak paięczynka [...] Błonka siatkowa. DanKolaDyk II, 309
błonka oczna
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
  • - Tunica oculorum. Augenfelle. Błonky ocżne. GuldOn 74
błonka pajęczysta
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
  • - Humor kryształowy iest lipki w zámkniony włásney subtelney błonce, błonká páięczystá rzeczoney. KirchFac 83-84
błonka panieńska
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
  • - Hymen. Claustrum virginitatu. Die Jungfrawschafft. Błonka Panieńska. GuldOn 67
błonka rodzajna
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
  • - Mężowi ku żonie dla kochánia służą iądra; Białeygłowie záś ku mężowi służy krew miesięczna, ábo błonka rodzáyna. AlbSekr 313
błonka żołądkowa
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
  • - Błonka żołądkowa [...] wiatry, y kurczyste burzenie żołądka sprawuie. BeimJelMed 643
błonka tłusta
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
  • - Błonká tłustá, ktorá leży, pod skorą [...] iest złożoná z rożnych pęcherkow tłustych. KirchFac 12-13
bot.
bazylijka cytrynowa
patrz: BAZYLIJKA, BAZYLIJKA, BAZYLEJKA
  • - BAzylia/ ktorą Bázyliyką drudzy miánuią/ troiáką w ogrodziech páńskich widuiemy. Pierwszą/ ktorą zowiemy wielką dla wielkiego y szyrokiego liścia [...] Kwiátu białego/ kłosowátego/ nasienia czarnego. Ziele wszystko pachniące iako Cytryna/ y przeto ią też Bazyliyką Cytrową abo Cytrynową zowią. SyrZiel 478
a [...] zaś
patrz: A
a ... przecie
patrz: A
  • - Z kazdego Ciecze a Strzelba przecie daie ognia. PasPam 112
  • - I my tez by wali Na morzu y Za Morzęm a przecię tego niewspominamy. PasPam 137v
  • - Umarł [arcybiskup Prażmowski] w Iazdowie a przecię z apprehensyiey że nie mogł Francuskich Interesow dopiąc. PasPam 245
  • - I Marsowi Nieskąpo Ognia wswey Imprezie A przecię Płomienczykow zazywa de Brzezie. PasPam 271
a ... zaś
patrz: A
  • - Chciał mię tedy Woiewoda Zenić z Radoszowską A Sladkowski zas [...] gwałtem mię ciągnął do Panny Sladkowskiey. PasPam 219v
  • - Wołaią Lutrzy Och Her Jesu Christ oni nasamego Syna a katolicy zas y Nasyna y Namatkę wołaią. PasPam 67
  • - Olędrowie [...] dziury w Okrętach łatali zabitych wywozili chowali apotym zas Armaty y swoiey y Szwedzkiey podobywali iako sami powiedali. PasPam 69v
między ... a (między)
patrz: A
  • - Stał oboz między Rawą a między Głuchowskiem. PasPam 198
  • - Przystastwo iuz to było w Samym Czuplu między Morzęm Baltyckiem a Oceanem. PasPam 62v
dwa a dwa
patrz: A
  • - Dwá á dwá/ vide Po dwu. Kn 154
  • - dwa a dwa. zu zweyen. deux à deux. T III 290
pająk morski (sz. zm.)
patrz: PAJĄK
  • - Rák morski okrągły/ páiąk morski [...] Cancer rotundus araneae similis Kn 909
  • - Sepio Morsky paiąk. SłowPolŁac 126
kapusta włoska
patrz: KAPUSTA
  • - Potrzeby Ogrodne. [...] Kápustá Włoska, Brochul. CzerComp 2

patrz: KAPUSTA
kapusta kwaśna (sz. zm.)
patrz: KAPUSTA
  • - Szczupák z kwáśną kápustą. Kápustę kwáśną dobrą vśiekasz drobno/ Szczupaká zrysowánego z łuszczką pokray we dzwona/ odwarz w rosole/ y Kápustę osobno odwarz/ odley rosoł ten w ktorym szczupak wrzał/ włoż kapustę/ wley winá/ Octu/ Rozenkow drobnych/ Oliwy/ albo Masła/ pieprzu/ Cynámonu/ słodkośći/ przywarz/ á day ná stoł. CzerComp 59
mysz brytańska (sz. zm.)
patrz: MYSZ
bicz karania
patrz: KARANIE
  • - Zasłużyły to były grzechy nasze, aby nas WszechmocnośćBoska pod tym biczem karania swego trzymała. AktaKrak III 83
karanie boskie
patrz: KARANIE
karmelici bosi ,
karmelici bossi
patrz: KARMELITA, KARMELITA, KARMALITA
karmelici bosi
patrz: KARMELITA, KARMELITA, KARMALITA
padać jako muchy
patrz: MUCHA
  • - NIEPRZYIACIELE padaią gęsto iák muchy. DanKolaDyk II, 282
  • - Czyż powinni zá moy błąd padać iáko muchy, Umierać iáko bydło bez żalu, bez skruchy [o zarazie w Izraelu]. DrużZbiór 136
miłosierdzie boskie
patrz: MIŁOSIERDZIE, MIŁOSIERDZIE, MIEŁOSIERDZIE
na zimno
patrz: ZIMNO
  • - Rozne potrawy wkupie uwarzywszy tak nazimno, tego pokesu zazywaią a czesto. PasPam 55v
ale zaś
patrz: ZAŚ
lubo [...] ale zaś
patrz: ZAŚ
  • - Lubo zrazu iakąs niezwyczayną pokazuią wstydliwość, ale zas zaiednem posiedzeniem y przymowieniem kilku Słow zbytecznie y zapamietale zakochaią. PasPam 55
cóż to za
patrz: ZA
nic (inszego) tylko
patrz: TYLKO
byleby tylko
patrz: TYLKO
byle [...] tylko
patrz: TYLKO
jak tylko (... zaraz, nigdy)
patrz: TYLKO
jeno tylko
patrz: TYLKO
tudzież (też) i
patrz: TUDZIEŻ
  • - Poczuwam się ze upomniec mogę smiele zasłuzonego Zołdu Tudziesz tez y to tey sztuki Hibernowego chleba posiągnąć smiele mogę. PasPam 121v
  • - Przypatrzywszy się in parte [w części] iego skromnym y poczciwym obyczaiom zaraz z młodosci tudziesz y Statkowi konkludowac bespiecznie mogę że to iest niwwinna potwarz. PasPam 141
albo to
patrz: TO
  • - Jasnie Wielmozna MSCia Pani y Dobrodzieyko albo to WSc. Muzyki nie masz? że nie węsoło. PasPam 83v
jak [...] toż dopiero
patrz: TO
jak [...] toż dopiero
patrz: TO
administrator poczty
patrz: POCZTA, POSZTA
  • - Post-Mágistrowie [...] bronią Posztarzom Polskim wolny przeiazd ná Kurfirsztowskim gruncie/ sámi chcąc Administratorá Poszty we Gdańsku chowáć. MerkPol 58-59
paść trupem
patrz: PAŚĆ
  • - Jeżeli za taką naszą akcję gdzie tak wiele zacnej trupem padło szlachty, powinniśmy odpadać od koni, a potem być pośmiewiskiem? SobJListy 529
trup na trupie padł
patrz: PAŚĆ
  • - Lud gęsto bardzo stał y tak zginął że trup na trupie padł. PasPam 97v
psia pasza
patrz: PASZA
  • - Psibluy/ álbo Psia pasza/ [...] Gramen caninum, Canarina, Cynagrostis, Gramen canarium Hundtsgrap/ Hundtstzahn. SyrZiel 1306
pasyja choliczna
patrz: CHOLICZNY
  • - W Ksied. Aristotelesa: Korzeń Iusquam albi, Kiedy záwieszony iest ná cierpiącym kolkę, ábo pássyą choliczną pomaga mu. AlbSekr 327-328
muzyka choralna
patrz: CHORALNY
kosz do chmielu
patrz: KOSZ
kiedy [...] to
patrz: KIEDY
  • - Senator ieden odpowiedział mu cos Crude [ostro]. Kiedy to poczną ognia dawac Senatorowie z mieysc w nogi. PasPam 230v
  • - Przyidę az moy czeladniczek mego Siodła Rumaka pytam a to na co? odpowie po konie poiadę kiedy go to obuchęm zaiadę. PasPam 90v
  • - Towarzysz zawoła nie powieday im Wpan az nąm dadzą iesc kiedy to skoczą Słudzy kuchmistrzowie [...] kuchnie zakładać piec warzyć. PasPam 99
kiedy (to) [...] aż
patrz: KIEDY
  • - Idą ławą zewrą się bliżey niz na staianie kiedy poczną prażyć do siebie az się zacmiło od Dymow powietrze. PasPam 69
a cóż kiedy
patrz: KIEDY
cóż kiedy
patrz: KIEDY
ale cóż kiedy
patrz: KIEDY
jeśli (...) to
patrz: JEŚLI
  • - Iezelis Winny to cie Bog w tey Okazyi do ktorey się gotuiemy skarze ieslis niewinny to wynidziesz zdrowo. PasPam 102-102v
  • - Iesli się porwie [wróbel] do uciekania to go znowu nicią przytrzyma. PasPam 143
jakby tak
patrz: JAKBY
  • - Rzecze ten Ozga iak by tak zaffektem. PasPam 227v
jak [...] toż dopiero
patrz: JAK
tudzież (też) i
patrz: I
ale iednak, ale przećię, ale wżdy
patrz: ALE
  • - ale iednak, ale przećię, ale wżdy. aber doch. mais néanmoins; mais pourtant. T III 5
albo [...] to [...] albo [...] to [...] albo
patrz: ALBO
  • - Albo my to kwarciani? Albo my to Wołosza? Albo Ludzie Służebni. PasPam 237v
albo co
patrz: ALBO
  • - Mowi mi Zona Pragnął WSC flissu a teraz chorobka przeszkodziła. Pytąm albo co? Powiedziała że dawno znać że woda wielka przybrała. PasPam 280v
albo raczej
patrz: ALBO
chorałam śpiewać ,
korałem śpiewać
patrz: CHORAŁ, CHORAŁ, KORAŁ
  • - Monophtongus cantus, à duobus, tribus et pluribus homonibus solet cani, nostri dicunt Korałem śpiewáią wszyscy/ ábo wiéle ich. Kn 442
  • - Biskup tego Miasta [Szambre] na tenczas umarł y chorałem requiem spiewali. SobTDzien 39
  • - Pleban Rychwalski Pozytyw [...] sprawił [...] gdzie przed tym Chorałem tylko Nabozenstwo Spiewano. KomonDziej 195
chorałam śpiewować
patrz: CHORAŁ, CHORAŁ, KORAŁ
  • - Xiądz Plebąn prze lat piącią Pozytyw dosic znaczny [...] dał zrobic Ktorego przed tym nie było tylko prosto chorałem spiewowano. KomonDziej 203
jaglana kasza
patrz: KASZA
  • - Począł spiewać Mazurowie nasi po Iaglaney kaszy. Słone wąsy maią w piwie ie maczaią PasPam 229
kasztelan większy
patrz: KASZTELAN
  • - KASZTELANI Więksi albo Krzesłowi Kasztelan Poznański. [...] ChmielAteny II 388
katowskie boty
patrz: KATOWSKI
  • - BRODEQUINS (Sorte de supplice.) Cothurni (quibus nocentium cura premuntur.) KATOWSKIE buty, męka. [...] Daią te buty ná nogi złoczyńcy ktory się przyznać niechce, áni swoich pomocnikow, á to się dzieie deskami mocnemi ktore klinami wbiiaią mu ná nogi. DanKolaDyk I, 233
kogo w chołopy pobrócić
patrz: CHOŁOP
  • - Dwóch trębaczyków [...] pochrzcił i w chołopy pobrócił [wojewoda smoleński]. ZałRelSar 357
w chołopy obracać
patrz: CHOŁOP
  • - Tu w Smoleńsku p. wojewoda smoleński [...], ufając w łaskę cara [...] hłumitse [s.] naszym narodem polskim, nie tylko w chołopy sobie obraca, ale chrzcić się każe jak poganom. ZałRelSar 357
skrzypce do basów
patrz: SKRZYPCE, SKRZYPCZE, SKRZYPCE, SKRYPCE
  • - Basse de-Viole. Sonigravis barbitus Bassetla, Skrzypce do Bassow. DanKolaDyk I, 176
skrzypce basowe
patrz: SKRZYPCE, SKRZYPCZE, SKRZYPCE, SKRYPCE
  • - Skrzypce basowe. eine Bassgeige. viole. T III 2053
wdzięczna melodia
patrz: MELODIA
  • - Trąba vszom melodiey wdzięczney nie doda; świerzbiących vszu nie połekce; nieumie Gorgow áni kádenciy wypráwiáć/ áni hármoniy ábo kontentow: ále mury Hierykuntskie wáli; woyská rozbiiz/ vfce Łamie; BirkOboz 65
  • - [...] y poki ieno trwał w kościele słyszał táką wdzięczną melodyą Anyołow świętych spiewáiących| iż wyszedszy z kościołá powiedż | gdybym ieszcze ták zraz mogł słyszeć wdzięczną muzykę |porzucił bym wszytko co mam [...] StarKaz 174
  • - To na przemiany, to w złączone głosy Roźne Muzyki przechodzą Niebiosy Trzy Chory wten czas o swey Szczęsliwości Spiewały piesni niezmierney słodkości, A głosy z wdzięcznych melodiy zmieszáne W te słowa były dobrze rozumiáne. OblJasGór 150r
anielska melodia
patrz: MELODIA
  • - Niedopuszcza mi bym dobrze chciał w -tetrykowátą wdać się melankolię, Sama dzisieysza Anielska melodya. PisMów II 361 (351)
melodyjne figury
patrz: MELODYJNY
  • - Wnet alt wziął przedsię... Smutne aryje w rożny styl przejmując I w melodyjne figury kształtując (Orfeusz) LubSOrfPol 13-14
najaśniejszy majestat
patrz: MAJESTAT
  • - A teraz niepoczuwaiąc się bydz zdraycą Naiasnieyszego Maiestatu y Oyczyzny [...] W MM pana samego o tę proszę promocyią. PasPam 142v
majestat boski
patrz: MAJESTAT
potoczna budka
patrz: BUDKA
  • - Potomki we Włoszech odbieżałe/ z rázu Obory czyniącemi, á zá czásem Aborigenesami zwano; przeto iż tám beli Nomádami ábo Nimáiącemi domow y własności/ ale [...] z potocznemi się tylko budkámi/ iáko teraz Tátárowie z mieyscá na mieysce zá trzodámi włoczyli. DembWyw 79
bracia brodaci
patrz: BRODATY
ryba brodata
patrz: BRODATY
miły bracie
patrz: BRAT
brat rodzony
patrz: BRAT
niedzielni bracia
patrz: BRAT
  • - niedzielni bracia. ungetheilte Brüder, die ihr Bäterliches nicht getheilet haben. des fréres qui n'ont point partagé la succession paternelle. T III 982
mało wiele
patrz: MAŁO
  • - Tegoz przyniosł Złotnik Witowski dwa wielkie Waza srebrne na ktorych zrobienie dalismy rozne stare srebra za dołozenie iednak mało wiele srebra y robote zapłacilismy 504 zł. SapANot 120
jeno co [...] a
patrz: JENO
ser olenderski
patrz: OLENDERSKI, OLENDERSKI, HOLENDERSKI
  • - Tegoż podał mi Minkiewicz kupiec Wilenski Regestrzyk nabranych roznych rzeczy, Oddał oraz y krobki dwie z Wermiczeli Sześć baryłek ostryg Solonych, baryłka mała Serdeli, Syr Olenderski y Załauski, ktorych to rzeczy nie kładł do Regestru mnie podanego exquo że nie oznaymiono mu o Cenie z Krulewca. SapADiar 132
karmelitan bosy
patrz: BOSY, BOSY, BOSSY, BOSZY
karmelitanki bose
patrz: BOSY, BOSY, BOSSY, BOSZY
nagi i bosy
patrz: BOSY, BOSY, BOSSY, BOSZY
trynitarki bose
patrz: BOSY, BOSY, BOSSY, BOSZY
iść batalią (sz. zm.)
patrz: IŚĆ
  • - Czambułów jeszcze żadnych nie rozpuszczali, tylko idą bataliją. Owa zgoła coś dziwnego ten nieprzyjaciel intendit. ZałRelSar 369
  • - Po dwie mili na dzień bataliją szli [Tatarzy]. ZałRelSar 372
oślep iść
patrz: IŚĆ
  • - Nic nie uwazaiąc na owo ich gęste strzelanie oślep (iako mowią) idą do Szturmu. PasPam 269
komu dać bassarunek (sz. zm.)
patrz: BASARUNEK, BASARONEK, BASARYNEK, BASARUNEK, BASSARUNEK
  • - Woyny niesłuszney z nikim nie zaczniemy Kto z nami zacznie przecię się broniemy Kto do nas przyidzie to go wyłatamy A potym mu zas bassarunek damy. PasPam 110v
  • - Wy targuie na nas nieprzyiaciel to co by my na nim mieli gdyz taka unas moda wybiwszy nieprzyiaciela zwyklismy mu zawsze dac bassarunek. PasPam 139v
oddać co z basarunkiem
patrz: BASARUNEK, BASARONEK, BASARYNEK, BASARUNEK, BASSARUNEK
  • - Płacze niewczas Betsabe, straconego Mężá, [...] Już nie żyie Uryasz, wydany ná iatki, Bierze DAWID po zmarłym obciążone spadki. Bierz Krolu pokić wolno, ciesz się podarunkiem, Wydartym, oddasz z czasem cudze z basarunkiem. O amory bezecne! o własności cudza! Jak was szatan subtelnym sposobem ułudza! DrużZbiór 99
karmelitan bosy
patrz: KARMELITAN, KARMELITANIN
noga lewa
patrz: NOGA
  • - Wtym szturmie ustrzelono nogę Lewą odwaznie stawaiącemu kawalerowi Franciszkowi z Brzezia Lanckoronskiemu. PasPam 269
garniec na nogach
patrz: NOGA
  • - Gárnéc ná nogách/ Chytropus [...] Tripes olla. Kn 186
  • - garniec na nogach. Koch-Topf mit Füssen. marmite. T III 364
gorąca cholera
patrz: CHOLERA, CHOLERA, HOLERA, KOLERA
  • - Tak rzekł [Mandrykard], gorącą wewnątrz kolerą ruszony, A potem Gradasowi pięścią wymierzony Zadał ciężki policzek [...] Ten, co się nie spodziewał i nie wierzył temu, By tak głupio miał się dać uwieść swemu Gniewowi, stał. ArKochOrlCz II 336
przypalona cholera
patrz: CHOLERA, CHOLERA, HOLERA, KOLERA
  • - Szalenie lubo pozbycie rozumu/ iest chorobá z poruszenia wielkiego wiátrow y humorow w człowieku/ iż tákowe ukázowánia rzeczy inácey niżeli są w czuiących/ przez náturálne poruszenie wilgoci bywáią/ iakowe w phrenetikách lub szalonych. Co się dzieie od bládey żołtey y przypáloney cholery. KalCuda 236
[cholera] rdzawa
patrz: CHOLERA, CHOLERA, HOLERA, KOLERA
  • - Osmy znák iest [kamienia w nerkach]. Náuzea, y womity dla społeczności nerek z żołądkiem przez membránę á peritoneo per nervum sextae coniugationis z ktorych dwie od nogi od zołądká idą do nerek: zkąd flegmá, cholerá żołtá, álbo rdzáwá odchodzi. CompMed 330
z cholerami ,
z cholerą
patrz: CHOLERA, CHOLERA, HOLERA, KOLERA
  • - Gniewa się [Adolf] o to, iże niespał dłuży, [...], Gwałtem powieki zámyka, to mruży, Wypadł z cholerą, spoyżrzy w czystą studnię, W ktorey po słońcu poznał że południe. DrużZbiór 258
  • - Gdy się długo ta konferencja bez żadnego skutku bawiła, wpadł Fleming w cholerę [...]. I już się ruszył wychodząc z celi i chcąc odjeżdżać. [...]. Pobiegł [Ważynski] [...] do księcia hetmana, donosząc mu, że już Fleming odjeżdża z cholerami. MatDiar I, 652
  • - Suplikowałem, aby i proceder swój prawny [...] suspendować raczył, tedy książę z cholerą mi odpowiedział, że tego nie uczyni. MatDiar I, 718
w paść w cholerę (sz. zm.)
patrz: CHOLERA, CHOLERA, HOLERA, KOLERA
  • - Wpadł książę hetman w wielką cholerę i osobliwie na mnie wszystkie złości wywarł. MatDiar I, 279
  • - Zalterował się moją relacją książę koniuszy i w cholerę wpadł na grafa Bryla. MatDiar I, 534
do cholery wieść ,
przyprowadzić kogo do cholery ,
przywieść do cholery kogo
patrz: CHOLERA, CHOLERA, HOLERA, KOLERA
  • - Szwecya (iáko y inne Krolestwá) skoro się Lutrá przeklętego ięłá/ wpádłá w też przeklęctwá w ktore y Sámárya/ przywiodłá do kolery Bogá Páná swego. BirkNagr 39
  • - Czemu Cholerykowi myśli przychodzą do cholery wiodące? Gdzie iákiego więcey humoru tákich fántázyi więcey ktore się z nim łączą, za fántázyią záś idą myśli á u Cholerykow więcey cholery, dla tego y więcey wyobrázenia cholerycznego na fántázyi. TylkRoz 277-278
  • - Przyprowadził mię [Dąbski] do Cholery wielkiey Chorego ze mało mię paraliz nie zaraził. SapANot 80
z cholery
patrz: CHOLERA, CHOLERA, HOLERA, KOLERA
  • - Antonowa Zona z tego swiata Fulwia zeszła; wszech niezgod przyczyna; Ktora niemogąc przez się y przez brata Aegyptu zmierzyc, y zwiesc Antonina od Kleopatry; Baccha od Wenery W chorobę z gniewu wpadła y z cholery. ChrośKon 381
  • - Dziesiątego Zołnierza rozssiekać kaze [Solimann] jezeli mu wprędce fortecy Oblęzoney nie dobędo, lecz z tey Cholery cięszkiey Zachorował, y nocy następuiącey umarł. IntrHist 119
  • - Zaczęła z cholery skakać jagoda lewa na twarzy podskarbiego. MatDiar I, 509
w cholerach
patrz: CHOLERA, CHOLERA, HOLERA, KOLERA
  • - Tedy się znowu na niego [grafa Bryla] barzo rozgniewał [książę koniuszy]. [...], znalazłem tedy księcia koniuszego w cholerach i powiedział mi, że dał skrypt resignationis koniuszostwa lit. staroście daugowskiemu. MatDiar I, 534
blady głód
patrz: BLADY, BLIADY, BLADY
  • - Mam zwyczay [...] obiádem hoynym przeciw blademu vzbroić się głodowi. BanHist 6
blada cholera
patrz: BLADY, BLIADY, BLADY
  • - Szalenie lubo pozbycie rozumu/ iest chorobá z poruszenia wielkiego wiátrow y humorow w człowieku/ iż tákowe ukázowánia rzeczy inácey niżeli są w czuiących/ przez náturálne poruszenie wilgoci bywáią/ iakowe w phrenetikách lub szalonych. Co się dzieie od bládey żołtey y przypáloney cholery. KalCuda 236
do cholery wieść
patrz: WIEŚĆ
Margrabstwo Miśnińskie
patrz: MARGRABSTWO
barchan gładki
patrz: BARCHAN, BARCHON, BARCHAN, BARCHOŃ
  • - Tegoż pisałem do Zelmana kupca Grodzienskiego aby mi przysłał sztukę całą barchanu gładkiego białego. SapADiar 32
bardyjowska miara
patrz: BARDYJOWSKI
brytan moręgi
patrz: BRYTAN
  • - Anno 1697, 23 Januarii, pod Charewiczami obławą niedźwiedzia ubiliśmy: [...] pod Dryczynem drugiego ubiliśmy: tąmże dobry brytan moręgi, Tatar, przy nim poległ. ZawiszaPam 49
panna Maria
patrz: MARIA
  • - Nastąpiło po tym Święto Panny Maryiey Nawiedzenia. PasPam 99
roczny burmistrz
patrz: BURMISTRZ, BURMISTRZ, BORMISTRZ, BUŁMISTR, BURMISTR
  • - Magistrat [Wilna] [...] nikogo wypusczac nie kazał, tak szlachcica, iako miesczanina, bez pozwolienia i kartki rocznego Burmistrza. VorLetSkarb 240
mumy brunszwickie
patrz: BRUNSZWICKI, BRUNSZWICKI, BRUNŚWICKI, BRĄSZWICKI, BRUSWICKI, BRUŃSWICKI, BRUNSWICKI
kąpiel chłodząca
patrz: KĄPIEL
  • - Kąpiel chłodząca, y odwilżáiąca, y urynę poruszaiąca służy y na wiátry. VadeMed 139
z racyi (/czegoś/)
patrz: RACYJA
  • - Mnie Pan Bog zachował Apodobno ztey racyiey zem się schylił po pistolet. PasPam 156
  • - Drozy[z]na była wielka dla nieurodzaiu Iarzyny z ktorey racyiey y w Warszawie zdrozało bardzo. PasPam 278v
  • - Wilk nie ma przystępu [...] z tey racyi zwierza wszelakiego wielka tam iest obfitość. PasPam 55
  • - [Szafarz] miałbyc przytrzymany przez JPana Witanowskiego [...] zracyi iz jakoby miał spalic karczme [...]. SapADiar 19
  • - Za czasow Fryderyka III rozne Akademie, Z racyi Ze on uczonych ludzi bardzo kochał, jako to Basel, R 1460 w Tubingen R. 1422 w Mayntz, R. 1482 y po innych mieyscach Załozono. IntrHist 205
  • - Liście zioł, trawy, y drzewa nad temi mieyscami rosnących na Wiosnę bywaią niby Niebieskie y blade á same gałązki czarniáwe, z racyi waporow wychodzących. ChmielAteny1755 I 634
bez racyi
patrz: RACYJA
  • - Seneka [...] naśmiewa się z tych, co bez racyi, ieden na drugiego patrzy y iego przykładem idzie [...] JabłSkrup 85-86
dawać racyje
patrz: RACYJA
  • - Daią oni racyie ia tez daię. PasPam 168v
mieć po sobie racyją (sz. zm.) ,
mieć po sobie racyję
patrz: RACYJA
  • - Inopinato bárdzo accidit to Posłowi Hispánskiemu/ ktory vsilnie się starał to negotium retractare, máiąc po sobie tę rátią: ze podział ten był (prawdá) od Komisárzow vczyniony/ ále iescze nie ratifikowany ode Dworu/ záczym niemogł haberi pro opere perfecto. MerkPol 202
  • - Kwestyja u wieczerzy była, nie bez sporu, Który by najgodniejszy członek był honoru. Ten oczy; drugi, język; owo, że na probie, Różnie różni, każdy miał racyją po sobie. PotFrasz4Kuk I 407
  • - Generałowie ci malkontenci mają wielką po sobie rację. Że komendant dobrze się bronił, poznawamy; ale że by się był nie obronił, gdyby mu byli w sukursie nie przyszli. SobJListy 540
słuszna racyja
patrz: RACYJA
  • - Záłożyć iednak chłopá może, zá słuszną ratią, y własną potrzebą iego, á záłożywszy z nowego odebráć, áby się ná tę drudzy chłopi nie spuszczáli wygodę. HaurEk 65
certować racyjami (sz. zm.)
patrz: RACYJA
  • - Moskwa nie certuiąc ratiami, temi się zasłaniała ratiami ktorych częste repetowanie iz iuz było omierzło. PiasRel 32
  • - Ktury roznie znami yRoznemi Racyiami Certowawszy Bliszego Mego wyrostka Uznał zBratem Rodzonym iego starszym Vznał [...]. PoczOdlPam 107
barłóg i gnój (sz. zm.)
patrz: BARŁÓG
  • - Prosię dwu Niedzielne/ nie w barłogu y gnoiu/ ale na ochędożnym mieyscu bawiące się iest zdrowe/ y choremu go zażyć nie zawadzi chociaż iuż ziarna zażywa. HercBan 30
  • - Sień około zła, aż gnojem dziury polepiono i barłogiem pozatykano. InwKal I 102-103
  • - Pójdźmy do ochędostwa. Ale ach! spuchnąć wszędzie od smrodu potrzeba. Bramy – barłogi i gnoje, ulice – psy zdechłe i ścierwy, podsienia – parowy i doły. MałpaCzłow 202
usłać pola trupem ,
usłać trupem
patrz: POLE
  • - Oswobodziwszy Ruskie Litewskie y Białoruskie kraie, Usławszy Pola ich Trupem [...] Poszło Woysko do Zwiąsku. PasPam 119v
  • - Ociec Łaskawy [...] usłał Sowicie Pola Trupem Ottomanskiem Bystre Nurty y bez brodne Donaiowe Głębokosci. PasPam 266v
  • - Najpierwej ich [Sasów] pisarz koronny Potocki nazajutrz po terminie armisticii około Tomaszowa tak zbił, że na trzy mile drogę trupem usłał. OtwFDzieje 257
barometr żółciowy
patrz: BAROMETR
  • - Barometr żółciowy mosiądzem nabijany. InwWilan 64
traktaty burgundzkie
patrz: BURGUNDSKI, BURGUNDSKI, BURGUŃSKI, BURGUNDZKI, BURGUNSKI, BURGUŃCSKI
kozia bródka
patrz: BRÓDKA
  • - Brodá kozia/ proprie Aruncus [...] vide Kozia brodká. Kn 45
  • - Aruncus. Ziegenbart. Koża brodká. GuldOn 64
bot.
kozia bródka
patrz: BRÓDKA
  • - Kozią brodką/ dla tego [nazwano to ziele]/ że gdy zwiędnieie kwiát/ y záwrze się iákoby w pąpie: w wierzchu wydaie z siebie/ iáko iáką szedziwą brodkę. SyrZiel 1240
  • - Kozia brodká/ ziéle/ Wliśnik/ Słonécznik mleczny. Tragopogon [...]. Kn 311
barszcz ogrodny ,
barszcz ogrodowy
patrz: BARSZCZ
  • - Branca ursina, Barszcz ogrodny [regestr ziół]. CompMed 21
  • - WEś [...] liścia Barsczu ogrodowego, Rzepiku [...] po puł garści. CompMed 497
wodny barszcz (sz. zm.)
patrz: BARSZCZ
  • - MIStrzownik albo Miarz ma liście podobne naszemu/ albo wodnemu Barsczu. SyrZiel 113
płonny barszcz
patrz: BARSZCZ
  • - Barszcz płonny/ wodny vide Niedźwiedzia stopa. Kn 15
barszcz polski
patrz: BARSZCZ
  • - Iescze gorzey/ co go [wodny barszcz] z naszym Polskim/ albo z Ruskim Barsczem mieszaią/ y za iedno być rozumieią. SyrZiel 177
barszcz włoski (sz. zm.)
patrz: BARSZCZ
  • - ROzdzieniec abo włoski barsz[cz] ma liście labrowate. SyrZiel 672
ruski barszcz
patrz: BARSZCZ
  • - Iescze gorzey/ co go [wodny barszcz] z naszym Polskim/ albo z Ruskim Barsczem mieszaią/ y za iedno być rozumieią. SyrZiel 177
barszcz prosty
patrz: BARSZCZ
  • - Barszcz prosty/ naski. Kn 15
barszcz niemiecki
patrz: BARSZCZ
  • - Barszcz Niemiecki [...] Niedźwiedzia łapa. Kn 15
barszcz cytrynowy
patrz: BARSZCZ
  • - IV. Barszcz Cytrynowy [tytuł rozdziału]. CzerComp 72
księska suknia
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
  • - Napisałem do JMcij Dobrodziejki do Rzczniowa: prosząc jej o błogosławieństwo, ażebym mógł się oblec w księzkie suknie. WierzbKon 204
suknia spodnia (sz. zm.)
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
  • - Ale iednák tylko spodnia suknia z koźuchem y bez wszelkiey strzelby, tylko samá száblá y Rohátyna. A iź naywiększy nie porządek Artylerya obozowa ponośi, w nieprzysposobieniu kul do Armaty. FredKon 48
  • - Człowiek [...] odziany dobrze od głowy áź do stopy, dwie suknie máiący, to iest iednę spodnią, á drugą zwierzchnią, przytym Opończą, száblę dobrą, álbo Páłász v boku, łádownicę odwudźiestu czterech łádunkách, y prochownicę dla podsypánia prochu. FredKon 71
  • - Tysięcy trzydziesci złotych Duplonow wszywszy w Suknią spodnią wiesci Takie mu polecaiąc, by rozdał duplony Kommendoru Gdanskiemu. DrobOpow 160
suknia jeździecka
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
suknia stanu
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
  • - SUKNIE, odzienie, suknia stanu, zbroia ná ciało samo po stan bez ná ramiennikow, y nádbiodrkow. DanKolaDyk I, 372
suknia owczarska
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
  • - DE BERGER. Pastoritius, a, um OWCZARSKI pastuszy. Un habit de berger. Pastoralis habitus. Suknia owczarska. DanKolaDyk I, 190
suknia wiejska
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
  • - BALANDRAN [...] Gauspina penula [...] GUMIA, siermięga, suknia wieyska prosta. DanKolaDyk I, 165
suknia parterowa
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
  • - Suknie parterowe suknia parterowa szara mantra y spodnica. ArchRadziw 1638 353
kluba budownicza
patrz: KLUBA, KLUBA, KLOBA, KŁUBA
kłopotów bicz
patrz: KŁOPOT, KŁOPOT, CHŁOPOT
  • - Pan Bog [...] nieposłusznych y krnąbrnych roznemi chłości kłopotów biczámi. KalCuda 208
masło majowe (sz. zm.)
patrz: MASŁO
  • - Maść na bardzo uporne sadno. Kup w aptece chrząszczów żółtych [...] stłucz je na proch w moździerzu, potem wziąwszy masła świeżego majowego [...] zmięszaj dobrze kopystką drzewnianą [...]. DorHipTur 217
  • - O zatretowaniu [...] Weźmij owczych bobków, oleju lnianego, octu twardego, majowego masła, utłukszy babki rozpuść [...] rozmażże ją na chustę, a tem nogę i zatret obwini. DorHipTur 241
  • - (...) do tego przydać [...] másłá Máiowego bez soli/ oliwy/ po łotow szesnaście (...) SyrZiel 604
  • - Rány [...] leczy/ korzeń drobno pokráiány/ á w máiowym másle Smáżony/ (...). SyrZiel 77
  • - Masła te, które pokupione, lepiej teraz zażywać, bo się to starzeje i zepsuje. Teraźniejsze to tylko majowe na chowanie dobre, o które nie trzeba się frasować. SobJListy 111
  • - Czwarte przepurgowánie, Faenum Graecum vwárzyć z Máiowym másłem bez soli, y przez kilká dni dawáć koniowi. HaurEk 46
  • - Weźmi: Majowego Swieżego Masła niesłonego, y kilka razy go w wodce Rożaney przepłokawszy [...] rozcieray [...] BeimJelMed 237
  • - [Marg.] Czárownice másło máiowe z wody robią. 153
  • - [...] weźmi Másłá máiowego przetopionego pułtorá gárcá [...] VadeMed 269

patrz: KOLET
pod barwą [być]
patrz: BARWA
  • - Pod barwą/ vide Jedney maści. Kn 731
barwę dać komuś
patrz: BARWA
  • - Krol dworzanom swoim intraty/ barwy daie/ aby w nich y z nimi iego dostoieństwu służyli. BirkNiedz 100
płaca albo barwa ,
płaca i barwa
patrz: BARWA
  • - Tak mi miłe wlasne zdrowie Iako Panskie a zacosz wzdy suche dni bierzesz Więc y płacą dorocznią y barwę y wszytko. OpalKListy 35v
  • - Do Kart ma dosyc czasu dosyc dosyc do piiatyk A niemasz go gdy trzeba wczym Panu Vsłuzyc Mruczy gdy go nie doydzie płaca albo barwa. OpalKSat 36
zjechać z barwą
patrz: BARWA
  • - Ten Jan [z Predocina] ziechawszy zbarwą do Sieradzki Zięm. TrepNekLib 38
dawać barwę komuś
patrz: BARWA
  • - Dawszy barwę, y po dardzie każdemu, boku mego kazałem pilnować. AndPiekBoh 142
mądrość boska
patrz: MĄDROŚĆ
komendy miewać
patrz: KOMENDA
turma brazna
patrz: BRAZNY
  • - Kogo pianym obaczono do turmy go zaraz wzięto brazney. MasDiar 67
bursa pauperum (sz. zm.)
patrz: BURSA, BURSA, BURSZA
  • - Dąbroski [...] uczeł się w Crakowie u S. Iana y w Pauperu[m] bursię. TrepNekLib 64v
  • - Młodź szkolną do nauk chcąc zachęcić, hoynie prowidowała, razem ich siedmdziesiąt uczących się w Iarosławiu 1608, przystoynie odziała: bursę pauperum fundowała [Zofia księżna Ostrogska]. NiesKor II 656
sukienka zakonna
patrz: SUKIENKA, SUKIENKA, SZUKIENKA
  • - Pisałem do ImPana Orzeszki dziękuiąc za przysłanie Apanosewiczow, ktorych miałem ordynować do Wilna dla dedukcyi y zyskania Apanosewicza, ktory iest Seniorem wBurśie w OO Bazylianow, gdyż Trybunał nakazał Summarium processum in spatio dwoch niedziel, Obwarował oraz aby go w Sukienkę Zakonną nie oblekano. SapADiar 104
  • - Niedouczone lata, ba y zwątlone zdrowie, prawie mu nadziei nieczyniłu, żeby był mogł kiedyżkolwiek widzieć się w tey sukience zakonney [...] Generał czy to z instynktu iakiegoś Boskiego, czyteż usilną y pokorną proźbą iego zdjęty, przyiął go do Zakonu. NiesKor II 196
  • - Za iego Rektorstwa w Nowicyaćie naszym Krakowskim, młodźian ieden sukienkę na siebie zakonna biorąc, złty swoy pierzćionek na obrażie [...] zawiesił. NiesKor II 347
sukienka dwornacka
patrz: SUKIENKA, SUKIENKA, SZUKIENKA
  • - Pogniewala sie nąn po tym zona ze zapisała Jezuytom Zielienice y ten Ryczow, dozywocie tilko sobie zostawiwszy. Domanski chłopski syn obliokl sie bel w Słuzbie u sliachty będąc w dwornacką Sukienkę, miał chałupę zroliami we wsi Sczakowcy do starostwa Będzinskiego milia od Będzina. TrepNekLib 73
sukienka godowa
patrz: SUKIENKA, SUKIENKA, SZUKIENKA
  • - Gdy iuż warstat gorzeć y dom się walić pocznie nieszczęśliwy strádny krawcze godowey sukienki ktorąć wystáwić koniecznie trzebá w tym punkćie nie skroisz nie uszyiesz. BujnDroga 125
sukienka siermiężna
patrz: SUKIENKA, SUKIENKA, SZUKIENKA
  • - Włosiennicy y sukienki siermiężney nigdy nie zkłada. NiesKor II 758
sukienka lokajska
patrz: SUKIENKA, SUKIENKA, SZUKIENKA
  • - Udałem się za chłoca iegi [...] wdziawszy na się lokaiskie sukienki powiadaiąc ze to ubogi zołnierz z Moskwy do Niderlandu na słuzbę [iedzie] a mnie dla iezyka s slaska s sobą namowieł. Marg. pirwsza proba moia. OssZPam K.11r
w baryłeczkę
patrz: BARYŁECZKA, BARYŁECZKA, BAREŁECZKA
  • - Paciorki koralowe w baryłeczkę podługowate. ArchRadziw 1638 176, 27
w baryłkę ,
w baryłki
patrz: BARYŁKA, BARYŁKA, BAREŁKA
  • - Łańcuch w baryłki, na którem są perły, waży czyrwonych ośmdziesiąt. KlejSanGęb 108
  • - Guzikow Aspisowych w baryłkę po iednym Rubinie Sześć. ArchRadziw 1638 176, 23
habit zakonny
patrz: ZAKONNY
szczere błonie ,
szczery błoń
patrz: BŁOŃ, BŁONIE, BŁONIE, BŁOŃ, BŁÓNIE
  • - KOLEBKA JEZUSOWA Na gościńcu ejiptowym, Przy Betlejem Dawidowym, W bok przedmieścia, na ustroniu, Stoi szopa w szczerym błoniu. [...] Od starości w ziemię wległa, Tam przeczysta Panna zległa. TwarKKolOkoń 323
biret kardynalski
patrz: BIRET, BIRETR, BIRLET, BITER, BIRET, BIERET, BIERLET, BERET
  • - Skrzin Cyprysowych [...] 3 W Nich Kapelusz y Biter Kardynalski. ArchRadziw 1638 52, 5
  • - Jan Lipski, biskup Krakowski, został Kardynałem, któremu pod czas sejmu z wielką apparencyją Król sam biret Kardynalski na głowę kładł. KronZakBarącz 197
biret doktorowski ,
biret doktorski (sz. zm.)
patrz: BIRET, BIRETR, BIRLET, BITER, BIRET, BIERET, BIERLET, BERET
  • - Uczeni ludzie chcą być probowáni/ áby znano iż są godni biretow swych doktorowskich. BirkNiedz 124
  • - Śmierć [...] korony krolewskie/ Infuły Biskupie/ mitry Xiążęce/ y bierety Doktorskie z głowy zdeymuie. StarKaz II, 639
  • - Honores & insig. [...] kardynalskie kapelusze, krolewskie korony, Xiążęce mitry, Biskupie Infuły, Doktorskie birety [...]. MikSil 71
boża męka
patrz: MĘKA, MĘKA, MEJKA, MEKA
baszta Dawidowa
patrz: BASTA, BASZTA
  • - Tyś basztą Dawidową tak mocną i twardą co i szturmem nasroższym stoisz zawsze hardą; Tyś Panienką i Matką - razem godna Bogu. MiasKZbiór 46
baszta przednia
patrz: BASTA, BASZTA
  • - Tym czasem pod Podolskim spoczyniem Kámieńcem/ Basztą przednią Ewropy, gdzie uciesznym wieńcem Skał ogromnych nátura Miasto w okrąg toczy. TwarSLeg 37
czerwona baszta
patrz: BASTA, BASZTA
  • - Niemal trzecia Częsc miasta [Warszawy] zgorzała yWielką Szkodę Rozni Panowie ytameczni Miesczanie y kupcy poniesli [...] tak Pan Bog zaczerwoną Basztę [na]wiedził. PoczOdlPam 94
  • - Jedź do Lwowá/ do Wárszáwy/ tám znaydziesz w czerwoney bászcie táką co ią możesz w ręce wziąć/ iák kápłoná [...] możesz ią przeiezdzić iák konia. GorzWol
  • - GUILLEDOU [...] Lupanarium [...] GIEŁDA Burdel, dom nie rządny czerwona baszta. DanKolaDyk II, 108
bot furmański
patrz: BOT, BOT, BUT, BÓT
  • - Abowiem moim zdaniem zakon luterański Ma być (nie dziwujcie mi), jako bot furmański. ZimBLutKontr 351
budowniczy miejski
patrz: MIEJSKI, MIESCKI, MIEJSCKI, MIEJSKI
  • - Lunar/ v. Budowniczy miéyski. Kn 374
miejska gwardia
patrz: MIEJSKI, MIESCKI, MIEJSCKI, MIEJSKI
  • - Iż gdy miejska gwardyja na one bieguny Wypuściła swe ręczne i dzielne pioruny Z takim grzmotem, żem mniemał, jako nieświadomy, Iż z obłoków wypadły łyskawice i gromy [...]. ZimBSiel 167
płat miejski
patrz: MIEJSKI, MIESCKI, MIEJSCKI, MIEJSKI
  • - W w tey Roli iest Gora ktorą Bargałowska nazywaią a te na Niwki y Pastwiska Mieyskie obroczo no, od ktorey zPłatu Mieyskiego Vrząd kazdy daie co Rok Złotych 3. do Koscioła Farnego Koscielnym. KomonDziej 101
  • - [...] iakos za dwa Roki Miasto te Summe po Złotych 25. płacząc do Skarbu Ząmkowego oddało, y Kwit otrzymało, Vstawiwszy wPłacie Mieyskim tey Decimy grosz ieden od Zagona w Roli, a drugi od Domu Kazdego ale to potym Vstało. KomonDziej 203
miejski chłop
patrz: MIEJSKI, MIESCKI, MIEJSCKI, MIEJSKI
  • - Przy każdem [z dwu starostów] dyaka, to jest pisarza, ma [Wielki Kniaź] Tych dwu powinność rząd w miasteczkach zawiadywać, miejskie i wszystkiej włości chłopy sądzić, wolą Wielkiego Chłopa albo Kniazia opowiedać. NiemPam 235
chodzić po miejsku
patrz: MIEJSKI, MIESCKI, MIEJSCKI, MIEJSKI
  • - Ten syn ie[go] po Klerycku chodziel Grassowal w Crac. dla czego od X. officiala Crac. bel degradowany circa 1628. chodzieł potym po mieysku y odszedl zCrac. sluzyc A. 1636. TrepNekLib 65
brama miejska
patrz: MIEJSKI, MIESCKI, MIEJSCKI, MIEJSKI
  • - Spust u bram mieyskich/ v. Kratá żélázna. Kn 1054
  • - Bramá/ braná/ broná mieyska. Porta. Kn 44
  • - Forculus Bozek co drzwi pilnował tego nawszytkich drzwiach y bronach Mieyskich malowano. PotPrzyp 3
  • - Miny pod Mieyskie Bramy pozaprawadzano. Ze iuz Wieden vix vix spirabat własnie kiedy owo mocny Słabego na Siędzie azagarło Scisnie. PasPam 258v
  • - Zá Bromą mieyską ná wyniosłym mieyscu. AndPiekBoh 46
burzący granat
patrz: BURZYĆ
[Moździerz] burzący
patrz: BURZYĆ
burza powietrza ,
na powietrzu burza (sz. zm.)
patrz: BURZA
  • - Są lekarstwa przystoyne/ y według náuki kościelney przeciw grádom/ y burzom powietrza. SpInZąbMłot 280
  • - Constancius záś Cesarz [mówi]. Wiele tákowych iest, ktorzy zá czárámi się udawszy, burze ná powietrzu czynią. SpInZąbMłot Przedmowa
  • - W Wielkiey Polszcze, w Woiewodztwie Sędomierskim, Powiecie Opoczyńskim y Radomskim, znagłá powstáłá ná Powietrzu burzá, y niezwyczáyne grády, ktore iáko iákie z Niebá padáły głazy. HaurEk 61
  • - Mogą [żywioły] pomocą czartowską ná powietrzu y morzu vczynić burze. WisCzar 37
  • - ORAGE [...] Tempestus [...] Procella [...] NAWAŁNOSC fala burza. Burza wielka powstała ná powietrzu wicher szturm záwierucha. DanKolaDyk II, 315
jako bawełna miękki
patrz: MIĘKKI
  • - Pręt ná łokieć wzwysz obli/ prosty/ rumiány/ á zleká kosmáty/ máło nie od śrzodku do wierzchu włosokłosowaty. kwiatki iako báwełná miękie/ iásnorusáwe. SyrZiel 1129
na bruku
patrz: BRUK, BRUK, BURK
  • - Ja tylko pisząc, żywię się, gazety, Chybabym z dziećmi głodem na bruku przymierał [mówi Włoch, który otrzymał polskie szlachectwo i nie chce walczyć za pieniądze z Turkami]. PotFraszBrück I 507
wydać kogos z sekretu
patrz: SEKRET
sekret wydać
patrz: SEKRET
trup leci
patrz: TRUP
  • - Moskwa nazad odwodem amy tu przycinamy tym bardziej trup leci Moskwa w nogi. PasPam 105v
  • - A tu rąbanina Sroga trupi lecą. PasPam 112v
batog boczkowski
patrz: BATOG, BATOG, BATOH
  • - Z studentów zaś ekskomunikę zdejmowali profesorowie w szkołach batogiem boczkowskim, każdemu, który dnia pojedynku nie był w szkole [...] po 7 plag odlewanych wyliczywszy. KitPam 46
bydlęce powietrze morowe ,
powietrze bydlęce
patrz: POWIETRZE
powietrze bydlęce
patrz: POWIETRZE
bydlęce powietrze morowe
patrz: POWIETRZE
wolne powietrze (sz. zm.)
patrz: POWIETRZE
  • - Ma też być miejsce obierane dla stajni, gdzieby powietrze dobre, wolne, a nie zacieśnione od smrodów było [...]. DorHipTur 79
  • - Z takiej tedy ciasnoty i głodu ludzie chorować i umierać muszą; bo objadszy się krup, a wody na to opiwszy, w smrodzie siedząc, wiatr i wolne powietrze niskąd nie dochodzi, umrzeć musi. NiemPam 253
powietrze morowe
patrz: POWIETRZE
  • - Od powietrza morowego záchowywa [wino z kopru]. SyrZiel 394
w lament ,
w lamenty
patrz: LAMENT
  • - Tam dopiero impotentissimus starzec w płacz y lamenty asz groza słuchac beło [...]. OssJŻyw 24
  • - Porwą ią [żonę Putyfara] tedy, trą, trzezwią, ruszaią, Kobiety w lament, w krzyk, w płacz w zgiełki, beki, Ci suknie owi, piersi rozpinaią. Aby ią wiatrek, mogł obwinąc lekki [...]. ChrośJóz1745 F4-F4v
chałupka zagrodnicza (sz. zm.)
patrz: CHAŁUPKA
  • - Wchodząc ode dworu na wieś chałupka zagrodnicza pusta. InwKal I 427
  • - Zagrodnicze chałupki 2 puste w ścianach i kominach, dachu reparacyi potrzebują. InwKal I 604
chałupka dzwonnikowa
patrz: CHAŁUPKA
  • - Tam [...] się był skrył w komzy, w chałupce dzwonnikowey [Domicjan, syn cesarza Wespazjana]. PotPrzyp 15
chałupka kmieca
patrz: CHAŁUPKA
  • - Chałupka kmieca, w której mieszka p. Popławski, reparacyi potrzebuje. InwKal I 398
chałupnik doroczny
patrz: CHAŁUPNIK
  • - Chłopa żadnego osiadłego nie masz, ani kmiecia, tylko chałupnicy i ogrodnicy doroczni. InwKal I 125
chałupnik niepoddany
patrz: CHAŁUPNIK
  • - [Poddani] Kmieci 14, [...] Ogrodników 6. Chałupników nie poddanych 10, komornic poddanych 4, skotarz dworski. InwKal I 120
[Chałupnik] doroczny
patrz: DOROCZNY
chałupnik niepoddany
patrz: PODDAĆ
żaba dżdżowa
patrz: ŻABA
  • - Żábá dżdżowa/ Diopetes [...]. Kn 1355
chłodnik pleciony
patrz: CHŁODNIK
  • - Chłodnik pléciony z źiół/ roszczék/ drzéwék/ [...] Topiarium opus [...] Pergula in vineis. Niepoprawne zródło
chłodnik sklepisto pleciony
patrz: CHŁODNIK
letni chłodnik
patrz: CHŁODNIK
  • - Hetman [...] Widzi las tak krzewisty, iako letni chłodnik. DrużZbiór 119
chłodnik obłączysty
patrz: CHŁODNIK
  • - Chłodnik obłączysty/ sklépisty. Funetum [...] Winnica podwiązána. vide Wirydarz. Kn 66
wirydarski chłodnik
patrz: CHŁODNIK
  • - Wirydárskie rzemięsło/ Topiaria [...] Topiariam facere, wirydárskie chłodniki robić. Kn 1267
chłodnik sklepisty
patrz: CHŁODNIK
  • - Chłodnik sklépisty z kámieniá/ cégły/ ábo podziemny sklép/ Cryptoporticus [...] Frigidaria cella. Kn 66
batalia lądowa
patrz: BATALIA, BATALIA, BATALLIA, BATTALIA
zwieść batalią /z kimś/
patrz: BATALIA, BATALIA, BATALLIA, BATTALIA
  • - Chcąc daley rosprzestrzenić granice krolestwa z Sywardem Danij Krolem wodną zwiodł batalią [Wisimir, syn Lecha]. MikSil 233v
batalia piechotna
patrz: BATALIA, BATALIA, BATALLIA, BATTALIA
  • - Drągami i spisami nakoło każda batalija piechotna opasała się szeregami zwyczajnymi w przód pikiniera postawiwszy, dość wytrzymywali z ogniem natarcie naszych bezpieczni od rozerwania. ŁośPam 101
nastąpić batalią na /co/
patrz: BATALIA, BATALIA, BATALLIA, BATTALIA
  • - Tandem gdy już nobilitas uprzykrzyła sobie incommoda zimy, okrzyknąwszy pryncypałów, aby albo się zgodzili, albo nastąpili batalią na wojsko w. księstwa litewskiego. ZawiszaPam 201
ognista batalia
patrz: BATALIA, BATALIA, BATALLIA, BATTALIA
  • - Jako nieśmiertelnej chwały godne te pułki, bo długo impet szwedzki z wielką szkodą wytrzymywały, a potem kiedy już zewsząd ognistą szwedzką ogarnieni zostali batalią, radzi nieradzi tył ku Wieprzowi podać musieli. JemPam 175
bataliją ustępować
patrz: BATALIA, BATALIA, BATALLIA, BATTALIA
  • - Szeremet długo z Woyskiem Swoim od Lubara Batalią ustępuiąc, na koniec okopac się musieli pod Czudnowem. DrobTuszInf 9
zwykła batalia
patrz: BATALIA, BATALIA, BATALLIA, BATTALIA
  • - Gdy Woyska staną w zwykłej bataliiey Ia niewygodzę swoiey fantazyiey Więc cięszko westchnąc y zapłakac cale, Na cię wspomniawszy moy Dereszu VALE. PasPam 51
batalią wydać /komuś/
patrz: BATALIA, BATALIA, BATALLIA, BATTALIA
  • - Pudicus [...] zebrał Woysko i batalią wydał Jadzwingom, których wcale zniósł. ŁubHist 33
[Smycz] charcic
patrz: CHARCICA, CHARCICA, HARCICA
w bret
patrz: BRET, BRETA, BRET, BRYTA, BRETA, BRYT, BRETA
  • - Szopka Turecka Z zielonemi płotami dwiema Skapą Wbret zieloną, W bret czerwoną. ArchRadziw 1638 46, 17
w półtora breta
patrz: BRET, BRETA, BRET, BRYTA, BRETA, BRYT, BRETA
  • - Sukno Czerwone drugie nastoł, wpułtora breta, wzdłusz łokci dziesiec. ArchRadziw 1638 46, 3
we dwa brety
patrz: BRET, BRETA, BRET, BRYTA, BRETA, BRYT, BRETA
  • - Przykryto ziemię feilundyszem czerwonem, na nim we dwa brety złotogłowiem tureckiem ciemnobrunatnem. NiemPam 46
w bryty
patrz: BRET, BRETA, BRET, BRYTA, BRETA, BRYT, BRETA
  • - Zygar Scienny zkurantami [...] w nim obicie wbryty Czerwono pstre zbretami włoczkowemi. InwBagnPolPom VII 186
rzetelny dowód (sz. zm.)
patrz: ŹRZETELNY, RZETELNY, RZETELNY, ZRZETELNY
  • - Wytrwać, że Hiszpánia zá dowod rzetelny Będzie miałá, żem nie mogł szczycić sewgo Domu, Zásłániać się miłością, ktora dokończoná, Z smiercią moią wraz skona. CorMorszACyd 121
  • - Pokazał z rzetelnym dowodem, iż całość Ojczyzny et incolumitatem civium nad swe własne zdrowie przełozył, gdy przez tak ciężkie wojny nan vicaria potestate. AktaKrak III 151
  • - I jakichże tedy większych i rzetelniejszych potrzeba dowodów? SobJListy 394
  • - Przywodzi w trzydziestu Geniturach tyle innych przykłádow Sixtus ab Hemminga, ktore wszystkie predykcye rzetelnym były dowodem fałszywego skutku. BystrzInfZup 29 nlb
  • - Maiąc rzetelne dowody Oycowskiego nieustannego starania Naszego o dobro pospolite, zechcecie wzáiemnie wypełnić przykłádnie y nieomieszkanie, czego po nich miłość Oyczyzny, żarliwość o sławę Narodu, uwaga bespieczeństwa y konserwacyi własney wyciąga. DanOstSwada 30
rzetelna informacja
patrz: ŹRZETELNY, RZETELNY, RZETELNY, ZRZETELNY
  • - Owszystkim od nas dostateczną będziesz miał wiadomość y o dalszych rzeczach rzetelną Informacyią przez [...] Wolskiego. PasPam 151v-152
  • - Zleciłem był przez List Wm Pana aby był ieszcze pod Interdiktem az do dalszey rzetelnieyszey Informatiey. BujnDroga 95
rzetelna wiadomość
patrz: ŹRZETELNY, RZETELNY, RZETELNY, ZRZETELNY
  • - To tylko nas trochę suspensos reddit, że słychać/ iákoby od kiku Niedziel gęste choroby miáły w nászym woysku pánowáć; O czym iednák nie mamy iescze rzetelney wiádomości. MerkPol 229-230
  • - Y ten list przytym: Ktory z uprzeymości Dlá rzetelnieyszey Oycom wiadomości Kalinski posłał, gdzie y swoie cheći Oswiadczał, chcąc miec dobro ich w pámięci. OblJasGór 109v
  • - Po ták rzetelney wziętey wiádomośći, Ieszcze cos Miller z Swoiey wynioslośći W głowie budował. OblJasGór 65v
  • - Gdy nie odbiorę rzetelnej wiadomości, to się znowu na wojnę turecką angażować przyjdzie. SobJListy 765
byt doczesny
patrz: BYT
  • - Wszyscy ten byt doczesny: ten moment zywota, Choc krotki, y z szczyrego ulepiony błota, Taklubią. PotPer
byt nieśmiertelny
patrz: BYT
  • - Dusze ludzkie są nieśmiertelne, ktore nie umieráją oraz z ćiáłem jáko duch bydlęcy ktory ze krwią ginie, ále máją byt swoy nieśmiertelny. GdacPan 163
śmiertelny byt
patrz: BYT
  • - Dotąd w Miásto bronieł prześćia [...] Asz mu w tyle zrucono, połowicę mostu. Z tąd dostawszy wieczności, śmiertelnymi byty, Wzgardźi. PotPocz 122
teraźniejszy byt
patrz: BYT
  • - Zyiesz kto tak szczęsliwy pod tym niebem z Ludzi, Ze go zadna Fortuny Pokusa nie Łudzi, Zeby się kontentuiąc teraznieyszem bytem, Straty nie bał. PotPer 22v
lud boski
patrz: LUD
dżdżowa chmura ,
dżdżysta chmura (sz. zm.)
patrz: CHMURA, CHMURA, CHMORA
  • - Lata [Perseus] po wysokościách, ná kształt dżdżowey chmory. OvOtwWPrzem 170
  • - Jeśli się zejdzie [miesiąc] z Rybami rzecznymi, Zaćmi powietrze chmurami dżdżystymi. MorszAUtwKuk 157
  • - Wielkiemu sercu: iako o tym słychac, Wiatry y dżdżyste posłuszne są chmury, A cosz fortuna, mnieysza od natury. PotSyl 36
gradowa chmura (sz. zm.)
patrz: CHMURA, CHMURA, CHMORA
  • - Na kształt gradowey, pełney gromu Chmury Zastępy się Poganskie walą ku nam z gury. PotWoj 79
  • - Ten [język] srogie wichry i chmury gradowe, Ten i straszliwe grzmoty piorunowe Trzyma. MorszZWierszeWir I 445
marcowa chmura
patrz: CHMURA, CHMURA, CHMORA
  • - Są [bogacze] jakoby marcowemi chmurami, które nikomu pożytku nie uczynią, słońcem są, a nikomu promieniem swoim nie świecą. SaadiOtwSGul 223
chmura wieczorna
patrz: CHMURA, CHMURA, CHMORA
  • - Jeszcze dojniki cicho stoją i owczarnie. A już wierzchem ich Febus pędzi swe poczwórne. Choćże potym za chmury skryje się wieczorne, Tu jednak późne zorze gaszą swe pochodnie Ostatnie. ZimBSiel 108
kocioł do chmielu
patrz: HMIEL, CHMIEL, CHMIEL
kosz do chmielu
patrz: HMIEL, CHMIEL, CHMIEL
tyka do chmielu
patrz: HMIEL, CHMIEL, CHMIEL
prasa budownicza
patrz: BUDOWNICZY, BUDOWNICY, BUDOWNICZY
szperunk budowniczy
patrz: BUDOWNICZY, BUDOWNICY, BUDOWNICZY
śruba budownicza
patrz: BUDOWNICZY, BUDOWNICY, BUDOWNICZY
budowniczy miejski
patrz: BUDOWNICZY
  • - Lunar/ v. Budowniczy miéyski. Kn 374
budowniczy gminny
patrz: BUDOWNICZY
  • - E'DILE [...] Byli tákże insi Budowniczy gminni ktorych obierano z gminu pospolitego, y ktorych urząd był doglądać miar y wagi. DanKolaDyk I, 491
budowniczy publiczny
patrz: BUDOWNICZY
  • - Budowniczego publicznego vrząd/ Lunárstwo/ Aedilitas: aedilitium munus, Cicer. Cura aedium sacrarum & priuatarum [...]. Kn 51
senator krzesłowy
patrz: KRZESŁOWY
  • - Ma tedy to Xięstwo trzech Senatorow Krzesłowych: Biskupa, Starostę, y Kasztelana Zmudzkich. SzybAtlas 202
  • - Ma za Herb Pogonią w błękitnym kolorze w polu czerwonym. Senatorow Krzesłowych dwoch, Woiewodę y Kasztelana Brzeskich Litewskich. SzybAtlas 209
droby bydlęce
patrz: BYDLĘCY, BYDLIĘCZY, BYDLĘCY, BYDLĘCI, BYDLĘCI, BYDLĘCZY
bydlęcy lekarz
patrz: BYDLĘCY, BYDLIĘCZY, BYDLĘCY, BYDLĘCI, BYDLĘCI, BYDLĘCZY
piła bydlęca
patrz: BYDLĘCY, BYDLIĘCZY, BYDLĘCY, BYDLĘCI, BYDLĘCI, BYDLĘCZY
zaraza bydlęca
patrz: BYDLĘCY, BYDLIĘCZY, BYDLĘCY, BYDLĘCI, BYDLĘCI, BYDLĘCZY
wieszczba z trzew bydlęcych (sz. zm.)
patrz: BYDLĘCY, BYDLIĘCZY, BYDLĘCY, BYDLĘCI, BYDLĘCI, BYDLĘCZY
wróżka bydlęca
patrz: BYDLĘCY, BYDLIĘCZY, BYDLĘCY, BYDLĘCI, BYDLĘCI, BYDLĘCZY
dróbki bydlęce
patrz: BYDLĘCY, BYDLIĘCZY, BYDLĘCY, BYDLĘCI, BYDLĘCI, BYDLĘCZY
dróbki bydlęce
patrz: DRÓBKI
efod lniane ,
efod lniany
patrz: EFOD
  • - A Dawid był obleczony w szátę bisiorową: tákże y wszyscy Lewitowie ktorzy niesli skrzynię/ y śpiewacy/ y Renániasz/ rządcá tych co nieśli miedzy spiewaki: á Dawid miał ná sobie Efod lniane. BG 1Krn 15, 27
  • - ALe Sámuel służył przed PAnem: ubráne chłopiątko w Efod lniány. BG 1Sm 2, 18
  • - Przetoż rzekł Krol do Doegá: Obroć się ty/ á rzuć sie na Kápłany: y zábił onegoż dniá ośmdziesiąt y pięć mężow/ ktorzy nosili Efod lniane. BG 1Sm 22, 18
  • - Y skakał Dawid ze wszystkiey mocy przed Pánem/ á był Dawid obleczony w Efod lniány. BG 2Sm 6, 14
audyjencyja prywatna (sz. zm.)
patrz: AUDIENCJA, AUDIENCJA, AWDIENCJA
  • - Pąn Hetman przyiachawszy pod Smolensk pierwey na prywatney audientiey dawał sprawę KIM owszytkim. ŻółkPocz 46
  • - Poseł hiszpański, który tak bardzo pragnął audiencji i już to był u mnie otrzymał, że na audiencji i już to był u mnie otrzymał, że na audiencji prywatnej miano mu dać stołek, teraz się nie odzywa. SobJListy 527
  • - Przed samym wieczorem miał u Króla J[ego]Mci audientią privatną Włoch ieden, Joannes Baptista, Kawaler Maltański. DiarSejm 1672, 7
partykularna audyjencyja
patrz: AUDIENCJA, AUDIENCJA, AWDIENCJA
  • - Pan Ferdynand Plater Łowczy W. W. X. Litt. przy partykularnej Audyencyi J. K. Mci złożył podziękowanie. GazPol 1735 72 3 nlb
berdysz rozbójniczy
patrz: BERDYSZ, BERDYSZ, BARDYSZ
  • - Berdysz Rozboyniczy długi. ArchRadziw 1638 79/ 1, 25
berdysz karwacki
patrz: BERDYSZ, BERDYSZ, BARDYSZ
  • - Berdysz Karwatski nabiiany. ArchRadziw 1638 79/ 1, 31
chłodnik pleciony
patrz: PLECIONY
  • - Chłodnik pléciony z ziół/ rószczek/ drzewek/ Topium [...] Topiarium opus [...] Pergula in vineis [...] vitis pergulana [...]. Kn 66
  • - Chodnik/ chodzęnie w ogrodzié nákryte ziołmi/ drzéwem/ vide Chłodnik pléciony. Kn 67
chłodnik sklepisto pleciony ,
[chłodnik] sklepisty
patrz: PLECIONY
  • - Chłodnik obłączysty/ sklépisty. Funetum [...] Winnica podwiązána. vide Wirydarz. Kn 66 Kn 66
  • - Chłodnik sklépisto pléciony/ [...] Chłodnik obłączysty/ sklépisty. Funetum [...] Winnica podwiązána. vide Wirydarz. Kn 66
sala dywańska
patrz: DYWAŃSKI, DYWOŃSKI, DYWAŃSKI
  • - W dalszych Salá Dywańska świeciła się Páłácách [...]. TwarSLeg 76
religia luterska
patrz: LUTERSKI
  • - Rewokowanie Graffa Sekendorfa y amocya lego od Generalney Kommendy nad woyskami Cesarskiemi szczegulnie dla Religij Luterskiey stała się. MerkHist 805-806
[Religja] luterańska
patrz: LUTERAŃSKI
  • - Turcy eo fine [w tym celu] Woynę po[d]niesli że by Relligią Rzymską zniszczyć a Luteranską na to Mieysce postanowic po Całey Europie. PasPam 277
wiara luterańska
patrz: LUTERAŃSKI
  • - Przestrzesz WPISC Pana Woiewodę odemnie ze by zakazał Panom Polakom w kosciele bywac bo się ich pewnie siła ponawraca na Wiarę Luteranską. PasPam 56v
w protekcji zostwać
patrz: PROTEKCJA
protekcyja boska
patrz: PROTEKCJA
przez sen
patrz: SEN
  • - Widziałem przez sen niebo przepadziste, W którym obłoki igrały ogniste, Turkusową się przeplatały barwą I smaragdową malowały farbą. BorzNaw 48
  • - Uciekł od zony y wyiechał do Polski z Pułkiem Piaseczynskiego powiedaiąc potym ze przez Sęn y Naiawie iak by mu cos za uchem wołało odstąpiłes Boga. PasPam 70v
smaczny sen
patrz: SEN
  • - Nie bawiąc się wszyscyśmy posnęli, A sen na oczy barzo smaczny wzięli. BorzNaw 102
  • - Są niezbożni Chrześcianie, osobliwie puszczeni na wszystkie nefas, mianowicie na złodzieystwo; ktorzy maią dla siebie czarowniczy sposob, od diabła Autora wszelkiey złości inspirowany; że pewne nosząc signa, albo mowiąc słowa Swięte, ale non ad hunc finem ordynowane, w cięszkich mękach, torturach, w kręceniu w koła, nic boleści nie czuią, nie gadaią, snem smacznym wtedy złożeni bywaią, nic na kwestye nie odpowiadaiąc, á to słowa zawiesiwszy przy sobie owe bluźnierskie: [...]. ChmielAteny III 267
sen morzy kogoś
patrz: SEN
  • - Sęn mnie morzy/ spać mi się chcé [...] v. Drzęmię. Kn 987
sen twardy
patrz: SEN
  • - Sęn twárdy/ vide Niéprzébudzony. Kn 987
sen plugawy
patrz: SEN
  • - Sęn plugáwy/ lubiéżny [...]. Kn 987
pomazanie przez sen
patrz: SEN
  • - [...] pomazanie przéz sęn Kn 987
smaczne spanie
patrz: SMACZNY
  • - Co mi potym robaki pchły brać z Sobą na nocleg do łoszka, y dać się im kąsać maiąc od nich w smacznym spaniu przeszkodę. PasPam 55v
smaczna potrawa
patrz: SMACZNY
  • - Przypomniał sobie król jm. chłopca onego jm. ks. Wyżyckiego podczas sejmu teraźniejszego, do którego strzelił góral jmp. posła cesarskiego na Zamku w okno, pytając się, jak też się sprawa ta skończyła. [...] Gdy relacyją czyniono rzetelniejszą, strasznie exarserat król jm. na tych, którzy się w to wdawali [...] Potem gdy królowa jm. nadeszła, strasznie sie skarżył, że mu tak smaczną potrawę, którą natenczas jadł, cholerą przyprawili. SarPam 308
oślep lecieć
patrz: LECIEĆ
  • - Od strachu y bolu oslep leciał [koń] gdzie go nogi niosły. PasPam 177v
  • - [...] drudzy porzuciwszy sprzęty [...] iak oparzeni oslep nie wiedząc dokąd lecieli. HistBun 21
lecieć na szyję (sz. zm.)
patrz: LECIEĆ
  • - Swiát ten drábiná własna do Páná Bogá iest/ ile kreátur w sobie ma/ tyle szczeblow; po ktorych ludzie święci do nieba wstępuią/ źli do piekłá ná szyię lecą [...]. BirkNiedz 90
  • - Co postrzegszy nasi że iuż krola nie maią co prędzey lecąc na szyie gwałtem się mostu dopinali [...]. HistBun 42
padać na kolana (sz. zm.)
patrz: PADAĆ
  • - Klękam/ padam ná koláná. Procumbo in genua. Submitto flexum genu. Tango genu terram [...] Pinso terram genibus. Biię kolány ziemię. Klękam przéd kiem. Kn 280
  • - Nie rozumiem NM Krolu, żeby co w oney wszystko máiacey Boskiey Wszechmocności wspániálszego było, iáko kiedy ten wszystek oraz swiat ná koláná padaiąc, niską mu oddáie czołobitność. DanOstSwada V, 13
  • - Witáiąc Krolá y Páná/ Padaymy ná swe koláná. ŻabSymf E
do nóg padać (sz. zm.)
patrz: PADAĆ
  • - Ciało to przenaswiętsze uwielbione będzie Kiedy na maiestacie miedzy trony siędzie Nad [kryształ] przerzroczyste nad słonce iasnieysze Siedm kroc ktore się terasz [me]dzi naigrosnieysze Chory wszystkie Anielskie wespoł y z swiętemi Do nog iego padaią twarzami swoiemi. KodKon 100
  • - Xymeno Pádam do twych nog. Diego Pokłon daięć uniżony. CorMorszACyd 138-139
na twarz padać
patrz: PADAĆ
  • - Krzyczą głoszem z kwiatkami iemu zabiegaią Palmy zielone scielą y na twarz padaią. KodKon 47
  • - Wypisuie Pismo piękną ceremonyią pomienionego trędowátego: Adorabat, kłániał się ná kolaná, ná twárz padał [...] Umie się kłániác kto pokorny, u pysznego kámienne koláno, ánimusz wyfukiwa, pokora wykłánia. MłodzKaz II, 308
  • - Pádli wszyscy, ale wstecz, Apostołowie na twarz [...] Wybránych iest ná twarz padać, a złych ná wstecz. MłodzKaz III, 237
z trudnością
patrz: TRUDNOŚĆ
  • - Iak trzeciego dnia po bitwie to iuz z trudnoscią było obaczć Turczyna na poboiowisku z całemi plecami. PasPam 267
nie trudno
patrz: TRUDNO
  • - Nie trudno Sołtyk u Moskwy przehardy Uprasza ciała, że mu je [ciała poległych pod Smoleńskiem] wydadzą: Samby Acheron dał użyć się twardy. TwarSRytTur 12
  • - Na ciężarÿ y oppressią chłopską w Polscze [...] Szyią boty Chudzinie O przyczynke nie trudno winuią Stem drugim grzywien chłopa ledwie ze y dusze Nie wydrą z niego. OpalKSat 9v
  • - Iuz mi wszystko szło ładniey y o podwody nie trudno y szukac ich nietrzeba. PasPam 165
  • - Doszli że Szwedow otym awizowano Zwoyska Bra[n]doburskiego iako o zdraycę wszędzie nietrudno. PasPam 68v
  • - Czarniecki powiedział że nąm pochwili y kopiie niepomogą nie trudno w Litwie o Chmielową Tyczkę. PasPam 99v
  • - Gniazdá im [synogarlicom] vpleść z słomy, y tąsz świeżą znowu vtártą miękko vsłáć z pierzem dártym, á ták zá tákowym dozorem, nie trudno będzie o przychowek, tylko cichość im záchowáć, áby iákiego grzmotu, huku, y dźwięku zbáłuszeniem, ile gdy ná gniazdách siedzą niebywáło. HaurSkarb 129
szeląg lipski
patrz: SZELĄG
  • - Dwa szelągi lipskie ktore czynią 4 grosze Polskie. PasPam 64v
szeląg ryjski
patrz: SZELĄG
  • - Więc zemi dał partem [część] wdobrey monecie partem zas w szelągach Ryiskich co owo bywały Cienkie aposrzebrzane niepodobna ich było zabrac iednemu wyrostkowi. PasPam 180
habit zakonu (sz. zm.)
patrz: ZAKON
  • - A gdy brała Habit zakonu Dominika ś. widziała obecną Krolową niebieską/ ktora bytnością swoią zdobiła y Akt ś. y intencyą potwierdzała. OkolNiebo 82
zakon Franciszkański
patrz: ZAKON
  • - Mnich, Zakonnik. ein Monch. moine; un Réligieux de Cloître. § Mniszy Zakonu Franciszkańskiego. T III 849

patrz: ZAKON
białogłowski zakon
patrz: ZAKON
  • - Zebym zaś nie był injurius wszystkim Zákonom w świecie konserwuiącym się, y zniesionym; żebym mowię Pereł tych kosztownych z konchow nie wiadomości nie wydobywszy in lucem, nie uiął im szácunku, kładę tu długi KATALOG Męskich y Białogłowskich Zákonow, Pustelnikow, Kawálerow, Imioná y rok ich fundacyi wyráżaiąc. ChmielAteny II 766
konwikt ojców jezuitów
patrz: JEZUITA, JEZUWITA, JEZUITA, JESUITA
  • - Mielismy przes pięc miesięcy gospodę w miescie u sekretarza Arcixiązęce[go] Kriberaika ale ze brat miał wolą Arcixiężnę Magdalenę do Florencijei prowadzic y ta[m] iusz we Włoszech ostac dał mię do Conwictu Oicow Jezuitow. OssJŻyw 9
ojcowie jezuici
patrz: JEZUITA, JEZUWITA, JEZUITA, JESUITA
  • - Anno 1682..., w piątek z namowy Lojolitów alias oo. jezuitów i rady ich pozwolił jegomość pan Pac [...] zdjąć Krzyż ze zboru ewangelickiego [...] za Trocką Bramą. CedrPam 19
struna do lutni
patrz: LUTNIA
  • - Stróná do lutniey/ skrzypic.[...] drótowa stróná [...]. Kn 1076
namiot świadectwa
patrz: NAMIOT
  • - A gdy názájutrz przyszedł Mojżesz do Namiotu świádectwá/ oto się zázieleniáłá laská Aáronowá/ z domu Lewiego/ y wypuściłá listki/ y wydáłá kwiát/ y zrodziłá dojrzáłe migdały. BG Lb 17, 8
dawać świadectwo
patrz: ŚWIADECTWO
  • - Dobre Sumnienie y niewinność iest to Memoria Actionum Nostrarum bene a nobis gestarum [pamięć czynów naszych dobrze przez nas spełnionych] I iako by nie iaka approbacyia y utwierdzenie mysli naszych dobrze o swoich uczynkach trzymaiących y onich prawdziwe Swiadectwo daiących. PasPam 148v
wydać świadectwo
patrz: ŚWIADECTWO
  • - Jako świat wszystek nie tylko teraz, ale i na potym wyda powinne świadectwo nieustawających od wzięcia na głowę cnej tej korony prac, trudów, odwag i bezprzestannego obmyślawania około dobra państw sobie od Pana Boga powierzonych J.K.M. AktaKrak III 79
koszt na coś wydać
patrz: WYDAĆ
mieć kogoś za żonę
patrz: ŻONA
  • - Iego miał siostrę rodzoną zaZonę Wilhelmus. PasPam 68
okazyjej omięszkać
patrz: OKAZJA
pogłówne tatarskie
patrz: POGŁÓWNE, PODGŁÓWNE, POGŁOWNE
mąka żytna
patrz: ŻYTNY
  • - mąka żytna T III 3072
chleb żytny
patrz: ŻYTNY
  • - chleb żytny T III 3072
robak żytny (sz. zm.)
patrz: ŻYTNY
  • - żytny robak/ v. Robacy w żyćié. Kn 1462
  • - robak żytny. Korn-Wurm. charenson, un insecte qui mange les grains T III 3072
nadzieję mieć w kimś
patrz: NADZIEJA
  • - Nádziéię mam w kiem/ Ufam w kogo [...]. Kn 457
miód praśny
patrz: PRAŚNY
  • - Miodow prasnych wielką wieziono obfitość bo popolach lada gdzie przestrone pasieki. PasPam 54v
bicz woźnicki
patrz: BICZ
  • - Verge [...] Flagellum stagelli. Verber. Bicz woźnicki biczysko. DanKolaDyk II, 574
białogłowskie mleko (sz. zm.)
patrz: MLEKO, MLEKO, MLIKO
  • - Nasienie tego ziela dziateczkom w powiciu tym sposobem iáko Cytwarowe nasienie pić z mlekiem białogłowskim/ ábo z krowim daway/ bo tákże z nich czyrw morząc wywodzi. SyrZiel 287
  • - Białłogłowskiego mleka kieliszek wziąc y oleyku Burstynowego kropel kilka wlac [...] GrodzMisc 80-81
  • - Ieżeliby bol [uszu] pochodził z zápalenia [...] wlać do uchá mleká Białogłowskiego z białkiem iáiowym zmięszanego. VadeMed 74
pachołek pocztowy
patrz: PACHOŁEK
  • - Páchołek Pocztowy nie młodszy, nád dwádzieściá dwie lat, nie stárszy nád pięćdziesiąt. FredKon 78
przywodzić na pamięć
patrz: PAMIĘĆ
  • - Przywodząc sobie ná pámięć onę/ ktora w tobie jest nieobłudną wiárę, ktora pierwey mieszkáłá w babce twojej Loidzie/ y w mátce twojej Eunice/ á pewienem że y w tobie mieszka. BG 2Tm I, 5
mieć co w pamięci
patrz: PAMIĘĆ
  • - Śpiewajcież PAnu/ ktory mieszka ná Syonie: opowiádajcie miedzy narody spráwy iego. 13. Bo on szuka krwie/ y ma ią w pámięci: á nie zápomina wołánia utrapionych. BG Ps 9, 12-13
robić co dla pamięci
patrz: PAMIĘĆ
  • - Potym rzekł PAN do Mojzeszá: Wpisz to dla pámięci w księgi/ á włoż to w uszy Jozuego: że pewnie wygłádzę pámiątkę Amáleká pod niebem. BG Wj 17, 14
w szlubie chodzić
patrz: PODSOBEK
chłopiec szkolny (sz. zm.)
patrz: CHŁOPIEC, CHŁOPIECZ, CHŁOPIEC
  • - Xiądz Hieromin [!] Szadkowski [...] fundował Złotych Nro 20. Polskich Na Wyderkaff na Szuknię iednego Vbogiego Skolnego Chłopcza w Skole Zywieckiey Vczącego się. KomonDziej 138v
  • - W Dzien Zaduszny Chłopczy Skolni z Krzyzykami Ołtarze w Kosciele obchodzili. KomonDziej 16v
chłopiec służebny
patrz: CHŁOPIEC, CHŁOPIECZ, CHŁOPIEC
  • - Czeladź dworska: Skotarz, strzedniak z matką, chłopiec służebny, dziewek 2. InwKal I 200
wozowy chłopiec
patrz: CHŁOPIEC, CHŁOPIECZ, CHŁOPIEC
  • - Przetoż, áby luźney czeládzi imioná (do naymnieyszego wozowego chłopcá y kuchty, żadnego nie zátáiwszy, pod karą) podáć Rotmistrzowi álbo Porucznikowi, áby przy Pocztách swoich, wszyscy w Regestr wpisani byli. FredKon 24
chłopiec domowy
patrz: CHŁOPIEC, CHŁOPIECZ, CHŁOPIEC
  • - Gdy Ceres łákomie piłá, chłopiec domowy począł się z niey náśmiewáć; zá co go ona obrociła w robaká. OvOtwWPrzem 201
doczesne bogactwa
patrz: BOGACTWO, BOGASTWO, BOGACZTWO, BOGACTWO
  • - Hásło iest Pańskie/ kiedy chęć do zbáwiennego postępku [...] wiedzie [nas] spokoyna/ wdzięczna wesoła z pewną iákąś tych znikomości doczesnych Bogáctw/ uciech [...] pogardą y zániedbániem. BujnDroga 259-260
krezusowe bogactwa
patrz: BOGACTWO, BOGASTWO, BOGACZTWO, BOGACTWO
  • - Bogáctwa Krezusowe/ pompy Neronowe/ siły Herkulesowe/ aboć wiátrem nádziane były/ ták puknęły/ y w wiátr poszły/ iákoby nigdy nie były ná świecie. BirkNiedz 202
bogactwa samorodne
patrz: BOGACTWO, BOGASTWO, BOGACZTWO, BOGACTWO
  • - Krolestwo Neápolitańskie [...] iest bogáte w frukty/ y w bogáctwá sámorodne. BotŁęczRel III 46
łyst mięsisty
patrz: ŁYST, ŁYSTA
  • - Łyst mięsisty/ pęgá/ Vrsino. Łytká Boemis. Sura, ae. Kn 378
  • - łyst mięsisty T III 770
żywcem prowadzić
patrz: ŻYWCEM
  • - Znac że mię to chciał zywcem prowadzić. PasPam 104v
parobek poddany
patrz: PAROBEK
  • - Parobkow poddanych we dworze 2, dziewka jedna, chłopiec jeden. InwKal I 446
  • - Czeladź dworska: Mateusz, parobek poddany, Kaźmierz Spychajczyk, do poganiania chłopiec, poddany, Błażej fornal, także poddany. InwKal I 507
parobek dworski
patrz: PAROBEK
  • - Wołów zaś jmpani Słucki do roboty 9, wóz, radło i pług; do parobka to wszystko dworskiego należy. InwKal I
stadowy parobek
patrz: PAROBEK
  • - Koniuch/ Stádny/ Stádowy párobék [...] Caballarius. Kn 299
  • - Koniuch/ Stádowy párobek. Peroriga, Stabularius, equitiarius. SzyrDict 118
najemny parobek
patrz: PAROBEK
  • - Godzieneś drogi JEZU/ ábym ci [...] iáko dobry Syn dobrowolnie nie zá iurgielt/ iáko náiemny párobek" służył. BujnDroga 332-333
Być (służyć) za parobka
patrz: PAROBEK
  • - Brat ie[go] iest drugi za parobka kędys Słuzeł. TrepNekLib 52
  • - Staśkowa komornica poddana ma synów 2: jeden za parobka służy. InwKal I 738
wolna wola (sz. zm.)
patrz: WOLNY, WOLNY, WOLEŃ, WOLEN, WOLEN, WOLIEN
  • - Czemu wolá nászá wolna, appetyt bydlęcy nie wolny? Wolność tám iest, gdzie iest rzeczy obieránie, y iedney nád drugą przekładánie y porownánie, co iest własna rozumowi ktorego bydlęta nie maią. TylkRoz 316
  • - Zadney kreaturze nie przystoi bydź koniecznie, ále z wolney Bogá wszechmocnego woli, od ktorego nie z powinności są stworzone nátury, ále według wolności Iego y upodobania stworzone są. DuńKal M2
  • - Ale czemu [Bóg] dopuszcza w grzechy wpadáć? bo człowiek ták chce, á Bog przeciw iego wolney woli nie chce czynić [...]. TylkStrom 50
wolnym /kogoś/ puścić
patrz: WOLNY, WOLNY, WOLEŃ, WOLEN, WOLEN, WOLIEN
  • - [Szpieg wysłany przez kardynała] gdy w szkocyią wiechał uchwycony y za Szpiega miany gdy się mienił Francuskim slachcicem na peregrynacyią wyprawionym gdy mu nie wierzono y wszytkie rzeczy do naymnieyszey przetrząsniono, siodło nawet splondrowano a listow zadnych nie naleziono procz Paszportow podroznych wolnym go puszczono [...]. HistŚwież 110-111
wolne tchnienie
patrz: WOLNY, WOLNY, WOLEŃ, WOLEN, WOLEN, WOLIEN
  • - [Piołun] Dycháwicznych iest rátunkiem, wolne im tchnienie czyniąc. SyrZiel 340
wolne sumnienie
patrz: WOLNY, WOLNY, WOLEŃ, WOLEN, WOLEN, WOLIEN
  • - Mądrzy powiedaią że kto Ma wolne Sumnienie ten wszelakie kalumniie y Ludzkie fałszywe mowy powinęn lekce ważyć. PasPam 148
nabawić /kogoś/ żalu
patrz: NABAWIĆ
  • - Nábáwił mię frásunku/ żalu/ kłopotu. Er hat mir einen grossen Kummer/ Leid/ Händel angerichtet. DobrGram 455
roczny burmistrz
patrz: ROCZNI, ROCZNY
  • - Magistrat [Wilna] [...] nikogo wypusczac nie kazał, tak szlachcica, iako miesczanina, bez pozwolienia i kartki rocznego Burmistrza. VorLetSkarb 240
płat roczny
patrz: ROCZNI, ROCZNY
  • - Chcąc się tedy Senat opátrzyc za wczásu ná przyszłe potrzeby/ publikował Vniwersały swoie/ ze ktoby miał pieniądże v siebie leżące y chciałby ie in fidem publicam dáć na płát roczny po 6. od sta/ że wezmie Rzeczpospolita od nich z kilká milionow. MerkPol 162
obmyć ranę (sz. zm.)
patrz: OBMYĆ
  • - IAk skoro kogo Pies wśćiekły ukąśi, záraz stáray się dostáć krwi innego Psa nie wśćiekłego, zástrzeliwszy go, tey krwi wley troche do Winá lubo piwá, day wypić choremu, ránę zaraz obmyi wodą ćiepłą przylawszy octu y soli, potym goy powoli, przytym wykop korzeń Roży polney, pokray, uwarz w wodzie przecedź, day choremu pić codźień, y ráne nią obmyway. PromMed 149
  • - Item żáby z Wężámi máią wielką antipatią, z kąd gdy ukąśi wąż iádowity, dostań żab zwyczáynych z wody, odrzyi ze skory, rozetrzyi y obmywszy wprzod ráne, przykłáday, tákże uwárzywszy ie, polewkę piy bez obrzydzenia. PromMed 150
podkanclerzy litewski
patrz: LITEWSKI
  • - Spoyrzawszy ia że niemasz zadney Frequencyiey przy krolu tylko X Biskup kiiowski Podkanclerzy Litewski y Sielski kasztellan Gnieznienski a Dworskich kilka [...] mowię tedy do krola w ten Sens. PasPam 145v
  • - Wołaią mię do krola IOMSCi W tym rzecze Podkanclerzy Litewski wten Sens Czegos WSMSC affektował złaski IokMSCi Pana Nazego Miłosciwego to [...] otrzymuiesz. PasPam 145v
Księstwo Mutyńskie
patrz: KSIĘSTWO
jezus ukrzyżowany (sz. zm.)
patrz: UKRZYŻOWAĆ
  • - [Tytuł:] Akty nabożne do ran [...] Ukrzyżowanego Jezusa. AktNab k. tyt
imię Jezus
patrz: IMIĘ
  • - O słodkie imię, a miedzy imiony imię, przez które świat jest wybawiony! balsam pociechy, imię JEZUS wieczny, a ten szczęśliwy, z kim ON jest obecny. MiasKZbiór 66
  • - Ia w tym mąm nadzieię ktorego Przenay Swiętsze wspominąm Imię Jezus y w Przyczynie Przenay Swiętszey iego Matki. PasPam 58
imię boskie
patrz: IMIĘ
łaska boska
patrz: BOSKI
  • - Iuz fortuna insza [...] wrocilismy się do Domu z niszczym. A tak uznawszy Fortuny Rewolucyią albo verius mowiąc awersyią Łaski Boskiey od naszych Akcyy oczywistą skonczylismy ten Rok. PasPam 187v
  • - Nasi Polacy tego szczęscia po łasce Boskiey Naywiększym są powodem, et Praecipue [a zwłaszcza] KROL że się Rezolwował oburzyć natego Całemu Swiatu strasznego Nieprzyiaciela. PasPam 278
błogosławieństwo boskie
patrz: BOSKI
gniew boski
patrz: BOSKI
moc boska
patrz: BOSKI
opieka boska
patrz: BOSKI
persona boska
patrz: BOSKI
plaga boska
patrz: BOSKI
pomoc boska
patrz: BOSKI
sługa boski
patrz: BOSKI
wola boska
patrz: BOSKI
niech mi się godzi /coś zrobić/
patrz: NIECH
  • - [...] á ták gdy y obfite swoie W.M. Páństwu przezemnie [rodzice] przydáią błogosławieństwo, niech się też y mnie godzi Wujowskie przyłaczyć Vota, żebyś W.M. Pán z nowo nábytym przyiácielem w długi wiek pomyślnych zazywał pociech [...]. DanOstSwada II, 19
nie inaczej, tylko
patrz: INACZEJ
nie inaczej
patrz: INACZEJ
nie (...) inaczej (...) tylko
patrz: INACZEJ
teraz że
patrz: TERAZ
  • - Teraz że MSCi Panowie komu Bog y Cnota miła zamną. PasPam 107
  • - Zmięszali się tedy Moskwa apotym wnogi. Teraz że tniy rzniy. PasPam 107v
umiejętność okrętna
patrz: OKRĘTNY
  • - Kto co kolwiek ma umieietności Okrętney w Siadaią w Barki zwożą się do Oktętow. PasPam 69
gębę swoją do czegoś nająć
patrz: NAJĄĆ
mysza jama
patrz: MYSZY
  • - Z myszej iamy wyskoczy ieden chłopek malęnki. PasPam 77
garniec francuski
patrz: GARNIEC, GARNIEC, GARNEC
  • - garniec wody waży funtow 7¼, a garniec Francuski albo poł 8. funtow. T III 364
alandzki traktat
patrz: TRAKTAT
altransztadzki traktat
patrz: TRAKTAT
traktaty burgundzkie
patrz: TRAKTAT
opodal od
patrz: OPODAL
  • - Przyszedszy Ryscią stawaią zaraz przy lewym skrzydle trochę opodal od Woyska Litewskiego. PasPam 198v
  • - Wy rostek zapalił kopę konopii [...] iak to zwyczaynie w iesięni układaią o podal od chałup. PasPam 238
usieść nad czymś
patrz: USIĄŚĆ, USIEŚĆ
  • - Usiedlismy tedy w Niedzielę białą nad owemi kwitami po ranney Mszey po miarkowalismy to do wieczora. PasPam 81v
asystent trybunału
patrz: TRYBUNAŁ
  • - Odiechał ImPan Boryczewski assystent Trybunału WXLtto do Folwarku Swego Kamionki. SapADiar 121
agent trybunału
patrz: TRYBUNAŁ
  • - Tak Patronowie, iako też y Agenci Trybunału Piotrkowskiego, Lubelskiego, y Radomskiego, w służbie woienney Polskiego y cudzoziemskiego authoramentu mieścić się poty nie powinni, poki w palestrze actualiter zostawać będą. VolLeg VI 223. VolLeg VI 223
puścić wiatr(y)
patrz: PUŚCIĆ
  • - Babo, która gdy puścisz wiatr z zadu sprośnego, Pukasz właśnie jak z działa gnojem nabitego... NaborWierBar I 176
żal odnosić
patrz: ODNOSIĆ
  • - Cóż potym? Gdy ja próżno śpiewam, próżno proszę, Gdy od ciebie żal jawny i wzgardę odnoszę, Okrutna Filli! SzymSiel 11
tyka do chmielu:
patrz: TYKA
tak, owak
patrz: OWAK
oślep leźć
patrz: OŚLEP, OSZLEP, OŚLEP
  • - To Pogaństwo oszlep na ogien lazło a iako snopy padało. PasPam 260
na oślep
patrz: OŚLEP, OSZLEP, OŚLEP
  • - Ta na osle[p] belt ostrzy ta hartu zeleźscu Przydawa zeby mocniey uderzyc po mieiscu [...]. ArKochOrl 62v
kożdy z osobna
patrz: KAŻDY
a osobliwie
patrz: OSOBLIWIE, OSOBLIWIE, OSSOBLIWIE
ostatki zapustne
patrz: OSTATEK

patrz: MOŚCIWY
[Sad] chmielowy
patrz: SAD
modlić się za kogoś
patrz: MODLIĆ SIĘ
  • - Przytoczył potym przykład o owym Zołnierzu ktory prosił Eremity ze by się zaniego modlił. PasPam 56-56v
siebie samego z usługą oddawać
patrz: USŁUGA
  • - Samego Siebie z moią usługą WMM Panu na ten czas oddaię Łasce. PasPam 162
wielkie mnóstwo (sz. zm.)
patrz: MNÓSTWO, MNOŻSTWO, MNÓSTWO
  • - Świádczy o świątobliwości wnętrney zachodniego Kościołá/ wielkie mnostwo Zakonnikow pobożnych rozmáitych Reguł. MorochPar 100
  • - Zeszło się tedy ludzi mnostwo wielkie/ ták z Aegyptu/ iáko y z inszych okolicznych krolestw. PetrSEk 43
stawać obozem
patrz: OBÓZ
połozyć się obozem
patrz: OBÓZ
  • - Wyprawił zaraz Sapieia [...] Kmicicza [...] ku Czereiey gdzie się był Chowanski połozył Obozęm. PasPam 111v
obozów stawanie
patrz: OBÓZ
  • - Waruięmy [może zam. darujemy] im także wszelkie Chlebow wybiranie woysk przechody obozow Stawanie y inne tym podobne [...] występki. PasPam 211v
palenie ofiary
patrz: PALENIE
  • - Pasz przeglądáiąc/ nádeszlismy stáry/ y brudno okopciały/ z palenia ofiáry/ ołtarz. OvOtwWPrzem 230
głód dowcipny
patrz: GŁÓD
  • - głod dowcipny; wszystkiego głod nauczy. T III 381
na palcach chodzić ,
na palcach stąpać
patrz: PALEC
  • - Dybię/ ná pálcách stąpam/ cicho/ dybkiem idę. Kn 157
  • - Ná pálcách chodzący/ Atta, qui vitio pedum plantis insistie et attingit potius terram, quam amulat [...] In plantas exsurgere. Kn 445
  • - Pysznię się z-czégo/ wynoszę się/ bucę nadymam [...] Ná pálcách stąpam. Kn 904
  • - Ieśli záś będzie stára [żona] to będzie rozumna/ będzie o wczásie twoim bárdziey miáłá pieczą/ niż o swoim [...] nie boy się żebyć miáno nad głową nátrzáskáć/ bo zá ieden twoy raz/ co pogłaszczesz Bábusię/ pozámykáią okienice/ drzwi pozálewáią/ ná pálcách y sámá chodzić będzie/ nie wstaniesz/ aż ieszcze [...] śniadánie wyborne przyniosą. GorzWol 15
palec czwarty ,
serdeczny palec
patrz: PALEC
  • - Z tego korzenia [...] Pierścionek vczynić [...] Ktory ná serdecznym pálcu nosząc Smętne y frásobliwe/ czyni wesołe. SyrZiel 177
  • - Palec czwarty/ Annularis, medicinalis, medicus digitus. SzyrDict 282
  • - Proszy przesz mie abys tym darem Iego gardzic nie chciała gdzieby ten pierscien Na Serdecznym Palcu Usiatszy Na Iego Serdeczny affekt zaslubieł [zasłużył?] HerbOr XVII, 138
na palcach rachować (sz. zm.)
patrz: PALEC
  • - Ten zásię Stárzec co to z siwą głową/ A zda się że coś na pálcách ráchuie: Mądry/ ostrożny/ Ráymundem go zową. TasKochGoff 72
  • - Compter par les doigts, ou sur les doigts [...] Rachować na palcach. DanKolaDyk I, 337
wspiąć się na palce
patrz: PALEC
  • - Przeraził wodok Sylwią niezwykły, Spoyży z zádrzewa, wspiąwszy się ná palce. DrużZbiór 427
palec średni ,
palec trzeci
patrz: PALEC
  • - Palec trzeci/ Medius digitus verpus, digitus infamis, famosus. SzyrDict 282
  • - Z Pálcow nadłuższy jest srzedni. Unter den Fingern ist der Mitlere der allerlängste. DobrGram 400
  • - Palec srzedni álbo trzeci u ręki w łacińskim sromotny álbo paskudny albo zbawienny. DanKolaDyk I, 478
palec boski ,
palec boży
patrz: PALEC
  • - Zeby rzekli Czárownicy do Fáráoná: Pálec Boży [marg.: moc Boża] jest: y zátwárdziáło serce Fáráonowe/ y nie usłuchał ich/ jáko powiedział PAN. BG Pwt IX, 10
  • - Zeby rzekli Czárownicy do Fáráoná: Pálec Boży [marg.: moc Boża] jest: y zátwárdziáło serce Fáráonowe/ y nie usłuchał ich/ jáko powiedział PAN. BG Wj VIII, 19
  • - PALEC sie mowi niewłaśnie zá moc. Jáko, Palec Boski álbo ręka Boska się w tey okazyi widomie pokazała. Ducha Swiętego Pismo S. nazywa Palec Boski. DanKolaDyk I, 478
palec mały
patrz: PALEC
  • - Palec mały/ Digitus minimus, auricularis. SzyrDict 282
  • - Począł mi przy tym palec mały u lewej ręki drętwieć (ten, któregom sobie naruszył podczas owej fałszywej o Wci sercu moim nowiny), i tak bardzo, żem go ledwo przez całą wieczerzę musztardą odtarł, nie mając innego sposobu. SobJListy 304
wychodzić parami
patrz: PARA
  • - Z myszey iamy wyskoczy ieden Chłopek malęnki [...] a za nim drugi y trzeci [...] po tym y damy [...] potym wezmą wychodzic parami. PasPam 77
dotrzymywać parolu ,
trzymać parol
patrz: PAROL
  • - Dotrzymuiesz woysku parolu y niechcesz ich wydac z Sekretu. PasPam 144
  • - Trzymając parol p. Lubomirskiemu, przyszliśmy tu pod Jędrzejów, a on z wojskiem poszedł ku Warszawie i już go nasze podjazdy [...] widziały. SobJListy 74
  • - Zginoł ten ktory, polega ná práwách, Tych dwoch oszustow, co w Domu ni w polu, Niedotrzymuią dánego Párolu. DrużZbiór 298
na parolu zostać
patrz: PAROL
  • - Więc Fortece oddawszy sami do czasu na parolu zostali. HistBun 47
Na partię wyjechać
patrz: PARTIA
  • - Powiedział, ize słuzył niegdy na Cesarskiei s Panem Lorencem Lettowem Rotmistrzem, ktorego przi nim gdy na partie wyiachali, zabito. VorLetSkarb 254
żal serdeczny (sz. zm.)
patrz: SERDECZNY
  • - Niejednemu serdeczny żal krwawe łzy wycisnął. NiemPam 221
  • - Zal mię serdeczny przeraził z Jey [pustelnicy] skruchy, Łzy strumieniámi z oczu moich płyną [...]. DrużZbiór 167
żal serdeczny (sz. zm.)
patrz: SERDECZNY
  • - [...] żadnego sposobu skutecznieyszego wierni Pańscy ná wypłacenie/ y zasłużonego karániá Boskiego odwrocenie/ nienaydowali/ iáko ten/ gdy z żalem serdecznym przez modlitwy/ posty/ iáłmużny/ umártwienia/ y inne ćwiczeniá pokutne/ dosyć za grzechy czynili. BujnDroga 103
  • - Poki czas wżdy się obeyrzeć/ a vważywszy/ y głęboko poiąwszy złość grzechową iáko Bogá mego obráża [...] z serdecznym szczerym żalem za nieskończoną/ nie wypowiedzianą cierpliwość Bogu moiemu podziękować [...]. BujnDroga 44-45
piersi białogłowskie
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
  • - Spuchnienie piersi białogłowskich leczy, nasienie tego Kopru, z Márzymiętką á z wieprzowym sádłem utłukszy przykłádáć. SyrZiel 390
  • - Mleko w piersiách białogłowskich zákámiáłe y w bryły zrosłe rosprowadza [okład z anyżu]. SyrZiel 410
  • - O Rożnych chorobách piersi Białogłowskich CompMed 570
  • - SPHINX zwierz w ziemi Murzyńskiey w kraiu Trogledytow z rodzaiu małp, podobny wyższą częścią alias od głowy człekowi, z piersiami niby białogłowskiemi, kosmaty, z ogonem czarnym długim. ChmielAteny III 287
pokarm białogłowski
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
  • - A ieżeliby byo w uchu zápalenie wielkie, zmieszay białek od iájá z pokármem białogłowskim, maczay chusteczki cienkie y kładź w uszy. PromMed 101
  • - Recipe: Kleiu z pigwowych Ziarnek wodą z psich Iężyczkow wyciągnionego. Kleiu nasienia Foenum graecum lub Boża trawka, każdego połłota. Osrzodku upieczoney Borsztowki 2. Łoty. Pokarmu białogłowskiego - 10. Łotow. Thucyi preparowaney, - 10. Gran. Saccari Saturni, - Cwierć Łota. Zołtku, z dwu Iaice. Zmięszay na Maść; płynienie z Oczow y bole ich uśmierza. BeimJelMed 245-246
kocanki złote
patrz: KOCANKI, KOCANKI, KOCENKI
  • - kocenki złote (amaranthus citrinus) gelber Tausendschön. amarante jaune. T III 577
kwit poborowy
patrz: POBOROWY
godzinki kapłańskie
patrz: GODZINKI
  • - godzinki kapłańskie; godziny kapłańskie; Pacierze kapłańskie. die verordneten täglichen Kirchen-Gebet-Stunden. les heures Canoniales. T III 396
gospoda prywatna
patrz: GOSPODA
  • - Gospodá prywatna/ Hospitium [...] Hospitio ab illo accipior. Kn 204
gospodę u kogoś mieć (sz. zm.)
patrz: GOSPODA
  • - gospodę u niego mam. Kn 204
  • - gospodą stać; mieć gospodę u kogo. herbergen. loger chez qu. T III 408
skóra bzowa
patrz: SKÓRA
pobożne zgromadzenie
patrz: POBOŻNY
lewe skrzydło
patrz: SKRZYDŁO, SKRZYDŁO, KRZYDŁO
  • - Litwa biie się w lewym skrzydle. PasPam 106v
  • - Przyszedszy tedy o pułmile od Płonki stanęło woysko doszyku [...]Prawe Skrzydło dano Woyniłowiczowi z krolewskim Pułkięm. Lewe Skrzydło Połubienskiemu Armatę y Piechotę. PasPam 93v
prawe skrzydło
patrz: SKRZYDŁO, SKRZYDŁO, KRZYDŁO
  • - Moskwa swoiey nie naszey wygadzaiąc imprezie na nasze prawe skrzydło pierwszy uczynili impet. PasPam 106v
  • - Przyszedszy tedy o pułmile od Płonki stanęło woysko doszyku [...]Prawe Skrzydło dano Woyniłowiczowi z krolewskim Pułkięm. Lewe Skrzydło Połubienskiemu Armatę y Piechotę. PasPam 93v
  • - Tu prawe skrzydło Moskiewskie ktore się z naszym potkało lewym dopiro poczyna uciekać. PasPam 96v
pocieszyć /kogoś/ w żalu
patrz: POCIESZYĆ
  • - Krolewica doMoskwy prowadziem Płacze Zygmunt zegnaiąc długiego Terminu Widzenia się: załuie po swym miłem Synu Ale: go rychło Pan Bog w tym zalu pocieszył Gdy się nazad do niego Władysław pospieszył [...]. PotWoj 52
nawa kościelna
patrz: NAWA
nawet i
patrz: NAWET
  • - To wszystko na iedno Pasierba unizenie a przyiacioł Instancyią darowałem nawet y dozywocia ustąpiłem nic zanie niewziąwszy. PasPam 283
  • - Niebyło gdzie koni postawic z taięn z czego budować nawet y mieysca na budowanie ich niebyło. PasPam 62v
  • - W ludziach nie uczynili [miny]szkody naymnieyszey nawet y wałow y budynkow nic nie naruszyły. PasPam 72
  • - A wraz się tego [nowej mody] wszyscy wchycili nawet y szewcy krawcy. PasPam 79v
poczuwać się w /czymś/
patrz: POCZUWAĆ SIĘ
  • - Mnie lubo się w tym wszystkim niepoczuwam po Staremu zem iest Senator. bolec to musi. PasPam 140
  • - Musi mi bydz cięszko że unikogo niemogę bydz plano w takim w iakom się poczuwam rozumieniu. PasPam 142v
służyć Baalom // Baal // Baalim
patrz: SŁUŻYĆ
podła łacina
patrz: ŁACINA
  • - (Chef de la Communauté des Avocats et Procureurs.) Causidicorum coryphćus, i masc. PALESTRY Patronow głowá y Starszy. [...] Słowo Sądowe gdzie tez z łacińská nazywáią Bastoneriusz, co iest słowo podłey łaciny. DanKolaDyk I, 179
  • - podła łacina. Kuchen=Latein. latin de bréviaire; latin de cuisine. T III 702
pozyskać łaskę
patrz: ŁASKA
  • - U krola mozesz sobie pozyskać łaskę, kiedy obaczy zamozesz dobrze Praedikować y multyplikowac iego opustoszenie Panstwa. PasPam 197
pozbyć łaski
patrz: ŁASKA
  • - Temu Co udał iuz się ta iego płochość nagrodziła kiedy pozbył łaski naszey y iuz iey nigdy restaurowac niemoze. PasPam 150
alcydowe łańcuchy
patrz: ŁAŃCUCH, ŁAŃCUCH, ŁANCUCH
tym snadniej
patrz: SNADNIE, SNADNO, SNADNO, SNADNIE, SŁADNO, SŁADNIE
  • - Dla tego urgebat abdicationem ze by tym sładniej swoiey dopinał Imprezy. PasPam 227
przybytki wiekuiste
patrz: WIEKUISTY
  • - Zniewypowiedzianym zaliem moim, w Warszawie stego ziemskiego błotnego padołu, do przibytkow wiekuistych przeniesion iest [syn Władysław]. VorLetSkarb 182
straszydło (strach) na wróble
patrz: WRÓBEL, WRÓBEL, WRÓBL
  • - Strászydło ná wroble. RysProv XIV, 10
wróbel biały
patrz: WRÓBEL, WRÓBEL, WRÓBL
  • - WROBLE białe w Wielkiey Polszcze, Litwie y Prysach nie raz widziane. ChmielAteny1745 I 518
insuła atlantycka
patrz: INSUŁA
z żalem /coś robić/
patrz: ŻAL
  • - Czym się ciesząc Krolowa, że Woysko utrzymała sama się co prędzey do Krola przebierała, ale że jey drogę zastąpił Nieprzyiaciel, więc z wielkim żalem swoim wrocić Się musiała z Choynic nazad ku Kaliszowi. HistBun 44v
  • - Ieżeli tak wielka część krolestwa w dobrach Duchownych consistit, z iakim żalem nie znośnym patrzyć na to, że ten skarb nie obraca się iak powinien na chwałę Bożą, na ulgę ubogich, ani na ratunek Oyczyzny. LeszczStGłos 18
na żal /coś robić/
patrz: ŻAL
  • - [Miller] samze wodził pułki one [złożone z polskich jeńców] Na żal około murow ż [!] każdą stronę: Chcąc przez tęn widok smutny y fałszywy, Wzrok oblezencom krzywdzić Swiątobliwy. OblJasGór 60
żal serca (sz. zm.)
patrz: ŻAL
  • - [...] poczęłá [Osanna] w żalu sercá swego/ że tá okrutnie y sromotnie Bog cierpiał/ mowić: Rádábym z wielką chęcią ucierpiáłá z tobą/ y ulżeła bolu tego naymilszy Panie [...]. OkolNiebo 92
  • - [...] więcey [jest] tych co pełne pomyślnego szczęścia, y żágle ná koniec zwineli darmo y nadzieie, nie bez w puł serca żalu [...] jam sunt rapia vela nobis. DanOstSwada II, 22
do żalu /kogoś/ poruszyć ,
ku żalu /kogoś/ poruszyć
patrz: ŻAL
  • - Kogóż by bowiem nie przeraziło, a ku żalu nie poruszyło, to tak częścią gwałtowne, częścią nieszczere obeście z wm. naszym panem, któryś na niejakiej strażej od R.P. ustanowiony będąc, na ten czas osobę jej z drugiemi ichm. pp. deputaty rokoszowemi na sobie nosieł. AktaPozn I/1 343
  • - Ták lekkie poważenie y złe vszánowánie Ich. MM. XX. Biskupow od Plebaná/ słusznie káżdego Kátholiká do zalu poruszyć musi. SzemGrat 116
uśmierzenie żalu
patrz: ŻAL
  • - Ciałko [zmarłego synka] niebawiąc dokoscioła Kupiskiego dodziada Babki Stryia Braci Ciotecznych y Siostr Roskazałem zaprowadzic ydosklepu wstawic dla Vsmierzenia zalu Małzonki Moiey Wiekszego niechciałem dłuzey wdomu trzymac [...]. PoczOdlPam 101
żalu /komuś/ przydać
patrz: ŻAL
  • - Tegoż dnia stanęła tu właśnie JMP. wojewodzina ruska, która mi więcej daleko żalu przydała niż pociechy, bo widząc ich w kupie z jmp. wojewodą, karesujących się do tego, musiałem nieraz na niedolę moją westchnąć. SobJListy 192
żalu /komuś/ dodać
patrz: ŻAL
  • - Postrzegszy się, żem żalu ojcu dodała, kazałam go prosić. StanTrans 128
pomiarkowanie żalu
patrz: ŻAL
  • - Chcieyże tedy WMć Mci Pánie Podkomorzy uważywszy inevitabilem fati necessitatem, sercu swemu boleścią zranionemu przez pomiarkowánie żalu medelam dáć [...]. DanOstSwada VI, 7
żal prawdziwy (sz. zm.)
patrz: ŻAL
  • - Iż żal prawdziwy zá grzechy/ iż dobrze uczyniona spowiedź/ wielce są skutecznym przemysłem przeciw grzechom/ wątpić żaden Katolik nie może. BujnDroga 86
  • - [...] ták prawdziwy żal/ iáko pokorne wyznánie swych grzechow/ to maią: że czym się więc brzydziemy/ y zá co żałuiemy/ zá co się słusznie wstydzić/ a pokutą y dosyćuczynieniem przypłacać musiemy/ tego się wiáruiemy/ strzeżemy/ y do tego nie łacno powrácamy [...]. BujnDroga 86-87
  • - Pokutá należy ná żálu prawdziwym, iáki miał Syn márnotrawny, kiedy mowił, álbo Dawid, kiedy toż sámo mowił, Zgrzeszyłem. TylkStrom 81
żal szczery (sz. zm.)
patrz: ŻAL
  • - Poki czas wżdy się obeyrzeć/ a vważywszy/ y głęboko poiąwszy złość grzechową iáko Bogá mego obráża [...] z serdecznym szczerym żalem za nieskończoną/ nie wypowiedzianą cierpliwość Bogu moiemu podziękować [...]. BujnDroga 44-45
  • - Może też y Bog, widząc: żal zá grzechy szczery? Smiertelney ná człowieká, nie spuszczáć siekiery? PotPocz 173
żal święty
patrz: ŻAL
  • - A pobudziwszy [przeor] skruchę y zal swięty We wszytkich: Naprzod nim woięnne sprzęty Rozrządzi, kaze azeby w Káplicy Gdzie przemieszkiwa twárz Bogárodzicy Strászney Offiary z pokorą słucháli Ktorą Náboznie Duchowni Spiewáli. OblJasGór 27
na żart
patrz: ŻART
  • - Zachciało mu się Polskiego czosnku ktory mu ktos na żart zchwalił że miał bydz lepszego nizli węgierski Smaku. PasPam 52
jużci to
patrz: JUŻCI
  • - Iuz ci to Narew Niedaleko na coz by się przydało inszego dawać Przystawa. PasPam 172
jaśnie Wielmożny
patrz: JAŚNIE, JASNO
beczka piwna
patrz: BECZKA
  • - Béczká/ áchtél/ kłodá/ Béczká piwna/ in constit: Regni anni 1565. gárncy 72. anni 1598. gárncy 62. Kn 19
  • - beczka piwna ma mieć według konstytucyi, 1565. garncy 72. a według 1598. garncy 72. [powinno być: 62!] T III 31
beczka piwna
patrz: BECZKA
  • - Beczek piwnych 24. InwPuck 103
  • - drozdzy z beczki piwnej HaurEk 40
rok astronomiczny
patrz: ROK
chłopięce roki
patrz: ROK
jednakowo [...] jako i
patrz: JEDNAKOWO
  • - Swoię konfuzyią wymawiali mowiąc że to było iednakowo dac skacząc iako y płacząć. PasPam 170
wysoka polszczyzna
patrz: POLSZCZYZNA
  • - Nie sadzę się tu ná wysoką Polszczyznę, abym nią nie zaćmił sensow: nie rzucam nie potrzebnych dygressyi, nie paszkwiluię nikogo, tylko Mądrym przypominám, niedouczonych nauczam, ciekawych kontentuię. ChmielAteny1755 I a 4
gębka do pęzlów
»?«
patrz: GĘBKA, GĘBKA, GĄBKA
  • - Gębka do pęzlow/ Achilleum [...]. Kn 187
na dal
»?«
patrz: DAL
  • - Ledwo bowiem Siemieński, starosta dębowiecki, starej laski marszałek, zagaił sejm, zapraszając posłów do elekcji nowego marszałka, natychmiast dały się słyszeć liczne głosy nie pozwalające przystępu do wetowania, z przyczyny, iż między posłami znajduje się senator, który bez pomięszania stanów i szkodliwych na dal dla stanu rycerskiego konsekwencji w Izbie Poselskiej zasiadać nie może. KitPam 57
  • - Tę subtelną odpowiedź wzięto za radę, iż trzeba zgubić Piotra, chcąc siebie i Katarzynę na dal od wszelkiej jakiej mogącej wybuchnąć za żyjącym Piotrem rewolucji ocalić. KitPam 99
gąbka bzowa
»?«
patrz: BZOWY
  • - Ziołko Euphralia czyli swietlikowe z winem gotowane: Gębka bzowa w Rożaney wodce, lub w bzowey na noc przykładana wielce przeciw zapaleniu oczu skuteczna. BeimJelMed 230
wojsko kwarciane
» zaciężne, utrzymywane z kwarty (podatku)«
patrz: WOJSKO
  • - Tu wojsko kwarciane do sczętu zniesione, ówdzie królewskie na marach leży ciało. JemPam 47
dziesięćkroć sto tysięcy
»1 000 000«
patrz: DZIESIĘĆKROĆ
  • - Nie wspomnię co ták Láćinnicy/ iáko y Grekowie piszą/ że cztery stá Narodow bitnych zwoiował/ tyśiąc miast gwałtownym szturmem wźiął/ dzieśięćkroć sto tyśiecy ludzi vbił/ Pompeiuszá/ Wielkim dla dziwnych zwyćięstw názwánego/ pogromił/ że y vćiekáć przed nim muśiał/ do tego przywiodł/ choćiaż był puł świátá nań ruszył/ y ták wielkie miał woysko/ że śiedm tyśięcy swoich konnych/ liczył ná ieden tyśiąc Cezárowych/ Krolestwá wszytkie stráchem nápełnił/ záczym y czásu do słuchánia Legáciy/ á odbieránia poddawáiących sie Krolestw/ nie stawáło mu potym. CezWargFranc 45 nlb
  • - 11. Y widźiałem y słyszałem głos wiela Anjołow/ około oney stolice/ y onych zwierząt/ y onych stárcow: á byłá licżbá ich/ tysiąc kroć sto tyśięcy/ y dźieśięć kroc sto tyśięcy/ 12. Mowiących głosem wielkim; Godźien jest ten Báránek zábity wźiąć moc/ y bogáctwo/ y mądrość/ y śiłę y cżęść/ y chwałę/ y błogosłáwieństwo. BG Ap 5, 11-12
  • - Więc y w pałacach gornych to Dźiećiątko w postaći sędźiwego męża/ nie w inszey szaćie ná Maiestaćie ognistym zásiadło/ tylko w białey iako śnieg przed ktorym stało tyśiąc tyśięcy/ y dźiesięć kroć sto tyśięcy czyniąc takiemu Monársze assystencyą. HinPlęsy 108
  • - Y owszem Niezlicżeni są Antolowie bo oni iáko Tysiąc tysięcy á dźieśięć kroć sto tyśięcy bywawaią opisani Dan. VII, 10. 8. SandenKat 105
  • - Bo lubo Daniel Prorok o wielości ich mowi w Rozd. 7. Jż tysiące tysiącow assystowały [aniołów] mu, y dziesięc kroć sto tysięcy słuzyły mu. BystrzInfCosm B
  • - Plutarchus zaś pisze folio 487. iż ná ten czas Dáryusz miał pod Chorągwiami woyska dziesięć kroć sto tysięcy [...]. GarczAnat 173
  • - Mille sextertia uczyni dziesięć kroć stotysięcy, alias million; y pisało się dla krotkości u starożytnych H. S. albo Decies sextertium. ChmielAteny III 63
jedenaściekroć sto tysięcy
»1 100 000«
patrz: JEDENAŚCIEKROĆ, JEDYNAŚCIEKROĆ, JEDENAŚCIEKROĆ
  • - Przez to obleżenie od dniá Czternastego Mieśiącá Kwietnia, áż do osmego Wrześniá poymáli Rzymiánie Osob 97000. Zydow Celnieyszey Ssáty[?]; záś podleyszey kondicyey bogátych, y vbogich wielkich, y máłych, ták głodem iáko y y[!] mieczem zginęło, ná Iedenáśćie kroć sto Tyśięcy osob. AdrJeruz 18
  • - Zydzi powstali przeciwko Rzymianom: wsczęła się bardzo okrutna woyna, Jerusalem było oblęzone, y był tak wielki głod, że Matki nawet własne swoie ziadały dzieci. Wtym Samym oblęzeniu Zginęło iedenasciekroć sto tysięcy Ludzi. FleMariaKat 145
  • - [...] zprzeciwka jeżeli iskierka tylko znayduje się w tobie natury Człowieczey, tedy niecieszyc się z tego, ze masz nędzy twojey towarzysze ale ubolewac będziesz, tak nad twoją, jako przyiaciela twego nędzą: Co niegdys Wielkiemu Monarsze Perskiemu przydałosię, ten spoyrzawszy na Woysko swoje, w ktorym jedynaśćiekroc sto Tysięcy liczono Ludu, a wziowszy sobie to do reflexiey, ze po stuleciech z tak wielkiego mnostwa Ludzi, ani jeden człowiek w zyciu nie zostanie, zalem poruszony zapłakał. DrelPoc 15
  • - Zábili ná ten czás Rzymiánie żydow iedynaśćie kroć sto tysięcy. DrewsBrzozDystr 234
  • - Tegoż wieku Tytus zburzył Jerozolimę wygubiwszy Zydow iedynaście kroć sto tysięcy, a w Niewolę zabrawszy dziewięćdziesiąt y siedm tysięcy, Roku. - 72 ChmielAteny1755 I 208
  • - Zydów co dzień po 500. obieszano, że aż mieysca y Krzyżów nie stawało: Chrystus ieden tu zamordowany, a Zydostwa iedenaście kroć sto tysięcy tu stracono. ChmielAteny IV 493
  • - W tym zwycięstwie rachuią iedenaściekroć sto tysięcy w oblężeniu umarłych, dziewiećdziesiąt i siedm tysięcy w niewolą wziętych. BufKociełSpos 177
dwanaściekroć sto tysięcy
»1 200 000«
patrz: DWANAŚCIEKROĆ
  • - Oycowskie natenczas wlawszy na Jmęć błogosławieństwo, longitudinem annorum przy iako naypomyślnieyszych Successach życzę y proszę, aby primam memoriam miał colligatiey w domu mnie ulubionym Jmći Pana Krayczego Koronnego mego Mości, Pana y kochanego Brata, Summę Dwanaście kroć Sto Tysięcy, kontraktem matrimonialnym przez S. P. Xięcia Jmći Pana Woiewodę Ruskiego, S. P. Xiężnie Jey Mći Gryzeldzie z Zamoyścia zapisane, Jure naturali na S. P. Jmći Pana Kasztellana Krakowskiego, Dobrodzieia mego, spadłe [...]. KoniecJATestRak 404
trzynaściekroć sto tysięcy
»1 300 000«
patrz: TRZYNAŚCIEKROĆ
  • - Náliczyli tedy po kráinie trzynaśćie kroć sto tyśięcy mężow, godnych ku bojowi. MuthWier 36
szesnaściekroć sto tysięcy
»1 600 000«
patrz: SZESNAŚCIEKROĆ
  • - A zá Tyberiusá było ludźi w Rzymie szesnaśćie kroć sto tyśięcy/ dwie śćie dźiewięćdźieśiąt ieden. CezPiel 35
po siedmnaściekroć sto tysięcy
»1 700 000«
patrz: SIEDMNAŚCIEKROĆ
  • - XERXES Krol Perski/ chcąc woynę podnieść przećiw Greciey/ roskazawszy śćiągnąć się woyskom swym y wodą y lądem/ y obacżywszy iż práwie polá okrył lud żołnierski/ y po brzegách y po morzu ná gálerách/ pełno było ludu iego do boiu/ ktorego ná on cżás miał 1700000. to iest/ po śiedmnaśćie kroć sto tyśięcy: vćieszył się pogladáiąc ná one woyská: y przypisawszy to sobie/ że był szcżęśliwym cżłowiekiem/ máiąc ták śiłá ludu pod sobą/ wnet pocżął płákáć. BudnyBPow 106
dziesięćkroć tysięcy
»10 000«
patrz: DZIESIĘĆKROĆ
  • - [...] Co się zemną dźiáć będźie/ ktory niezlicżonem Czynił nieṕosłuszenstwá/ y Bogám zákonem Gárdźił? ieżeli zá grzech ieden ucżyniony Bog ták iak/ iákim ogniem/ gniewem rozżarzony Wydał bando ṕrzeklęctwá swego ná pierwszego Cżłowieká/ y ná wszytko potomstwo onego. Pod dźiesięć kroć tyśięcy ognie nániecone/ Y gniew Bożym zásłużył zá me pocżynione Grzechy: bom nie iednego/ zły/ wierutny zbrodźien Ogniá/ y gniewu Bogá zá me zbrodnie godźien. BesKuligHer 26
dziesięćkroć tysiąc tysięcy
»10 000 000«
patrz: DZIESIĘĆKROĆ
  • - SWięty/ wieczny/ y wszechmocny Boze ty Panie zástępow/ ciebie chwálą záránne gwiázdy/ tysiąc tysięcy/ co służą tobie/ á dźiesięc kroć tysiąc tysięcy/ ćo[!] stoią przed tobą/ wysłáwiáią ćię/ swięci Seráfinowie wołáią ieden do drugiego/ mowiąc Swięty/ Swięty/ Swięty/ Pan Zástępow pełna iest ziemia chwały twoiey. SandenKat 111
po stokroć sto tysięcy
»10 000 000«
patrz: STOKROĆ
  • - KIedy dań oddawali Serwiusowi/ Tullius obráchował ludźi ośmdźieśiąt tyśięcy y cztery tyśiące. A po śmierći onych trzech set Fabiuszow/ kiedy monstry czynili/ náleźli w sámym Rzymie ludźi po sto kroć sto tyśięcy y śiedm tyśięcy/ y trzy stá y ośmnaśćie person. CezPiel 35
półtorakroć sto tysiąc ,
półtorakroć sto tysięcy
»150 000«
patrz: PÓŁTORAKROĆ
  • - Teraz nie cztery, ale dziesięć dawszy poborów, że się pominie klęska szwedzka, utracilichmy[!] już raz Inflanty, a blizko tego, że i drugi raz, jako słychać, utraciliśmy nie tak mocą nieprzyjacielską, jako przez zdrajcę, za [...] mandacikami, przywilejkami, dekrecikami, Ukraina popiołem stoi, do półtorakroć sto tysięcy w niewolą wzięto dusz chrześcijańskich, sława precz, lekkie poważenie u wszystkich, a jakoby na ludzie sine duce et pastore, oczy nieprzyjacielskie z każdej strony otworzone, a przecię nie potrzeba nam o sobie radzić, niemasz przyczyny! SkryptSłuszCz II 259
  • - Teraz my Polacy z niskąd inąd pomocy nie máiąc; táką tylko/ iáka iest w Polszcze/ potęgą/ á co większa/ że ieszcze nie wszytką; (bo był Krol ieszcze z pospolitym ruszeniem nie nástąpił) nie wstręt tylko zámysłom iego/ ktorymi on iuż był wszytkich nas pożarł/ vczynilismy: ále y do tegosmy go z łáski Bożey z máłą bárdzo (á snadź v wszytkich Narodow niepodobną) szkodą w ludźiech swoich przypędźili; że stráćiwszy do pułtorukroć stá tyśięcy Woyská/ sam wprzod o pokoy prośić/ á záwárszy go/ tylko wedle stárych pakt/ pierwey niż násze Woysko z swoiey własney Ziemie (iáko to on/ że iego iest/ praetenduie) muśiał vstępowáć. PosWoł A2-A2v
  • - Żydzi wszyscy, iż od kilku lat są autorami wnoszenia złych pieniędzy do Korony [...], aby sumę złotych półtorakroć sto tysięcy dali na potrzebę R.P. AktaKrak II/1 35
  • - Ostatni punct zstrony Czerniewa tak się ma. Pan W. Rawski był v mnie kilka dni temu. Tractowalismy targowalismy, vt fit. Vltimarie po drugich rozmow[ach] declarowałem mu cathegorice et sub fide nubili od pułtorukroc stu tysięcy nie bendzie przedany. OpalKListy 206
  • - Nie Dzieża to tu, nie Prut, kędyście półtorą Kroć stem tysięcy bili cztery pod Cecorą. PotWoj1924 111
  • - Atoli półtorakroć sto tysięcy złożą, Choć się milionami w ojczyźnie wielmożą, Na tak główną potrzebę, gdzie i skarbów strata, Obroń Boże, i sami byliby u kata. PotWoj1924 51
  • - Ták tedy IERVZALEM spráwowáne było od dwudźiestu y iednego Krolow, y Krolowey Atháliey przez lat 466. Mieśięcy 6. y ták się roszerzyło, że w okopách było ná stay 150. ktore mil 6. Wynoszą. Ludźi w nich mięszkáło około pułtoru kroć stá tyśięcy. AdrJeruz 5
  • - Skuteczną niechay Summę Sprawią Do ukontentowania ze dotąd trzymali Pułtorakroć sto tysiąc aby wyliczali oraz trzydziesci grzywien Pruskich, dziesięciny [...]. DrobOpow 82
  • - Ale trudno było naszym tego Szatana zwyciężyć, bo mu znowu z pułtorakroć sto tysięcy z pod Zbaraża Kozaków z Tatarami przybyło, y lubo iuz był troche nos na kwinte spuscił, iednak znowu na zaiutrz z Hanem nasze obstąpiwszy nie dobite Woysko, potężnie nacierał. HistBun 14
  • - Listy z miast spiskich tak do j.k.m., jako i do ichmpp. hetmanów przyszły, od ludzi gwardiej j.k.m. oraz i kopije uniwersałów cesarza jm. do tychże miast wydane, aby półtorakroć sto tys. ryńskich i zboża różnego pro necessitatibus belli primis diebus maii wyliczyli i one wydali [...]. SarPam 119
  • - Záledwie Boemond usłyszał nowiny tákie, gdy obaczy wielkie tłumy, z prochu, y kurzáwy z lewey strony powstáiące po gorách, usłyszy oraz przeraźliwe krzyki y głosy, ktore to niezliczone mnostwo pogan, wraz ná zátrwożenie Chrześćian, w tákowym podchwyceniu wydawáło; á nátychmiast Soliman podemknąwszy się ná czele ludu swego, w pułtorukroć sto tyśięcy iázdy, gdy się drudzy tym czásem ná gorách zástánowili: spuśćił się w doline chcąc gwałtownie nátrzeć ná Woysko; ktore iuż rozumiał w poł stráchem y zámieszániem zwoiowáne. MaimUstHist 38
  • - Król zaś nasz był w szarym kontuszu grodetorowym, siedział na płowym koniu, którego zwano Pałłasz. Król był przepasany złotym łańcuchem i rozkazał, aby od najmniejszego żołnierza polskiego autoramentu każdy był przepasany powrósłem słomianym, a to dla dystynkcyji naszych od Tatarów sulingierowskich (który to Sulingiera podczas okazyji tej z półtora kroć sto tysięcy ordy tylko otarł się o skrzydło nasze prawe i żadnej nie wypuściwszy strzały poszedł precz i odstąpił Turków, czym nie mało nam do wiktoryji dopomógł), żeby Niemcy naszych nie strzelali, zamiast Tatarów, którzy takowego stroju zażywają jako i my. DyakDiar 60
  • - Kiedy ręce zdrowe do pisánia regestrow, y papier iest, záwsze się wyráchuie Podskarbi, á mowię, wiecey y przeráchuie, bo mu pułtorakroć stotyśięcy, álbo więcey zostánie Rzeczpospolita winna. RadzKwest 144
  • - Sam przyznawał cudowną w tey sprawie Opatrzność Boską. Albowiem około pułtorakroć sto tysięcy wydawszy na murowanie, znacznie pomnożoną summę znalazł: y do tego przyszedł stanu, że na murowanie drugiego Klasztoru w Wiszni, połowy nie żałował nakładu. KleczKal LXXII
  • - Coż mowić o Rycerstwie, ktorego mało na Połtorakroć sto tysięcy gotowych zawsze wsieść na koń liczyć się może. SienSpos 9
dwadzieściakroć sto tysięcy
»2 000 000«
patrz: DWADZIEŚCIAKROĆ
  • - Co tydźień práwie przychodzą Awizy o szkodách wielkich/ co nászy Kupcy ponoszą od morskich Rozboynikow z Bárbáryey/ w ktorych ręku zostały niedawno trzy Okręty bogáto bárdzo náłádowáne/ y ná dwádźieściákroć sto tyśięcy talerow szácowáne [...]. MerkPol 91
dwakroć sto tysięcy
»200 000«
patrz: DWAKROĆ
  • - A teraz kupcy wszelácy/ Włoszy/ Niemcy/ Szoći/ ále y Zydowie náwet/ pod płásczykiem práwá mieyskiégo/ zá kopę dostánégo/ więtszéy praerogatiui bydź chcą/ niż stan szláchetcki: y ten náwet co ośiádłośći nie ma/ do[!] stá do dwu kroć stá tyśięcy towárów przywieźie y wywieźie/ nic nie dawszy/ áni przyśięgi nie czyniwszy. CikSSpraw 10
  • - Sumá wszytkich byłá głow Helweckich dwákroć sto sześćdźieśiąt y trzy tyśiące/ Tulingow tyśięcy trzydźieśći sześć/ Látobrygow czternaśćie/ Raurakow dwádźieśćia trzy/ Boiow trzydźieśći dwá/ z tych do potrzeby/ ná tyśięcy dźiewięćdźieśiat y dwá. CezWargFranc 18
  • - [...] a cokolwiek się z retent wszelakich i z kwart nowych, także inszych podatków tam moskiewskich zbierze (w czym super quotam pilne oko mieć trzeba), po odesłaniu do Lwowa dwóch kroć sta tysięcy zł, gdyż jedno telko sumy z retent tam dezyderowano, aby ostatek do Bydgoszczy nieodwłocznie odesłano było, pilnie a skutecznie staranie uczynić mają; a jeźliby staranie ich skutku nie brało, protestować się mają. AktaPozn I/1 436
  • - Prosiemy przy tym o to, abyś W. K. M., p. n. m., jm. p. podskarbiemu koronnemu z tych piniędzy, które do rąk jm. pod sejm i po sejmie są oddane, tudzież też z retent, które do Radomia zniesione będą, po oddaniu dwukroć sta tysięcy zł do Lwowa (gdyż jedno tylko sumy z tych retent tam dezyderowano) ostatek tychże retent wedle namowy sejmowy do Bydgoszczy zupełnie i nieodwłocznie odesłać rozkazać raczył, żebyśmy za tym odprawienia skuteczny i zupełny zapłaty wojska smoleńskiego pewni być mogli; [...]. AktaPozn I/1 438
  • - Tárquiniusz Priscus dał ie zbudowáć: á rozprzestrzenić Cesarz Octauianus/ Tráiánus y Helio Gabalus. mogło sie śieść ná tych tám mieyscách wyniosłych ludźi dwákroć sto tyśięcy y sześćdźieśiąt tyśięcy. CezPiel 12v
  • - W pieniądzach zaś Dwakroć Sto tysięcy złotych polskich na Rokach abo leżęniu Xiąg Ziemskich Bełzskich, a in deffectu tego oboyga w Grodzie Bełzskim u Xiag Grodzkich w Poniedziałek po Sw. Janie Chrzcicielu blisko przyszłym w Roku teraz nastempuiącym 1643 przypadających. InterZamKoniec 359
  • - Owá po klęsce od Attile wziętey/ ták śię Włoska Ziemiá zbudowáłá/ że teraz y Cesarz Turecki/ by ze dwiemá kroć stęm tyśiecy ludźi przyćiągnął/ miałby co czynić/ niżby ktorego Miástá dobył. GórnDroga Fij
  • - Iák ieno Grecki Białograd opánowáł/ záráz śię námyślił y przedśięwźiął/ iákby Záćiąg uczynił przećiwko słáwnemu miástu/ y cáley wyspie Rhodis/ á ták sam w własney osobie/ ná początku Czerwcá 1523. Roku w drogę śię puśćił/ z czteremá set Okrętow/ y zdwákroć set tyśięcy Turkow/ wioząć[!] zsobą wielkie mnostwo potężnych Kánonow y wielkich dźiał/ żeby temi ná ostátek Bászty/ Wáły/ Mury zfortycámi obaláć mogł. FurUważ E2v-E3
  • - Na tym tedy stanęło, aby ci kupcy, co mieli dać dwakroć sto i trzydzieści tysięcy, dali spełna trzykroć, materyj zaś, sukien i różnych fantów wziąć u miasta za kilkadziesiąt tysięcy; ostatek na zastaw dostawać. SobJListy 43
  • - Trzeći Diarbekier, álbo Mesopotamiey. Ma Intraty doroczney Million dwákroć Sto Tyśięcy/ Sześćset/ Sześćdźieśiąt áspr. y dźiewiętnaśćie Sandźiakow pod posłuszeństwem swoim/ y drugich pięć/ co Turcy zowią Hukinmet, to iest/ wolnych Pánow. RicWielJMon 63
  • - NA Summę Elbląską dwoch częśći na Koronę Naszę przypadaiących, dwoch kroć statyśięcy talerow, pozwalamy zgodnie, na teraźnieyszym Seymie, na Roku od koła Młyńskiego wodnego, przy Miastach głownych, y Przedmieśćiach, na Rzekach Wielkich po talerow bitych dwa, similiter od koł w Rudach, Foluszach, Papierniach, Tartakach, od koł zaś wietrznych, Wołowych, Konnych, na rzekach małych, y Stawach będących Młynow, po taleru bitym iednym, tak z Dobr Nászych Krolewskich, Duchownych, iako też Ziemskich, do ktorego Podatku wybierania, na Seymikach Relacyinych ieden Lustrator z każdego Woiewodztwa, y Powiatu, bené possessionatus ma być obrany [...]. KonstLub 99
  • - Przy szturmie ośm tysięcy Moskwy poległo, pod czas oblezenia głodem, powietrzem, y inszemi niewczasami dwa kroć sto tysięcy gardło dało. KołTron 157
  • - Niszczą Polskę częste do Węgier ekspedycyje, tego samego roku więcej tam niż 20 milijonów złp wywieziono (co jakie by na odzyskanie Kurlandyi za taką sumę wojsko być mogło), bo pisarze węgierscy niektórym ziomkom naszym pokazali, że tego roku więcej niż dwakroć 100 000 beczek do Polski wina wyszło, a bodaj która beczka była, za którą by tylko 100 złp dano. DobraDuchRzecz 77
  • - Przeto Krol AUGUST musiał się retyrować do Grodna, dawszy ordynans aby Jego stołowe srebro y kassę Woyskową do Herbu Miasta Pruskiego przez AUGUSTOW zaprowadzono dla większego bespieczeństwa; Ale na nieszczęscie trafiło się, iż Szwedzi to wszytko zabrali i przez to wielką zdobycz dostali z oprocz dwuch kroc sto tysięcy Talarow gotowych piniędzy. SeyHist 105
  • - Trąb ná 2. kroć sto tysięcy: Szát dla Lewitow 2 kroć sto tysięcy: Instrumentow Muzycznych do spiewánia y gránia Hymnow z wybornego złotá cztery kroć sto tysięcy. ChmielAteny II 555
  • - Naysławnieyszá świezszych wiekow Wiktoryá z Turkow pod Widniem Roku 1683. zá Leopoldá I. Cesarza Rzymskiego, y Machometa czyli Mechmeta Tureckiego, ktory sfomentowány od Rebellizántow Węgierskich, necdum completo pacis termino, z Chrześcianámi, Wezyrá we dwu kroć sto tysięcy Woyska wysłał do Węgier, ktorzy wiele spustoszywszy, niewolniká nabráwszy, Wideń ściśle oblegli, ale go musieli odstąpić, wielką zdobycz, Dźiała y trupow mnostwo pod Widniem zostawiwszy, położonych od skonfederowanych nátę Swiętą Woynę IANA III. SOBIESKIEGO Krola Polskiego, ELEKTOROW Sáskich, y Bawárskich, Xiąźęcia Lotaryngii. etc. ChmielAteny II 736
  • - Czasu tedy nie tracąc, byłem tu w dwóch cekauzach przednich, mieskim i cysarskim. [...] W drugim zaś dział 1800, moździerzy ze 40, a broni na dwakroć sto tysięcy a parte tyloż już na wojsko rozdanej, a parte rozebranej, z których łoże, zamki, rury, antaby i inne insygnia wojenne różne czynią ozdoby, niewypowiedzianie piękne i pięknie ułożone. RadziwHDiar 163
  • - Ludne to było za Demetryusza Rządcy Miasto, kiedy samych tylko Gospodarzow miało Dwakroć sto Dziesięć tysięcy Cudzoziemcow, Zon, Dzieci, Poddanych nierachuiąc. ChmielAteny1755 I 409
  • - ARVERNI Obywatele Prowincyi Lugduneńskiey we Francyi, od ktorych Prowincyiá Avernia[!] nad rzeką Lygeris. Oni dwa kroc, drugi raz czterykroc sto tysięcy Woyska mieli za Iuliusza Cesarza, mowi Strabo Author. ChmielAteny IV 621 [126]
  • - We dwu kroć sto tyśięcy Zołnierza stawa przećiw Turkom, pomknąwszy zwyćięstwo do Prowincyi Amazyi, która śię składa z dawnego Pontu, Kappadocyi i Armenii. GazWil 1766 24 8 nlb
  • - Nie mniey dziwna zaraza w Affryce. w mieście Karthaginie zawzięła się, i w Prowincyi samey nazwaney Numidya, ośmkroć sto tysięcy ludzi zmarłych rachowano, w drugiey części Affryki, która nad morzem leży, dwakroć sto tysięcy, także w mieście Utyka trzydzieści tysięcy padło żołnierzy na obronę tamecznego miasta posłanych. KryszStat 224
  • - Około zaś Karthaginy, y Utyki dwakroć sto tysięcy ludzi zgubiła ta zaraza. BohJProg II 179
  • - Owoż tedy tenże sam W. Wezyr, który uroczyście obiecał był prowadzić Króla Szwedzkiego do Moskwy z dwómakroć sto tysięcy ludzi, śmiał Królowi proponować, aby zezwolił na wydanie Mazeppy na ofiarę Carowi. MigSzybHist 61
  • - Uważaiąc naywiększą moc tego pociągnienia, która pochodzi od Venusa, musiałoby się przeciągnąć milion dwakroć sto sześćdziesiąt tysięcy lat, niżeliby Venus na sto ośmdziesiąt stopniow ku drodze swego biegu potrafił skręcić położenie drogi słońca. BuffonStaszicEp 33
po dwakroć sto tysięcy
»200 000«
patrz: DWAKROĆ
  • - Záś towárow Zamorskich/ korzenia/ sukien/ napoiow/ ktoż tákże oszácowáć może? sámey soli Zamorskiey po dwákroć sto tyśięcy Lásztow/ ktorą wszystkie Páństwá Koronne/ Kśięstwá Pruskie/ Mázowieckie/ Wielką Polskę/ Podlásze nápełniáią. TrakRyc B3
  • - W samey Piskarii liczono Chrześcian po dwakroć sto tysięcy, po sto 30 tysięcy. ChmielAteny1755 I 1014
dwakroć tysięcy
»200 000«
patrz: DWAKROĆ
  • - Woiewodztwo Kijowskie ma kilkanascie Starostw, z ktorych są iedne znacznie intratne, po trzy kroc, Dwa kroc Tysięcy, inne po sto Tysięcy intraty importuią. OrłowDef 167
trzystakroć sto tysięcy
»30 000 000«
patrz: TRZYSTAKROĆ
  • - Zápewne powiedáią że się znáyduie trzystá kroć sto tyśięcy Czerwonych Złotych w Budźie, kędyś zákopánych, przeto inquizycyą wielką czynili, aby ich znaleść, tym czásem Xiąże Lotáryńskie kazał Turkom Niewolnikom zrownáć Approsze y robić koło fortyficacyey Miastá. KrakRelBuda 2 nlb
po trzykroć sto tysięcy
»300 000«
patrz: TRZYKROĆ
  • - Przez co, proszę, Ukraina opłakana stała się, której więcej niż po trzy kroć sto tysięcy narodu naszego, braciej naszej, Tatarzyn nahajkami siekąc, w niewolę wieczną i do Turek i do Tatar zagnali, jedno przez króle narodu cudzoziemskiego, a nieżyczliwego? DecPerorCz III 67
  • - Miał ná tey wypráwie (iáko pisze Fernandus Mendes) po trzykroć sto tyśięcy ludźi. BotŁęczRel I 178
  • - [...] więcey niż po trzy kroć sto tysięcy w Samey stolicy przysięgało. MasDiar 52v
  • - zá Augustá kiedy popisowano nálázło sie ludźi po trzy kroć sto tyśięcy/ trzydźieśći tyśięcy/ y tyśiąc trzydźieśći śiedm. CezPiel 35
  • - Cżytamy też y o prostych chłopách/ ktorzy nie náucżyli się tylko z pługiem/ á z motyką robić/ do żadnych woien ćwicżeni nie byli/ kiedy się w roku 1525. przećiwko pánom swoim zbuntowáli/ chcąc się wyłámáć z mocy ich/ y pány swoie chćieli wygubić/ ktorych się zebráło więcey niż potrzykroć stotyśięcy/ Zamki/ Klasztory/ Miástá palili y plundrowáli/ Pány swe mordowáli. CzyżAlf 50
  • - Nicastro Miásto piękne tyśiąc Domow/ wszytko pod źiemię wpádło/ w ktorym zginęło 3000. osob/ z Xiążęćiem Cástyligiońskim/ ktore było tám Pánem/ y miáło przy sobie po trzykroć Stotyśięcy grzywien/ ták w kleynotách/ iáko y we srebrze/ ktore też w źiemię przepádły. RelTrzes 3 nlb
  • - Widząc tego hultáiá ku wszytkiego skáźie/ Y głowy swey ruinie/ ták zuchwalonego/ Wpierzu y tey potędze/ że policzonego Z hordą Woyská/ po trzy kroć miał tu sto tyśięcy; Oprocz chłopstwá/ y owych howádow co więcy/ Cięszko rospieráiących wpuł tám pogrzebiony Oboz nász pod Zbárázem/ á zaś z drugiey strony Bylo to przed oczęmá/ ieźliby y tęmu Ná co się iuż zániosło Woysku tu drugięmu Przyszło do oblężenia/ áni mieyscá/ áni Podobieństwá żadnego/ kiedy tám Hetmáni/ Tu Krol wszytek zámkniony z pierwszymi Wodzámi/ Do obrony niebyło. TwarSWoj 80
  • - Choćiaż Moskwy przećiwko nam/ po dwá i po trzykroć sto tyśięcy stawáło do boiu/ ktorych pracaby byłá witáć/ a coż gromić. PisMów II 74
trzykroć tysięcy
»300 000«
patrz: TRZYKROĆ
  • - Woiewodztwo Kijowskie ma kilkanascie Starostw, z ktorych są iedne znacznie intratne, po trzy kroc, Dwa kroc Tysięcy, inne po sto Tysięcy intraty importuią. OrłowDef 167
trzykroć sto tysięcy
»300 000«
patrz: TRZYKROĆ
  • - Sumá wszytkich byłá głow Helweckich dwákroć sto sześćdźieśiąt y trzy tyśiące/ Tulingow tyśięcy trzydźieśći sześć/ Látobrygow czternaśćie/ Raurakow dwádźieśćia trzy/ Boiow trzydźieśći dwá/ z tych do potrzeby/ ná tyśięcy dźiewięćdźieśiat y dwá. Sumá wszytkich do trzykroć sto sześćidźieśiąt osmi tyśięcy/ tych ktorzy sie do domu wroćili/ gdy kazał Cezár ráchowáć/ ználeźiono tylko sto tyśięcy y dźieśięć. CezWargFranc 18
  • - [...] w Rzymie pod czás było/ cżłeká pospolitego [...] więcey niż trzy kroć sto dwádźieśćiá tyśięcy. WargRzym 22-23
  • - GDym mowi Oćiec Gábryel w klasztorze Ierozolimskim Roku Pań: 1516. mieszkał/ ruszył sie/ z trzemá kroć sto tyśięcy ludu Selim pierwszy Cárz[!] Turecki z Konstántynopolá/ przećiwko Sułtanowi Eipskiemu/ ktory nieczekáiąc go w Káirze/ wyćiągnął też z woyskiem swym nie máłym. BreyWargPereg 60
  • - Dáleko przed nim/ bo iescze zá Wespázyaná Cesárza/ ktoremu też kśięgi swoie dedykował Plinius żył/ y dobrze te Pirámidy deklárował/ dwunastu nádto Autorow zacnych/ co o nich pisali/ iáko spomina czytał/ á przećię o mieszkániu iakim w nich zmianki żadney nie uczynił/ chybá o nawiększey/ co ią trzy kroć sto y sześćdźieśiąt tyśięcy ludźi/ przez dwádźieśćiá lat robiło mowi/ że ma we wnątrz studnią łokći ośmdźieśiąt sześć głęboka[!]/ do ktorey rzykę przywiedźiono. BreyWargPereg 63-64
  • - Siedm lat przed woyną Cártháginską/ gdy byli Consulámi L. Aurelius/ y S. Iulius/ było śiedm set y dwádźieśćiá libr złotá/ á srebrá dźiewięćkroć sto tyśięcy y dwá tyśiącá libr. á oprocz tego było iescze co z tym nie ráchowano trzykroć sto tyśięcy śiedmdźieśiąt y pięć tyśięcy. CezPiel 24v
  • - Y przeto gdy źiemię mierzáią/ tedy w okrąg onę ráchuią ná trzykroć sto tyśięcy y pięć set łokći/ tedy semidiameter oney będźie (to iest w połowicy miąższość iey) ná pięć tyśięcy łokći. SykstCiepl 23
  • - Summa Summarum, Trzykroć sto Tyśięcy/ Czterydźieśći tyśięcy dźiewięćdźieśiąty pięć set. ZrzenNowiny B3v
  • - Przykładał drew do niego [ognia] Poseł naszej miłej Moskwy, który trzykroć sto tysięcy we złocie dawał Wezérowi, jako Aman niegdy na Żydy Asswerowi, chcąc ich ścigać potém na pogłowiu Litewskim i Polskim. BirkZbarKoniec 234
  • - Co piąty rok Pospolstwo iáwnie lustrowano A trzykroć sto tyśięcy mieszcżan naydowano. AniołRzym B2v
  • - Y dostáłá śię połowicá dźiału/ tym co wychodźili ná wojnę: licżbá Owiec/ trzy kroć sto tyśięcy/ y trzydźieśći tyśięcy/ y śiedm tyśięcy/ y pięć set. BG Lb 31, 36
  • - 2. Uroda y gładkosc asz cum excesu. Upewniam ze się Mezowi podobac musi. 3. Posagu trzy kroc sto tysiecy nieomylnych bo zapisanych, gdy tylko dwai bracia superstites. OpalKListy 463-464
  • - Czym záiuszony Chmielnicki/ we trzykroć stotyśięcy/ z wielkimi do tego Tátárow Pułkámi ná pośiłek swoim przyćiągnął. PastRel A3v
  • - Do tego wylicżáiąc co się z nimi dźiało w ták gwałtownym ráźie (ná żądánie Krolewskie) káżdego dniá przez nabiegi nieprzyiaćielskie/ y ćięszką niewolą w obleżeniu/ co iż w długąby poszło/ y szcżupła kártá tegoby nieokryśliłá/ plác komu innemu do tego opisania dáię/ to tylko pámięci zostáwuiąc/ iż ći walecżni mężowie niemáiąc więcey nád dźieśięć tyśięcy woyská/ przez śiedm niedźiel trzech kroć stu tyśięcy Kozakow/ y Tátárow stu tyśięcom obleżenie wytrzymáli: lubo nieprzyiaćiel niektorych dni/ po dwánaśćiekroć do szturmu/ á niektorych też y po piętnaśćie rázy przypuszcżał/ oni záwsze mężnie/ y nád podobieństwo odważnie zrażáli ten gwałt. PastRel C4v
  • - Oycom Theátynom/ trzy kroć sto tyśięcy złotych Polskich ná murowánie Kośćiołá. MerkPol 254
  • - [...] za Karakaszem stanął [...] We trzechkroć stu Tysięcy Husseim zyczliwy Kiedy mu sie krwie Polskiey iako w mowie swoi Przysiągł wczora Karakasz: toczyc nie okroi A tym czasem, niezmiernie smieie się w zanadrze Ze Karakasz w godzinę, pewnie nogi zadrze [...]. PotWoj 135
  • - Te trzykroć sto tysięcy, dla Boga, niech będą, boby było bardzo źle. SobJListy 44
  • - [...] dla czego Król z konia niezsiadaiąc z Konsyliarzami seymuie, co mieli w takim razie czynić, ze Chmielnicki tak strasznie tryumfuie maiąc na trzykroć sto tysięcy Woyska z Tatarami. HistBun 14
  • - Ia ich rachuię procz Tatarow na trzykroć sto tyśięcy, drudzy samych Namiotow rachuią na trzykroć sto tyśięcy, y biorą proporcyą trzech do iednego Namiotu; [...] o by to wyniosło niesłychaną liczbę. JanIIIMar 2 nlb
  • - Niech dla mnie w Miescie nie bawią się dłuzy Ci co się roznic maią na osady Tobie zaś niechay wszytko to iuz słuzy Co Kalphurnia zniosła pod twe składy Iak to stroy, perły, kleynoty y guzy I ktore pragniesz od nas miec zakłady A mnie do płacy Woysku, proszę ó to Zebym się ziscił wszytko wyday złoto Ktore był Caezar na woynę zgromádził A do ciebie ie po smierci zabrano Tak będę z ludzmi o obronie rádził Bylemi trzykroc sto tysięcy dano Czerwonych złotych; anibym w tym zdrádził Gdyby ze Skarbu pożyczyc mi chciáno Ostatka, za twą rękoymią ieśli ty Nie wygodzisz mi przez twe depozyty. ChrośKon 73
  • - Zá Probusa Cesarza, w iedney okázyi padło Niemcow 3. kroć sto tysięcy: Zá Aureliána Cesarza, Barbarow poległo pięć kroć sto tysięcy, według Historykow. ChmielAteny1755 I 991
  • - Murzynská Krolowa Kandaces, zbroynych Ludzi miała 150. tysięcy. Krolowa iedna Amazonek przeciw Wielkiemu Alexandrowi według Iustyna, wyprowádziła Białychgłow 3. kroć sto tysięcy. ChmielAteny1755 I 993
  • - Inflanty odebrali Krzyżakom; ztrzech kroć sto tysięcy woyska Moskiewskiego, ktorym Car opanował Litewskie kraie, iednę część woyska z Radziwiłem y Chotkiewiczem Hetmanami znieśli: druga ze wstydem za granicę uszła, zostawuiąc przy Polakach zwycięstwo, około Roku Tysiącnego[!] Pięćsetnego Sześćdziesiątego Czwartego. MajTrwałość 48
  • - od dni ośmiu poszedł z trzema kroć sto tysięcy iazdy na spotkanie króla Babilońskiego, któremu nie dawno uwiozł siestrzenicę, piekną królewnę Aldeę. VoltKról 132
półczwataroć sto tysięcy
»350 000«
patrz: PÓŁCZWARTAKROĆ
  • - [...] y owszem tey niedzieli byli zesmy mieli Vciekac, Zwieczora Pontus będąc na czci VKniazia Dymitra Suyskie[g]o biorąc pieniądze, bo tego dnia dawano im pułczwartakroc Stotysięcy złotych wspominał to gdym był na Wolnierzu zCarolusowami wzięty dałmi był Hetman Szube Rysią [...]. ŻółkPocz 24-25
  • - Generałowa artylerii lit. Sapieżyna, pozostała wdowa, niepowiedzianym lamentem po mężu swoim tak wszystkich zjednała dla siebie, ile piękna i młoda wdowa, kompasją, że łatwo się z nią Wielopolscy, za kooperacją Lipskiego kardynała, biskupa krakowskiego, zgodzili. To jest za półczwartakroć sto tysięcy, które ona, mając po wojewodzie podlaskim z Akwizgranu przywiezione sumy, łatwo wypłaciła i jeszcze miasto Kock w województwie lubelskim dla dzieci swoich dziedzictwem otrzymała. MatDiar 136
po czterdzieścikroć tysięcy
»40 000 razy«
patrz: CZTERDZIEŚCIKROĆ
  • - Po czterdzieśći kroć tyśięcy, niechay ćię błogosłáwią Pánno y Mátko Przechwalebná Márya wszystkie Swięte niebieskie Mocy, z ktoremi, etc. iáko wyżey. KoronBractw A7v
po czterykroć sto tysięcy
»400 000«
patrz: CZTERYKROĆ, CZTERYKROĆ, CZTYRYKROĆ
  • - Tenże to Osman/ ktory po cztery kroć sto tyśięcy ludźi do boiu gotowego/ wyprowádźił był pod Choćim? BirkOboz 46
czterykroć sto tysięcy
»400 000«
patrz: CZTERYKROĆ, CZTERYKROĆ, CZTYRYKROĆ
  • - Nászy do iednego wszyscy żywi/ z ták okrutney woyny (bo czterykroć sto y trzydźieśći tyśięcy Niemcow było) z trochą rannych do obozu sie wroćili. CezWargFranc 80
  • - Wysłuchawszy mszy u ojców jezuitów, kościół i kolegium dosyć budowne oglądawszy, jechaliśmy do Zalewicz, mil dwie od Bruny, i tam byliśmy na śniadaniu u pana Wolkiesztejna, którego to była majętność, świeżo nabyta od Karła Żerotina za cztérykroć sto tysięcy talerów, jako sam powiadał. PacOb 20
  • - Pieniędzy wszystkich, jako mi Pan Szumowski pisał, niemasz czterech kroć stu tysięcy spełna, z nich i donatiwa i czwierć na nowe być miała; teraz niewiem jako niemi disponować i jako żołnierzów legować, którzy obietnice W. K. Mści i Rzptéj pilnie się trzymają i domagają? KoniecSListy 127
  • - Isz Jego Mść Pan Starosta Kałuski przychylaiąc się we wszytkim do Woley y Scriptu wyżey mianowanego przes Św. pamięci J. M. Panią Matkę swoię podpisanego, postempuie y obiecuie Posagu J. M. Pannie Siestrze swey w gotowych pieniądzach Czterykroć Sto tysięcy złot. polskich, a zossobna w Wyprawie, to iest: we Złocie, Srebrze, Perłach y Kleynotach drugich Sto tysięcy złotych: ktory to Posag tak płacony będzie. InterZamKoniec 359
  • - Jesli masz stawic Fortece Realną wielką [...] gdy pieniądzmi zechce sypać Sześćiąkroć a namniey cztermakroć sto tysięcy brząknąć potrzeba. NarArch 37
  • - Niesiemyc o Cesarzu krwie naszey ostatki Podłey krwie: ale przecię z niey twa miłosc moze Vwazyc: co za Męzow mnozy Zaporoze Czterom kroc stu Tysięcy: Cztery sta nas: Cztery Dni się męznie broniło: poznasz z-naszey Cery Zec nas brzuch wydał, bo ten choc to masz trzy Swiaty mocnieysze ma nizli ty szturmy a Armaty PotWoj 65-66
  • - Jeśliby tedy i tego nie można wytargować, niechżeby dali ostatnim słowem czterykroć sto tysięcy w polskich i wołyńskich, a sto w ukraińskich majętnościach, plac w Warszawie, i co byś Wć sama jeszcze do tego rozumiała, jako wiadomsza. SobJListy 156
  • - Stanęło tedy na sumie czterechkroć sto tysięcy i pięćdziesiąt tysięcy, a to takim sposobem: W pięciudziesiąt tysięcy dali nam pewne wsi, pół mili tylko od Złoczowa, dziedzictwem. We czterechkroć sto tysięcy puszczają nam trzydzieści tysięcy intraty, tj. po półósma złotego od sta jako kościelne idą interesa. SobJListy 171
  • - Po którym odjeździe non cessat jm. staraniem swoim usilnym prowadzić do efektu tej ugody, choć dnia wczorajszego reflexiones nad nią miane videbantur repugnasse temu, gdyż też w wydanych punktach a nunciatura ad manus jm. ks. biskupa wileńskiego, w której arbitrio pro moderatione szkód swoich się submisit i summa tak wielka reducta do czterechkroć sto tys., lubo sam jm. ks. biskup sześćkroć sto tys. potrzebował i mandatu odstąpienie a parte, jeżeli rzeczona summa realiter et positive wyliczona będzie [...]. SarPam 290
  • - Zostáwiwszy w skárbie Czterykroć sto Tyśięcy Talerow, Sto Tyśięcy Czerwonych złotych. CzerDwór B2
  • - Pod czas woyny ktorą Iuliusz Cezar miał z Alexandryiczykámi, pożar ogniowy spalił wielką część, y w peł obroćił, tey Biblioteki założoney ná Bruchium, y w ktorey się czterykroć sto tyśięcy Xiąg ieszcze znaydowáło. RolJabłJADziej 98
  • - AEgydius Fletcher Poseł Angielski pisze, że demptis omnibus expensis, Skarb Imperátorski odbierá corocznie Million, czery[!] kroć sto trzydźieści tysięcy Rublow, P. Niderndorff świadczy, że ma Prowentow rocznych tameczny Imperátor więcey niż 10. millionow w złocie. ChmielAteny II 427[427a]
  • - W Hiszpańskim Národzie, Alfons Kastelli Krol, nie tylko Iabłko złote Krolestwa, lecz y SFERĘ piastował w ręku, Berłem y Cyrklem gloriosissimus; Astronomiczną Scyencyę aby droższą uczynił Swiatu, osłodził złotem, to iest na restauracyą y perfekcyowanie tey Nauki: Cztery kroć sto tysięcy wysypał Czerwonych Złotych. ChmielAteny1755 I 172
  • - PLICHTA. Słyszę, żeś ciekawy Ktom iest?... i żeś zwyciężył, zkąd mi pewność taka, Masz przed sobą starego Zołnierza Polaka, A więc takie zwycięstwo, nie iest mu rzecz nowa, Musi wam bydź wiadoma sławna Woyna owa, Chodkiewicza z Turkami, gdzie siła Osmana, Do czterech kroć sto tysięcy była rachowana, Trzydzieści pięć tysięcy Naszych się liczyło, I tyleż Zaporowców może z nami było; Jednak Polak zwycięzcą był tey mnostwa dziczy, Gdy Hetman dobył szabli, krzyknął ta ich zliczy. WybicPolka 18
  • - I tak dzisiay cała Ordynacya Zamoyska czyni intraty około czterechkroć sto tysięcy Złotych Polskich Zamoyski z czterech kroć stu tysiącami dochodu w Polszcze, będzie zawsze dobrze się maiącym Szlachcicem, ale nie groźnym Panem. StaszicPrzestrogi 116
  • - Naybarziey przestraszone były Pánny Bogu poświęcone, ktore opuśćiwszy wszystko w Klasztorze, ledwo same umknęły do domow Rodzicow swoich; á tymczasem te piekielne furye nie przerwanie przez trzy dni wszystkie Kośćioły y Klasztory złupiły, zrabowały y spustoszyły, z ták wielką szkodą, że w samym Káthedralnym Kośćiele rachowano szkody naymniey ná cztyrykroć sto tyśięcy czerwonych złotych: á coż mowić o inszych Kośćiołach y Klasztorach. PoszakHist 65
po piącikroć
»5 razy«
patrz: PIĄCIKROĆ
  • - Zaczym gdy byli rozjęci, ten do Dawid przy inkwizycyej sądowej z osobna zeznał, że tak było, że mię prosił po czterze albo po piącikroć [...]. RegZłocz 139-140
pięćkroć sto tysiąc ,
pięćkroć sto tysięcy
»500 000«
patrz: PIĘĆKROĆ
  • - Tego roku sejm był w Piotrkowie i na nim barzo wiele konstytucyj uczyniono, miedzy którymi i ona była, żeby król mógł wziąć na dobra stołu swego pięć kroć sto tysięcy złotych. GórnDzieje 233
  • - Piąta egzorbitancya: Aby podług konstytucyi dobra KJMci, w piąci kroć sta tysięcy fl. zastawione, gdyż na nie pobór był naznaczony, a połowica z intraty tych dóbr miała być obracana in usum aerarii publici, były wykupione, a wedle preskryptu konstytucyi u JMci pana podskarbiego tego rekwirować, gdyż to prawo nań włożyło. DyskRokCz II 430
  • - Wszytká tá śćiáná iákoby pięćkroć sto tyśięcy ma krokow. CezWargFranc 101
  • - Turczyn się z wiosny ruszył z Cárogrodá/ Y przeszedł Dunay nie byłá przeszkodá. Pięć kroć sto tyśiąc/ miał woyská swoiego/ A nád sto tyśiąc nie było nászego. PaszkMrChor A2v
  • - Pátrzyli ná to inszy Krolowie/ iáko sie z námi będźie toczyło/ groźili piąćią kroć sto tyśięcy/ á ia powiádam: by wszytki swoie źiemie zebrał ná kupę/ nie może mieć dwukroć sto tyśięcy więcey Turczyn/ sed quos homines, wszytko nędze/ więźnie/ chłopy z rol [...]. ZbigAdw A4
  • - Nim Attilá Hunnow Krol wyszedszy od Węgier z piąćią kroć stem tyśięcy Zołnierstwá/ wszytkie práwie Zachodnie Páństwá popustoszył/ Roku 152. Kometá był widźiány. StryjRes Bv
  • - Znowu potym w lat 65 gdy Zydźi rebellizowáli, y ná tymże mieyscu Kośćioł restáurowáć chćieli: AElius Adriánus Cesarz pięć kroć sto tyśięcy y Ośmdźieśiąt tyśięcy ich iednego dniá pozábiiał y ostátek w Hierozolymie budynkow zepsował. AdrJeruz 61
  • - [...] do tey toni/ Ze się więc Halibasza ze wstydem pokłoni Krolowi Francuskiemu na okup daiący za koszty Gradywowe w nieszczęsciu będący Szkodow pięc kroc sto tysiąc osobliwie szkody Nagrodzic poczynione [...]. DrobOpow 119
  • - Dwunasty Kibrosu, álbo Cypru. Intráty ma Pięćkroć Sto Tyśięcy/ Sześćset pięćdźieśiąt áspr. Sándźiakow pod sobą ma sześćiu/ miedzy ktorymi iest czterech z Hazem, á są te. [...] RicWielJMon 65
  • - Jakoż finaliter et ultimarie determinował pięćkroć sto tys. tal. bitych ex bonis paternis cum ea conditione, aby więcej z nich nie pretendowała sobie królewna jm. post fata eius; królowa zaś jm. rezolwowała ad quartam partem substantiae ex ibonis maternis post sera fata sua przypuścić królewną jm., a teraz ex affectu suo materno na 50 tys. w klejnotach daje talerów bitych, do tych przyłączając, w których ad praesens chodzi i jak tylko w nie się poczęła stroić. SarPam 120
  • - 18 Z Wilna, 10 IX 1694 Przybył tu jmp. Mniszek starosta sanocki, starający się o przyjaźń jmp. Ogińskiej miecznikównej W.Ks.Lit. w tej nadzieje, że mu posag piąciukroć sta tysięcy, przez jmp. chorążego W.Ks.L. obiecany, wyliczyć mają, lecz tu tylko mu 60 m. obiecują gotowizny, a sto tysięcy w klejnotach, starosta zaś directe stawa, że tu dla posagu przyjechał tak wielkiego, aby swoje majętności mógł oswobodzić. SarPam 360-361
  • - Jakoż hetman wielki koronny, natenczas Stanisław Jabłonowski, wojewoda i generał Ziem Ruskich (bo już był wziął buławę wielką po Dymitrze Wiśniowieckim, polną zaś był razem wziął z województwem wołyńskim Hieronim z Granowa Sieniawski, marszałek nadworny) wydał był ordynanse, aby się wojsko ściągało pod Kraków, puszczając echo, że na granicach będzie stało od Węgier i Szląska, ponieważ turecka potencyja w pięciu kroć sto tysięcy, z ordą rachując, ruszyła się po Wideń, aby pod ich imieniem swywolne jakie kupy w granice nasze nie wtargnęły. DyakDiar 42
  • - Probuie to iedno dobre wielkiego człowieka zdanie y słowo: ten był Bogusław Leszczynski ktory Podskarbim W. K. bywszy lat kilka; a w skarbie to iest w rękach Podskarbiego wszystka płata woyska K. y podatki ze wszystkich Woiewodztw były; postanowił położyć podskarbstwo z pięć kroć sto tysięcy mu czyniące; á wziąść małą pieczęć K. co rewelował Ierzemu Lubomirskiemu Marszałkowi W. K przyiacielowi swemu, rzekł mu czy szaleiesz Bracie, tylko intraty w skarbie mieniąc na Vrząd pełen pracy a żadney pewney niemaiąc intraty [...]. JabłSkrup 33
  • - O Francuskim Krolestwie Dośćby powiedźieć ná expresyą wielkości PARYZA, że tam Wołow y Iałowic wychodźi 140. tysięcy, Baránow ná Pięćkroć sto piędźiesiąt tysięcy; Cieląt ná 125. tysięcy, Wieprzow ná 40. tysięcy, Wina kuf ná trzy kroć sto tysięcy. ChmielAteny II 51
  • - Po tey cięszkiey ruinie poczeło się IERUZALEM znowu reparowáć przy skupiáiących się ze światá Zydach, ale cladis immemor, znowu też rebellizowáć Rzymiánom swoim Pánom; kiedy zá Traianá Cesarzá około Roku 116. rożnemi potyczkámi Zydźi Rzymiánow ná 2 kroć sto tysięcy znieśli; ale tez od Eliuszá Adryána Cesarzá Rzymskiego dobrze powskromieni, y práwie funditùs zniesieni, kiedy ich rebellizuiących pięć kroć sto ośmdźiesiąt tysięcy padło trupem. ChmielAteny II 528-529
  • - Nader z Berlina fatalną odebrałem wiadomość, że król jegomość tameczny nie zważając że na blankietach sobie napisali Żydzi sumę kasiera bywszego u mnie, za słuszny dług uznał i sumę na ratę zabraną najjaśniejszemu elektorowi jegomości Palatino Raeni należącą Żydom wespół z towarami na wicinach będącymi, też memi, oddał, w czym szkoduję więcej piąciukroć stu tysięcy przez sąd monarchy, który to podobno mści się, żem onego mi czynionych dawniej nie przyjął propozycji: [...]. RadziwHDiar 1, 85
  • - W skarbie Xiążąt Florenckich, iest Dyament szeroki iak palec ktorego taxuią Milion Pięć kròć stotysięcy szkutow: co uczyni Polskich Pietnaście Millionow, Tawernier go taxuie 2608305. ChmielAteny1755 I 652
  • - Zá Probusa Cesarza, w iedney okázyi padło Niemcow 3. kroć sto tysięcy: Zá Aureliàna Cesarza, Barbarow poległo pięć kroć sto tysięcy, według Historykow. ChmielAteny1755 I 991
  • - Coż mam mówić o Rzymianach, których klęsk księgi barzo licznych Dzieiopisow są pełne? nie było mieysca, któregoby śmiercią swoią nie naznaczyli, nie było morza, któregoby krwią swoią nie zafarbowali: iedna woyna Kartagineńska powtornie wypowiedziana Bellum Punicum we Włoszech, Hiszpanii, i Sycylii, przez 17. lat nie spełna, milion pięć kroć sto tysięcy pożarła. KryszStat 220
  • - Woysko iego [Kserksesa] ziemskie, według Herodota, złożone było z milion siedmiukroć sto tysięcy żołnierzy, a zaś woysko morskie przechodziło liczbę pięćkroć sto tysięcy luda, ktory był na tysiąc dwuchset dużych okrętach, maiąc trzy tysiące połokrętow do przeprawy. MabKamieńUwagi 36
  • - Belus wyznaczył dzień i plac utarczki w końcu swoiego podwórza, w obszernym przestwórze, oblanym przez Tygr i Eufrat, dwie w siebie w padaiące rzeki. wystawiono na koło szranków amfiteatrum marmurowe, mogące obiąć naymniey pięćkroć sto tysięcy widza: sprzeciwka którego był tron króla, maiącego się ukazać z królewną i całym dworem; po prawey zaś i lewey stronie, między tronem a amfiteatrem, inne znow były trony i siedzenia dla trzech królów, i reszty panów, którzyby mieli ciekawość widzenia tey wspaniałey ceremonii. VoltKról 11
po pięćkroć sto tysięcy
»500 000«
patrz: PIĘĆKROĆ
  • - Przyiechał Czar Wielki Turecki á z nim woyská po pięćkroć sto tyśięcy/ nuż znowu co było Tátárow/ iák wielo strzelby głowney mieli: á v Krolá Polskiego dáleko nie rowno/ bo y dzieśiątey cżęśći tego nie było/ ták strzelby iáko y ludu garść máła byłá woyská Polskiego. NowinyMosk B2v
po sześćdziesiątkroć tysięcy
»60 000 razy«
patrz: SZEŚĆDZIESIĄTKROĆ
  • - Po sześćdzieśiątkroć tyśięcy niechay ćię błogosłáwią Pánno y Mátko przechwalebná Márya, wszystkie Swięte Páństwá Niebieskie, z ktoremi etc. iáko wyżey. KoronBractw A8v
sześćsetkroć tysięcy
»600 000«
patrz: SZEŚĆSETKROĆ
  • - Ex Suria byłá v Wenetow confirmácya, że in Asia contynowáły wielkie rebellye, et in Africa powietrze grássowało niezmiernie, álbowiem w sámym Káirze, rachowáli ná sześć set kroć tyśięcy vmárłych przez Morowe powietrze. KrakRelFort 2 nlb
sześćkroć sto tysięcy
»600 000«
patrz: SZEŚĆKROĆ
  • - A jako się u nas król zbogacił, łatwie się tego domacać, jako sobie wprawił w rezę i wprawuje ekonomie, wielkie starostwa obcinając jako u niego omnia venalia, jaka intrata jego, i tak się zbogacił, że powiadają, iż nie był nigdy tak bogaty król w Polszcze, jako to jest; zaczym się podniósł w pychę za tymi swymi dostatkami, których się i teraz na tym weselu jego ludzie napatrzyli, jakie szaty, mira supellectilia domestica, szata jedna snadź milion kosztowała, druga sześć kroć sto tysięcy, służby złote, klejnotów gwałt - azaż tam tego mało? - prawie alter Croesus. RewerListCz II 241
  • - Otoż powiádáią/ iż z iedney strony/ niemal ná sześćkroć sto tyśięcy krokow rola odłogiem leży/ á z drugiey mieszkáią Vbiiowie/ ktorych miásto niekiedy było y głowne y sławne/ á wedle Niemieckiego zdánia práwie kwitnące/ ćiż że v Renu śiedzą/ Fráncuskim postępkom przywykli/ y rozmáići do nich przyiezdżáią kupcy/ nád insze ludzczeyszy[!] y obyczáynieyszy. CezWargFranc 75
  • - Iedno/ tákby ią [ziemię] záwrzec/ żeby byłá záwárta statecznie/ iáko sie godzi/ bo kupiecki przemysł jest wielki/ potrzebáby (á siłáby pilnośći do tego nażáło) y Pánom Gdańszczánom/ y Miástom Pruskim/ y támtym Hollándrom/ ktorych tám wielka liczbá mieszka/) (z ktorych Hollándrow niektorzy/ co to chłop nie miał stu złotych swoich/ teraz z Menice nászey ták się zbogáćili/ że przemogą po sześć kroć stu[!] tyśięcy złotych) dobrze w kárty weyrzeć. GostSpos 28
  • - Táć jest liczbá Synow Izráelskich/ sześć kroć sto tyśięcy/ y tyśiąc/ śedm set y trzydźieśći. BG Lb 26, 51
  • - Wyprowádzeni Zydźi przez Moyzeszá ná puszczą/ gdy się poráchowawszy wiele ich wszytkich/ náleźli że sześćkroć sto tyśięcy było mężow do boiu/ procz dźiádkow/ niewiast/ y dźieći/ ktorych się we troynasob więcey znáydowáło/ poczęli się Moyzeszá pytáć/ coż tu ná puszczy będźiemy ieść. StarKaz 79
  • - Szlacheckie domy w mieście zrabowano, Mieszczanom za się aby odliczyli Złotych sześćkroć sto tysięcy kazano, Którzy w podarku kiedy przynosili Trzydzieści tysiąc, ażeby wzgląd miano Na szczupłość fortun, przez radę prosili, Alfred Witemberg podał ich w więzienie, Aż się tej dani stało wypłacenie. OdymWŻałKoniec 350
  • - Jesli masz stawic Fortece Realną wielką [...] gdy pieniądzmi zechce sypać Sześciąkroć a namniey cztermakroć sto tysięcy brząknąć potrzeba. NarArch 37
  • - Madámoiselli Máryánnie/ sześć kroć sto tyśięcy złotych ná poság/ y zá 40 tyśięcy złotych sprzętow domowych. MerkPol 256
  • - Długi Xiążęćiá Pármáńskiego/ ná ktore Cástro iest hipotekowáne/ wyniosą Milion y sześćkroć sto tyśięcy skutow Włoskich/ co vczyni circiter dwá Miliony talerow; nie ráchuiąc expensá ná woyne z nim A. 1642 et 43. MerkPol 52
  • - Moje takie zdanie oznajmuję Wci mojej duszy, które wolno przyjąć i nie przyjąć, i uczynić, co się będzie podobało, jako z swoim: Zasadzić się (zaceniwszy wprzód ośm kroć) na sześciukroć sto tysięcy; a ta suma żeby w majętnościach polskich a wołyńskich była ukazana. SobJListy 156
  • - Woyska záś máią Powiátowego pod swoim Regimentem Dwádźieśćiá Tyśięcy konnych ludźi/ ktorym płáca idźie z Powiátow. Ci powinni koleią konwoiowáć Pielgrzymow do Mechy idących/ iáko też y czynsz/ ktory z támtąd co Rok Cesárzowi odsyłáią/ sześćkroć sto tyśięcy czerwonych złotych/ lubo Morzem/ lubo lądem. RicWielJMon 217
  • - [...] Baroniusz opisuiąc Rok 1065. powiáda/ że Machometáni Tátarowie gdy Carogrodskie państwo náiacháli/ ktorego woyská Tatarskiego sześć kroć sto tyśięcy było/ y Grecią pustoszyli/ w ten czás Konstántin Duka Cesarz Grecki kazáł śię ludziom do postu y modlitw vdać/ á sam bosy z płáczem Bogu śię modlił/ y dnia iednego Tatárowie będąc w namiotách swoich obáczyli wielkie przećiwko sobie woysko Ańgełskie[!] [...]. GalAlk 17-18
  • - Czarta li zwyciężyli przez swoje modlitwy, Pewnieć księża i Turków zwyciężą bez bitwy. Jednym Mojżesz pacierzem nieprzyjaciół nudzi — Prawda, biło się sześćkroć sto tysięcy ludzi; Dziś sześćkroć sto tysięcy też mówi pacierze, A nikt, bo nie ma za co, nie bije się szczerze. PotFrasz3Kuk II 638
  • - B. Powiedz Athenenczykom, że się będę mśćił krzywdy Alcybiádesá, ktorego niecnotliwie więźieniem umorzyli z inuidiey, nie pomniąc, iż on z dźieśiąćią tyśięcy Rycerstwá swego będąc Hetmánem, sześćkroć sto tyśięcy Persow rozgromił, ná polách Murotanenskich. AndPiekBoh 88
  • - Kiedy już książę imć Wiśniowiecki przedsiębrał accesum do Stanisława i już miał w ręku amnestyą, p. Sinicki miecznik wiel. księstwa litewskiego i generał artyleryi pośpieszył się zaczepić Moskwę na Rusi, zabrał pieniędzy sześć kroć sto tysięcy, które od cara Ogińskiemu wieziono na spraktykowanie niektórych wojska księcia imci chorągwi, i z temi pieniędzmi inconsulto et imprudenter umyka do Bychowa i tam się zamyka, którego Moskwa pobliżu stojąca w Mohilowie i na Rusi wkoło attakuje, wprzódy w osiem tysięcy, a potém za wydanym carskim ordynansem, aby go dobywano z Połocka [...]. ZawiszaPam 255
  • - Jeżeli iedná gwiazda pierwszey wielkośći, á tákich liczą piętnaśćie, ma w okręgu swoim przeszło sześćkroć sto tyśięcy mil; o iáko wielkie iest Krolestwo one dla spráwiedliwych zgotowáne! PiskorKaz 855
  • - Zem słyszał: iż, w te wszystkie Rzeczypospolitey prowentá, ktoremi námienił, Wszystkie mowię nie więcey czynić intraty maią, nád pięc, álbo sześćkroć sto tyśięcy ná káżdy rok, á ia iestem securus, y niezbićie wiadomy, że przy naymniey sto tyśięcy beczek winá węgierskiego, okrom zámorskich, y Niemieckich, do Polski wnidźie, á od káżdey beczki wiadomo całey Polszcze, że dwadźieśćia y dwá żłote do skarbu idźie mytá. RadzKwest 151
  • - [...] á dobrze to będźie? kiedy nayprzod przy publicznym ráchowániu ná cáły świát wynidźie: że Rzeczypospolitá Ordynaryiney intraty niema sześćiukroć sto tyśięcy? á oney ma Podskarbi sam więcey. RadzKwest 153
  • - Acta loquuntur, że przez Regestra pod przysięgą zeznane y przez Rewizyą Szlachty konfrontowane, pokazało się szkody Million sześć kroć stotysięcy[!]: przez co ná długi czas y moia znaczna ztamtąd upadła intrata. DanOstSwada I, 205
  • - POTENCYA w siłach Woysk Rosyiskich ta iest, że może zebrać do boiu Ludu ná 9. kroć sto tysięcy z obszernego Imperium: sześćkroć ná woynę, á trzykroć sto tysięcy w gránicach ná Praesidium zostáwiszy[!]. ChmielAteny II 427
  • - Major Klem z abrysami Białej służącemi przybył, które piękność przewyższające, w sumie też niemniej korespondują, kiedy do tej już, jak jest, zamku spaniałości. Sześćkroć sto tysięcy tynfów chcąc go w porze abrysu widzieć, wydać potrzeba. RadziwHDiar 63
  • - Poszedł nie z wielkim Woyskiem, ale z wielkim Kawalerskim sercem w Azyatyckie Kraie; gdzie od Daryusza Kodomana Perskiego Regnanta dla Młodych lat mniey apprehendowany, y dla sił małych, bo tylko 40 kilka tysięcy Woyska maiący; ale przecież u Granicus rzeki z Wodzami Perskiemi y sześciukroć sto tysięcy woyska ich musiał się potykać z klęską ich, á swoim oczywistym niebespieczeństwem, gdy się na poiedynek z zięciem Daryusza wyzwali. ChmielAteny III 568
  • - Pompeiusz odniosłszy z Mitrydatesa Krola wiktoryę in Oriente, w niosł do Skarbu Rzymianow 20 tysięcy Talęntow, oprocz tego woysku Zwycięskiemu rozdawszy Donatywy 16 tysięcy Talentow: Co uczyni 9 millionow sześćkroć statysięcy[!] Philippaeos. ChmielAteny1755 I 450
  • - Hunnowie potym Duce Attyla wsześćkroć stotysięcy Woyska ten Kray opanowáli, wyszedłszy z Scytyi ruguiąc Gottow, a to Roku 401, y ci to nazwali Hungarią według niektorych Autorow. ChmielAteny IV 282
  • - Kanton Bernski ma teraz przeszło sześć kroć sto tysięcy czerwonych złotych od ktorych bierze prowizyą, a wiem to dowodnie: że ta summa nieczynni szostey części tego zbioru co go maią w skarbie. StanyanOżgaObraz 166
  • - A w Hiszpanii iedne Arcybiskupstwo Toletańskie czyni sześć kroć sto tysięcy czerwonych złotych. JaroszBł 53
  • - Jedna Woyna pod czas którey naymniey sześć kroć stotysięcy z iedney i z drugiey strony stawało pod bronią żołnierzy, (biorąc razem Włochy, Hiszpanią, Niemcy, Flandryą) co rok pożerała około sta tysięcy ludzi. JodHist 35
  • - A ći dwá z sześci kroć stá tyśięcy pieszych wybáwieni są od niebespieczeństwá, áby byli wprowádzeni do dźiedźictwá, do źiemie, która opływa młékiem y miodem. BW Syr 46, 10
po siedmdziesiątkroć tysięcy
»70 000 razy«
patrz: SIEDMDZIESIĄTKROĆ
  • - Po siedmdzieśiątkroć tyśięcy niechay ćię błogosłáwią Pánno y Mátko przechwálebná Márya, wszyscy Swięći Thronowie, z ktoremi, etc. iáko wyż: V. Swięći Aniołowie, etc. KoronBractw A9v
siedmkroć sto tysięcy
»700 000«
patrz: SIEDMKROĆ
  • - Ale nad to wszytko ci nowi nabożniczkowie szarańczą, onę depopulatricem regnorum, którą ze wszytkich państw cum sibilis et tinnitibus czujni magistratus wyganiają, tu do Polski wprowadzili, tu jem sedes zgotowali; tu się rozgościli, tak barzo się wpaśli, że in tantam creverunt factionem i tak możną, bogatą, że do kilku tysięcy wsi w Koronie i Wielkiem księstwie Litewskiem już osiedli, a na jednym tylko miejscu (co przedni senator publice a katolik twierdził) siedm kroć sto tysięcy we złocie w depozycie mają. JezuitRespCz III 87
  • - Ták rozumieią/ iż tego tu boku [Brytanii] dłuża iest/ śiedmkroć sto tyśięcy krokow. CezWargFranc 101
  • - O iák nie wielkim woyskiem ná krzywoprzyśiężce y przymierzołomce/ ná srogie[g]o Sułtaná Osmaná potęgę śiedmkroć sto tyśięcy woyská przećiw Koronie wypráwuiące[g]o/ á iuż nádźieią poćiemiężenia/ tylko co Oyczyzny nászey nie pożeráiącego/ twoią własną obecnośćią ruszyłeś się Naiásnieyszy Krolu: O iákeś krwią Bissurmáńską nápełnił brzegi Dnieprowe! WojszOr 11
  • - A piszą/ że oną woyną z obu stron zginęło ludźi śiedm kroć sto tyśięcy/ y ták vpádek y odmiáná Krolestwá Gotskiego/ wszczełá się od káránia za nieczystość. ChokRudAOdm 22
  • - PO ták ćięszkich przez wiele lat hybernách/ y vćiążeniu przez przechody rożne Zołnierskie/ chcąc cokolwiek vlżyć vbogim Poddány[m]/ wdobrach Nászych Krolewskich: redukuiemy hyberne z Dobr nászych Krolewskich/ do Summy śiedmiukroć stu tyśięcy sześćiu dźieśiąt tyśięcy. KonstSejm1677 4
  • - [Trepizond, dziś Trabazon] Leży nád Morzem czarnym/ y podźiśdźień iest Miásto dosyć hándlowne: Naywiększy iednák pożytek z ryb odnośi/ ktore sámemu Bászy przy niektorych inszych prouentách/ Intráty y Ewekty czyni Siedmkroć Sto Tyśięcy trzydźieśći Tyśięcy y cztery/ Ośmset pięśdźieśiąt áspr/ do roku/ lubo niemász w całym tym Páństwie żadnego Sándźiaká/ tylko czternaśćie Zamkow/ ktore zásłániaią Miásto/ y bronią wszytek ten trákt do niego należący. RicWielJMon 67
  • - CHWALEBNEGO ZWYCIĘZCE, Nád Osmánem Cesárzem Tureckim, z śiedmiąkroć sto Tyśięcy Woysk, pod HOCIMEM, W Roku Pańskim 1621. Dniá 10. Octobr. CzerDwór
  • - Dość na owey wdziesięć lat potey Chocimskiey, ztąd bowiem Bissurmaniec Iad na Polakow wywierać począł, a co raz porażony, rozdrazniony zcáłą Mahometanską potęgą wśiedmkroć sto tysięcy Osman Cesarz iako drugi Xerxes w Sarmackie przybył kraie Roku 1621. KołTron 158
  • - Potym [Dariusz] podniosł woynę przećiwko Scytom, z woyskiem ná londźie w liczbie śiedmiu kroć sta tyśięcy, á ná morzu sześćiu set okrętow. ScudZawiszHist A3-A3v
  • - Znam iedney wielkiey Familiij Panią, ktora trzyrazy za Mąż chodziła, z pierwszym obszernem Dziedzicem iednę Corkę miała, poszła za drugiego chudszego, z ktorym pięci miała także; á z trzecim nic: dla śrzedniego Męża y Dzieći na siedm kroć sto tysięcy długuw zaciągnęła; na pierwszego Męża y Corki Dziedzictwo; nie wniosła zaś tylko czterdzieści tysięcy złotych. JabłSkrup 50
  • - Swidakiem przepyszná strukturá, nazwaná Musaeum, gdzie uczeni ludzie swoie schadzki mieli, y mieyskim kosztem utrzymowáni y żywieni, iáko y tá sławná Biblioteká, ktorą Ptolomeusz Philádelphus ták znacznie pomnożył, a iego nástępcy przyprowádzili do siedmkroć stutysięcy Xiąg. RolJabłJADziej 97-98
  • - W Azyi ták się prętko rozmnożyli ludźie, że we trzystá lat po potopie, iáko pisze Diodorus L. 3. Ninus pierwszy fundator Assyryiskiey Monárchij przećiw Zoroástrowi Krolowi Baktryanow wyprowádźił milion y siedmkroć stotysięcy piechoty, sto tysięcy iázdy, wozow kosámi uzbroionych tysiąc sześćset. DrewsBrzozDystr 212
  • - Wielebny X. Mikołay Lancycy Soc: I. opusc: 20. n. 58. z wielu Autorow dowodźi, że zá czásow Dawidá Krolá sámych Kápłanow tám było więcey niż sto dwádźieśćiá tysięcy, licząc záś Kápłánow oraz z Lewitámi, (ktorzy tákże ná Kośćielney zabáwie byli,) tedy liczono siedmkroć sto y dwádźieśćiá tysięcy. DrewsBrzozDystr 231
  • - Ninus Belusa, alias Nemroda, to iest Tyrana Babilońskiego Monarchy Syn, chcąc swoie dilatare Imperium, z Sąsiadami prowádził Woynę, osobliwie z Zoroástem Krolem Baktryáńskim, ná ktorą wyprowádził pieszego Million, siedm kroć sto tysięcy; konnego dwa kroć sto y dziesięć tysięcy, wozow kosami nábitych, dziesięć tysięcy, sześć set według Diodora lib: 2. y Iustyna lib: 1. ChmielAteny1755 I 991
  • - Turcy zawoiowawszy iuż we trzech częściach świata szerokie Chrześciańskie kraie, aby na podbicie pułnocnych Krolestw otworzyli drogę, umyślili uderzyć na Polskę, y iuż z Osmanem swoim Cesarzem tyle iak do tych czas nigdy, ruszyli woyska, z Afryki, Azyi, y podbitey Europy, na siedmkroć sto tysięcy ludzi ciągneli do Polski, przyłączywszy do siebie Tatarow. MajTrwałość 52
  • - Woysko iego [Kserksesa] ziemskie, według Herodota, złożone było z milion siedmiukroć sto tysięcy żołnierzy, a zaś woysko morskie przechodziło liczbę pięćkroć sto tysięcy luda, ktory był na tysiąc dwuchset dużych okrętach, maiąc trzy tysiące połokrętow do przeprawy. MabKamieńUwagi 36
  • - tym sposobem zgineło owe sławne miasto [Kartagina], naymniey od siedmiukroć sto tysięcy mieszkane ludzi, stolica trzechset miast Afrykańskich, i kraiu więcey na mil tysiąc rozciągłego. SaintZabłŻegl 303
ośmkroć sto tysięcy
»800 000«
patrz: OŚMKROĆ, OSIEMKROĆ, OŚMKROĆ
  • - Trzećia śćiáná idźie ná pułnocy/ przećiwko ktorey żadna źiemiá nie leży/ ale kąt iey nabárźiey ku Niemcom pátrza/ ośmkroć sto tyśięcy/ wedle ich mniemánia iest iey krokow wzdłuż: ták/ że wszytká Brytánia w około/ ma dwádźieśćiá kroć sto tyśięcy krokow. CezWargFranc 101
  • - Iákoż trwáłá tá walká/ więcey niż lat dzieśięć/ kędy Troiáńskie páństwo z gruntu wywrocone vpádło/ Grekow ośmkroć sto y śiedmdzieśiąt tyśięcy legło/ Troiánow dziewięć kroć sto pięćdzieśiąt y dwá tyśiącá zbito/ Krolow / Xiążąt/ szláchty/ pospolstwá z rozmáitych narodow/ ták wiele zginęło/ że ieden nápisał: Vix Priamus tanti totaque Troia fuit. CezWargFranc 6 nlb
  • - Interea Traktaty z Portugalią są cale námowione choć do tąd nie ṕodṕisane/ á ludzie non postremae cognitionis rerum huius Status innuunt non obscurare, że Korona Portugalská condecit nomine dotis Koronie tutecżney/ perpetuis temporibus, Regna de Congo, Angola, Tangier, y Goá; Krolowi záś ośmkroć kroć[!] sto tyśięcy libr Sterlinskich, co ucżynia cżtery Milliony talerow. MerkPol 215-216
  • - Kommisarze deṕutowáni do konferencyey z Posłem Portugálskim strony ṕokoiu/ zkońcżyli iuż zgodnie swoie Traktaty/ y Artykuły między sobą sṕisáli/ tákie: Naṕrżod; Ponieważ nieṕodobna/ żeby Krol Portugálski ṕowroćił Stanom Generálnym mieysca/ ktore im odiął w Brásilu, tedy ná to mieysce obliguie się dáć im 9. millionow złotych Holenderskich (ucżynia to Polskich 10. millionow/ y ośmkroć sto tyśięcy złotych) [...]. MerkPol 292-293
  • - Dźięśiąty Alepu. Ma Ośmkroć Sto Tyśięcy Siedmnaśćie Tyśięcy/ Siedmset/ Siedmdźieśiąt cztery áspry intráty. RicWielJMon 65
  • - Interim zá Rzymskie pieniądze ktorych ośmkroć sto tyśięcy Ryńskich złotych pro continuando bello contra Turcam w Wiedniu wyliczono, rozkazáno záćiągáć y supplementowáć Woysko Cesárskie iáko naprędzey. KrakAw 1 nlb
  • - Podźmy do Murzynskiey Ziemie, et videamus si floruit Vinea, przez trzy látá circiter, ośm kroć sto tyśięcy ludźi pozyskáli BOGV Oycowie Iezuići. SapecPrace D
  • - Podtenże sam czas Woywoda Kijowski uderzył y rozproszył pod Mohilowem Woysko Litewskie Augustowskiey Partyi pod Komendą Generała Suyskiego; Wtey Okkazyi Krol STANISŁAW miał szczęście iż Kniaża Menzykoffa zdobył Kassę Woyskową z osmiokroć sto tysięcy Czerwonych Złotych Krola Polskiego etc. SeyHist 105-106
  • - EXPENSĘ tey poráchowawszy Baziliki, to iest ná materyą, alias ná marmur Tyburtyński o mil 14. wożony, ná żelazo, miedź, ołow; zważywszy murow ornamenta, posadzki rożnych kolorow, sferę w Kościele w podniebieniu miedzianą potężną, Mausolea, Statuy, Kolumny wytwornie wyrabiane, podniesienie Obeliszka, nie ráchuiąc srebra, złota, bogactw, apparátow, wynosi Czterdźieści y sześć Millionow, Ośmkroć sto tysięcy, czterysta dźiewięćdźiesiąt y ośm szkutow, á szkut albo scutum czyni 10. złotych Polskich. ChmielAteny II 108
  • - Y wyszło powiáda z Hiszpanii żydow do Afryki y do Włoch ná 170. tysięcy Familii, á według innych na ośmkroć stotysięcy. ChmielAteny II 18
  • - Pan w leciech sześciudziesiąt za wkrzewione w imieniu swoim zelum chrześciaństwa z państw spomnianych od cesarza jegomości Porty Otomańskiej jako tejże feudatarius wydany, z nadzieją jednak powrotu do tychże państw po wyliczeniu cesarzowi jegomości ośmiukroć sto tysięcy, w zastawie których dwóch synów, w podniesionym buncie schwytani zostają żywi, za wielą naszych chrześciańskich monarchów instancjami do swoich z ojcem powrócić się mają księstw i państw. RadziwHDiar 1, 46
  • - Że gdy miał wojnę od siebie wypowiedzianą Mogołowi Wielkiemu, Nil rzykę wielkości tu w naszych krajach niepraktykowaną wpław ją z całym swym wojskiem przebył i zbił Mogola, pana wojsk w liczbie miliona ośmiukroć sto tysięcy, od którego haracz płacony perskim królom być musi, póki tych dwóch stanie monarchii lub do wybicia się z niego. RadziwHDiar 102
  • - Hetman obieżdża woyska ráchuiąc tysiące, Inni Pospolstwo liczą, ále y Miesiące Ják długo ná Ráchunkach ták wielkich báwili, W Dziesięć miesięcy ledwie do Krola wrocili. Pokázano Regestra wiele tákich liczy Sam Jzrael, co ie wiek iuż do woyny ćwiczy. Osiem kroć sto tysięcy pięćkroć Národ Judy, Wpisać by woyska komput trzeba miedzy Cudy. DrużZbiór 129
  • - Nie mały y to cud, kiedy na Paryż Miasto napadłszy wiele Wilkow, Ludzi pożarli ośm kroć stotysięcy, Teste Gogvino lib: 1mo, et Maiolo. ChmielAteny1755 I 590
  • - Było takich ná ośm kroć sto tysięcy Rzymianow, ktorzy roczną intratą Pułk cały wyżywić mogli. ChmielAteny1755 I 969
  • - Nie mniey dziwna zaraza w Affryce. w mieście Karthaginie zawzięła się, i w Prowincyi samey nazwaney Numidya, ośmkroć sto tysięcy ludzi zmarłych rachowano, w drugiey części Affryki, która nad morzem leży, dwakroć sto tysięcy, także w mieście Utyka trzydzieści tysięcy padło żołnierzy na obronę tamecznego miasta posłanych. KryszStat 224
  • - Jedne też to u nas Krakowskie świeci się nad inne. Powiadaią, że ma czynić ośmkroć sto tysięcy, daymy to! atoli gdyby Zbigniew Oleśnicki Biskup y Kardynał z dziedziczney fortuny nie przykupił Xięstwa Siewierskiego, byłoby y Krakowskie chude. JaroszBł 53
  • - Na większą konwikcyą dodam, że Polska, niema zupełnie ośmkroć sto tysięcy Rolnika prawdziwego, á tén na wyżywienie, odzież, ośmiu milionów Ludzi, i nad cały dostatek i bogactwa Kraiu, zarábiá; w tym razie niewiernego do Taryff odsyłam, á choć tam znaydzie milion z okładém dymów, niechże odtrąci, Dymy Dworskie, Karczém, Browarów, Mieyskie, Klasztorne i inne, które nie są Rolnicze, przyzna tę prawdę, którą wypisałém, uzna zatém, ile Rolnicy dobra dla Kraiu przynoszą, niezrównanie więcéy Fabrykanci w prowadzą, gdy Produkta Kraiowe przerobione za granice wysyać[...] będą lub przynaymniey wychodzące z Kraiu miliony za Towary wstrzymaią. JezierJTaksa 6-7
po ośmkroć sto tysięcy
»800 000«
patrz: OŚMKROĆ, OSIEMKROĆ, OŚMKROĆ
  • - Y vdawáli Turcy/ że wszytkiego woyská Tureckiego oprocz Tátárskiego/ iest po ośmkroć sto tyśięcy: iákoź sroga rzecz y w polu nieprzeyżrzána tego byłá; á to wszytko ná przelewánie krwie Chrześćiáńskiey tá szárańca wyieżdźa. StarWyp A3
dziewięćkroć sto tysięcy
»900 000«
patrz: TYSIĄC
  • - Na zapłatę wojsku wszystkiemu wychodzi sumy dziewięć kroć sto tysięcy trzydzieści cztery i zł ośmset ośmdziesiąt pięć. AktaPozn I/1 430
  • - Iákoż trwáłá tá walká/ więcey niż lat dzieśięć/ kędy Troiáńskie páństwo z gruntu wywrocone vpádło/ Grekow ośmkroć sto y śiedmdzieśiąt tyśięcy legło/ Troiánow dziewięć kroć sto pięćdzieśiąt y dwá tyśiącá zbito/ Krolow / Xiążąt/ szláchty/ pospolstwá z rozmáitych narodow/ ták wiele zginęło/ że ieden nápisał: Vix Priamus tanti totaque Troia fuit. CezWargFranc 7 nlb
  • - Gdy go [obelisk] ważono/ miał funtow dźiewięć kroć sto pięćdźieśiąt y sześć tyśięcy/ Sto czterdźieści ośm/ á naczynia/ ktorymi go spusczano/ dźwigano/ przenoszono/ podnoszono/ etc. ważyły dzieśięć kroć sto czterdźieśći dwá tyśiącá/ ośm set dwádźieśćia cztery funtow. WargRzym 67
  • - Siedm lat przed woyną Cártháginską/ gdy byli Consulámi L. Aurelius/ y S. Iulius/ było śiedm set y dwádźieśćiá libr złotá/ á srebrá dźiewięćkroć sto tyśięcy y dwá tyśiącá libr. á oprocz tego było iescze co z tym nie ráchowano trzykroć sto tyśięcy śiedmdźieśiąt y pięć tyśięcy. CezPiel 24v
  • - Z tey skárbnice połąmawszy drzwi wźiął Iulius Cesarz cztery tyśiące sto trzydźieśći y pięć libr złotá/ dźiewięćkroć sto tyśięcy libr srebrá: á ná to mieysce włożył ták wiele miedźi pozłoćistey. CezPiel 24v
  • - Piąty Liwazu. Iest to Miásto w Armeniey, wielkiey. Intráty ma Dźiewięćkroć Sto Tyśięcy áspr. RicWielJMon 64
  • - Osmy iest Bászá Tehildiru, ná gránicy Georgiey. Intráty ma Dźiewięćkroć Sto Tyśięcy Dwádźieśćia pięć Tyśięcy áspr. RicWielJMon 65
  • - BAZYLIKA, Pałac okrągłą figurą w pośrzodku Rzymskiego Rynku sumptem dźiewięciu kroć sto tysięcy czerwonych złotych erigowány, z Frygiyskiego Marmuru, to iest krwawego. maiąc kolumny od Paula Emiliusza dwa kroć Konsula, dwa kroć Tryumfatorá wystawiony. ChmielAteny II 88
  • - Zaczym [Cortes] nie zląkł się potężnego Króla Mexikańskiego, maiącego ná cztery kroć sto tysięcy woyska, y iego Hołdowników Królów mnieyszych 30. mogących wystawić na dziewięć kroć sto tysięcy ludu bitnego swemu nay wyższemu Królowi. ChmielAteny IV 572
  • - Podobnie moc Jowisza nie może w przeciągu dziewięć kroć sto trzydzieści i sześć tysięcy lat odmienić nachylenia osi kuli ziemskiey, tylko na dwa stopnie i 38 minut. BuffonStaszicEp 33
z królestwa ustępować
»abdykować«
patrz: KRÓLESTWO
  • - Z krolestwa ustępował [Jan Kazimierz] ale Rzpta poczuwała się y starała że by z tego nic niebyło. PasPam 227
a, b, c
»abecadło«
patrz: B
  • - My którzy od kilkudziesiąt [lat] posłując, ieszcześmy w takiej się nie znajdowali cyrkumstancyi, a iak a, b, c nauczyliśmy się prawa 1690 o porządku seymowania. KonSRoz 71
a, b, c
»abecadło«
patrz: B
  • - My którzy od kilkudziesiąt [lat] posłując, ieszcześmy w takiej się nie znajdowali cyrkumstancyi, a iak a, b, c nauczyliśmy się prawa 1690 o porządku seymowania. KonSRoz 71
administrator minnicy
»ADMINSTRATOR«
patrz: MENNICA, MENNICA, MINNICA
Morze Adriackie
»Adriatyk«
patrz: ADRIACKI
  • - Zginąłem wász Wándalin/ ktorym wszerz gránice Po morze Adryáckie od zmárzłego zdobił/ Wam śliczne Oready z Nimphámi sposobił. JurkWan A2
Morze Adriatyckie (sz. zm.)
»Adriatyk«
patrz: ADRIATYCKI
  • - Przetoż Cesarz nie iest ták słábym Pánem/ iáko go niektorzy czynią/ máło świádomi rzeczy/ ktore się ná świećie dźieią; dla tego iákby miał ábo ćiásne w gránicách Páństwo/ ábo niedostáteczne w żywność/ ábo vbogie w pieniądze/ ábo nędzne w ludźie: (bo ma szerokie/ żyzne/ bogáte/ ludne) lecz ráczey dla tego/ iż sąśiedztwo iego z Turkiem/ z ktorym grániczy od gor Kárpátskich/ áż do morzá Adriátickiego/ może znisczyć/ nie tylo osłábić/ możność iescze y więtszą/ niż iest iego. BotŁęczRel III 79
  • - Roście [drzewko kaparowe] ná ostrowiech morzá Adryatyckiego. SyrZiel 869
  • - A gdy przyszłá noc czternasta/ á mysmy się błąkáli po morzu Adriátyckim/ około połnocy zdáło się żeglárzom/ iż się im okázowáłá niektora krájiná. BG Ap 27, 27
  • - Brundusium zas iest Miasto obszerne y obronne, od starodawnych Kretensow do Włoch zabiegłych, nad Samym brzegiem Morza Adryatyckiego załozone. SzołHist 14v
  • - Z inszey strony mamy przestrogę/ że o tym Turcy myślą/ żeby Okrętámi y Gálerámi swoiemi/ co po rożnych Portách w Dálmácyey máią/ weszcie do morzá Adryátyckiego záwárli. MerkHist 146
  • - ILLIRICUM [...] kráina dawnych czasow obszerná od Arsii rzeki pográniczney włoskiey po nád Adryatyckie Morze leżąca. ChmielAteny II 434
akt sejmiku
»AKT«
patrz: SEJMIK
akt sejmikowy
»AKT«
patrz: SEJMIKOWY
albo raczej
»ALBO«
patrz: RACZEJ, RACZY, RACZEJ
altemburskie piwo
»ALTEMBURSKI«
patrz: PIWO
amazonów ród
»AMAZONA«
patrz: RÓD
Nowy Świat
»Ameryka«
patrz: ŚWIAT
  • - Indianie Brasilianie y inni na nowym swiecie [...] ledwo Chałupki albo kucze, budki podłe maią. NarArch 34
Ameryka Austrialna
»Ameryka Południowa«
patrz: AUSTRIALNY
  • - Kráy teyże Ameryki Austrálney iest PARAKWARYA albo Paraquey od rzeki tegoż imienia názwany, ktorá srodkiem tey płynie kráiny, maiąc długości ná mil 500. przy wpadnieniu w Austryalne morze zábierá szerokości ná mil 30. ChmielAteny II 676
  • - W KROLESTWIE CHILE w Ameryce Austryalney leżącym iuż opisanym w Części II. Aten, Wiosna zaczyna się w Wrześniu, lato w Styczniu, Iesień w Márcu, Zima w Czerwcu. ChmielAteny IV 612
olejek amonijakowy (sz. zm.) ,
olejek amonijaków
»AMONIJAKOWY«
patrz: OLEJEK
angielska waga
»angielski system jednostek wagi «
patrz: ANGIELSKI
  • - Oká iest wága máiąca w sobie pułtrzećia funtá Angielskiey wagi/ (á trzy Funty Lwowskie.) RicWielJMon 77
jednym krokiem nie ustąpić
»ani odrobinę nie ustapić«
patrz: JEDEN
  • - Dla Grozby zas Bog widzi że iednym krokiem nie ustąpię. PasPam 145
anielski duch
»anioł«
patrz: ANIELSKI, ANJELSKI, ANGIELSKI, ANIELSKI, JANIELSKI, JENIELSKI, ANGELSKI
  • - [...] pewien-em tego, że w pragnieniach Twoich anielskich naśladujesz duchów i czego widzieć nie możesz, będąc śmiertelności zasłoniona szatą, tego koniecznie widzieć pragniesz. [do Konstancji Wielopolskiej] HugLacPrag 22
trzymać (kogo w areszcie)
»ARESZT«
patrz: TRZYMAĆ
siedzieć pod aresztem
»ARESZT«
patrz: SIEDZIEĆ
arfa Dawidowa
»ARFA«
patrz: DAWIDOWY
arg stooki ,
argus stooki
»ARG, ARGUS«
patrz: STOOKI
arka testamentu
»ARKA«
patrz: TESTAMENT
pozagważdżać armatę
»ARMATA«
patrz: POZAGWAŻDŻAĆ
bot.
angielski trank ,
anielski trank (sz. zm.)
»arnika (Arnica) lub roślina wodna z rodziny żabieńcowatych,  → bziwocha, może żabieniec (Alisma)«
patrz: ANIELSKI, ANJELSKI, ANGIELSKI, ANIELSKI, JANIELSKI, JENIELSKI, ANGELSKI
  • - Wziąć korzenia tey trawy trzy łoty/ korzenia psiegobluiu trawy dwá łoty korzenia Wilczey ogáni korzenia Bsiwochy/ álbo Angielskiego tránku/ Wroblego prosá/ Rzepiu mnieyszego/ po łocie. SyrZiel 1304
  • - Angielski Trank. Alisma, Damasonium, Plantago Alpina, Chrysantemum latifolium. Engeltranck/ Lucianskraut/ Waldtblum. SyrZiel 825
  • - ANgielski Tránk/ liście ma Bábczánemu podobne/ ieno węssze/ á ku ziemi náchylone/ po ziemi y tám y sám rozkłádaiące się/ miękie. SyrZiel 825
  • - Liście Angelskiego tránku z wodą dżdżową roscieráne/ ábo korzeń z wieprzowym sadłem vtárty/ á ná zołzy y gruczoły twárde plastrowány/ rospądza ie/ lisciem iego z wierzchu plastr przykłádáiąc. SyrZiel 826
  • - ZLe rozumieią/ y nie bez nágány/ chocia ludzie uczeni/ ktorzy wodną Bábkę/ Angelskim trankiem zowią/ gdyż w niczym nie są sobie podobne/ á iescze mniey skutkámi. SyrZiel 826
  • - Wziąć tey Jeleniey Bedłki/ Kokornaku okrągłego y długiego/ korzenia Wężownikowego/ Bziwochy/ ktorą też Angielskim Tránkiem zowiemy/ Lácinnicy Alisma: Z tego wszystkiego proch vczynić co nasubtelniey bydź może/ á z białym winem dobrym y stárym po ćwierci łotá/ poranu pić/ záchowywa ábowiem od zarázy powietrza morowego. SyrZiel 912
  • - Tránk Aniélski/ v. Aniélski tránk. Kn 1150
  • - Aniélski tránk ziele/ Alisma & Damasonium, & Lyrum [...]. Kn 7
  • - Alisma, Matthioli arnica, Damosonium, Plantago alpina, Lati folium. [...] Angelsky trąk. GuldOn 2
artykuły sądów marszałkowskich
»ARTYKUŁ«
patrz: SĄD
niedeterminowany arrtykuł
»ARTYKUŁ«
patrz: NIEDETERMINOWANY
artykuły sejmiowe
»ARTYKUŁ«
patrz: SEJMIKOWY
artykuły sądów marszałkowskich
»ARTYKUŁ«
patrz: MARSZAŁKOWSKI
oddychania trudność
»astma«
patrz: ODDYCHANIE
  • - oddychania trudność [...] un astme; respiration dificile; courte haléne. T III 1152
zmyślony atak
»atak pozorowany«
patrz: ZMYŚLONY
  • - Felt-Márszałek Munich przybywszy z Woyskiem Moskiewskim pod Perekop, attákował go przy ciemney nocy, ordynowawszy lewe skrzydło, aby zmyślony attak pokazáć przy rzucaniu Bomb [...]. GazPol 1736 1 3 nlb
Morze Atlantyckie
»Atlantyk«
patrz: ATLANTYCKI
  • - Ledwie co przestał, asz linę żaglową Przerwawszy wicher; na maszt płachty rzuci Rospadł się czołnik pod szybą masztową, Wszystka się zatym nawałnosc wyrzuci Od morza, co je Athlantyckiem [morzem] zową Naypierwszy Korus zgębą się ocuci, Ktory zpoczątku, wtey zeglugi porze Do zawieruchy juz był poddął morze. LucChrośPhar 159
  • - Słusznie uczynisz; bo przeż skryte knieie Woinę domową nieszczęsni wleczemy Tusząc gdzie morze Athlantyckie leie Ze się tam smiele jak znowu oprzemy. LucChrośPhar 315
  • - Ten podział na rozmaitych nazwiskach zasadza się: iako to, pod znaczkiem a. Nazywa się: Ocean Zachodni, albo Morze Atlantyckie, rozciąga się na zachod Europy y Afryki [...]. SzybAtlas 18
  • - Jakie są granice Europy? O. Europa ma na wschod: A. Azyą, od ktorey dwoma rzekami Oby y Wolgą rozgranicza się, ma morze czarne. B. Na Zachod oblewa ią Morze Atlantyckie czyli Morze Zachodnie. C. Na Połnoc ma Morze Lodowate. D. Morze Białe. 25 KARTA II. E. Morze Połnocne. F. Na Południe Morze Wsrzodziemne G. SzybAtlas 24-25
Ocean Atlantski (sz. zm.)
»Atlantyk«
patrz: ATLANTSKI
  • - ROzszerzjłá się też wiárá Chrześciáńska y szerzy się vstáwicznie ná Oceanie Atlantskim/ przez Coloniae/ ktore tám wprowádźili/ częśćia Cásztiliani/ częścią Portogálczycy. BotŁęczRel IV 236
  • - WYSPY Oceanu Atlantskiego CANARIAE. BotŁęczRel II 59
  • - Gdzie Hespery przy brzegach Idalyskich giną Tam granicą Atlantskie Oceany płyną [...]. DrobOpow 122
Ocean Atlantycki
»Atlantyk«
patrz: OCEAN
  • - Gwadalkwiwir wypada z gor, ktore są na południe Nowey Kastylii, dzieli Andaluzyą na dwie części prawie rowne, y wpada w Ocean Atlantycki. SzybAtlas 33
  • - Ktore są granice Hiszpanii? O. Te: Na Wschod Hiszpania ma A. Francyą y B. Morze Wsrzodziemne. BB. Na Południe część Morza Wsrzodziemnego. C. Nie daleko Ciaśniny morskiey Gibraltar, iako y samę też Ciaśninę de Gibraltar, y CC. Część Morza Hiszpańskiego. D. Na Zachod Krolestwo Portugalskie y E. Morze Hiszpańskie czyli część Oceanu Atlantyckiego. F. Na Połnoc Morze Biskaii. SzybAtlas 35-36
atłas łukiewski
»atłas wyrabiany w Lukce«
patrz: ATŁAS, ATŁAS, HATŁAS, GATŁAS
  • - Z tego Miasta iedwábnych wiele materyi y Hatłásow Lukiewskich wychodzi ná świat. ChmielAteny II 197
państwo awiniońskie
»Awinion wraz z okolicznymi ziemiami, w latach 1348-1791 posiadłość papiestwa«
patrz: AWINIOŃSKI, AWINIOŃSKI, AWENIOŃSKI
  • - Ze Fránciey wywołáni byli naprzod od Philippá Augustá/ á potym od Philippá pięknego: ná koniec (ábowiem zá pieniadze dostawáli pozwolienia ná zwrácánie się) od Philippá Ludwiká/ ácz ich przećię zostáło potroszę áż do tego czásu w páństwie Auiniońskim. BotŁęczRel IV 144
  • - Ma nád to Papież páństwo Auiniońskie we Fránciey/ kędy są cztery miástá przednie/ y 80 inszych murowánych. BotŁęczRel III 203
do samego miejsca
»aż do celu podróży«
patrz: MIEJSCE, MIEJSCE, MIEŚCE
  • - Albo ten ze konfirmowany albo inszy przystaw do Samego mieysca przydany im będzie. PasPam 161
starożytna Babilonia
»BABILONIA«
patrz: STAROŻYTNY
baczmagi węgierskie
»BACZMAGA, BACZMAG«
patrz: WĘGIERSKI
baczmagi tureckie
»BACZMAGA, BACZMAG«
patrz: TURECKI
baczmagi wołoskie
»BACZMAGA, BACZMAG«
patrz: WOŁOSKI
dawać baczność
»BACZNOŚĆ«
patrz: DAWAĆ
Morze Bałtyckie (sz. zm.)
»Bałtyk«
patrz: MORZE
  • - Temu się záś przećiwia Párláment y Duchowieństwo támecżne/ prosząc Krolá/ żeby niechćiał Kátolicżką Krolową Królową [królowa:subst:sg:inst:f] wprowádźić do Angliey/ proponuiąc/ áby rácżey poiął Krolewnę Duńską/ ktorey kryskę swoię dáią Kupcy Londyńscy w nádźieię pożytkow/ ktorych przez to dostąpić sobie obiecuią w Commercyách swoich ná Báltyckiem morzu. MerkPol 6
  • - Wołoskie szelągi [...] ustapiły z Małey Polski ale w Wielgopolszcze wszystkie sobie Stolicę załozyły nie opaszy się az o rzekę Ordę [Odrę] y o morze Baltyckie iako owa okrutna szarancza. PasPam 187
  • - Postoy złodzieiu [...] iuz się nąm nie wymkniesz albo pewnie przez baltyckie morze musisz pływać do Szwecyiey. PasPam 200
  • - Postoy złodzieiu [...] iuz się nąm nie wymkniesz albo pewnie przez baltyckie morze musisz pływać do Szwecyiey. PasPam 200-200v
  • - Z Iednę stronę Baltyckie morze z drugą stronę a Septem trione [od północy] Ocean Oblewa to krolestwo. PasPam 55
  • - Przystawstwo iuz to było w Samym Czuplu między Morzęm Baltyckiem a Oceanem z kąd iuz lądem progredi niemozna. PasPam 62v
  • - Rok Panski 1660. Day Panie Boze Zaczęlismy tam ze w Mosinach gdzie [...] nas postawiono było na całą zimę po tak cięszkich pracach y tak dalekiey za Baltyckie morze Expedycyiey. PasPam 78v
Szwedzkie Morze
»Bałtyk«
patrz: SZWEDZKI
  • - szwedskie morze. das Baltische Meer, der Belt. la mer Baltique. T III 2370
nad śnieg
»bardziej niż śnieg«
patrz: ŚNIEG
  • - Oczy nad kruki/ płeć nad śnieg ozdobna/ Usta kanarskich rumieńsze korali/ Pierś w Alabastrze. TwarSDaf 62
tuż tuż
»bardzo blisko«
patrz: TUŻ
  • - Zá ktorym kiedy tuż tuż nástępował: ChełHWieść C3
  • - Tuż tuż przed sobą masz obecność iego/ á obecność ze wszelką mocą y władzą/ istotnie przytomną. BujnDroga 195
co niemiara
»bardzo dużo, mnóstwo«
patrz: MIARA
  • - Nacisnęło się tedy pod Owe Czosnki Co niemiara tego chcąc Zeby Ich Odstrzeliwano. PasPam 107v
mało co
»bardzo krótko, niedługo«
patrz: MAŁO
  • - Mało co wdomu konio[m] odpocząwszy Iadę do Rotmistrza. PasPam 122v
  • - Pozegnawszy krola poskonczonym Seymie poiechałęm do Domu gdzie mało co odpocząwszy Wyiechałęm do Wilna. PasPam 180
  • - Wstał mało co spiąc. PasPam 57v
zupełny tłusty
»bardzo tłusty, tęgi«
patrz: TŁUSTY
  • - Podobnym był Woiewoda Malborski kompozycyią krolowi y tak zupełny tłusty. PasPam 266
co niemiara
»bardzo wiele«
patrz: NIEMIARA
  • - Aże ta, kochana Oyczyzna nasza, y sama przez się wysoka, y prze czartowską złość rożnemi co niemiara przeszkodami zatrudniona y naszą grubą niewiadomością, nie poiętnośćią, oćiężałośćią/ rostargami, obłudami w naszych oczach zamglona y zaćmiona iest; nie tylko radę, y życzliwe do niey drogi pewney pokazanie przyiąć; ale osobliwego y ustawnego własnym kosztem przewodnika wźiąć winnibysmy byli. BujnDroga 13
milionkroć sto tysięcy
»bardzo wiele«
patrz: MILIONKROĆ
  • - Więcej pisać sił nie staje, moja śliczna dobrodziejko, bo to dopiero dziś trzeci dzień, jako mnie odżywiła śliczna Wci dobrodziejki mojej rączka, którą całuję milionkroć sto tysięcy razów, bo mi ta żywot dała, i przez tę wieczną przyjaźń i miłość przyobiecaną. SobJListy 212
przen.
po stokroć sto tysięcy
»bardzo wiele«
patrz: STOKROĆ
  • - Siedmset tysięcy zabił kozactwa skocznego, Po stokroć sto tysięcy także piechotnego. WierszŻałBad 10
przen.
tysiąckroć sto tysięcy
»bardzo wiele«
patrz: TYSIĄCKROĆ
  • - 11. Y widźiałem y słyszałem głos wiela Anjołow/ około oney stolice/ y onych zwierząt/ y onych stárcow: á byłá licżbá ich/ tysiąc kroć sto tyśięcy/ y dźieśięć kroc sto tyśięcy/ 12. Mowiących głosem wielkim; Godźien jest ten Báránek zábity wźiąć moc/ y bogáctwo/ y mądrość/ y śiłę y cżęść/ y chwałę/ y błogosłáwieństwo. BG Ap 5, 1112
przen.
stokroć tysięcy
»bardzo wiele«
patrz: STOKROĆ
  • - Już bym był umarł i tych strachów więcej Nie widział, które pod[!] stokroć tysięcy Razów na oczy śmierć mi wystawiają, A coraz barziej, barziej dokuczają. BorzNaw 140
  • - Widziałem trony rozłożone, zasiadł starodáwny, przed ktorego obliczem rzeka ognista wypadła. Tysiące tysiącow służyły mu y dziesięc tysięcy sto kroć tysięcy assystowało mu: sąd złożony, y księgi otworzono. BystrzInfCosm I
  • - Wstyd mnie teraz, wybaczćie dwá Krzyształy żywe, Wprost Niebá obieram wam odtąd prospektywe, Niebo upodobáłem, ile z támtey strony Anioł zesłány, przy nim ták drogie Korony, Ma podobnych Niebiánow támte mieysce więcy, Million Millionow, niż Stokroć Tyśięcy, Pánie naywyższy w Komput niech mi wolno wchodźić Y większe liczby swoią Osobą dowodzić. JaklWiad 42
przen.
po tysiąckroć tysięcy razy
»bardzo wiele razy«
patrz: TYSIĄCKROĆ
  • - O bodayże mię były pierwey wszytkiego świátá ćiężary przyćisnęły/ stárły/ i wniwecz zniszczyły; ániżelim ia tobie Zbáwićielu moy/ iaką ćięszkość/ moiemi kiedy zádawáć miáłá grzechámi. Potyśiąc kroć tyśięcy rázy żáłuię tego/ [...] Boskie serce twoie/ náyniegodnieyszym grzechu moiego ćiężarem/ ućisnęłá. SkibSnop 65-66
ksiądz komunista
»bartolomita mający święcenia kapłańskie«
patrz: KOMUNISTA
  • - Ksiądz Giżycki wziął z sobą jmć pana Wacława do Brzeżan, gdzie poszczwany psem od swego swywolnego kondyscypuła, spadł z schodów z trzeciego piętra na posadzkę ceglaną i był za umarłego rozumiany, ale gdy księża komunistowie przed obrazem Najświętszej Panny Salve Regina, prosząc o zdrowie dla brata mego, śpiewali, brat mój bez żadnego kalectwa i słabości zdrowym został. MatDiar 37
gmerzący w ziemi
»bedący rolnikiem«
patrz: GMERZĄCY
  • - Gmerzący w zięmi [...] Scalpuriens [...]. Kn 195
Pardwa mniejsza
»bekas, słonka«
patrz: PARDWA
  • - BECCASSINE [...] Rusticola minor [...] PARDWA mnieysza, Słomka inszy ptak mnieyszy od pardwy nosa długiego. DanKolaDyk I, 187
bibl.
bóg akkaroński
»Belzebub«
patrz: AKKAROŃSKI
  • - I rzekł mu. Ták mowi PAN; Przeto żes wypráwił posły rádzić się Beelzebubá Bogá Akkárońskiego/ (jákoby Bogá nie było w Izráelu/ ábyś się pytał słowá jego) dla tego z łożá ná ktorymeś się położył/ nie wstániesz/ ale pewnie umrzesz. BG 2Krl 1, 16
  • - A Ochoziasz spadł przez kratę Sale swey/ ktorą miáł w Sámáryjey/ y rozniemogł się: y wypráwił posły/ mowiąc im/ Idźcie/ poradźcie się Beelzebubá/ Bogá Akkárońskiego/ jeżeli powstánę z tey choroby? BG 2Krl 1, 2
bestyja bezrozumna
»BESTYJA«
patrz: BEZROZUMNY
po całej nocy robić co
»bez ustanku, bez wytchnienia«
patrz: NOC
  • - Na dokonczeniu Seymu pocałey nocy Siadaią totez y ia siedziałęm. PasPam 201v
na wolności
»bez zależności«
patrz: WOLNOŚĆ
  • - Cóż czynić? Teraz sobie na wolności żyję, Szedszy za mąż, jakobym w jarzmo dała szyję. SzymSiel 61
papier szary
»Bibuła«
patrz: PAPIER, PAPIOR, PAPIER, PAPIR
  • - Pismo suszemy Pápierem szárym (fibulą) ábo Piaskim[!] z Piasecznice. KomDobrOrb 227
przeżegnanie biskupie
»błogosławieństwo biskupie«
patrz: PRZEŻEGNANIE
  • - Przéżégnánie Biskupie/ Papieskie/ Kápłáńskie. vulgo Benedictio [...] Solennis precatio Pontificis. Kn 864
błona kiszkowa
»BŁONA«
patrz: KISZKOWY
błónka mięsista
»BŁONKA«
patrz: MIĘSISTY
zool.
jastrząb wielki
»błotniak, ptak z rodzaju Circus z rodziny jastrzębiowatych«
patrz: JASTRZĄB
  • - iastrząb wielki. Masshu, Massweig, Boshard ein ungeschickter Raub-Vogel. buse, buson, busard, oiseau de rapine fort mal-adroit. T III 473
bojar dumny
»bojar uprawniony do zasiadania w radziecarskiej, Dumie«
patrz: BOJAR
  • - Kaydany ktore na nas zgotowali Sami się Słusznie nimi nabrząkali Takami woząc Dumni Boiarowie Wały y Groble iako Niepanowie (tu może: butni, pyszni). PasPam 110v
  • - Trębecki [Trubecki] leci... z dziesiącią Chorągwi Buiarów [!] Dumnych. PasPam 94v
  • - Woiewodow kniaziow Boiarow Dumnych naginęło siła. PasPam 97v
o papierowych botach co robić
»BOT«
patrz: ROBIĆ
boty chłopskie, boty chłopskie grube, Boty grube
»BOT«
patrz: GRUBY
bot formański
»BOT«
patrz: FURMAŃSKI
boty niemieckie, buty niemieckie
»BOT«
patrz: NIEMIECKI
czerwone boty
»BOT«
patrz: CZERWONY, CZYRWONY, CZERWONY
autor pokoju
»Bóg«
patrz: AUTOR, AWTOR, AUTOR, AUKTOR
  • - Pokoiu wam życzę/ ktorego mieć nie będziecie/ aż Bog autor pokoiu zetrze Szatana pod nogami waszymi. BirkRus 19
tak mi (nam) Panie Boże dopomóż i jego niewinna męka
»BÓG«
patrz: MĘKA, MĘKA, MEJKA, MEKA
Trójca Święta
»Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty«
patrz: ŚWIĘTY
  • - Jakoż mam rozumieć: TROYCA święta iest Bog ieden. AnzObjWaś 2
  • - Forma Iuramentu Komissarzow IKMSCI. My kommisarze Przysięgamy P Bogu Wszechmogącemu w Troycy Swiętey Iedynemu iz wszystkiego tego Cokolwiek iest wteraznieyszym Traktacie [...] dotrzymamy. PasPam 213
  • - Oddałęm ia tedy Panu Bogu prosząc Boze moy w Troycy Świętey proszę cię Stworcę Swoiego [...] Racz Łaską ducha Swego przenayswiętszego natchnąc Serce moie. PasPam 225
ujmować się za coś
»brać odwet«
patrz: UJMOWAĆ SIĘ
  • - Począł Invehere [napadać] na niego iako by mniey dbał o honor Boski nie uymuiąc się za krzywdę iego. PasPam 186v
ujmować się o coś
»brać odwet«
patrz: UJMOWAĆ SIĘ
  • - Panie Bracie Waszec się oto uimuiesz ze Waszeci Brata obuchem uderzono. PasPam 115
słoniowe bramy
»brama z kości słoniowej wiodąca do krainy zmarłych«
patrz: BRANA, BRAMA, BRAMA, BROMA, BRONA
  • - Padłeś już, zacny panie, za słoniowe brony z szkodą nieopłakaną wszytkiej tej Korony, która widzi dopiero, zważywszy się z sobą, jako wiele ubyło twoją jej osobą. TwarSLegK 242
bramy elefantowe
»brama z kości słoniowej wiodąca do krainy zmarłych«
patrz: ELEFANTOWY
  • - Prec Mysli niskie o rzeczach Swiatowych Gdym ia iuz doszedł bram Elephantowych. HerbOr 407
brona balczasta
»BRONA«
patrz: BALCZASTY
ognista rura
»broń palna«
patrz: RURA
  • - Ogniste Rury Szabli Tatarskiey wytrzymac niemogły. PasPam 267v
gór.
kłapeć poczwórny
»bryła soli mająca szerokość czterech miar«
patrz: POCZWÓRNY
  • - Na przykład wzdłuż będzie kłapeć miar 5, 6, 7, dłuższego zakazują kopaczowi zajmować, a to dla zepsowania i spadania względem długości, który kłapeć będzie w miar dwie wszerz, takowy się zowie szczepny, który trzy miary wszerz, zowie się potrójny, miar cztery wszerz, zowie się poczwórny. InsGór 10
  • - I tego się wystrzegać ma, aby nie zajmował kłapci poczwórnych, co jest z dawna officiose interdictum, i gdy to czyni sine consilio superioris lub zepsuje, lub dobrze zbije, karzą go i nie przyjmują, tylko za potrójne. InsGór 57
gór.
potrójny kłapeć (sz. zm.)
»bryła soli mająca szerokość trzech miar«
patrz: POTRÓJNY
  • - Na przykład wzdłuż będzie kłapeć miar 5, 6, 7, dłuższego zakazują kopaczowi zajmować, a to dla zepsowania i spadania względem długości, który kłapeć będzie w miar dwie wszerz, takowy się zowie szczepny, który trzy miary wszerz, zowie się potrójny, miar cztery wszerz, zowie się poczwórny. InsGór 10
  • - Przy takowym zepsowaniu, lubo będzie kłapcia miar 7 potrójnego, nie przyjmują stygarowie tylko za 6 bałwanów do regestru, a siódmego defalkują kopaczowi ratione culpae i tym kopacza karzą. InsGór 11
  • - Na soli bitnej i łakomej ma zawsze zajmować potrójne kłapcie i ławy, ale kędy sól źle bierze, że nie jest jednostajna, że tej część lodowata, część zielona, i kędy strychy jarczaste lubo błotne przechodzą, cum scitu p. stygara ma zajmować in latum półtrzeci miary, a przecinać lepiej, żeby paucitatem bałwanów nagradzało magnitudine. InsGór 57
w kwadrat budowany
»budowany na planie czworokąta«
patrz: KWADRAT
  • - Dwor Wittfeldt. Zamku żadnego w tym starostwie nie masz, tylko dwor drewniany w quadrat budowany, w ktorym jest izdeb po dwu stronach 4. OpisKról 477
budowniczy gminny
»BUDOWNICZY«
patrz: GMINNY
budowniczy krzesłowy
»budowniczy, urzędnik rzymski mający zagwarantowane miejsce na krześle w senacie«
patrz: KRZESŁOWY
  • - E'DILE [...] Byli u Rzymian Budowniczy krzesłowi bo mieli prawo zásiadać w krzesłach z słoniowey kości z drugie,mi urzędnikami wyższemi w Senacie. DanKolaDyk I, 491
gruchotka do budzenia
»budzik; grzechotka służąca do budzenia«
patrz: BUDZENIE
  • - Gruchotka [...] gruchotka do budzenia. Wecker, Klapper. tarabat; cliquette pour reveiller les gens. T III 425
bulla papieska
»Bulla«
patrz: PAPIESKI, POPIESKI
  • - Nim in matriculam Academiae Magnificus Rector kogo wpysac kaze, przisiąc na bule Papieskom, ze Catholikiem iest i zostawac do smierci swei chce, musi. VorLetSkarb 93
bulgarska ziemia
»Bułgaria«
patrz: ZIEMIA
  • - Bulgarska ziemia. Bulgarya. Bulgarien, ein Land. Bulgarie un païs. T III 88
bursa ambrozjańska
»bursa ufundowana w 1602 r. przez kanonika Ambrożego Bejnarta.«
patrz: BURSA, BURSA, BURSZA
  • - Sto złotych odpisuję na bursę Ambrozjańską, ratione tego, aby do nie przyjmowano dwóch młodzieniaszków ex familia Szeligorum, powinnych moich, którzy by się chcieli uczyć w akademijej wileńskiej. SzelTTestBork 120
czerwonawy bursztyn
»BURSZTYN«
patrz: CZERWONAWY
być jakiejś nadzieje
»być czegoś pewnym«
patrz: NADZIEJA
  • - Ia się tu wąm wygnać niedam takiey bądzcie nadzieie choc by miał paść ieden na drugim a niewiadę. PasPam 169
w radzie zasiadać
»być członkiem rady; być członkiem senatu«
patrz: ZASIADAĆ
  • - Z ktorego Prawa WMM Pan wziął tę posteritatem [ostateczność] Pisania tak uszczypliwego do Senatora? ktory iuz w radzie zasiadał kiedy WMM Pan Gałki ieszcze w piasku grawałes. PasPam 194
cieszyć się nadzieją
»być dobrej myśli«
patrz: NADZIEJA
  • - Obie stronie cieszyły się nadzieią. PasPam 265v
ciemną gwiazdę mieć
»być gorszym od innych«
patrz: GWIAZDA
  • - Ustawicznie przymawiał mazurow iak sie slepo rodzą Iako ciemną Gwiazdę maią. PasPam 228v
podpadać cenzurom ,
podpadać pod cenzurę
»być krytycznie ocenianym«
patrz: PODPADAĆ
  • - Na czym zaległa eqvalitas, że Dwor same dobre y żadnym niepodpadaiące cenzurom ma intencye. KonSRoz 26
  • - A iam zaś począł mowić, iak to ciężko iest poczciwemu człowiekowi przyiść na niewinną wexę y te krakania słuchać, a czasem, podobno etiam a bonis civibus vapulare, y niesłusznym podpadać cenzurom. KonSRoz 74
  • - Inni záś pod tę powinni pod tę powinni podpádáć censurę: ad calamitata Nomen sat est esse hominem. DanOstSwada II, 6
podlegać cenzurze
»być krytykowanym«
patrz: CENZURA
  • - Pierwszy początek iako w Rzymskim murze, Tak w kazdey rzeczy podlega censurze. MikSil 261
pod cenzurę wpadać
»być krytykowanym«
patrz: CENZURA
  • - Naymnieysza rzecz, ktora się ná świát wydaie, pod censurę nieprzyiacielá swego wpada. KirchFac Do aut. II
być pod czyjś mocą
»być opanowanym, zawojowanym przez kogoś«
patrz: MOC
  • - Mowili tak gdy by [Polacy] zawsze chcieli się bić tak szczerze był by Swiat wszystek pod ich mocą. PasPam 106v
być w poniewierce (sz. zm.)
»być pogardzanym przez kogoś«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Macedonowie Słowianom słuzyli Inszym narodom w poniewierce byli A potym wszystek swiat opanowali Coz więcey? inszym potym Palmam dali. PasPam 109v
  • - Pytam na przykład Mazurka takiego, co to jest Trójca Święta. To on mnie odpowiada: Bóg Ojciec, Bóg Duch Święty, trzy osoby a jeden Pan Bóg. Zafrasowany tedy ciężko tym moim i jego nieszczęściem, że nie umie, utyskuję ja, aż ojciec jego powiada mi: Dobrodzieju, będzieć on to umiał, boć to jeszcze młody chłopcak, dopieroć to mu dziewiętnasty rok, bo się już w te kłótnie urodziuł i dlatego ustawicznieśmy w poniewierce, z miejsca na miejsce błąkając się [...]. BrzeżOwRzecz 89
  • - AVILISSEMENT, subst. masc. (Le bas prix des choses.) Vilitas, genit. vilitatis, f. Cic. TANIOSC niska cena rzeczy. AVILISSEMENT se dit au figuré pour Vn grand mépris. Despicientia. genit. despicientiae, f. Cicer. PONIEWIERKA mowi się o wielkiey pogardzie. Il est dans un grand avilissent [!]. Abjectissimus est. W wielkiey iest poniewierce. DanKolaDyk I, 152
w czyjejś komendzie być, ostawać
»być pozostawać pod czyjąś władzą, pod czyimś dowództwem«
patrz: KOMENDA
  • - Iako tedy pomienionemu Towarzyszowi tak i Zołnierzom w iego ostawaiącym kommendzie aby wszędzie nie obronne było ad Sufficientam [dostateczne] pozywienie Roskazuiemy. PasPam 151
(Być) jako cel
»być przedmiotem ataków«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Wszytkie ábowiem kreátury podniosły chorągwie swoie przeciwko nam/ człowiek v nich iáko cel iáki: Signum cui co[n]tradicitur. BirkNiedz 68
gmerać w roli (sz. zm.)
»być rolnikiem«
patrz: GMERAĆ, GMERAĆ, GMYRAĆ
  • - Pyszczé w-zięmi/ ryié zięmię świniá. Rostro sus terram ruit [...] Transfertur et ad homines. Pyszczé/ gmerzé chłop w-roli/ orzé márnié. Rostro [...] rostrare vomere superiora terrae [...]. Kn 904
  • - Dobrze się Káznodziei i z-rolnikámi znáć, co to cáły tydzień w-roli gmeráią, i z-tych może bydź pożytek, i tákowych dusz nie tzrebá opuszczáć [...]. MłodzKaz II, 92
  • - Czyliż to oracze nie máią bydź tylko Sápienci? gmerałeś brácie w-Księgách, gmerz też i w-roli, per bovem, qui terram exarat, designantur sapientes. MłodzKaz II, 95
  • - Gmerze, [gme]rze, [gme]rał. wühlen/ scharren; mären, klauben, puhlen mit den Fingern. fouiller, grouiller, remüer; vermiller, grater comme les poules. § gmerze chłop w roli [...]. T III 389
gmerać w ziemi (sz. zm.)
»być rolnikiem«
patrz: ZIEMIA
  • - Ty gmerasz w tey ziemi iáko robak nędzny: Anyoł mieszka w niebie/ w iednym okiemmgnieniu wszytek świát przebieży/ á ty ná wschody nie wnidziesz bez trudu. BirkNiedz 40
  • - Nie to zywot sto lat zyc: sto lat w ziemi gmerac, Mysląc tylko: zeby iak naypozniey umierac zniknąc potym na wieki, w ziemię się zagrzebszy Ieden dzien, ieden sercu wspaniałemu lepszy Co mu Tysiąc lat da zyc, na ziemi a w Niebie szczęsliwe, nieprzezyte, wieki po pogrzebie [...]. PotWoj 178
stawić na cel
»być, stać się obiektem strzelania, uderzenia«
patrz: STAWIĆ
  • - O tym powiedáią/ że niektore Xiążę/ chcąc doświádczyć pewności te[g]o w strzelániu/ stáwił mu syná swego máłego ná cel/ y postáwiwszy grosz ná bierecie/ kazał mu go z łuku vgodzić/ ták żeby bieretá nie ruszył. SpInZąbMłot 168
stawać na celu
»być, stać się obiektem strzelania, uderzenia«
patrz: STAWAĆ
  • - Gdy sam strzałę wystrzelisz, strzeż tego fortelu, Byś nieprzyiacielowi nie stawał na celu. SaadiOtwSGul 53
na cel wystawiać
»być, stać się obiektem strzelania, uderzenia«
patrz: WYSTAWIAĆ
  • - Gdy około dział wielkich pracowali Pomykaiąc ich z pilnością pod mury, Y prowádząc ie od dołu do gory, Białość od sniegu chmurę ich ziawiáła Y iáko ná cel prosty wystawiała. OblJasGór 80
na celu stać
»być, stać się obiektem strzelania, uderzenia«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Tedy tu wszytkie oras wystrzelili Owe machyny, y wszytek zwálili Ogięn do Kupy: Zięmia drzzy y Stęká Niebosię trzęsie swiát się cáły lęka: Klasztor się tylko sam iedęn nie boi Lubo ná celu tym furyom stoi. OblJasGór 90v
stanąć na celu
»być, stać się obiektem strzelania, uderzenia«
patrz: STANĄĆ
  • - Nie ostroznie zginął stanąwszy na Celu gdzie iuz Zmiasta miano znak do Rychtowania. PasPam 275v
na celu postawić
»być, stać się obiektem strzelania, uderzenia«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Mogłeś to waszmość, rzekę, i bez ordy sprawić, Strzelając z łuku czapkę na celu postawić. PotFraszBrück II 148
z długą liczbą rachować lata
»być starym«
patrz: LICZBA, LICZBA, LIDZBA
  • - Iak wiele inszych Herbow w Polszcze poginęło [...] A Rawicz z długą liczbą rachuie swe lata I podobno trwać będzie do skonczenia Swiata. PasPam 272v
mieć za urazę
»być urażonym«
patrz: MIEĆ
  • - Przyidę do Gospody az mi Czeladz powiedaią ze tu był Towarzysz ktory sobie praetenduie ze to iego kwatera y ma za urazę że nieradząc się go stanąłęm tam. PasPam 180v
wziąć za urazę
»być urażonym«
patrz: WZIĄĆ
  • - Pili y zazdrowie [...] Czarnieckiego bo bardzo byli wten czas pokorni. Ia tez chciał rekompensować Ludzkość Ludzkoscią piłęm za zdrowie Dołkorunskiego [Dołgorukiego] [...] Oni to sobie wzięli za urazę. PasPam 164v
być poczytanym za kogo
»być uznanym, uważanym za kogo«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Iuz niech będę za zdraycę poczytany y iuz iako zdrayca karany. PasPam 184v
wystarczyć czego
»być w dostatecznej ilości (do czegoś)«
patrz: WYSTARCZYĆ
  • - Nad stawiaiąc się tedy Animuszem czego Siły wystarczyc niemogły bosmy ni mieli y czwartey częsci potencyiey nieprzyiacielskiey Posłali wodzowie do Dunckoronskiego [Dołgorukiego] ze by dał Pole. PasPam 103
w kompucie wojska zostawać
»być w składzie stałego wojska, pobierającego żołd«
patrz: KOMPUT
  • - Czuiąc się bydz Zołnierzęm in Servito [w służbie] Rzpty y w kompucie woyska zostawaiącym Nie bardzo mi nalezało wywodzić się IoMSCi Panu Pułkownikowi iako do tych rzeczy mniey nalezącemu z kąd y do kąd idę. PasPam 155
dostępować łask
»być wysłuchanym«
patrz: ŁASKA
  • - Ludzie dostępuią Łask y odpustow. PasPam 192
mieć do kogoś relacyją
»być z kims związanym«
patrz: RELACYJA
  • - Weszło tedy do Związku Chorągwi 40 dobrych osobliwie te ktorzy mieli do IoMSCi Pana Lubomirskiego wielką Rellacyią Iako to iego Własne Braterskie Synowskie Szwagierskie y Niektorych kolligatow y dobrych przyiacioł. PasPam 191v
bot.
bez niski
»bylina o trujących jagodach zwana chebd; Sambucus ebulus«
patrz: NISKI
  • - CHebd iest rodzáiu Bzowego/ zowią go drudzy Bzem niskim/ y nie między drzéwká/ ále między ziolá iest poczytány. SyrZiel 1508
cela winiarska
»cela, w której pije się wino«
patrz: WINIARSKI
  • - Niewiem co tá iest zá celá winiárska? Wierę gdy by przełożeństwo lub Klasztorow męskich, lub tám Ksieni álbo Przeoryszá, wiedziáłá o Celi winiárskiey, w ktorey by to szynk był, iáki táki pije, iákiego tákiego częstuią: bá wierę trzebá by tę celę zámknąć: i z-nią gospodarzá. MłodzKaz I, 54
sydońska purpura
»cenna tkanina z Sydonu«
patrz: PURPURA
  • - NiewSyryiskiem iedwabiu [jadwabiu] Albo W Sydonskiey Purpurze ale w Hartownym Pancerzu swoie miał upodobanie. PasPam 206
Paryjski alabaster
»cenny, biały marmur wydobywany na wyspie Paros«
patrz: PARYJSKI
  • - Z paryjskich alabastrów ciosanego bruku ambit sam i wszerz, i wdłuż na strzelenie z łuku, kołem poszły pałace i dachy od spiże, gdzie santoni i inni mieszkają derbiże. TwarSLegK 133
rad nierad
»chcąc nie chcąc, wbrew woli, niechętnie«
patrz: RADY, RAD
  • - Nasi radzi nie radzi musieli straktować z Nieprzyiacielem. PasPam 248v
  • - Dusze też potępieńcow ráde nie ráde wyrokiem przymuszone Boskim ziednoczą się z ciałámi swemi. BystrzInfCosm Iv
mieć chęć do czegoś
»chcieć coś zjeść«
patrz: CHĘĆ
  • - Pyta się mnie do czego mam chęć? Powiedziałęm co dacie to będę iadł z wielką ochotą. PasPam 280
z chęcią
»chętnie«
patrz: CHĘĆ
  • - Przyięto nas z chęcią nemine reclamante [i nikt się nie sprzeciwiał]. PasPam 81
chłodnik obłączysty
»CHŁODNIK«
patrz: OBŁĄCZYSTY
ręka chłopska
»chłopi«
patrz: RĘKA
  • - Ktory z poboiowiska do lassa albo na błota uciekł tam od ręki chłopskiej okrutnieyszą zginął śmiercią. PasPam 51v
wpaść w cholerę
»CHOLERA«
patrz: WPAŚĆ
powiatowa chorągiew
»chorągiew wystawiona przez powiat«
patrz: CHORĄGIEW
  • - Uchodziło siła kompaniiey y Czeladzi nazad do Polski osobliwie wielkopolaczkow zpod tych nowo zaciąznych Powiatowych Chorągwi. PasPam 53v
chorągiew husarska (sz. zm.)
»chorągiew złożona z husarzy«
patrz: CHORĄGIEW
  • - Chorągwie Chusarskie ktorych było Dziewięc Rozdzielano każdą na Trzy Szwadrony z Za kozdym Szwadronem Pancerną Chorągwie. PasPam 103
  • - Tak tedy czynili Iedęn Szwadron Hussarskiey Chorągwie Czarnieckiego y Pancerna Chorągiew zanim nie pamiętam czyia. PasPam 107-107v
  • - Husarskie chorągwie skoczyły my tez tu z tyłu uderzęmy na nich. PasPam 95
ogień świętego Antoniego
»choroba«
patrz: OGIEŃ
  • - Przećiwko pikiekielnenu ogniu/ ktory ogniem S. Antoniego zowią: weźmi żiela stuliszu dwie garści [...] SyrZiel 1417
med.
szkorbut morski
»choroba objawiająca się ranami w ustach i gardle, krwawieniem dziąseł i wypadaniem zębów«
patrz: SZKORBUT, SZKORBUT, SKORBUT
  • - W kilka dni potym proszony będąc o to, abym w domu moim poczekał na Sir George Savile, wyniosłem z sobą butelkę moiey wody zaprawioney, i opowiedziałem mu użycie, ktoreby można z niey uczynić ofiaruiąc miły i zdrowy w niey dla żegluiących po morzu napoy, ktoryby podobno mogł uprzedać lub też leczeć skorbut morski. PriestTrzNauka 12
  • - Sądząc, iż woda tak napuszczona powietrzem kwaskowem może bydź użyteczną osobliwie w długich podrożach uprzedzaiąc lub teź lecząc skorbut morski, podług teoryi Doktora Macbride i wszystkich znaiomych mi Fizykow wchodzących ze mną w tę opinią, uwiadomiłem o tym sposobie naypierwey Hetmanow sił morskich, ktorzy natychmiast odesłali mnie do Kollegium Fizykow. PriestTrzNauka 15
  • - W powszechności choroby, w ktorych woda napuszczona powietrzem kwaskowem bydź może, podług naywiększego do prawdy podobieństwa, użyteczna; są zgnilne, z ktorych gatunku iest skorbut morski. PriestTrzNauka 26
szkorbut wnętrzny
»choroba objawiająca się ranami w ustach i gardle, krwawieniem dziąseł i wypadaniem zębów«
patrz: SZKORBUT, SZKORBUT, SKORBUT
choroba nieprzystojna
»choroba wstydliwa«
patrz: NIEPRZYSTOJNY
  • - Medycy niepowinni osławiáć pácyetow swoich, gdy na iáką chorobę nieprzystoyną choruią. StarKaz 267
bawełniany chrost
»CHROST«
patrz: BAWEŁNIANY
zool.
mucha hiszpańska
»chrząszcz z rodziny oleicowatych żerujący głównie na jesionach; Lytta vesicatoria«
patrz: MUCHA
  • - CANTHARIDES to iest kantarydy, albo muchy Hiszpańskie, albo Scarabaei parvi; są zielone złotawym z wierzchu lsną sié kolorem; są zbyt gorącey, á suchey natury, dlatego od cerulikow idą in usum wezykatoriow. ChmielAteny III 319
  • - INSECTA Naturalistowie zowią niedoskonałemi, małe Zwierzęta, krwi w sobie nie maiące, iedne lataiące, drugie po ziemi y w ziemi żyiące inne partim na ziemi, partim na powietrzu przebywaiące, iako to PSZCZOŁY, MUCHY, SZARANCZA, PAIĄKI, BOMBYCES, alias Iedwab robiące robaczki, CANTHARIDES, albo MUCHY Hiszpanńkie zielone, złoto, świetne, KONIKI, CICINDELAE, albo NOCTICULAE, toiest robaczki koło S Iana w nocy iak ogień świecące się, SLIMAKI, MROWKI, SCARABAEI Cornuti, toiest IELONKI, URSULI, NIEDZWIADKI, OSY, BĄKI, SZERSZENIE PCHŁY, y MOTYLE. etc. ChmielAteny1755 I 603
chrzescijański człowiek
»chrześcijanin«
patrz: CZŁOWIEK
  • - Sam Bog swemi potwierdza tego słowy Quem amo Castigo [kogo miłuję, tego karcę] Co Nie tylko Chrzescianskiemu Człowiekowi wdziecznym od Boga nalezy tollerować sercem Ale y u samych Poganow osobliwą zawsze miało kosyderacyią. PasPam 149
musi być
»chyba«
patrz: MUSIEĆ
  • - Sąm deklarował że to [wesele we Wstępną Środę] bydz niemoze, Ale iuz to musi bydz do Maiu. PasPam 221
  • - Nie moze bydz [...] Seym bo ten per Nuntios terrestres A Tutota Respublika y kozy sobie iest Posłęm. Ale musi bydz koło Generalne poniewaz Rzpta in Armis existit. PasPam 241
mat.
wolny skok liczby (sz. zm.)
»ciąg arytmetyczny«
patrz: WOLNY, WOLNY, WOLEŃ, WOLEN, WOLEN, WOLIEN
  • - Co iest Skok wolny liczby? Iest tedy Rząd liczb wielu, rowno się przewyższáiących iednąże Restą, álbo Rożnicą, wszytkim spolną. SolGeom III 164
  • - O Skoku liczby wolnym: álbo Progreszyi Arythmetyczney. SolGeom III 164
  • - W ráchowaniu, Wolny Skok liczby, wszytkich zdániem, Roście liczbom pobliższym Rożnice przydániem. SolGeom III 164
głód mrzeć
»cierpieć głód, umierać z głodu«
patrz: GŁÓD
  • - głod mrzeć. hunger leiden. soufrir la faim; étre pressé de la faim; mourir de faim. T III 381
coś jest z czyimś kłopotem
»coś dzieje się z czyimś zachodem, wysiłkiem«
patrz: KŁOPOT, KŁOPOT, CHŁOPOT
  • - Chwycił się bardzo Straszowski tego [...] widząc ze to z mnieyszym iego nie rowno będzie kłopotem. PasPam 252
nie dać za coś nic
»coś nic nie kosztuje«
patrz: DAĆ
  • - Umysliłęm sobie niedamy zato nic choctey wdowie przypatrzemy się. PasPam 221v
coś jest z dobrą reputacyją
»coś przyczynia się do wzrostu sławy, do zyskania dobrego imienia«
patrz: REPUTACYJA
  • - Posyłali mię w Poselstwie do krola do Arcybiskupa do Biskupa kuiawskiego co zawsze było z dobrą Reputacyią. PasPam 219v
coś jest z czyjąś chwałą
»coś przynosi komuś cześć«
patrz: CHWAŁA
  • - Prosiłem Maiestatu ze by Łaską Ducha Swiętego raczył nakłonic Serce nas wszystkich co by mogło bydz z iego Swiętą Chwałą a z dobrem Oyczyzny naszey. PasPam 232
coś jest z honorem kogoś
»coś przysparza sławy«
patrz: HONOR, CHONOR, HONOR
  • - Widzę że to zlepszem WSMSCi moze bydz honorem y reputacyią. PasPam 145v
  • - Co moze bydz z Honorem y z iakim kolwiek pozytkiem, niewymawiay się WSC. PasPam 159v
coś potka kogoś
»coś przytrafi się komuś, zdarzy się«
patrz: POTKAĆ
  • - Co was ma potkać to was nie minie. PasPam 105v
  • - Lepsza podobno Smierc bydz nie moze nad tę ktora kogo przy niewinnosci potka za cnotę y miłość Oyczyzny. PasPam 137
  • - Do Związku poiechał z tey offensy cogo tam potkała. PasPam 158v
  • - Potkała mię wtym Roku szkoda niemała. PasPam 249
  • - Niewięm z iakiey okazyiey taka Ich Mosciow Potkała łaska. PasPam 284v
  • - Kogo by zas cokolwiek potkało na Nayswiętszy Maiestat y Matki iego wylana kropla krwie bynaycięszsze wszystkie obmyie grzechy. PasPam 58
coś potyka kogoś
»coś przytrafia się komuś, zdarza się«
patrz: POTYKAĆ
  • - Musi bydz bolesno kiedy kogo iaka potyka dolegliwość. PasPam 136
  • - Potykały podobne terminy Magnorum Nominum osoby. PasPam 137
  • - Iezeli od iednego Towarzysza takie nas potykaią affronty takiey y od inszych Spodziewać się konseqvencyiey. PasPam 140
  • - Ciebie potak zdradzieckich radach większe potykaią honory kiedy y teraz zostałes na ArcyBiskupstwo Gnieznienskie Nominatem. PasPam 196v
  • - Co przypadnie wał to y nas y Barkę przykryie [...] toiakoby cię znowu nowy Nieprzyiaciel y ostatnia zguba potykała. PasPam 67
przychodzi coś komu na pamięć
»coś się komu przypomina«
patrz: PAMIĘĆ
  • - Przychodzi mi napamiec y owo moie kozieradzkie praeiudicatum zem załował com nie uchodził maiąc czas. PasPam 182
antarktycki cyrkuł
»CYRKUŁ«
patrz: ANTARKTYCKI
czapka barania
»czapka ze skóry baraniej«
patrz: CZAPKA, CZAPKA, CAPKA
  • - Byłoć w czapkach baranich drabów niemal dwieście, których około jatek nazbierano w mieście. ZimBSiel 158
  • - Czapkę baranią z zanadrza wywlecze [żołnierz], Trzy mi też w niej od strzały prezentując dziory. PotFraszBrück II 148
czapka barankowa
»czapka ze skóry baraniej«
patrz: BARANKÓW, BARANKOWY
  • - Czapka barankowa nowa darowana IP. ArchRadziw 1638 163, 14
  • - Za drugie czapkie Barankowe Dałe[m] iemu [synowi] z[łotych] 10. KunReg 73
suknia żałobna (sz. zm.)
»czarny strój noszony by okazać żałobę«
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
  • - Acceptowałem Iego consilium et eo instanti ordynowałem z Expedycyą naiąwszy boiarzyna, do ktorego y ImPan Woyski Plater pisał wnaszając zamno Instanciales. ię 30 Kupiłem u Fiedorowicza kupca Wilenskiego Sukna Czarnego na żałobną Suknią Łokci dziewięć po tynfow Iedenaśćie. SapADiar 133
  • - [Pisałem do Pana bryma] aby mi pokredytował Iedynaśćie łokći Gryzetki Czrney pod Suknią moią żałobną ktorą kazałem robić krawcowiSzulcowi w Wilnie. Tegoż popasywałem w Woytowey karczmie, Nocowałem zaś w Oranach gdźie o Swiecach Lanych Stanęlismy. SapADiar 135
amońskie czarownice
»CZAROWNICA«
patrz: AMOŃSKI
wozowi ludzie
»czeladź dozorująca taboru«
patrz: WOZOWY
  • - Ci tesz co byli w obozie zostali iako to wozowi ludzie ledwie co ktory konia do padł to uciekał. PasPam 113
z bura czerwony
»CZERWONY«
patrz: BURY
rubin balas (sz. zm.)
»czerwony spinel, dawniej uznawany za rubin, nazywany też karbunkułem«
patrz: RUBIN
  • - 10.Zapona. Balas Rubin na wierzchu Korona Diamentowa. RewSkarb 111
dom profesów
»część klasztoru, w której mieszkają zakonnicy po ślubach«
patrz: DOM
  • - [...] nabożeństwu ktore teraz do tákiey doskonáłości przyszło (z czego niechay będzie Pánu Bogu cześć y chwałá) wielkie pobudki podał [Ks. Skarga] y mieszkáiąc tu cztery láta/ á w kazániach vtáwnie prácuiąc/ dom Professow/ álbo mieszkánie przy ś. Bárbárze [kosciół w Krakowie] Oycom sposobił. BirkSkar 12
  • - [...] czwartego slubu Professowie (oni co (...) domámi profesow rządzą y rządzić mogą) przysięgáią Bogu i zakonowi. SzemGrat 41
  • - Pierwey w Domu Professow y w Collegium posługi kuchenne odprawował, á potym do S. Jędrzeia posłany był. NiesKor II 665
  • - gdy do Nowicyatu, z Domu Professow powracał. nieznaiomy młodzian, drogę mu zaszedszy, nie małą w złocie summę ofiarował. NiesKor II 92
babczany języczek
»część rośliny zwanej babką«
patrz: JĘZYCZEK
mąż bankietny
»członek kolegium złożonego z siedmiu kapłanów, których zadaniem było urządzanie uczty na cześć Jowisza podczas uroczystości w starożytnym Rzymie«
patrz: MĄŻ
  • - Naprzod idą Biskupi swiątnic przełożeni, Potym Popi Gabiyskim rzędem postrojęni [...] W tym biegli w ptasżych głosach sypią się wiesżczkowie Y śiédm męże bánkietni, zá niemi skoczkowie. LucBardzFar 15
owieczki Chrystusowe
»członkowie Kościoła katolickiego«
patrz: CHRYSTUSOWY
  • - Piotr S. dla Owieczek Chrystusowych Siła biczow Ucierpiał. A ty Owieczki Chrystusowe drzesz z Skory rozpruszasz niszczysz. PasPam 196v
babia gęba
»człowiek gadatliwy, gaduła«
patrz: GĘBA
  • - babia gęba. ein Schnattermaul. caquet, caqueteur, babillard. T III 16
krewny z matki
»człowiek spokrewniony z kimś przez matkę«
patrz: KREWNY
  • - Iednego czasu przyiechali do mnie krewni zony moiey z Matki Pan Stanisław Szęmbek Bur[g]grabia krakowski y Pan Zelecki franciszek przy prowadzili zsobą iakiegos tez swego krewnego nieiakiego wielkiego piiaka. PasPam 228v
czołgać się po brzuchu
»czołgać się na brzuchu, pełzać«
patrz: CZOŁGAĆ SIĘ
  • - Cokolwiek się czołga po brzuchu/ y cokolwiek ná czterech/ álbo więcey nogách się włoczy/ miedzy wszystkim płázem ktory się czołga po ziemi/ nie będziecie jch jeść/ bo obrzydliwością są. BG Kpł 11, 42
post wielki
»czterdziestodniowy post przed Wielkanocą«
patrz: POST
  • - Wpost wielki iedli z Mięsęm nawet y sami Iezuici y konfundowali kto nieiadł. PasPam 64v
w dziesięć czwórnasób
»czterdzieści razy tyle«
patrz: CZWÓRNASÓB
  • - Ná ten dźień stáło się wielkie krwie rozlánie/ álbowiem ácz ludu Fráncuskiego/ też nie máły Poczet zginął/ wszákże iednák Pogánow w dźieśięć czwornásob poległo/ ktorych przez trzydźieśći tyśięcy przy zwłoczeniu policzono/ á w tym się wieczor przybliźył. HistOt F8
po czterykroć
»cztery razy«
patrz: CZTERYKROĆ, CZTERYKROĆ, CZTYRYKROĆ
  • - Zgrzeszyłam po czterykroć, Rugierze serdeczny - Woła, jakoby on beł w oczach jej obecny [...]. ArKochOrlCz III 343
  • - Tákowym głosem po czteryktoć záwołány był Sámuel/ ábysmy ztąd zrozumieli/ iż głos stárszego/ głos iest Boży/ ktoremu trzebá być posłusznym z wielką skwápliwością. BirkNiedz 79
  • - Wynośi go máć/ á trzask/ y szczep roskażawszy Nánieśc/ y podpał ogniow nie przyiáznych dawszy/ W nie po cáłe cztery kroć wraźić się go sádźi Po cztery kroć cofa się: máć z śiostrą się wádzi. OvŻebrMet 203[193]
  • - Aleć ná poćiechę, ná to mamy obronę, zászczyt na tych powietrznych piekielnych ptákow Páná Iezusá w Nayśw: Sakrámenćie, żegnánia, benedykcye: nic częstszego iáko tá w Kośćiele świętym ceremonia, iż ilekroć Páná Iezusá wystáwuią, tyle nim powietrze żegnáią: ták y w owey ná Boźe Ciáło Procesyi po czterykroć cztery częśći świátá żegnáią. PopławStół 360
we czworonasób
»cztery razy tyle«
patrz: CZWORONASÓB
  • - Wźiąć Prochu/ álbo species Mitridati/ Czászki z Trupiey głowy człowieczey/ Láien Pawich/ Soku koźiey Ruty/ ktorą też Rutewką zowiemy/ kámieniá Gágátku Czarnego/ Soku korzenia Biedrzeńcowego/ zárowno káżdego/ Miodu we czworo násob/ y to co nalepiey wespoł vmieszáć/ á ná słońce iárkie/ ile Lećie/ Zimie w piecu/ po pieczywie vsmáżyć/ káżdego dniá raz/ álbo y dźieśięć mieszać/ y tym skurczone członki mázáć co namocniey [...]. SyrZiel 65
w czwórnasób ,
we czwórnasób
»cztery razy tyle, czterokrotnie«
patrz: CZWÓRNASÓB
  • - Ano drogość ztąd rośćie/ bráćie miły/ żeś skłády zepsował: Legierowie iáko chcą w sklepie śiedząc/ nád przywileie miástóm ná skłády nádáné/ przedáią we czwornasób káżdą rzecz drożéy. CikSSpraw 66
  • - Naprzód pod Wiślicą, upewniwszy przez posły swe bracią, pod Sędomierz zgromadzoną, o swej ku nim braterskiej miłości i że tegoż chcą, co i oni, uknowawszy artykuły jakieś z przymnożeniem, jako oni udali, naszych wolności, zaraz stamtądże, skoro się bracia rozjeżdżać poczęli, na pewną część ich, prawem nie przekonanych, przeciwko fundamentom wszytkiego prawa pod Janowcem z wojskiem we czwórnasób więtszym nastąpili, panu wnętę do tyraństwa dali, brawowali, traktatami bawili, aż naostatek, nie dotrzymawszy im wszytkiego, ledwie żywo (czego potym żałowali) ludzie wielkie, zacne z obozu swego puścili. PismoSzlachCz III 361-362
  • - W czwórnasób teraz zda się być śliczniejszy Syn Panny świętej, Pan mój namilejszy. GrochWirydarz 63
  • - Iad bywa z Sárkokoły odięty/ Oleykiem z Włoskich orzechow/ w nim ią rośćieráiąc. Gdźieby też w Oleyku Migdałow słodkich to było/ tedy ie we troy álbo we czwor nasob/ względem Oleyku wźiąć/ a zwłasczá gdy chcemy Piguły z niey mieć. SyrZiel 225
  • - Dasz ty tysiąc, da on dwa, dasz ty tyle troje, Da on w czwórnasób więcej, byle przewiódł swoje. TwarKBiczBar I 421
  • - Czworkuie/ i. w czwornasob przydáie/ Quadruplico […]. Kn 107
  • - Wéczwornasób/ wéczwornasobnié. Quadruplicatò emere aliquid: quadruplò maior. Kn 1232
  • - A stánąwszy Zácheusz/ rzekł do PAná: Oto połowicę májętnośći mojich dawam ubogim/ Panie: á jesliżem kogo w cżym podszedł/ oddawam w cżwor nasob. BG Łk 19, 8
  • - Filius mortis est, qui fecit hoc, et ovem reddet in quadruplum, záwołał żárliwie/ rozgniewány Dawid/ vsłyszawszy o zámordowániu owieczki; á nie wiedząc od kogo/ ná gárdle karáć tákiego zboyce/ y sowićie we czwor nasob/ owcę nágrodzić kazał. LorKaz 152
  • - Tegoć to bogatego Zácheuszá Et ipse dives, w tych tu Nowośiedlinách dźiś osadzam, áżeby Wam Miłości Dobrodźieie w czwornasob wásze dobrodźieystwá płáćił y záwdźięczał Reddo quadruplum: á osobliwie tobie J. W. Fundatorże y Pánie nász Miłośćiwy, iákoż nic nie wątpię, że nie tylko w czwornasob ále stokrotnie wszelkie łáski y dobrodzieystwá twoie ná wieki nágradzáć będźie. WolsJInstal C
  • - Wszystko iák było, iuż iest we czwornásob tyle, Po upádku dostátek, po łzách krotofile. ŁosDźwięk 38
  • - We młynach álbo karczmach przeszkodę czyniący, będzie karany y w czwornasob szkodę nadgrodzi. BystrzInfStat N3v
  • - Weczwornasob. Weczwornasobnie. adv. conf. Nasob. vier mahl so viel. quatre fois autant; au quadruple. T III 2503
  • - Co się tycze wewnętrznego handlu, każdemu wiadomo, że więcey iest nieufności niż ufności w Polskich obywatelach, y trudno iest teraz dostać pieniędzy, nawet na bardzo pewne zastawy, á ieżeli się dostanie, to we troy, albo we czwornasob większemi prowizyami, niżeli ie w całey Europie wypłacaią. WybicMyśli 9
  • - Odszedł Owczarek ledwie żyw zmęczony, zaklinaiąc się, że będzie szukał Pana Don Quiszotta, dopoki go nie napadnie, i mowiąc do Gospodarza, że mu to we czwornasob będzie oddane, acz z temi wszystkiemi pogróżkami szedł płacząc, i ze skóry prawie odarty, a Pan iego zdrow śmiał się ze wszystkiey siły i chęci. CervPodosDonQuischott 41
tchu w sobie nie czuć
»czuć«
patrz: DECH
  • - tchu w sobie nie czuie. er ist ganz aus dem Athem. il est tout ésouflé; il est hors d'haleine. T III 214
niedziela Środopostna
»czwarta niedziela wielkiego postu«
patrz: NIEDZIELA
  • - Stanęlismy tam na Niedzielę Srodoposną. PasPam 81
  • - Ktorzy Commissarze zasiadszy wPoniedziałek po Niedzieli Srodpostney y w dzien Pierwszy Commissiey z Zofiey Kozłowskiey Miesczki Wieliczkiej Dyabał, opetaney od Szesnastu lat one dreczączy za włożeniem V Grobu S. Kantego Kaptura iego (...) KomonDziej 117v
czy ... czyli też
»CZY«
patrz: CZYLI
czy ... czyli
»CZY«
patrz: CZYLI
wygadzać czemu
»czynić to, co komu dogodne; kierować się czym«
patrz: WYGADZAĆ
  • - Moskwa swoiey nie naszey wygadzaiąc imprezie na nasze prawe skrzydło pierwszy uczynili impet. PasPam 106v
przyłajne pieniądze
»czynsz, podatek płacony przez bartników«
patrz: PRZYŁAJNY
  • - ...od każdego boru dają bartnicy przyłajnych pieniędzy... PoczKrólPolPom V 59
lawter cyna
»czysta, szczera cyna«
patrz: CYNA, CYNA, CENA, CZYNA
  • - 3 mis mnieyszych troche jedny formy Lawter cyna wnich. KunReg 84v
  • - 4 mis wielkich iedny formy Lawter cyna w nich. KunReg 84v
  • - 4 Pułmiskow mnieyszych płytkich Lawter cyny. KunReg 84v
dach nie dwoisty
»DACH«
patrz: DWOISTY
odpocząć czemu
»dać odpocząć, wytchnąć. pozwolić spocząć«
patrz: ODPOCZĄĆ
  • - Ia mało co w domu koniom odpocząwszy. Iadę [...] na biało Rus. PasPam 122v
  • - Ze by koniom trochę odpocząc tak w rękach trzymaiąc paslismy konie. PasPam 236
frysztu dać
»dać odpoczynek, wolny czas, pozwolić wypoczą«
patrz: DAĆ
  • - Tey dyskrecyiey y Moskwa doznali Gdyzmy im Ultro [dobrowolnie] tylko Frysztu dali. PasPam 111
na dal
»daleko«
patrz: DAL
  • - Cnota sama wszędzie i zawsze szczęśliwie panuje, przezornie rozkazuje, szyroko i nadal władnie, zgoła przy niej wszytka wiara, posłuszeństwo i powaga. MałpaCzłow 269
  • - Jak byś widział Wulkana, gdy ognista kosa Zhukaną grzywę jeżąc pod same niebiosa Z Etny huczno wypada; samym ogniem pryska Popioł, głownie, pioruny, y nadal, y zbliska Na wszystkie miece strony, toż siarczyste rzeki Strasznym grzmotem, wytoczy z rozdartey paszczęki Nikomu nie przepuści, nikogo nie minie Kogo ta szarga zarwie, bez pochyby ginie [...]. GośPos 8
  • - [...] tak właśnie iako promienie słoneczne odbiiaiąc się od waporów czynią tęcze, czynią na wschodzie y zachodzie obłoki białe, y iedne nad drugie świetnieysze, a długi nieba przeciąg zabieraiące, albo iako na brzegu morskim patrzący na słońce za morzem zachodzące widzi na powierzchności morza światło migocące się y na dal rozciągaiące się. BohJProg I 36
  • - Są ludzie, ktorzy na dal coś się bydź widzą, z bliska nic się bydź nie zdaią. CoqMinNic C5
w dal
»daleko«
patrz: DAL
  • - Co się tycze strzelania, strzelają nieźle w dal, choć nie tak, jako kolobryna wyżej mianowana. AquaPrax 84
za borem knieją
»daleko, hen«
patrz: BÓR, BÓR, BOR
  • - Wyjechaliśmy na dwa dni w pole z jp. cześnikiem: splądrowaliśmy Starzynę, orczakowski bór, w górach za borem knieją, Miszkinniki, Sielanowszczyznę. ZawiszaPam 60-61
wolnym /kogoś/ uczynić (sz. zm.)
»darować poddanemu wolność osobistą«
patrz: WOLNY, WOLNY, WOLEŃ, WOLEN, WOLEN, WOLIEN
  • - [...] za Corruptią pieniędzy odnich [kilku mieszczan z Brzeska] łakomstwem swem pan ten [Czerny] ich wolnęmi poddanstua uczyniel y Sliachtasię im czynic niezganieł [...]. TrepNekLib 41
  • - [...] ich habe den Unterthan freu gemacht/ Poddánemum wolność dárował, (wolnom puścił Poddánego,) uczyniłem Poddánego wolnem [...]. ErnHand 310
za mąż dawać pannę
»dawać za żonę«
patrz: MĄŻ
  • - To [oddanie do zakonu] nierowno więcey kosztuie nizeli za Mąz daiąc Pannę. PasPam 247v
funt madrytski
»dawna miara masy używana w Hiszpanii, Portugalii i Ameryce Łacińskiej, wynosząca 0,459 - 0,460 kg«
patrz: MADRYCKI, MADRYCKI, MADRYTSKI
  • - JNFORMACJA STATYSTYCZNA O wagach, y monecie. [...] Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Madrytskich – 80. BystrzInfRóżn Z3-Z3v
żywokost czerwony
»dąbrówka, roślina z rodziny jasnotowatych, Ajuga«
patrz: ŻYWOKOST, ŻYWOKOST, ZYWOKOST
  • - żywokost czerwony; głowienki czerwone. (solidago, consolida media; bugula) Golden-Günsel. herbe au charpentier, moïenne consire, bugle. T III 3074
gonić do celu
»dążyć do czegoś«
patrz: GONIĆ
  • - Ktory goniąc z rowiennikami swemi do celu sobie upodobanego wspaniale y uprzeymie do tych Miast zycliwosciami swemi popisował się. HerbOr 208
ku jednemu umierzyć celu
»dążyć do osiągnięcia jednego skutku«
patrz: JEDEN
  • - Co czyni że się zátym nie wściekł Tyran ziádły/ Gdy mu ták pierwsze kunszty niepomyślnie pádły? A wszakże ku iednemu umierzywszy celu/ W Acheruntách nowego szpieguie fortelu. TwarSLeg 63
do celu zmierzać (sz. zm.)
»dążyć w określonym kierunku«
patrz: ZMIERZAĆ
  • - Bog pierwey weyzrzał ná Máryą y Iesvsa, iáko na cel swoy/ do ktorego [celu] zmierzał. BirkOboz 3-4
  • - Zmierzam do celu. Collineo aliquo, dirigo. SzyrDict 548
  • - Wszystkich sposobow przeto tu ruszáią/ áby mogli Tráktaty ż Portugalią rozerwáć/ y do tego celu zmierza pono droga Principis de Ligni, ktory znowu puścił się z tąd do Londynu. MerkPol 192
Deska gnojowa
»deska w wozie do przewożenia gnoju«
patrz: DESKA
Gnojowa deszczka
»deska w wozie do przewożenia gnoju«
patrz: DESZCZKA, DESZCZKA, DESCKA
  • - W lekkich karocach abo tez mułami, A gdyby przy tym pod zamki i dwory Koła podprawić, skarby i splendory, Żeby jechały ze mną, to by jeszcze Pół biedy, ale na gnojowej deszczce Albo w półkoszkach starych, lub piechotą Na łbie utykać, nie z wielką ochotą Wybieramy się. MorszZEmbWyb 306
cel naznaczyć
»determinować«
patrz: NAZNACZYĆ
  • - Tym wszystkim śrzodkom [...] ten cel Bog náznaczył/ ábysmy to samo cosmy użyteczne y potrzebne do zbáwienia poznali [...] do skutku przedsięwzięciá násze dowodzili. BujnDroga 413
cel naznaczać
»determinować«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
bibl.
dęby basańskie
»dęby z  →Basanu«
patrz: DĄB
  • - Z dębow Básáńskich czynili wiosłá twoje: Láwy twoje urobili z kości słeniowych/ y z bukszpanu z wysep Citimskich. BG Ez 27, 6
na cześć
»dla uczczenia«
patrz: CZĘŚĆ, CZEŚĆ, CZEŚĆ
  • - Wyszlismy tedy za Granicę [...] zaspiewawszy węsoło naczęść y Nachwałę Imienia Wszechmogącego. PasPam 78
na pamiątkę
»dla upamiętnienia czegoś, ako znak pamięci o czymś«
patrz: PAMIĄTKA
  • - Skoro weszli do Sieni pytam ich na iaką pamiątkę odchodzicie y przychodzicie. PasPam 143v
  • - Kiedym z niemi dyszkurował na iaką pamiątkę głowy kryią [...] ieden tylko tak powiedział ze natę pamiątkę że zydzi zasłoniali [oczy] Panu Chrystusowi. PasPam 56v
za granicę
»do obcego kraju, na obczyznę«
patrz: GRANICA, GRANICA, HRANICA
  • - Przez Inwencyią niektorych Subiektow Polskich Szelągi Wołoskie wprowadzono do Polski a Srebney y złotey monety wydano zanie tak wiele za Granice. PasPam 187
do uprzykrzenia
»do pojawienia się uczucia niechęci«
patrz: UPRZYKRZENIE
  • - Osnuią to więncem na wielkiey misie koło głowy owegoz bydlęcia te kiszki y takto na Stole Stawiaią przy kozdym obiedzie y iedzą zawielki specyał etiam y wdomach Szlacheckich tak czynią y mnie częstowano tym do uprzykrzenia,ażempowiedział że się polakom tego ieść niegodzi. PasPam 55v-56
  • - Iedzięmy tedy do uprzykszęnia niewidac tylko Niebo a wodę. PasPam 66
w zgodę
»do układania się w jakiejś sprawie«
patrz: ZGODA
  • - Zaiechali do Burmistrza [...] Pokazuią krolewski list [...] Mieszczanie w zgodę [...] pozwolili im złotych 70. piwa beczkę chleba, mięsa etc. PasPam 153v
dobra stołowe
»dobra, z których dochód przeznaczony był na utrzymanie dworu królewskiego; ekonomie«
patrz: STOŁOWY
  • - Ieszczeby tu usłyszec Iok MSCi y Rzpty Deklaracyią nietak zaraz zabierac się ad violenta media [do gwałtownych środków] [...] na dobra Stołowe Iok MSCi zadnego nie maiąc respektu. PasPam 141v
wiele o sobie rozumienie
»dobre, zbyt dobre mniemanie o sobie«
patrz: ROZUMIENIE
  • - Bog przeinaczy hardosc Ludzką y Wiele o Sobie Rozumienie PasPam 109
chwała Bogu
»dobrze się stało, dzięki Bogu«
patrz: CHWAŁA
  • - Chwała Bogu ze [...] doczekałęm się przecie aby iednego opoczciwosci ubogiego Szlachcica y Zołnierza pro innocentia [za niewinnością] usłyszec Iudicium [zdanie]. PasPam 142v
chorągiew bardzo okryta ,
chorągiew dobrze okryta ,
chorągiew okryta
»dobrze uzbrojony oddział«
patrz: CHORĄGIEW
  • - Mozemy pleno numero [w pełnej liczbie] y zawsze okryte miec chorągwie. PasPam 218v
  • - Trafiło się raz że Chorągiew krola potockiego dobrze okrytą wybił w stępnym boięm Samo dziesięc. PasPam 82v
  • - Chorągiew Moskiewską bardzo okrytą zagarniono. PasPam 89v
gwałt uczynić /komu czemu/
»dokonać przestęstwa na czymś; zmusić kogoś do czegoś«
patrz: UCZYNIĆ
  • - Przyuczyć się iey, życzyłbym káżdemu, Przełamáć nałog, gwałt uczynić sobie, Choć y z trudnością, sprzeciwić się złemu; Będzie ku zdrowiu, y życia ozdobie. PromMed Przemowa 3
  • - [...] gwałt uczynił czerkwi naszey, ze powałę wyłomał y drabinę spuscił do czerkwie, ktory miał czerkiew nasze złupic y wydrzec [...]. AktaMusz 36
  • - [...] gwałt vczynieł czerkwi naszey, ze nie drzwiami wchodził ale przes powałę czerkiewną wdzierał sie [...]. AktaMusz 37
zapis aprobacyjny
»dokument wyrażający zgodę na co«
patrz: APROBACYJNY
kosterów miejsce
»dom gry, miejsce rozgrywania gier hazardowych«
patrz: MIEJSCE, MIEJSCE, MIEŚCE
  • - Kosterow miesce/ schacká. [...] locus aleatorum, [...] Forum aelatorium [...]. Kn 307
  • - kosterow schacka, mieysce. Spiel-Haus. Academie; brelan, lieu où l'on donne à jouër aux dez & aux cartes. T III 620
kosterów schadzka
»dom gry, miejsce rozgrywania gier hazardowych«
patrz: KOSTERA, KOSTERA, KOSTYRA
  • - Kosterow miesce/ schacká. [...] locus aleatorum, [...] Forum aelatorium [...]. Kn 307
  • - kosterow schacka, mieysce. Spiel-Haus. Academie; brelan, lieu où l'on donne à jouër aux dez & aux cartes. T III 620
tłusty chleb
»dostatnie życie«
patrz: CHLEB, KLEB, CHLEB
  • - Ia zas będąc inter incudem et maleum [między kowadłem a młotem] maiąc rowno zynszemi zasługi y bywszy godzięn wespoł z niemi tak tłustego chleba. Chciałęm bydz w związku. PasPam 120
janczar aga
»dowódca janczarów«
patrz: JANCZAR, JAŃCAR, JANCAR, ANCZAR, JANCZAR, JAŃCZAR
  • - Wielky to na Moskwie Strzelcy Vrząd iako V Turkow Ianczar Aga. ŻółkPocz 41
  • - Ianczar Aga, Starszy Ianczarski, ktorych tu znaczne praesidium. TwarSLeg 50
  • - Z pogranicza continuant tu wiadomości, osobliwie z Szańcu Ś. Trójcy i Maryjampola, że w Kamieńcu powietrze straszne, już wymarło nad trzy, tysiące dusz, janczar-aga i syn paszy, niewolników, różnych ludzi znacznych siła wymarło. SarPam 43
  • - Janczarága. iakoby Hetman pieszego woyska. GośPos 353
wieczne więzienie
»dożywotnie więzienie«
patrz: WIECZNY
  • - Rychart Angielski od Hetmana swego Regner zas Dunski od więznia Helego Co ucierpieli: ten wiecznym więzieniem Ten głodnym węzom stał się pozywieniem. PasPam 110
bity gościniec
»droga o twardej, trwałej nawierzchni«
patrz: GOŚCINIEC, GOŚCINIEC, GOŚCIENIEC
  • - Poszedłęm tedy na Bełzyce, wszystko Manowcami a Lassami. Niezdało się to Panom Pospolitakom poczęli narzekac ze to nie bitym Goscincem. PasPam 236
poniedziałek wielkanocny ,
poniedziałek wielkonocny
»drugi dzień świąt Zmartwychwstania Pańskiego«
patrz: PONIEDZIAŁEK
  • - (...) a mogę smiele rzec ani koła Czwartego Apryla w poniedziałek wielkanocny dano znać ze Proszowiecki idzie w 15000. Woyska, (...). MasDiar 81-81v
  • - Ná poniedziáłek Wielkonocny Kazánie Pierwsze. BirkNiedz
  • - (...) y przyszli wszystkiem tym woiskiem ktorego liczeli sie sto Tysięcy pod Stolice w poniedziałek Wielkonocny y staneli za Wiazwą rzeką, nad rzeką Moskwą, blisko Siemionowego Monasteru. MarchŚcibHist 31v
  • - W Poniedziáłek przeszły Wielkonocny/ podpisana zostáłá Interciza między Mádámoizellą de Orleans stárszą secundi thori, a Xiążęciem Florentskim/ (...). MerkPol 215
  • - Ostatek prudentiae Wm. M. Pana poruczywszy/ sam się pokrewney oddawam miłości/ i z powolnymi posługámi memi. Z-Wilná przy opłakanym z-tak wielkiey zguby (o ktorey inszy napiszą) Alleluia/ w poniedziáłek wielkonocny. PisMów II 339
  • - (...) z Wilna przy opłákánym z ták wielkiey zguby (o ktorey inszy nápiszą) Alleluia, w poniedziałek wielkonocny. PisMów II 349 (339)
  • - Sczambura poszedł do strzelca tego w poniedziałek wielkonocny przed wieczorem, żeby poszedł z nim do lasa na borsugi. AktaMusz 66
bot.
bez czarny
»drzewko lub krzew o czarnych owocach; Sambucus nigra«
patrz: BEZ, BEZ, BES
  • - BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná. SyrZiel 1504
  • - Bez czerwony. Tych wszystkich sztuk [właściwości] iest Bez czerwony/ ktorych nász czarny álbo domowy. SyrZiel 1508
drzewo bartne
»DRZEWO«
patrz: BARTNY
bawełniane drzewo
»DRZEWO«
patrz: BAWEŁNIANY
drzewko bawełne
»drzewo z rodziny ślazowatych; Gossypium«
patrz: BAWEŁNY
  • - DRzewko Báwełłne/ iest chrośćisty krzaczek/ nie wielki/ gáłąskowáty. SyrZiel 732
bawełne drzewo
»drzewo z rodziny ślazowatych; Gossypium«
patrz: DRZEWO
  • - Bawełłne drzewo, Rozdźiał 52. SyrZiel 732-733
duch antychrystusowy
»DUCH«
patrz: ANTYCHRYSTUSOWY
gruba myłka
»duży błąd«
patrz: MYŁKA, MYŁKA, MEŁKA
  • - NIesłusznie mi to Adversarz zádáie/ żebym porządek X. Dá: Clementinusá pomieszáć miał. ponieważem w częśći wtorey odpowiedźi moiey/ tymże porządkiem ná wszytkie iego qvestie y dowody/ ktorym są od niego podáne odpowiedźiał. á żem w pierwszey częśći potwarzy iego/ fálsátie/ przymówki vszczypliwe/ contrádictie/ grube myłki y nieumieiętnośći zebrał/ przez tom porządku nie pomieszał [...]. SzlichJoAntap 34
dwakroć razy
»dwa razy«
patrz: DWAKROĆ
  • - Mieysce do spánia niechay nie smrodliwe będźie, ále owszem czyste wonieiące y ze wszytkich stron vtkane y opatrzone dobrze, żeby śię w nim powietrze morowe zakráść nie mogło, do tego áby ná káżdy dźień, przynamniey zedwákroć razy czym pachniązym[!] kadzono, żeby śię powietrze tam będące czyśćiło y nápráwiało. LubiecKsiążka Dv
po dwakroć
»dwa razy«
patrz: DWAKROĆ
  • - Weźmi trzy głowki czosnku/ garść ruty/ háłunu tłuczonego łotow sześć/ stárey słoniny funtow 2. rospuść y zmieszay/ włożywszy też do tego łayná końskiego świeżego/ á co dźień po dwákroć przywiiay. DorHip II Piv
  • - Iałmużny hoyne czyniąc Tyberyus Cesarz po dwákroć/ skryte skárby náydował. ZwierPrzykład 342
  • - Po dwá-kroć/ po trzy/ etc. vide Dwákroć. Kn 718
  • - WLaśnie iako po dwákroć w roku/ Slonce ná firmámenćie niebieskim/ aequinoctialnego Cyrklá śię dotyka y on przebiega/ ták tesz tym swoim biegiem y przerzynánim spráwia/ że podwákroć/ po cáłym swiećie/ porownánie dniá z nocą bywa/ naprzod ná poczátku[!] Wiosny/ potym gdy Ieśien nástępuie/ stáwa się to ostátnie po dług nowego Kálendarza 22. podług stárego záś 12. dnia Wrześniá/ około godź. 28. min. o 11. po południu. FurUważ G3
  • - Prędko po nich Korecki, mając siostrę drugą Niefortunnych Mohiłów, nad tąż właśnie strugą, Chcąc szwagra Aleksandra stwierdzić panowanie, Który był Turków z Tomszą wybił niesłychanie, Wpadł w sidła Imbrajmowi, okrutnemu baszy. Tak po dwakroć w Wołoszech porażeni naszy. PotWoj1924 19
  • - Naszczwaliśmy zwierza gwałt: lisów dwanaście, zajecy koło czterdziestu, borsuków, a wilcy po dwakroć nam uciekali; zabawiwszy się dni 14, nazad wróciliśmy 17 Praesentis do Rohotnéj. ZawiszaPam 155
  • - Niechcę być uprzykrzonym wyliczaniem Imion zacnych do krwi godnych Cetnerow reguluiących się, bo te są same, com namienił. Azali po dwakroć niemal Potoccy, ále po trzykroć nie maią Rzewuscy tego zobopolnie honoru do siebie należeć? DanOstSwada 10
  • - Rokosz Zebrzydowski o co podnośił? z Moskwą i Szwedami podwakroć i Turkami Choćimska jak woyna zakończona? ŁubHist 109y
  • - [Trzęsienie ziemi] W Genewie po dwakroć ponowione, ale nie tak silnie[!] iak pierwsze. BohJProg II 132
  • - [Planety] Około słońca krążą: bo się od niego do pewnego terminu po dwakroć oddalaią, y po dwakroć zbliżaią y z nim się łączą, nim do teyże samey gwiazdy powracaią: Obacz Figurę 1. BohJProg I Wstęp 9
  • - Ah! iak mało potrzeba do dobrey odzyskania myśli, wierzył że by kto że Genowefa ten dar dobroczynny z wielką przyieła radością, zatarłszy przeszłych zgryzot pamięć. Ukontentowanie Tey pierwszey Łaski powiększało się codziennie, widząc po dwakroć na dzień przychodzącą łanie, inney niemaiąc nadgrody, nádwiąskę ziołek, ktorą Jey sama przysposobiała. CerOkol 61
  • - Przypominam sobie, żem podwakroć był usuniony na examinie od święcenia, nie umieiąc zgłębić argumentow; de gratia concomitante, efficaci et sufficiente, iako też zliczyć opinii, czyli Aniołowie, którzy iedli z Abrahamem i Lotem, mieli ciało, albo zdawali się tylko ieść, a w rzeczy samey nie iedli. KossakKsiądz 83
  • - Traiedya także Sparta, przez sławną Poetkę Cowley napisana, była z wdzięcznością przyięta, zaś Inchbald odebrawszy po dwakroć za dwie sztuki, teatralną palmę, teraz doświadczyła niesmaku ku trzeciéy, tak że od razu upadła. ForStan 24
w dwójnasób ,
we dwójnasób
»dwa razy tyle, dwukrotnie«
patrz: DWÓJNASÓB
  • - Przeto gdźiebysmy Rzepiku do potrzeb lekárskich mieć nie możemy/ Sádźcu ná to mieysce pułtorą kroć/ ábo y we dwoy nasob możemy brác. SyrZiel 282
  • - Jako wstawał libijski Anteus silniejszy, O ziemię uderzony, i dobrze mocniejszy, Tak się zdało, że grabia wstawał i że siła W dwójnasób w niem mocniejsza po padnieniu była. ArKochOrlCz I 190
  • - Wédwóynasob […] duplum ebitere. Vide Wéczwórnasob. Kn 156
  • - O káżdą rzecż o ktorą by był spor/ o wołu/ o osłá/ o owcę/ o szátę/ o káżdą rzecż zgubioną/ gdyby kto rzekł że to jest moje, przed sędźie przyjdźie spráwá obydwu: kogo winnym znajdą sędźiowie/ nágrodźi w dwoj nasob bliźniemu swemu. BG Wj 22, 9
  • - Wiosná że w krew ośfita[!]/ we dwoy nasob oney/ Nád insze czásy ma bydź pod Wiosnę pusczáney. OlszSzkoła E3v
  • - Nuż przekupki jak nas łupią! Za grosz, za dwa, gdy co kupią, We dwójnasób przedawają, Mamy drogo, udawają [...]. JarzGośc 20
  • - Ale rad nierad teraz wyznać muszę, Że we dwójnasób mam zranioną duszę I że okrom dawnego Płomienia cierpię nowy z odjechania twego. MorszAUtwKuk 26
  • - Jákoszkolwiek jest/ lubo to Kałay pisał/ lubo przepisał. Jesli co dobrego/ oboim sposobem wierę/ niemasz co gánić/ owszem we dwoi nasob chwalić; Jesli co złego/ to zle cżyni/ y ten co pisze/ ná świát Autorem będąc wydawá/ y ten co prżepisuie/ między ludżi rozśiewając. KałRoz 11
  • - Niemcy w tropy za nami: „Choćby i najdrożej, Odkupim Cię, wszytka się na to Rzesza złoży, Chociażby we dwójnasób, niż Cię Judasz przedał.” PotFrasz4Kuk I 252
  • - Tym Czasem miey się dobrźe Naymileysza moia, Niechzeć Bog lat prźedłuży, uzycży Pokoia, Zebys wdwoy nasob swoie lata liczyć mogła: Zyczę, ábyć prawica Boska do pomogła! RanizPotok C2v
  • - I użaliwszy iego się pokuty, Gdy zá Przyiaćioł swych płácił trybuty, Wszytko, z czego wprzod był go ogołoćił, We dwoy mu nasob oddał i przywróćił. ChrośJob 170
  • - IOB CIERPIĄCY, Z dobr i Fortun wyzuty, Ná dziećiách, i zdrowiu dotkniony, A potym Przez łaskę i miłośierdzie Boskie, Nad wszelkie mniemanie Przyjaćiół swoich, usprawiedliwiony, I wszytkim we dwoy nasob nadány. ChrośJob str. tyt
  • - Ten to ją Bóg okrasił, bo nie lubieżności Zastawiała ta sidła cielesnej miłości, Ale te wszystkie stroje z tym cudnem wymyslem Brała na się świętości i cnoty umysłem. Dlatego jej Bóg przydał w dwójnasób urody Dla cnoty rekompensy, nie weselnej gody. JabłJHistBar II 528
  • - Gdybym był obiecał pisać do Waszey Xiążęcey Mości z drogi, to, co teraz czynię, byłoby dotrzymaniem słowa; nieobiecawszy, gdy piszę, rozumiem, iż grzeczność w dwóynasób uczynię. KrasicOpis A3
  • - Ten co w dniu iednym wyniszcza w dwóy nasób tyle, iak drugi, początków żywotnych, wyczerpnie ieszcze raz tak prędko też żywotne początki które ma w sobie; a zatém wyniszczenie narzędzi użytych z siłą podwoioną powinnoby też bydź w dwoie tak prędkie. HufBaudSztuka 59
  • - Ryczart[!], pożyczek taki, że gdy na czas kto nie odda, wedwoy-nasob pierwszego pożyczku przepada: gdy drugi raz, wedwóynasob wtórego przepadku dać ma: gdy trzeci, we dwóynasob trzeciego, etc. DudzZbiór 56
we dwudziestynasób
»dwadzieścia razy tyle, dwudziestokrotnie«
patrz: DWUDZIESTYNASÓB
  • - tyle dwudźiéste wody przydawszy/ ábo wé dwudźiéstynasób. Kn 1232
  • - Nasob, Nasobnie, *na sobie. fach, fältig, so vielmahl mehr als die vorstehende Zahl anzeiget. autant de fois plus que le précedent nombre indique. § we czwornasob zapłaćił; we dwoynasob; w pięćioronasob albo sześćioronasob; we dwudźiestynasob zapłaćić. T III 940
po dwadzieściakroć tysięcy
»dwadzieścia tysięcy razy«
patrz: DWADZIEŚCIAKROĆ
  • - Podwádźieśćiákroć tyśięcy niechay cię błogosłáwią Pánno y Mátko Przechwalebná Márya, wszyscy Swięći Archániołowie, z którymi etc. KoronBractw A6 [A6v]
bibl.
Księgi Machabejskie (sz. zm.)
»dwie księgi Starego Testamentu opisujące powstanie Żydów, którym kierował Juda Machabeusz«
patrz: KSIĘGA
  • - Toż czynią y pismu ś. Gdy ie o Czyśćiec y Modlitwę zá vmárłe/ z kśiąg Máchábeyskich przemagamy: ná kśięgi sie miecą y onym przyganiáią. SkarZaw 38
  • - Acz y tego swego Czyśćcá trudnoby miał dowieść X. Skárgá z kśiąg tych Máchábeyskich/ choćby się nabárźiey poćił. MoskorzZaw 43
  • - Zażywano w te czasy Swiec Jarżęcych; y zapalano Jch záwsze wielką liczbę, náwet w pośrżod dnia prży gęstych Lampach, co bywało z dawnych czasow znakiem radośći y poszanowania; Oczym się też wspomina w Xięgach Machabeyskich. HylJMOpis 18
  • - Mathatyasz w Machabeyskich Księgach 1. w Rozdziale 2. w Wier: 24. Zyda Bałwanom adoracyą czyniącego zabił. ChmielAteny IV 393
  • - Prawda, że u Pawła S. Coloss. 3. V. 11. y w Xięgach Machabeyskich 2. Machab. 4. V. 47. et 12. V. 29. znayduie się słowo Scyta, y Scytopolis. KleczPocz 21
  • - Także pismo S. księgi Machabeyskie mówią przeciw Antyochowi Tyrannowi: Acz ty nayzłośliwszy w ninieyszym życiu nas tracisz, ale Król świata nas za swe prawa umarłe, na wieczne zmartwychwstanie żywota wzbudzi: lepiey iest od ludzi na śmierć skazanym czekać nadziei od Boga. JelPunkta B7
  • - Ten tedy wielki Biskup, w Kazániu swoim, do Duchowieństwá, tych záżywa słow; O wielkie y znáczne Instrumentá Boskie Kápłáni! ná ktorych cáłego pospolstwá záwisło błogosłáwieństwo. Ze záś to iest rzecz prawdźiwa łácno to poznamy ieśli uczyniemy reflexyą, nád Ierozolimą, według iey opisánia w Kśięgách Máchábeyskich wtorych, w Rozdźiale trzećim: to iest w ten czás, gdy záżywáłá pokoiu nienáruszonego, gdy tám kwitnęłá obserwáncya Praw Boskich y ludzkich, gdy od niey wszelki występek, był oddalony, gdy Kośćioł z wielką wenerácyą, y swoi, y Cudzoźiemscy ććili. MansiZałAChPam 2
  • - KRol Antyoch rożnemi sposobámi prześladował lud Boży, iáko czytamy w Księgách Máchábeyskich, áż też wpadł w iednę ćiężką niemoc, wktorey też y umárł, uczynił niektore ákty pokuty naprzod uznał siebie, że iest człowiekiem śmiertelnym, y wielkiem grześnikiem ták o niem Kśięgá wtora Máchábeyska w Rozdziale 9. mowi. TylkStrom 34
  • - [...] potym Państwo żydowskie poszło w ręce Kápłanow naywyższych, ktorzy aż do przyścia Chrystusowego, nád waszymi żydami panowali, Ostatni Dom Kaplański był między Machabeuszami, Wodzami Wálecznemi, ktorych Księgi Machabeyskie wspomináią, ktorzy po śmierci Alexandrá Wielkiego z rożnymi nieprzyiaciołámi woiowáli. KobŚwiatło 7
dworscy ludzie
»dworzanie«
patrz: DWORSKI
  • - Stało nas Zołnierzow y Dworskich Ludzi kupa wielka przy krolu. PasPam 202
dom alberyński
»dynastia saska, której założycielem był Albertus Animosus«
patrz: ALBERTYŃSKI
  • - [...] obudwu iednak Z niebespieczeństwa Albertus Animosus Xiąze Saski wielkiey odwagi y Dzielnosci pan, a protoparens Domu Albertyńskiego, wyprowadził. IntrHist 200
w dyspozycji zostawać
»DYSPOZYCJA«
patrz: ZOSTAWAĆ
polne działko
»działko małego kalibru«
patrz: POLNY
  • - Kazał [sc. Dołgoruki] Pułki wyprowadzić w pole zowych Hulay gorodow tam zostawiwszy część piechoty z Armatą amiędzy kommunikiem na mięszawszy piechoty y Polnych Działek. PasPam 106
działo półkartonowe
»działo strzelające kulami o wadze 24 funty«
patrz: PÓŁKARTANOWY
  • - Sam Xiążę I. M. Kárdynał Prymás, záczynał Te Deum Laudamus, y záraz z Dźiał Pułkártánowych burząco uderzono po trzykroć rázy. AwWarsz_1699_14III 1
wielki Piątek (sz. zm.)
»dzień śmierci Jezusa Chrystusa«
patrz: PIĄTEK
  • - Wiélki Piąték/ Dies Christi nece memorabilis [...] Charitatis diem vocat [...] Flandri nati hoc die, habent donum sanitatum miraculosum [...] Parasceve in SS. libris, praeparatio s. necessariorum diei festo Paschatis. Kn 1249
  • - Piąték wiélki/ v. Wiélki Piąték Kn 682
  • - Chocz raz w wielki Piątek podzcie boso do Kościoła. OblJasGór 39
  • - wielki piątek. (...) vendredi saint; Parasceve. T III 2535
święty Marcin
»dzień świętego Marcina, czyli 11 listopada«
patrz: MARCIN
  • - A ponieważ p. stygar dla rozporządzenia roboty skarbowej, warcabny zaś dla wydawania łoju robotnikowi, zaraz po przedzwonieniu rannym, przy schodzeniu robotnika na dół, nad górą adesse tenentur, zaczym tymże pp. stygarowi i warcabnemu, obiema wespół, od ś. Marcina do Wielkiej Nocy na każdą szychtę łoju kęs 1 dany będzie. InsGór 1743 133
po dziesięćkroć
»dziesięć razy«
patrz: DZIESIĘĆKROĆ
  • - Fortunne po dziesięćkroć dni na ten czas były, Przeklęte teraźniejsze w spak to odmieniły. ArKochOrlCz II 443
  • - Zaczém gdy okręty odeszły, tém lepiéj począłem ich z działek strychować i z muszkietów i bliżéj się pod nie szańcować; a po prostu tak pogodęśmy mieli dobrą, gdzie się towarzystwo do szańców zawiodło i piechotę; tedy ledwie w piasku człowieka znać było, że po dziesięćkroć szańce wyrzucać musieli; a z wierzchu deszcz, a po wszystkie te dni ledwie skórę chleba który z nas ukąsił; gdzie dla fale wielkiéj ani morzem przebydź, a dla złej drogi wozem za trzy dni niemoże, ile za siedm mil od Pucka, gdzie ten okręt uwiązł, a dotego żeśmy sobie już i konie pomorzyli: gdyż sam na piaskach nic a nic trawy ani sian nieznajdzie. LancKoniec 124
  • - Ale Oćiec wász oszukał mię/ y odmienił zapłátę moję po dźieśięć kroć: jednák nie dopuśćił mu Bog áby mi szkodźił. BG Rdz 31, 7
w dziesięćkroć
»dziesięć razy«
patrz: DZIESIĘĆKROĆ
  • - Zgruntu pomieszáłá się symmetrya: nie tám ięzyk gdźie ustá; iák wysoko podnieśiona gębá ná bluźnienie przećiwko Niebu, ták nisko schylony ięzyk áż do śmieći źiemiáninow: przymawiáły ustá Niebu, że nie sprzyia swemi influencyámi podmieśięcznemu stworzeniu; álbo ieżeli sprzyia dobroczynnośćią Płánet, w dźieśięćkroc tego powetuie, rozpostárszy ná postrách ludźiom comatos comaetas, formę miotły grożących wymiećieniem de terra viventium; owoż záwźięty ięzyk siekący Niebo, sam odmieniony wdrapácz, áby się po źiemi włoczył, lingva eorum transivit in terra. StaniewKor Av
w dziesięciornasób
»dziesięć razy tyle, dziesięciokrotnie«
patrz: DZIESIĘCIORONASÓB
  • - Iad bywa z Sárkokoły odięty/ Oleykiem z Włoskich orzechow/ w nim ią rośćieráiąc. Gdźieby też w Oleyku Migdałow słodkich to było/ tedy ie we troy álbo we czwor nasob/ względem Oleyku wźiąć/ a zwłasczá gdy chcemy Piguły z niey mieć. A gdźieby więc sámey bez przydánia inych rzeczy/ tedy w dźieśięćioro nasob. Oleykiem Klesczynowym. SyrZiel 225
  • - Po wyszćiu tego czásu/ ná toż nálać Rożanego octu w dźieśięćioronasob. SyrZiel 419
  • - Nasob, Nasobnie [...] w dźieśięćioronasob. zehnfältig. dix fois autant. T III 940
po dziesięćkroć tysięcy
»dziesięć tysięcy razy«
patrz: DZIESIĘĆKROĆ
  • - Po dźiesięć kroć tyśięcy niechay ćię błogosłáwią Pánno y Mátko Przechwalebna Márya, Wszyscy Swięći Aniołowie, z ktoremi spodźiewamy się kiedykolwiek ćiebie w niebie widźieć, y tam tobie część[!] y chwałe oddawáć. KoronBractw A6
po dziewięćkroć
»dziewięć razy«
patrz: DZIEWIĘĆKROĆ
  • - Bywa téż powtarzána tá prośbá po dźiewięć kroć/ dla wyráżenia rownośći bostwá we trzech personách: według tego iáko obmawia Wyznánié Athánázégo. PowodLit 57
gęś cudzoziemska
»egipski gatunek gęsi«
patrz: CUDZOZIEMSKI
  • - Gęś cudzoziemska/ Chenalopex [...]. Kn 189
elektor bawarski (sz. zm.)
»ELEKTOR«
patrz: BAWARSKI
wrzecionko minutowe
»element mechanizmu zegarowego, jeden z trybików«
patrz: WRZECIONKO
  • - Bliżej centrum stawiając ciężar, jako ważki na ramionach minuty zegarowej im są bliższe samego wrzecionka minutowego, tym mniejsze minuty i godziny sprawują dla większej lekkości. A im dalej są odległe na ramionach od wrzecionka minutowego, tym dłuższe minuty przewłóczą dla większej ciężkości, której nabywają przez oddalenie od centrum i dłuższego biegu albo drogi, którą odprawują. SolArchB 98
abecadło dla dzieci
»elementarz«
patrz: ABECADŁO, ABECADŁO, OBIECADŁO, ABIECADŁO, ABĘCADŁO
  • - Obiecadło. [...] obiecadło dla dzieci. eine Fiebel; ein A b c für Kinder. la croix de par Dieu; languette. T III 1092
łożna choroba (sz. zm.)
»epidemia, zaraza«
patrz: ŁOŻNI, ŁOŻNY
  • - Tam idąc zaraziłęm się łozną chorobą. PasPam 78
  • - Tu we wsi Ptaszkowei zagajone jest prawo wielkie rugowe, które od lat kilkunastu nie było sadzone, krom tak rok zagajone, niedokonczone przez dopusczenie boże chorob łoznich nawiedzenie [...]. KsPtaszUl 562
ewangielie Książka
»ewangeliarz«
patrz: EWANGELIA, EWANGELIA, EWANGIELIA, EWANIELIA
  • - Ewangielie Kśiążka. Evangelien Buch. un Evangeliaire. T III 328
pies morski
»foka«
patrz: PIES
  • - Piés morski rybá/ ábo Rybá chrzestkowáta rozmáita. Kn 693
  • - Powyłaziły na owe Skały Delfiny okrutne, wielkie psy morskie y innsze zwierzęta rozne. PasPam 65v
dobranoc
»formuła wieczornego pożegnania«
patrz: NOC
  • - Rzecze dobra noc, dobranoc y poszli. PasPam 182
ksiądz franciszkan
»franciszkanin mający święcenia kapłańskie«
patrz: KSIĄDZ
gagatkowy kamień
»gagatek, żywica ziemna«
patrz: KAMIEŃ, KAMIŃ, KAMIEŃ
  • - Stoł ná ktorym celebruią/ iest cáłowity z kámieniá Gágátkowego. PruszczKlejn 36
rozdziwić rostrum (dziób)
»gapić się, robić głupią minę, dziwić się czemu«
patrz: ROZDZIWIĆ, ROZDZIEWIĆ, ROZDZIWIĆ
  • - On zapromocyią Stanął był Posłęm [...] a Posłęm niewinnym bi y gęby międz yludzmi nierozdziewił tylko siedział iako lelek rozdziwiwszy [rostr]um na inszych zapatruiąc się a więcey pilnuiąc kart. PasPam 283v
asafowe gęśli
»gardło; struny głosowe«
patrz: GĘŚLI
  • - Młódź izraelska świeże niosąc palmy, A z Azafowych gęśli krzycząc psalmy, Zabiegła na trop królowi wiecznemu, Dając cześć boską w ciele obecnemu. MiasKZbiór 70
koło młyńskie (sz. zm.)
»gatro, koło wodne służące do przekształcania energii płynącej wody w ruch elementów młyna«
patrz: MŁYŃSKI
  • - Ultimarie przypominamy uprzejmościom i wiernościom waszym konstytucyją sejmu lubelskiego i postanowienie Walnego Zjazdu Warszawskiego o eliberacyi terytorium elbląskiego i klejnotów R.P., co lubo serio ad executionem iniunctum było, z tym wszytkim ani podatek od kół młyńskich nie był importowany do skarbu koronnego, ani ur. egzaktorowie albo lustratorowie województw, ziem i powiatów na przeszłym Trybunale Skarbowym Radomskim nie poprzysięgli quantitatem kół i młynów [...]. AktaPozn I/1 718
  • - Nie to, który postronki targa i podkowy Żelazne w ręku łamie, nie to, kto stalowy Gwóźdź kręci albo młyńskie zastanawia koło, Albo talerz dębowy rozbija o czoło MorszHSumBar I 270
  • - Cło nowo podwyższone y generalnie, y ośmiu Podymnego optionem względem Pospolit: ruszenia, wźiąwszy do Braći pozwala praecavendo aby te podatki szczegulnie na zapłatę woysku W. X. Lit: in futurum, á od Koł Młyńskich, na Elbląską summę obrocone były. KonstLubLit 124
  • - Koło młynskie wodne nigdy wdomu we młynie niepostoi, iako się kamien obraca, iako się źiarno mele[!] nie zpoyrzyi, wodom się tylko zkądinąd przypatruie przychodzącym. GelarKaz 798-799
  • - Powodzi w różnych kraiach, osobliwie w Lugdunie, gdzie rzeka Rhone, albo Rhodanus zalała przedmieście Guillotiere. Oderwała wielką część skały iedney, ta zawaliwszy łoże, wody bieg zwrociła, tak dalece, że koła młyńskie wspak obracały się. BohJProg II 87
bawełniczka niemiecka
»gatunek bawełniczki«
patrz: BAWEŁNICZKA
  • - Báwełniczek Niemieckich kopá iedná po zło:[tych] 8. GostSpos 111
turska bawełniczka
»gatunek bawełniczki«
patrz: BAWEŁNICZKA
  • - [...] Wdziawszy na szyję turską bawełniczkę, Zaciągnie [Jaga] na nos po oczy zatyczkę I żeby cale żyć na świecie skrycie, Niejedno wdzieje na głowę zawicie [...]. MorszAUtwKuk 178
psinka pęcherzysta
»gatunek byliny z rodziny psiankowatych, miechunka rozdęta (Physalis alkekengi), pęcherznica «
patrz: PĘCHERZYSTY
  • - Miéchunki źiéle/ Zoráwinki/ Gárliczki/ Pęcherzycá/ Wiśnié pśie/ Pśinki pęcherzyste/ Morskie. Halicarabum [...] Vesicaria. Strychnum soporiferum, Callion, Moryon, Moly. [...]. Kn 401
żmijowy czosnek
»gatunek dzikiego czosnku, zapewne czosnek siatkowaty, Allium victorialis«
patrz: CZOSNEK
  • - Drugi czosnek dziki ábo polny który Grekowie Oplnoscorodon, Łácinnicy Allium anguinum, vel serpentinum. My zmiiowym czosnkiem/ Gadownikiem y piegáwym łukiem miánuiemy. SyrZiel 1226
gruszka małgorzatka
»gatunek gruszki«
patrz: GRUSZKA, GRUSZKA, GRUSKA
  • - Są tam [w Częstochowie] dwie Perły iak gruszki małgorzatki u sukienek N. PANNY y Paná JEZUSA od szyi wiszących: ChmielAteny II 300
bot.
kocanki arabskie (sz. zm.)
»gatunek lawendy, Lavandula stoechas«
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - To ziele/ iż kłosem iest podobne Szyszkowey Láwendzie/ ktorą Arabskiemi Kocánkámi miánuiemy: przeto od niektorych/ etoremi Arábskimi Kocánkaámi iest názywáne. SyrZiel 1456
  • - O Kocánkách Arábskich/ ábo Szyszkowey Láwendzie/ Rozdział 25. Stoechas. Stichas. Stöchaskraut. SyrZiel 468
  • - KOcánki Arábskie/ ktore Szyszkowá Láwendá zowiemy/ jest ziele przespolne/ y przywoźne/ Láwendzie bárzo podobne/ dla czego też nazwiská od niey dostáłá drugie[g]o. SyrZiel 469
  • - KOcánki Arábskie są smáku gorzkiego. SyrZiel 469
  • - Kocenki arábskie/ láwenda szyszkowa. Stoechas [...]. Lauendulae similis est [...]. Kn 286
  • - Staechados Arabicae. Fremld Mottenkraut. Arabskych koczánkow [kwiat]. GuldOn 20
  • - kocenki arabskie, lawenda szyszkowa. (stoechas) Stochas-Kraut. plante odoriferante semblable à l´hisope. T III 577
bez hiszpański
»gatunek lilaka«
patrz: HISZPAŃSKI
  • - Záraz z Wiosny zbieray te kwiecia [...] ze bzu włoskiego, z hiszpáńskiego, biedrzeńcowe etc. CompMed 636-637
bez włoski
»gatunek lilaka«
patrz: WŁOSKI
  • - Drzewo rodzajne i nierodzajne jest, ogródek pod oknami, w którym jest ziele: bukszpan, bez włoski, brzeskwinie. InwKal I 189
  • - VVystrzyż sobie z papieru białego czworo listkowe kwiateczki, takie iakie na bzie białym włoskim bywaią. SekrWyj 51
  • - Zrobić kwiecie lśniące się, ná podobieństwo bzu włoskiego. SekrWyj 51
  • - Záraz z Wiosny zbieray te kwiecia [...] ze bzu włoskiego, z hiszpáńskiego, biedrzeńcowe etc. CompMed 636-637
  • - Bez [...] bez włoski. Huck auf die Magd, Welcher Hollunder. lilac, lilas. T III 35
bot.
białogłowska róża
»gatunek ślazu, in. malwy«
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
  • - SLaz ogrodny/ y iákoby w drzewo vrosły/ pięcioraki. Z tych niektoré zowiemy białogłowską Rożą/ czarną Rożą/ á tá troiáka: Pierwsza czerwonego kwiátu/ ábo ciemnorumianego nie pełnego. SyrZiel 1099
samym wieczorem
»gdy nastał wieczór«
patrz: WIECZÓR
  • - Dzięn zszedł Samym Wieczoręm przyszedł List od samey Paniey Myszkowski. PasPam 220v
ilekroć... tyle razów ,
ilekroć... tyle razy (sz. zm.)
»gdy... zawsze«
patrz: ILEKROĆ
  • - Aliści on sam starosty, urzędniki, sługi swoje z wojski, z działy i z chorągwiami na opresyą wolnych szlacheckich głosów nasyłał; to też, ilekroć się stało, tyle razów przysięgę łamał. HerburtPrzyczynyCz III 353
  • - Kto poiedzie w zapowiedne pole, a puśći za sobą zrzebca albo inszego konia ile kroć obaczony będzie, tyle razy powinięn odłozyć winy gminowi 2 sz. d. TułGietKutrz 126
  • - Mamy to z wielu Dzieiopisow podania, że Piłat odkupiwszy sukienkę tkaną Zbawiciela naszego, brał ią na siebie, tyle razy; ile kroć zagniewany Cesarz kazał mu, na sąd przed siebie stanąć, doznawał bowiem, że za wdzianiem oneyże, ubłaganego znaydował Cesarza. KleczKal XXIII
  • - Jlekroć ią rzetelnie szczęściem mym nazywam, Tyle razy odpowie: ia z tobą szczęśliwam; Słowem: czułością swoią do tego mnie skłania, Iż ledwo iuż nie wierzę, żem wart iey kochania. MontSzymŚwiąt 47
  • - Ile ludzi iest, tyle obrazow na świecie, Wszak Człek każdy na Obraz iest Boski stworzony. Ktokolwiek nędzę ludzką widzi w tym portrecie, A iak obraz nie czuły iest i nie wzruszony: Ilekroć to więc czyni, Boski tyle razy Obraz w sobie zaciera: a nié bez obrazy. MinZbiór 12
  • - Proboszcz nie mogł się wstrzymać aby im nie miał oświadczyć swoiego podziwienia, prosił ich aby mu opowiedzieli to lekarstwo tak skuteczne y pożyteczne, odpowiedzieli mu poufale, y szczerze, że iedząc surowe mięso Jaszczurek, ktore w swoiey wsi znaydowali leczyli się gruntownie z Weneryczney choroby, y ran z niey pochodzących, y że tego lekarstwa dawali zażywać młodey Indyance, y używali go sami tyle razy ilekroć złożeni byli tą Chorobą[.] FloresLek 16-17
ilekroć razy... zawsze
»gdy... zawsze«
patrz: ILEKROĆ
  • - Co przy tymże Akćie Inquizycyi z Siostrámi pod przyśięgą zeznáłá. Przydáiąc y to iż ilekroć rázy wewszytkich swoich prywátnych iáko też pospolitych Konwentu spráwach niedostátkách/ y roźnych potrzebách/ do tego Obrázu Pánny Przenaś: vdáwałá się záwsze znácznego rátunku pomocy y łáski doznáwáłá. SkarbNieb D2
ilekroć... tyle ,
ilekroć... tylekroć (sz. zm.)
»gdy... zawsze«
patrz: ILEKROĆ
  • - Z strony szafunku prawo jest, że ilekroć KJMci wakancyą nieosiadłemu, w cnocie podejrzanemu i niezasłużonemu konferuje, tylekroć contra iuramentum czyni, bo prawa łamie a zatym nulla illi praestari debet oboedientia. ZebrzFundCz III 348
  • - Vżywa tedy Bog/ pomocy oney swoiey osobney/ ku rátowániu wiernych/ tym sposobem/ ktorym świádczą Pismá święte/ że posługi Aniołow vżywa/ ktore wysyła ná posługę tym/ ktorzy zbáwienie odźiedźiczyć máią: Ták też/ ilekroć tego wiernym potrzebá/ tylekroć Bog tę pomoc ma pogotowiu; y iesli czego ludźiom prawdźiwie pobożnym nie dostáie/ to wszytko przez nię dopełnia. SmalcBóst 48
  • - Czy ilekroć my do grzechu się wracamy/ tylekroć ma znowu ćierpieć namileyszy ten Báránek? TeresaDroga 24
  • - [...] ale ÿ owszem od sądu y urzędu onego, do ktorego będę pozwanÿ, nie odchodząc, skutecznie usprawiedliwic, to iest sumę ÿstotną z zakładem y z szkodami zapłacic ÿ we wszytkim temu zapisowi memu dosÿc exnunc powinien będę czynic ÿ o co ieno pozwanÿ będę tyle kroc, yle kroc by tego potrzeba ukazÿwała, dosÿc czynic mam, a po mnie potomkowie excusuiąc sie. KsŻyt 235
  • - [...] niemász w-żadney spráwie ludźkiey/ ták pewnego/ ták ćięszkiego/ ták częste[g]o ták rozmáitego vpádku/ iáko iest w-mowie ludźkiey/ w-ięzyku mowię moim doświadczam tego/ że ilekroć vstá moie do mowy otwieram/ tylekroć iákie niedoskonáłośći záraz wypływáiące z-vst moich widźieć muszę: á przećię mię w-beśpiecznośći mowy táká iáwná i niepochybna niebeśpieczność/ przez ták długi wiek żyćia mego pohámowáć niemoże. DrużbDroga 139-140
  • - Opłákány nieuwagi ludzkiey postępku, A ták wiele rázy wtey hárdośći od Bogá ukarány: Jáko álbowiem nie raz tylko człowiek przy pierwszey w Ráiu residentiey swoiey ważył śię tákowey dumney imprezy swey przeciw Bogu, ále y po wygnániu swoim ztámtąd, do tegoszwracał[!] śie narowu, ták tesz nieraz był oto od Páná Bogá ukarány, bo ilekroć pośiągnął ad arcana Májestatu nátury Boskiey, tylekroc swey własney nátury z Ukaránia Boskiego piekne[!] przymioty tráćił. PowalSplen P
  • - Aleć ná poćiechę, ná to mamy obronę, zászczyt na tych powietrznych piekielnych ptákow Páná Iezusá w Nayśw: Sakrámenćie, żegnánia, benedykcye: nic częstszego iáko tá w Kośćiele świętym ceremonia, iż ilekroć Páná Iezusá wystáwuią, tyle nim powietrze żegnáią: ták y w owey ná Boźe Ciáło Procesyi po czterykroć cztery częśći świátá żegnáią. PopławStół 360
  • - Gdzie głádka skáła, gdzie Kaukazu plesze, Tam rzezwość Biszar, pokázał náywiększą; Jle kroć stąpi tyle ognia skrzesze, Niedba czy drogę, daley znáydzie miększą; Gory, pagorki, lásy, wody, błota, Jedna dla niego, co w rowniach robota. DrużZbiór 287
  • - Po śmierci Wodzów, pamięć tak sławnych cudów osłabła zwolna, á skłonność wródzona lud do bałwochwalstwa nakłoniła; ile kroć w bałwochwalstwo upada, tyle kroć w niewolą się dostaie, iuż pod Chuzana Mezopotanii Króla przez lat osiem, iuż pod Eglona Krola Moabitów lat osiemnaście, iuż pod Jabina Krola Chananieyskiego lat dwadzieścia, iuż pod Madianitami, i Amalecitami lat siedem, iuż pod Filistynami; ále, ilekroć znowu do Boga się udali w pokucie, tylekroć ich z niewoli wyswobodzał, owszem w samym niewoli czasie, wybawicielów im gotował, Othoniela, Aoda, Deborę z Barakiem, Gedeona, Jephte, Samsona. Których uzbraiał mocą do obrony, powagą do rządów, mądrością do sprawowania sądów. BufKociełSpos 164
  • - Zkąd nieraz chciwi dusz ludzkich szatani, Nie raz wrzeszczeli, i wrzeszczą: Ta Pani Ilekroć w świata wda się interesa, Tylekroć z gruntu wszystko nam pomiesza. BenisKPieśni F6
  • - PRZYSIĘGAM Bogu! syn Afrodyty W twoich uściech, Doroto, Trzyma pochodnią i łuk ukryty, Strzałkę ciskaiąc złotą. Ilekroć bowiem miłym ust wabem Łechcesz, przyiemna pani! Tylekroć czuię cios w sercu słabem, Miłość tylekroć rani. KniaźErot 107
  • - [...] walczyć nieiako zdaią się z postępuiącym bogiem, obszerną biegowi iego zastawuiąc tamę. Ten z wspaniałością zstępuie, á świetne iego promienie, któremi się do koła otacza, po wszystkich stronach szkarłatne rzucaiąc strumienie, przerywaią ie nieco; lecz nagle przepaść cała napełnioną niemi została. Ilekroć wybiie się z nad fali, tylekroć ta na niego znowu uderza; to się ponurza, to też wydobywa: wycieńczywszy na reszcie mdleiącego światła pociski, i znużywszy się walką, w krwawym iakoby morzu, pogrążonym został. MarmKłokInk 39
  • - Kobiety! ilekroć zastanawiam się nad waszyw[!] wychowaniem, nad waszym stanem dalszym, tylekroć oddaję wielki szacunek waszey uczciwości, bo widzę z jakim przezwyciężeniem z jak przykrą pracą doszliście iey, á zadumiewam się z poszanowaniem towarzyszącym dawnym waszey płći przykładom, które nam dochowały Dzieje. PawlikPod 105-106
  • - A ilekroć szczęśliwy dzień mi się nawinie, W którym nędznemu bratu co dobrze uczynie, Tylekroć mówiąc: Oycze spełniam twe nadzieie, Posypę grób twoy kwiaty i mlekiem poleie. GesChodSiel 20
  • - Jlekroć o niewieśćie myślę/ tylekroć żołądek moy y kolerá poruszáią się. KraPos 71
ilekroć... zawsze (sz. zm.)
»gdy... zawsze«
patrz: ILEKROĆ
  • - DRugi też mnich chćiał potáiemnie wyniśdź z Klasztorá S. Grzegorzá; Gdy o tym myślił/ chćiał wniśdź do Oratorium ále nie mogł/ bo go szátan porywał/ ilekroć sie kuśił tám wniśdź/ záwsze go dręczył/ kiedy gdźie indźie był dał mu pokoy. ZwierPrzykład 64
  • - Y ilekroć w Ordinarzách nászych te rzeczy roskázuią/ zawsze się wzmiánká czyni o Konwenćie. LairReg 65[73]
  • - [...] słusznie WM. moy Mćiwy Pan iesteś ex vtroquae Princeps poniewasz ilekroć iáka burza przećiwko Oyczyznie/ álbo w Oyczyznie stánie/ záwsze oná WM. mego Mćiwego Páná kosztem swym własnym/ y rádą plerumque cum discrimine salutis y obronę/ y záchowánie cáłośći [...]. DobrociesRel A3v
  • - Hilarion/ ilekroć czuł w sobie podżogi ćielesney pożądliwośći/ záwsze do ćiáłá swego mawiał: Expecta aselle, Ego te pascam non hordeo, sed paleis: Poczekay Ośiełku/ ja ćiebie páść (karmić) będę nie jęczmieniem/ ále plewy. GdacUczyn 38
  • - Jestem nader tkliwy y wyznaię szczerze, iż zawsze bywam wzruszony ilekroć te czytam słowa. BonLinBadania 76
  • - ILEKROĆ mię z niewdzięczney ziemi wypłoszono, Zawsześ na swe, Zofio, przyięła mię łono: Teraz kiedy cię nie masz, mieszkam przy twym grobie. Rowno mi iest, czy w niebie, czyli być przy tobie. NaruszAEpigram 239
  • - Wreszcie nigdziem w Piśmie o Edukacyi Delfina imienia J. Roussa niewspomniała; więc ten zarzut, tym iest bardziey zadziwienia godnieyszy, im mniey iest bliższy prawdy; ale żeby to mogło iakie nieukontentowanie sprawić na umysłach tych, ktorzy innych dzieł moich nie czytali, dla tego biorę sobie za powinność oświadczyć, że ilekroć mowiłam o J. J. Rousseau, mowiłam zawsze z uczuciem i okazaniem naywyższego zadziwienia: iako matka i nauczycielka powinnam go była krytykować, bo często błądzi, i pisma iego wiele niebezpiecznych maią początkow; lecz nikt lepiey nie czuł nademnie ile mu wiek dziecinny i nauczyciele winni wdzięczności. GenlisZnies A3v
  • - BĘdąc uśilnie ná tym Błogosłáwiona Kunegundá, áby gránice miłośći ku Bogu y bliźniemu, ktorą ią Duch Swięty nápełnić raczył, im dáley, tym więcey rozprzestrzeniáć, y wonność uczynkow y cnot świętych, ku chwale Boskiey rzetelniey wydáwáć mogłá, ilekroć się iey w iákim Mieśćie álbo wśi stánąć tráfiło, záwsze śzpitale y niemocnice trędowátych, chorych, gdy się iuż w nocy ludźie uspokoili, náwiedzáłá z kilką tylko białychgłow, ktorych áby im to przykro nie było, upominkámi y dárámi przychęcáłá; będąc tey nadźieie, że noc rychley ią od prożney chwały, y mow pochlebnych zátáić mogłá: ktora wszytkich spraw swoich, nikogo inszego, tylko samego Páná Bogá, świádkiem mieć prágnęłá. FrankWiz 36
gdzie się podoba
»gdzie ktoś chce«
patrz: PODOBAĆ SIĘ
  • - Osunął się na mnie począł fukac. Wolno mi stanąc gdzie się podoba. PasPam 244
gestami narabianie
»gestykulacja«
patrz: GEST, GIEST, GEST, JEST
  • - Jéstámi nárabinié. Gesticulatio. Kn 246
  • - giestami narabianie. das Fechten mit den Händen beym Reden. la gesticulation. T III 374
gestami narabiać
»gestykulować«
patrz: NARABIAĆ
  • - Jéstámi nárabiam/ jésty czynię. [...] Gestu vtor: ago gestum: ago gestum humeris [...] Gesticulor [...]. Kn 246
  • - giestami narabiać, rękami pląsać. mit den Händen beym Reden fechten. gesticuler; faire des gestes. T III 374
swojska gęś
»gęś domowa, hodowlana«
patrz: GĘŚ
  • - Gęsi Dzikie włoczyły się [...] ale iakies były odmięnne nie takie iako te co zawsze bywaią niby trochę srokate koło karków padały y [z] Swoyskiemi Gęsiami y niebardzo były płoche dały się zeyść y kiięm potrącić. PasPam 282-282v
list przejeździ
»glejt«
patrz: LIST
  • - Oddał mi [...] Jeden List przeiezdzi zagranicę [...] drugi pod tąż datą oddał mi [wojewoda] że bym ten pokazował [...] atamten ktory nalezał za Granicę ze bym schował. PasPam 160v
list do przejechania
»glejt«
patrz: DO
  • - Do krola ich przyszło osm[n]ascie [...] prosząc o list do przeiechania. PasPam 151
w głos
»głośno«
patrz: GŁOS
  • - w głos. 1) laut, mit lauter Stimme. [...] 1) à haute voix; haut; d'une voix haute. [...] § 1) w głos (głośnie) mowi. T III 382
żywokost modry
»głowienka, roślina z rodziny jasnotowatych, Prunella«
patrz: MODRY
  • - żywokost modry; głowienki modre albo czarne. (consolida minor) Braunelle. prunelle. T III 3074
gorzałka hanyżowa
»GORZAŁKA«
patrz: ANYŻOWY, ANYŻOWY, HANYŻOWY
bydlny gospodarz
»GOSPODARZ«
patrz: BYDLNY
gdańskie mleko
»gotowana śmietana z startymi migdałami«
patrz: GDAŃSKI
  • - gdańskie mleko. gekochte Sahne mit geribnen Mandeln. de la créme cuite avec des amandes broïées. T III 367
góry Chorwackie
»Góry Dynarskie?«
patrz: GÓRY
  • - Roście [łyszczak] w Styriey około Gracu/ y w pobliskich kráinách/ iáko ná gorách Chárwáckich y Tyrolskich. SyrZiel 255
  • - W Syryey y w Cylicyey ten Nardus naoficiey roście: w nászych kráinách nie znáiomy/ iednák náyduie się ná gorách Chárwáckich. SyrZiel 38
przestępstwo Adamowe
»grzech pierworodny«
patrz: ADAMOWY, ADAMÓW, ADAMÓW, ADAMOWY, JADAMOWY
  • - Lecz śmierć krolowáłá od Adámá áż do Mojżeszá/ y nád tymi ktorzy nie grzeszyli ná podobieństwo przestępstwá Adámowego/ ktory jest wzorem onego ktory miał przyść. BG Rz 5, 14
adamowa złość
»grzech pierworodny«
patrz: ADAMOWY, ADAMÓW, ADAMÓW, ADAMOWY, JADAMOWY
  • - Ale ty, będąc w obietnicy prawy, Zatulisz gęby, co Twe sądzą sprawy. Bom się urodził w Jadamowej złości I w niej poczęła matka moje kości. MiasKZbiór 131
zgrzeszenie Adamowe
»grzech pierworodny«
patrz: ZGRZESZENIE
grzech Adamowy
»grzech pierworodny«
patrz: GRZECH, GRZECH, GRZYCH
  • - Między Tysiącęm urwac sobie zyczy, Ten skołozrywe Iabłko ogrodniczy, Ktory cały Sad Ludzkiego rodzaiu, Za grzech Adamow arendował wRaiu, I Ewy, pierwszy naszey Rodzicielki, Natozes szczepieł Gospodarzu Wielki. PotPer 18
  • - Już to nie w cierniu ten kwiat lilijowy, Lecz z siana wyrósł przez grzech Adamowy. KolBar II 668
  • - Trzymał, iż po grzechu Adamowym zgładzona iest w ludziach wolność. ChmielAteny III 616
gruchotka dziecinna
»grzechotka, kołatka używana przez dzieci w Wielki Czwartek w obrzędach ludowych«
patrz: GRUCHOTKA
  • - Gruchotka [...] § gruchotka dziecinna; w Wielki Czwartek Iudasza gruchotką wyganiaią [...]. T III 425
modrzejowa gębka
»grzyb pasożytujący na modrzewiu, modrzew«
patrz: GĘBKA, GĘBKA, GĄBKA
  • - Lecz gdy to nie pomoże, weźmij modrzejowej gębki tłuczonej łót 1, pieprzu, soli, po ćwierci łóta każdego, warz to w winie abo w occie, a lej koniowi przez gardło, możesz też i przez nozdrza lać, bo je wyczyścia. DorHipTur 192
  • - Dobrz też koniowi w owsie dawać często nakrajawszy drobno modrzejowej gębki, omanu, kokornakowego korzenia, goryczki, albo faeni graeci to jest koziorożca, nie dawając potem długo pić, bądź też zioła na proch stłuczone mięszając z słoniną naskrobaną, tak jako funt zaważy onej, a zielnego prochu pół łóta na raz dawać do dni dziewiąci. DorHipTur 195
  • - Wziąć żołtego Aloesu łot/ Modrzeiowey [!] gębki puł łotá. SyrZiel 407
modrzewiowa gębka (sz. zm.)
»grzyb pasożytujący na modrzewiu, modrzewiowa huba; Agaricum«
patrz: MODRZEWIOWY, MODRZEJOWY, MODRZEWOWY, MODRZEWIOWY
  • - Modrzewowa Gębka. Roz: I. Agaricus Dannenschwam. SyrZiel 637
  • - Lekárstwo z Modrzewowey Gębk[i] iest bárzo bespieczne/ tylko gorzkością swą żołądkowi nieco przykre y przeciwne/ przeto potrzebá go w winie dáwáć/ z Cynámonem/ z Gwoździkámi/ z Jmbierem, y Spikánárdu. SyrZiel 638
  • - Plinius y niektorzy z stárych lekárzow piszą/ że nie tylko ná drzewie Modrzewowym Agáryk/ to iest/ Modrzewowa Gębka roście, ále ná wielu inych rozmáitych drzewách iako ná brzozie/ ná dębie/ buku/ iedli/ ná sosnie/ ná wierzbie/ y inych rozmáitych drzewách. SyrZiel 640
  • - Agáryk/ vide Modrzéwowa gębká. Kn 4
  • - Modrzéwowa gębká/ Agáryk/ Goryczká biała. Agaricum [...]. Fungus larignus et aliarum arborum [...]. Kn 423
  • - [...] w tey wodzie námocz senesu obránego z szypułek trzy ćwierci łotá, Agáryku to iest Modrzewiowey gębki puł łotá, wierzchołkow Centuriey sczyptę, námocz przez noc, nazáiutrz przywarz y przecedź, wycisniy dobrze, w tey polewce rospuść Manny Kálábryny łotow trzy álbo cztery [...]. PromMed 4
  • - W tey wodzie namocz senesu obranego z szypułek trzy ćwierci łota, Agaryku to iest Modrzewiowey gębki puł łota. PromMed 4
  • - Weźmi wierzchołkow Centuryey, Rzerzuchy ogrodney biało kwitnącey, Ruty, Piretrum, Piołynu, kázdego suchego po dwie szczypty, Gentiány, Cytwaru, Dzięglowego korzenia, káżdego po puł łotá, Cynámonu białego ćwierć łotá, Miry pułtory ćwierci łotá, senesu obránego, Rhabarbarum, Gębki Modrzewiowey, to iest Agáryku, po pułtorá łotá [...]. PromMed 5
  • - Item weźmi nasienia krokosowego garść, przetłucz, przyday Modrzewiowey gębki łot, Ománowego korzenia łot, Lukrecyey łot, uwarz to wszystko w mleku przecedziwszy, daway pić często potrosze. PromMed 54
  • - Weźmi [...] korzenia Piwoniowego, Gáłgánu, Cynámonu, gałki Muszkátowey, Kárdamonu, Kubebow, Imbieru białego, Cytwaru, káżdego po ćwierci łotá, Senesu obránego, Rhabarbarum, oboyga po trzy łoty, Modrzewiowey gębki łot, Salis Tartari trzy ćwierci łotá, wszytko przetłukszy y pokraiawszy włoż do worká [...]. PromMed 59
  • - Weś [...] Aloesu Succotrinum názwánego, Modrzewiowey gębki Agaricus zwáney. CompMed 667-668
jelenia gębka (sz. zm.)
»grzyb podziemny, wielkości orzecha włoskiego, Elaphomyces granulatus«
patrz: GĘBKA, GĘBKA, GĄBKA
  • - JElenia gębká/ ábo Jayká Jelenie/ są Bedłki w ziemi się rodzące/ które Dioszkorid korzonkámi okrągłemi miánuie [...]. SyrZiel 1235
  • - Jelenie Jayká/ álbo Gębká Jeleniá/ Rozdział 137. Tubera, Boleta cerni Hirtzbruntz/ Hirtzbrunsz. SyrZiel 1235
  • - Mácicę [maruna] czyści/ y do płodu sposobną czyni/ w piwie stárym z gębką Jelenią wárząc/ ktorą Belotum Cerui zowią/ z korzeniem Pietrusczánym/ y z Hányżem/ ciepło piiąc. SyrZiel 806
  • - JElenia Bedłká/ ábo Gębká/ nie iest ziele ále Bdłá/ pełná wilgotności mleczney tákże się trzesie iáko Gálretá[!] iáka. SyrZiel 911
  • - Gębká iélenia/ ziéle. vide Iélenia bédłká. Kn 187
  • - gębka ielenia. (tubera cervina) Hirsch-Brunst. Hirsch-Schwamm. sorte de champignon. T III 370
jelenia bedłka
»grzyb podziemny, wielkości orzecha włoskiego, Elaphomyces granulatus«
patrz: JELENI
  • - BEdł y Grzybów/ iedne przychodzą do stołowego vżywánia/ drugie nie: które przy żelezie rdzáwym/ ábo przy rudách rosną/ ná gnoiách/ przy iámách iádowitych bestiy/ przy drzewách iadowitych/ iáko są Prochowki/ Muchorówki/ Jelenia bedłká/ Wężówki y innych wiele: których gdyby kto pożywał/ nagle vmrzeć musi. SyrZiel 1393
  • - W stárym korzeniu więtsze/ w młodym mniejsze/ miękkości gębczástej/ álbo Jeleniej bedłki/ środek máiąc miedzy twárdym á miękkim [...]. SyrZiel 177
  • - JElenia Bedłká/ ábo Gębká/ nie iest ziele ále Bdłá/ pełná wilgotności mleczney tákże się trzesie iáko Gálretá[!] iáka. SyrZiel 911
  • - tales sunt qui a nostris Prochowki/ iélenie bedłki/ wężowki/ muchomory/ etc. dicuntur. Kn 216
bdła jadowita (sz. zm.)
»grzyb trujący«
patrz: JADOWITY
  • - Duszeniu y dawieniu z Bedł iádowitych/ iest lekárstwem/ z octem álbo iákimkolwiek sposobem pożywana [rzodkiew]. SyrZiel 1047
  • - Strutym Grzybámi ábo bdłámi iádowitymi/ korzenie Liliowe y z kwieciem iego pić dobrze. SyrZiel 578
  • - Strutym iádowitymi bdłámi/ liście rozetrzeć/ á ze trzemi grány/ ábo ziárny/ sáletry dáć pić/ wywodzi ią. SyrZiel 690
bedłka jadowita
»grzyb trujący«
patrz: JADOWITY
  • - Bedłkámi Jádowitymi strutym iest lekárstwem [piołun]/ piiąc go z octem á z ciepłą wodą. [Dios] dla womitow. SyrZiel 341
zapis asekuratywny
»gwarancyjny«
patrz: ZAPIS
astr.
żywotosprawna gwiazda
»gwiazda, pod którą się ktoś urodził«
patrz: ŻYWOTOSPRAWNY
  • - Żywotospráwna gwiazdá/ v. Gwiazdá 9. Kn 1465
  • - żywotosprawna gwiazda der Geburts-Stern. étoile de naissance. T III 3076
znak obrotów niebieskich
»gwiazdoazbiór«
patrz: NIEBIESKI
  • - Panna Znakiem Niebieskich Obrotów I ze Lwem Gospodarskich zazywa kłopotów. PasPam 272v
eski Szaraj
»harem«
patrz: SZARAJ, SERAJ, SARAJ, SZARAJ
  • - Cesarz tumult poczuwszy/ do Eski Száraiu Boiáźliwy ubiega/ gdźie według zwyczaiu Dawnego: w Ottomániech sroga byłá kárá Komu wniśdź/ krom Eunuchow/ á sámego Cará. Eski Száráy, Páłac Białych głow, Pań Cesárskich. TwarSLeg 29
marcowy kwiat
»hiacynt«
patrz: MARCOWY
  • - Márcowy kwiát/ Jácynt. Hyacinthus (...) Kn 389
zool.
wilk azjatycki (sz. zm.)
»hiena?«
patrz: WILK
  • - [...] Philtra te albo miłosne czáry, ciału y rozumowi szkodzą, z racyi szkodliwych swoich ingrediencyi, iákie są miesięczne odchody, nasienie, mozg kozi albo oślęcia małego, żywot hyeny alias wilka Azyatyckiego, virga lupi, Remora, kości ziemney żaby, lub krokodyla, á náybardziey szaley ziele, skorka z czoła źrzebięcia swieżo oźrzebionego, ktorego sam zapach klacze do szaleństwa przyprowadza, iáko otym wszytkim piszą Aristoteles, Plinius, Columella. ChmielAteny III 234
  • - XI Pliniusz Naturalista powiada: że Hyeny; to iest Azyatyckiego wilka tłustość nią szmaruiąc; żołć suki czarney, iest obroną domu od czarow, nią kadząc; iako też krwią miesięczną podwoie domu smaruiąc. ChmielAteny III 265-266
dzikie Pola (sz. zm.)
»historyczna kraina nad dolnym Dnieprem«
patrz: DZIKI
  • - [...] w Europie ná Ukráinie dzikie polá; są niesposobne do mięszkania. BystrzInfGeogr B3v
funt aptekarski
»inaczej: funt norymberski = 0,35851 kg«
patrz: APTEKARSKI, APTEKARSKI, APTYKARSKI, HAPTEKARSKI
  • - Swinie wrzody zá vszymá rospądza/ y leczy/ wźiąwszy przechędożonego tego Soku/ Sálmoniáku po funćie Aptekárskim/ Gleyty srebney poł funtá/ Oliwy funt/ gleytę z Oliwą co nalepiey vtrzeć/ á potym znienagłá do zgęsczenia miodowego wárzyć: Potym Sálmoniak miáłko vtárty wsypáć/ y znowu przywárzyć/ Ná ostátku Gáłban w trosze winá rospuczony. To wespoł dobrze vmieszáć/ áż wychłodnieie/ y tym wrzody te plastrowáć. SyrZiel 213
  • - Funt Aptekárski/ á niégdy u Rzymian y wagá mokrych y suchych rzéczy pospolita. [...]. Kn 181
sztukwarkowa robota
»inkrustowanie, inkrustacja«
patrz: ROBOTA
  • - Podczaszance Rawskiey przywiozłęm w Podarunku trzewiki drewniane lipowe. kupiłęm nanie umyslnie w Poznaniu Pultynek Specyalny Sztukwartową robotą Hebanem y Perłową Macicą nasadzany Adamaszkięm karmazynowęm podkleiony. PasPam 80
med.
biedrzna choroba
»ischias, ból «
patrz: BIEDRZNY
  • - Ischiatica passio, Biedrzna chorobá, Denna niemoc, ábo Dna, to iest dárcie ábo łupánie stáwu vdowego od kości biodrowey. UrsOss 16
  • - Scyátyká/ dná/ biedrzna chorobá/ łupánie w stáwiech biodrowych. Ischias [...] Ischiadicus dolor [...] Coxendicum morbus [...] Coxarius morbus [...] Coxendicis arthritis. Kn 986
  • - Scyatyka, biedrzna choroba. das Hüft-Weh. siatique; goute qui vient aux hanches. T III 1999
  • - biedrzna choroba. das Hüfft-Weh. siatique. T III 42
wiara muzułmańska
»islam«
patrz: MUZUŁMAŃSKI
  • - Gdy tedy Cesarz ná to mieysce [do grobowca Job] przyiedzie/ czynią pospolitą Modlitwę/ proszac Páná Bogá/ áby go chciał napełnić madrością/ do ták wielkiego Vrzędu y godności potrzebną. Potym Mufty obłápiwszy go Błogosłáwi/ á Cesarz obiecuie y przysięga bronić wiáry Musułmańskiey/ y vstaw od Máhometá Proroká nádanych. RicWielJMon 7
o kimś jest rozumienie
»istnieje o kimś sąd, zdanie, opinia«
patrz: ROZUMIENIE
  • - Ci tez oktorych było to rozumienie, że są eiusdem spiritus [...] pouciekali do Namiotow. PasPam 243v
iść parą (parami) ,
w parze chodzić
»Iść razem, we dwóch (dwoje)«
patrz: PARA
  • - Pánowie rádni w iego stopy Y pułkownicy pierwszy szli parámi {w procesji]. TasKochGoff 275
  • - Przybliżáli się do Páná IEZUSA: á iákoż? hurmem i cáłym pásmem? nic [!], ále parą, Publicani et peccatores, w-parze chodzili, Celnicy i grzesznicy. MłodzKaz I, 255
  • - Przybliżali się do Pána Iezusa: á iákoż? hurmem i cáłym pásmem? nic, ále parą, Publicani et peccatores, w parze chodzili, Celnicy, i grzesznicy. MłodzKaz I, 255
  • - A widział żeś miły ubogi, Káifaszá z Anaszem parą idących? ktorzy iáko się kompániiowáli w domu, ták i do Kościołá párą chodzili. MłodzKaz II, 166
jądro białogłowskie
»jajnik«
patrz: JĄDRO
  • - Oleiek [z żebrzycy]. Ten Wątrobney mocy/ w brániu y w przyciągániu pokármu do siebie. Także Zołądkowi sámemu. Nerwom/ ábo suchym żyłom. Iądrom Białogłowskim y zwiąskom ich. [...] Sol. Tá Słuzy Arteryey wątrobney: [...] Iądrom Białogłowskim. SyrZiel 148
  • - Tubae Fallopinae, Są dwá meáty błoniste y żyłowate, ktore długie są y idą od bokow macicy [...] áż do iądrow biáłogłowskich. [marg.:] Tubae Fallopinae alias ovi ductus KirchFac 67
  • - Jądra biáłogłowskie są dwá, ktore leżą w brzuchu nád gruntem y przy bokách mácicy. [marg.:] Ovaria vel testes muliebres. KirchFac 67-68
  • - Macicy [...] powinność [...] iest, aby [...] pomykałá duchy subtelne y żywiące z násienia męskiego do Jądrow białogłowskich. KirchFac 68-69
jak się komu podoba
»jak ktoś chce«
patrz: PODOBAĆ SIĘ
  • - Niebędę się tak sarzał iak się komu podoba, bom niepowinien. PasPam 237v
lisowskiego zabytku żołnierz
»jak Lisowczyk«
patrz: ŻOŁNIERZ
  • - Iak prętko Lisowskiego ieszcze zabytku Zołnierz Czarnecki wzioł wiadomosc o tey Iego Imprezie zaraz poszło Woysko Magnis Itineribus [śpiesznymi pochodami] nazad do Niepra. PasPam 111
co w skok
»jak najprędzej; co tchu«
patrz: SKOK
  • - Przywodźce z dziáłá im zbito/ Kápitanáprzedniego/ y inszą ich strzelbę rozerwano/ iż ieden drugiego nie czekáiąc/ co wskok do batow vchodzili [...]. BiałłozorList Aij
(Jako) wyżej
»jak przedtem, na innym miejscu (wspominano, napisano)«
patrz: WYSOKO
  • - Ten to Pisarz co o nim wspominałęm wyżey [...] rzecze mi. PasPam 100v
  • - Goszkowski Towarzysz Marszałka Nadwornego Branickiego Intentował Mi Akcyią do Sądu Woyskowego o zabicie Brata Rodzonego ktorego Uderzyłem był Obuchem z tey przyczyny Iakom Wyzey napisał in Anno 1657. PasPam 102
  • - Pisze tedy krol drugi List tak Ian Kazmirz z Bozey Łaski etc. iako wyzey. PasPam 152
skoro jedno
»jak tylko, gdcy tylko, skoro tylko«
patrz: JEDNO
  • - [...] małpy, skoro jedno lamparta zajźrzały, Na drzewa co najwyższe z trzaskiem uciekały. VerdBłażSet 70
  • - Skoro iedno Krolestwo Ich Mć z Fonteneblo powroćili/ zárázem 29 Octobris. temu zácnemu Wiáżdowi/ (dla ktorego nabárźiey ták prędko Krolestwo do Páryżá pośpieszyli) náznáczono y konsekrowano. WjazdPar av
skoro świt
»jak tylko zaczęło świtać«
patrz: ŚWIT
  • - Wzięli [Szwedzi] zbulwarku okręt kupiecki a skoro Swit zaprowadziligo powiatru y uStroiwszy go iako nalezy do Zeglugi wy hysowawszy Zagle znapaliligo [zapalili go]. PasPam 69
jako na śmierć
»jakby się miało wkrótce umrzeć«
patrz: ŚMIERĆ
  • - Z kompanią się tez iuz tak własnie iako na Smierć pozegnawszy stanęlismy iuz osobno. PasPam 57v
a naprzod
»jako pierwszy, na początku«
patrz: NAPRZÓD
  • - Iaki taki z Senatorow osobną na mnie poczęli formować Invektywę [...] A naprzod Pod kanclerzy Litewski. PasPam 134v
w nadgrodę, w nagrodę
»jako wynagrodzenie za coś; jako wyrównanie, pokrycie straty«
patrz: NADGRODA, NADGRODA, NAGRODA
  • - Tatarowie [...] Samego Szeremeta wzięli. W Nadgrodę tego że nam moskwy pomogli woiować. PasPam 108v
  • - Ofiaruyciesz te swoie teraznieysze actiones w Nadgrodę iutrzęnnego Nabozenstwa. PasPam 58
  • - Wzion iednak Woiewoda Sobie Sto Szwedow dobrych y pomięszał ich między dragoniią w nagrodę tych co przecię tu y owdzie musiało ich ubywać. PasPam 62
po jedenkroć
»jeden raz«
patrz: JEDENKROĆ
  • - Izalim po iedenkroć domá priwatnie was sztrofowáłá/ á nie publicè ná rynku? Izalim ieden raz sámá przytomnie was prośiłá/ ábyśćie się do mnie náwroćili? SmotLam 19
młynarski kamień
»jeden z dwóch kamieni, pomiędzy którymi rozdrabnia się ziarno w młynie«
patrz: MŁYNARSKI
kamień młyński (sz. zm.)
»jeden z dwóch kamieni w kształcie płaskiego walca ułożonych na sobie, między którymi zachodzi mielenie ziarna«
patrz: KAMIEŃ, KAMIŃ, KAMIEŃ
  • - A ktokolwiekby zgorszył iednego z tych máłych wierzących w imię, lepieyćiby mu, iżby był vwiązan kámień młyński v szyie iego, y byłby wyrzucon w morze. NT Mk 9, 42
  • - Dla tegoć spodni kamień młyński wielki ciężar nosi, że na miejscu swojém stoi, a jako wyższy się nie obraca. SaadiOtwSGul 155
  • - NIkt nie weźmie w zastáwie zwierzchnego y spodniego kámieniá młyńskiego: bo tákowy jákoby duszę brał w zastáwie. BG Pwt 24, 6
  • - Ná Kośćiele iednym/ obaczysz ieden kámień wielki mármurowy/ nákształt kámieniá młynskiego/ okrągły/ máiący Oczy/ Nos/ y Twarz szeroką/ tych czásow názwany/ la bocca della verita, (co się wykłádá) twarz od práwdy. DelicWłos 123
  • - [...] Kamieńmi násze niechay będą chleby/ Dla tey dziáłámy Kamienie potrzeby/ Z tego Kamienia kiedy máćie żytko/ Przyznać wám możem/ że máćie y wszytko; Z tegoż wám y miod popłynie Kámienia/ Wszák dostaiemy Miodu za nasienia: Ktoś na Kámieniu siáł/ nic niezrodziło/ W młyńskim Kámieniu to nie omyliło/ Na tym Kamieniu pszenicá y zboże Kiedy nám miele to zarodzić może. BaranLut 312
  • - Czy nie boiszże się, abyć kamienia młyńskiego nie przywiązano do szyi, i wrzucono cię w głębokość piekła, żeś małe zgorszył dziecię! CrasZałAChUwagi 28
  • - Kto iednę zepsuie dźiećinę trzeba kamien młynski u szyi uwiązać y utopić go. GelarKaz 865
  • - KANIOW nad Dnieprem, gdzie Młyńskie robią Kamienie. ChmielAteny IV 354
  • - Młynski [...] młynski kamień spodni. der untere Mühlstein. le gite, la meule gissante. młynski kamień zwierzchni der oberste Mühlstein. la meule coutante. T III 849
  • - W ten czas przebacza się łakomstwu, które gwałcąc owe groby zawiodło ich nadzieię: mniey lituie się człowiek nad temi zwaliskami, w ten czas gdy miłośnik sztuk gniewa się, widząc w Alexandryi przerzynane kolumny dla zrobienia z nich kamieni młynskich, Filozof po tem pierwszem wzruszeniu, jakie sprawuie utrata każdey piękney rzeczy, nie może nieuśmiechnąć się, na widok taiemniczey sprawiedliwości losu, który wraca ludowi to, co go tyle pracy kosztowało, i który poddaie nayniższey iego potrzebie dumę nieużytecznego zbytku. VolnNowicOpis 103
relig.
boże przykazanie
»jeden z nakazów moralnych wymienionych w dekalogu«
patrz: BOŻY
  • - Mowię tak wszakto Nie Boze Przykazanie aby de necessitate kozdy Towarzysz wkole Generalnym Iurement odprawił. PasPam 121
dzięgiel arabski
»jedna z roślin z rodziny selerowatych«
patrz: ARABSKI, ARABSKI, HARABSKI
  • - Drudzy rozumieią go być Arabskim Dzięgielem: ále y ci brodu własnego chybili. SyrZiel 123
  • - Dzięgiel Arabski/ Rozdział 24 Dzięgiel włoski álbo Arábski (bo ták my pospolicie ziołá cudzoziemskie zowiemy włoskiemi). Smyrnium. Petroselinum Cylicium. SyrZiel 99-100
  • - Smyrnium, Olisetrum [...] Alexandrisch Peterlein. Dzięgel Abrabsky. [!] GuldOn 17
w jeden cel bić
»jednego pragnąć«
patrz: JEDEN
  • - Ták y tą wypráwą Pospolitego ruszenia máłego, Commissarze álbo Wodzowie (ieden z Senatu, drugi ex ordine Equestri, ná Seymie naznáczeni) władnąć máią, y łączyć Woysko, y nárádę będą swoię z Hetmánámi Woyskowemi, w ieden cel dobrá pospolitego bijąc. FredKon 49
cetnar młyński
»jednostka masy wynosząca ok. 50 kg«
patrz: CENTNAR, CENTNAR, CETNAR
  • - Fryszerz Mayster, Kowalów 2. i Kositarz, tym płacą według gatunku żelaza, to iest: od cetnara żelaza ordynaryinego, sztabikowego, wozowego, prętowego płaci się złotych 2. groszy 5; Od cetnara ankrowego, młyńskiego, Hutnego, złotych 2. groszy 8; Od cetnara Szkutnego drobnego złotych 3. groszy 5; Od Szkutnego grubego płaci się od sztuki, iako to: od panwi złotych 3, od kotwic złotych 3, od korby prostey złotych 3. OsińOpis 49
funt angielski
»jednostka monetarna w Wielkiej Brytanii«
patrz: FUNT
  • - [...] ci się mieszczą wszyscy w Niższey Kamerze, gdźie zdaie się reprezentować Stan Mieyski trzeci, y Plebeiuszow czwárty, tych tylko, ktorzy dać mogą z gruntu swego sześć funtow Angielskich, ktorzy nád Rzemieślnikow praeferuntur, y odbieráią tytuł nie Dominus ale Goodman, to iest Bonus Vir. ChmielAteny II 279
funt sterlng
»jednostka monetarna w Wielkiej Brytanii«
patrz: FUNT
  • - Dźien Koronátiey Krolewskiey/ według zwycżáiu rozmaitymi obchodzono Illuminátiámi y okázáłośćią. X. I. M. Opat du Bois/ bárdżo tu u wszytkich w wielkim zostáie poszánowániu y Respekćie; Sekretarzowi iego/ ktory z Páryżá przyniosł Punktá podpisáney Czworákiey Alience/ kazano dáć zskárbu 500. Funt Sterlings/ Angelskiey Monety/ Dńiá 10. t. m. PoczKról 34
funt paryski
»jednostka monetarna we Francji«
patrz: FUNT
  • - Tám zá większą częśćią owych Theologow ná tym stánęło/ iż żáden pod dusznym zbáwieniem nie może trzymáć i dwu beneficia/ z ktorych káżde do roku czyni piętnaśćie funtow Páryskich. KwiatDzieje 64
rzecz przytrudniejsza
»jest nieco trudno«
patrz: PRZYTRUDNIEJSZY
  • - A że wnętrznych iák chćiwie dobr prágnąć słusznieysza/ Gdy ćię spytam: to zgádnąć iest rzecz przytrudnieysza. BachMąż A3v
Adam Nowy (sz. zm.)
»Jezus Chrystus«
patrz: ADAM, ADAM, JADAM
  • - Ieszcze nie puścił się świata ktory ustawicznie trapi pokusami swoimi. Ale wierzę iż miał na oczach swoich y nowego Adama Chrystusa Pana Adama niebieskiego. Adam nowy Chrystus. nazwanego także kmieciem od Proroka: Czemuż to Panie, będziesz iako kmieć na ziemi? BirkOboz 15
co się tknie
»jeżeli chodzi o, co się tyczy czego«
patrz: TKNĄĆ, TKNĄĆ, TCHNĄĆ
  • - Co się tknie Allegoriy: Rupertus przez te dwie Trąbie/ rozumie dwoie przyszcia Chrystusowe. BirkOboz 66
  • - A co się tknie słowa, które posłał synom Izraelskim, opowiadając pokój przez Jezusa Chrystusa, który jest Panem wszystkiego, BG Dz 10, 36
  • - Co się tedy tknie żywota mego od młodości, jaki był od początku między narodem moim w Jeruzalemie, wiedzą wszyscy Żydowie, 5. Będąc mi świadkami z dawna, (gdyby świadectwo wydać chcieli), iż według najdoskonalszej sekty nabożeństwa naszego żyłem, będąc Faryzeuszem. BG Dz 26, 45
  • - Albowiem i to, co chwałę miało, nie miało chwały w tej części, co się tknie onej przewyższającej chwały. BG 2Kor 3, 10
  • - Co się tknie inszgo robotnika, mianowicie beczkowych, dolnych, których in nro 10 w Starych i w Nowych Górach także 10, ci mają zachować według teraźniejszej ustawy zwyczaj, nie umniejszając ani też na potym nie przyczyniając myta, powinni każdy z nich na swą osobę nabić beczek nro 5 bądź rumowych, bądź stochmalowych, co uczyni na dziesiąciu nro 50. InsGór 1649 36
  • - Bo co się tknie sukien, nie ták prędko słotá, mroz, y niewczás, źołnierzowi Polskim kroiem odźiánemu, douczy, iáko Niemcowi. FredKon 37
  • - Co się tknie nowey Biblijey Polskiey we Gdańsku y Amsterdámie wydrukowáney/ w tej się zgołacz nie wspomináją trzewiki; jákoć y in Bibliis Tremellii o tym głucho. GdacPrzyd 18
  • - Co się tknie oschłych assygnacyi woyska zaciągu cudzoziemskiego, y niektorym chorągwiom Polskim, w ktorych to assygnacyach oschłych, nie iest im satisfactum, postanawiamy, iż Woiewodztwa y Ziemie, ktore tych assygnacyi nie wypłaciły po Seymikach Relationem […] wypłacą. VolLeg V 62
  • - Co się tknie Aktu tego Pogrzebnego/ chętnie się rad na czas naznacżony [...] stawię. DobrPol II, 198
acz i
»jeżeli, kiedy«
patrz: ACZ
  • - O Pannie Siła piszesz o Męznym Lwie mało Widzęia to zeć iakos Ładniey koncept idzie Niz o woięnnym Marsie pisac aczy przyidzie. PasPam 272v
jeża trawa (sz. zm.)
»jeżogłówka«
patrz: TRAWA
  • - Trawá ieża/ ábo ostra. Sparganium, [...] Est et gramen acuelatum [...]. Dactylos [...] trium generum. Rogálicá/ rogátá trawá/ [...]. Kn 1151
  • - Wilcze bobki ziele/ Sparganium [...] Jeża trawá. Gladiolus palustris. Xiphidion & [...]tomos. Kn 1259
  • - Jeża trawá/ v. Trawá Jeża Kn 248
gwar warowny
»język słowiański, trudny dla cudzoziemców do opanowania ze względu na wymowę«
patrz: GWAR
  • - Haec vocabula non sunt nostra sed barbara to iest Słowieńskie. Bo tego ięzyka ludzie zwáli Wárwárámi iákoby Gwaru wárownego: ktorego słow Chrząszcz/ Chrzest/ Trzpień/ Trzmiel y tym podobnych/ żadna gęba niewárowna nie wymowi. DembWyw 15
  • - Kroleswto Scythyckie lubo to iest nastarodawnieysze, iednakże iż Warwarow (ábo ludzi gwaru wárownego/ ktorych od tego Słowakámi zowią) iest, dla tego miedzy zacnieysze krolestwa nie rachuią go, to iest złośliwi fałszerze. DembWyw 81
jutrzenne nabożeństwo
»jutrznia«
patrz: JUTRZENNY
  • - Ofiaruyciesz te swoie teraznieysze actiones w Nadgrodę iutrzennego Nabozenstwa ktore zwyczaynie o tym czasie odprawiemy. PasPam 58
zaraz, zaraz
»już, już, za chwilę«
patrz: ZARAZ
  • - Wychodzciesz Poganscy Synowie [...] Odpowięm zaraz, zaraz Moi Mosciwi Panowie. PasPam 156v
  • - Na morzyliscie się mnie dosyc przez te dni choroby moiey Porwię się Zona zaraz, zaraz y pyta się mnie do czego mąm chęc? PasPam 280
jaszczurka azjańska
»kameleon«
patrz: AZJAŃSKI
  • - Jaszczurká cudzoziemska/ Jndyyska/ Azyáńska/ etc. Jaszczorká mieniąca bárwę/ Wiátrożyłá ábo Wiátrożył gádziná. Chamaeleon. Animal versicoloris mutationis [...]. Kn 238
kamień ametystowy
»KAMIEŃ«
patrz: AMETYSTOWY, AMETYSTOWY, AMATYSOWY, AMETYSZTOWY
Kanał Angielski
»Kanał La Manche«
patrz: ANGIELSKI
  • - Prouincia bogáta w bydło/ w másło/ sery/ wełny/ ryby/ y we lny. Dźieli się ná gorną/ y dolną. gorna bárźiey się przybliża do Ligery: dolna do Kánału Angielskiego. BotŁęczRel I 38
  • - [...] ktore to Okręty ná pierwszym wstępie ná Kánale Angielskim Okręt Holenderski poimały/ y wiedli go do Insuły De Wight do Angliey náleżącey. MerkPol 142
bibl.
syn Aaronowy
»kapłan«
patrz: SYN
  • - Ale my jesteśmy PANá, Bogá nászego/ y nie opuścilismy go: á Kápłani/ ktorzy służą PANU/ są Synowie Aáronowi/ y Lewitowie/ ktorzy pilnują urzędu swego. BG 2Krn 13, 10
  • - I stánęli przeciw Uzyaszowi Krolowi/ á mowili mu: Nie twojá to rzecz Uzyaszu kádzić PANU/ ale Kápłanow [...] Synow Aáronowych/ ktorzy są poświęceni/ áby kádzili. Wynidźże z Świątnice: ábowiemeś wystąpił/ á nie będzieć to ku sławie przed PANEM Bogiem. BG 2Krn 26, 18
  • - Y przywiedziono mu cielców siedm/ y báránow siedm/ i báránków siedm/ i kozłow siedm/ na ofiarę zá grzech/ zá krolestwo/ y zá świątnicę/ y zá Judę/ á rozkazał Synom Aáronowym kápłanom/ áby ofiárowáli ná Ołtarzu Páńskim. BG 2Krn 29, 21
  • - Synom tákże Aáronowym Kápłanom ná polách przedmiejskich miast ich/ po wszystkich mieściech/ ci mężowie/ ktorzy z imienia miánowani są/ oddawáli działy/ káżdemu mężczyznie z Kápłanow/ y każdemu urodzonemu z Lewitow. BG 2Krn 31, 19
  • - Potym też nágotowáli sobie y Kápłanom: Bo Kápłani Synowie Aaronowi/ około cáłopalenia y tłustości zabawieni byli áż do nocy. Przetoż Lewitowie gotowáli sobie/ y Kápłanom Synom Aáronowym. BG 2Krn 35, 14
świecki ksiądz
»kapłan diecezjalny«
patrz: KSIĄDZ
  • - [...] jeżeliby śię z Klasztorze nie znalazł Szlachccic, tedy nakazano, żeby z inszego Klasztoru wźiąć teyże reguły Professa lub świeckiego Xiędza z kondycyą żeby uczynił Professyą. ŁubHist 191
bibl.
dom Aaronowy ,
dom Aaronów
»kapłani«
patrz: DOM
  • - Domie Aáronow/ dufajcie w PAnu: on jest pomocnikiem y tarczą ich. BG Ps 65, 10
  • - PAN będzie pámiętał ná nas/ będzie błogosłáwił: będzie błogosłáwił domowi Izráelskiemu/ będzie błogosłáwił domowi Aáronowemu. BG Ps 65, 12
  • - Rzecz teraz domie Aáronowy/ że ná wieki miłosierdzie jego. BG Ps 68, 3
gniew boży
»kara boża, klęska, nieszczęście«
patrz: GNIEW
  • - Ktory postępek że się Samemu Niepodobał Niebu y Oczywisty na Oyczyznę naszę zaciągnął Gniew Bozy. Bo zaraz iak otym poczęto traktować pokazał się na Niebie Straszny y wielki [kometa]. PasPam 188v
języczne pieniądze
»kara pieniężna za lekkomyślne mówienie«
patrz: PIENIĄDZ, PIENIĄŻ, PIENIĄDZ, PINIĄDZ
  • - Języczné pieniądzé/ winá pieniężna lékkomowności. Linguarium, [...] est pecuniaria multa incauti sermonis, seu quod penditur pro lingua temere locuta. [...] Linguarium dabo. Verba mea redimam. Damno castigabo promittendi temeritatem. quae omnia idem fonant. Non rectè [...] linguae thecam nomine linguarij hîc intelligit, quem refellit [...]. afferrens analogias vasarij, cesarij, vnguentarij, [...] pro pecunia data vafis, cerae, vnguentis parandis [...]. Kn 248
bulba polska
»karczoch?«
patrz: BULBA, BULBA, BALBA
  • - Karczoch [...] Carduus [...] dla rożności od inszych Ostow/ ktore nie są w zażywániu pokarmowym zowie Bulby Polskie/ okrom Afryckich/ ktore w Aptykách przedáią/ ktorych też y do potraw zażywáią [...]. HercBan 47
dni Bachusowe
»karnawał«
patrz: DZIEŃ
  • - Odprawiwszy tedy dni Bachusowe wdobrey komitywie zdobremi Sam Siadami a osobliwie ztym Mikołaięm krosnowskięm Podczaszym Rawskiem On URodzica mego my vicissim [wzajemnie] uniego. Poiechałem zachorągwią. PasPam 80v
kasztelan krzesłowy
»kasztelan mający zagwarantowane miejsce na krześle w senacie«
patrz: KASZTELAN
  • - KASZTELANI Więksi albo Krzesłowi Kasztelan Poznański. [...] ChmielAteny II 388
religia rzymska
»katolicyzm«
patrz: RZYMSKI
  • - Turcy eo fine [w tym celu] Woynę po[d]niesli że by Relligią Rzymską zniszczyć a Luteranską na to Mieysce postanowic po Całey Europie. PasPam 277
czarnucha żytna
»kąkol (?)«
patrz: CZARNUCHA
  • - Mowy vtráceniu iest wielkim rátunkiem: Wźiąć Dźięgielu/ Oleśniku/ źiela Zębnego/ ktore Piretrum Láćinnicy zowią: Czárnuchy/ Pieprzu/ Ruty/ bobrowego stroiu/ przetłukszy zgrubá/ to wszysto w máłe y w wąskie woreczki/ ná pálec wszerz/ násypáć/ przeszyć/ á po iednemu w vśćiech obrácáć. SyrZiel 91
  • - czarnucha żytna. (pseudomelanthium) Raden, Radel ein Unkraut im Korn. barbeau, oeillet sauvage, mauvaise herbe qui gâte le blé. T III 175
mat.
anguł półcyrkułowy
»kąt = 180 st.«
patrz: PÓŁCYRKUŁOWY
  • - Anguł pułcyrkułowy zowie się anguł ktory Dyameter CL i połcyrkuł CTL zawiera. SolGeom I 15
mat.
anguł cyrkułowy
»kąt = 360 st.«
patrz: CYRKUŁOWY
  • - Anguł cyrkułowy Angulus Circuli. SolGeom I 2
mat.
anguł półkrzyżowy
»kąt = 45 st.«
patrz: ANGUŁ
  • - SPorządz rurę miedzianą, iakiey chcesz wielkości obwinioną około walca BC angułem mnieyszym od połkrzyżowego. SolArch 151
mat.
anguł równoboczny
»kąt = 60 st.«
patrz: ANGUŁ
  • - Weź końcami cyrkla dalekość AB i idź w C, abyś formował jej anguł równoboczny ACB. AquaPrax 300
mat.
anguł krzyżowy (sz. zm.)
»kąt = 90 st.«
patrz: KRZYŻOWY
  • - Obserwuy że tákiego tryángułu Dwuściennorownego ánguł T, iest piąta cześć dwuch ángułow krzyżowych; to iest 36. gradusow, iákich kwádráns ma 90. SolGeom I 108
  • - Anguł krzyżowy. Angulus rectus. SolGeom I 2
  • - Miasto ważki GP, możesz zażyć stopy, iáka iest B, w figurze poprzedzáiącey, ktora stopá iest przypráwiona do rękoieści GF, ná krzyżowy ánguł. SolArch 148
mat.
anguł prosty
»kąt = 90 st.«
patrz: PROSTY
  • - Te linije [...] stojąc na krzyżu, formują anguły proste. AquaPrax 172
mat.
anguł centrowy
»kąt prosty«
patrz: CENTROWY
  • - Chcąc determinować liczbę gradusow Angułu centrowego fortecy czworogranistey, uczynić dywizyą należy gradusow 360. [...] przez liczbę 4. BystrzInfArch F4v
  • - Tymże sposobem innych więcey granistych fortec determinuią się anguły centrowe co do swego wymiaru. BystrzInfArch F4v
mat.
anguł pełny (sz. zm.)
»kąt dwuścienny, część przestrzeni zawarta między dwiema półpłaszczyznami o wspólnej krawędzi«
patrz: PEŁNY, PEŁEN
  • - Anguł pełny. Angulus solidus, iaki iest, w figurach pełnych albo w Bryłach. SolGeom I 1
  • - Anguł dzieli się ná pełny y płáski. Pełny iest między ściánámi, iákiey figury pełney, álbo Bryły. SolGeom I 15
  • - Pełny anguł: Czytay: Anguł pełny. SolGeom I 5
mat.
anguł spiczasty
»kąt mniejszy niż 90 st.«
patrz: SZPICZASTY, SZPICZASTY, SPICZASTY
  • - Odyjm precz tę blachę MGC, a zostanieć własna węgielnica, a otworzysz i zamkniesz, według angułu spiczatego albo płaskiego. AquaPrax 154
mat.
anguł ostry (sz. zm.)
»kąt mniejszy niż 90 st.«
patrz: OSTRY
  • - Anguł prosty jest ten, który się formuje od czwarty części cyrkułu AB, ostry od szósty części BC AquaPrax 60
  • - Ostry ánguł: Actus angulus. Mnieyszy od krzyżowego. SolGeom I 5
  • - Konie iako u dyszla krocey uwiążesz, tak im lzey będzie robić. A im dłużey, tym koniom ciezey dla tego, że angułem ostrzeyszym, koniec dyszla ku wałowi ciągną SolArch 85
mat.
anguł naprzemiany
»kąt naprzemianległy«
patrz: ANGUŁ
  • - Anguł naprzemiany. Alternus. SolGeom I 2
mat.
anguł płaski
»kąt płaski, znajdujący się na płaszczyźnie«
patrz: PŁASKI
  • - Anguł płáski. Angulus planus; iáki iest káżdy ná tablicy, álbo ná czym rownym, zrysowány. SolGeom I 1
  • - Anguł płaski: iest dwuch liniy [TC, CL] ná rowney płászczyźnie ztykáiących się iednymi końcámi [C] náchylenie zoboplne drugimi [L, T]. SolGeom I 14-15
  • - Anguł płáski, dzieli się ná Krzyżowy, Ostry, y Rozwárty. SolGeom I 15
mat.
sferyczny anguł (sz. zm.)
»kąt przestrzenny«
patrz: ANGUŁ
  • - Anguł Sferyczny. Angulus Sphaericus. SolGeom I 2
  • - Sferyczny anguł. Sphericus Angulus, Anguł ktory składaią dwa cyrkuły nawiększe Sfery. SolGeom I 7
mat.
anguł poboczny (sz. zm.)
»kąt przyległy«
patrz: ANGUŁ
  • - Anguł poboczny. Angulus deinceps. SolGeom I 2
  • - Poboczny anguł. Angulus deincops. Iakie są około linii, postawioney iednym końcem, na drugiey. SolGeom I 5
mat.
anguł przeciwny
»kąt wierzchołkowy«
patrz: ANGUŁ
  • - Anguły Płaskie, insze są Przeciwne, albo przeciwko położone LCV, KCV; także LCK, VCF; ktore zawierają, dwie liniie LF, VK, spolnie się przecinaiące w punkcie C. SolGeom I 15
mat.
anguł płaskowaty
»kąt większy niż 90 st.«
patrz: PŁASKOWATY
  • - O angule prostym, ostrym i płaskowatym. AquaPrax 60
mat.
anguł rozwarty (sz. zm.)
»kąt większy niż 90 st.«
patrz: ANGUŁ
  • - W Tryangule, Rozwartokątnym BCD kwadrat na ścianie BD przeciwney angułowi rozwartemu C większy iest niż dwa drugie kwadraty na drugich dwoch ścia nach (BC, CD). SolGeom I 264
  • - Rozwárty ánguł. Obtusus angulus. Anguł większy niż krzyżowy. SolGeom I 6
mat.
anguł płaski
»kąt większy niż 90 st.«
patrz: PŁASKI
  • - Odyjm precz tę blachę MGC, a zostanieć własna węgielnica. a otworzysz i zamkniesz, według angułu spiczatego albo płaskiego. AquaPrax 154
wielki palec
»Kciuk«
patrz: PALEC
  • - Pod wielkim pálcem/ ábo y ná nim/ ktory kciukiem zowiemy/ przywinąć [jaskier]. SyrZiel 875
  • - O człowieku y iego częściach [...] Palec/ Wielki palec/ Páznogieć (fr. Ongle) Biodrowy staw/ szięgno (fr. Hauche) PolPar 181
kiedy się podoba
»kiedy ktoś chce«
patrz: PODOBAĆ SIĘ
po kilakroć
»kilka razy«
patrz: KILAKROĆ
  • - A żeby ieden nász oćiec ktory z Kuszká iáchał ná Rectorostwo do Chytu prawdy nie wyiáwił/ y nie gánił ich/ dla wielkiey krzywdy/ ktorą Bogu y swemu krolowi wyrządzáli: chćieli go ziednáć sobie przychylnym/ záiezdżáiąc mu z tyśiącem zbroynych/ z ktoremi po kilákroć przez miásto go prowádźili. TorRoz 12.
po kilkakroć
»kilka razy«
patrz: KILKAKROĆ
  • - Aleć i o drugim na zimę, o com po kilkakroć do W. K. Mści, Pana mego miłościwego, pisał, potrzebaby zawczasu myślić: bo w tém z powinności mojej przestrzegam, że przez niego, zatrzymania wojska na zimę, lubo i zupełna płaca dójdzie, sposobu niewidzę. KoniecSListy 119
w kilkornasób
»kilka razy tyle, kilkukrotnie«
patrz: KILKORNASÓB
  • - A żeby więcej głosu miał ten płacz i z łkaniem, Niechaj bogini Echo za mym rozkazaniem Blisko narzekających kędykolwiek siędzie, A tak płacz pomnożony w kilkornasób będzie. MorszAUtwKuk 130
  • - w kilkornasob. etliche mahl so viel. quelques fois autant. T III 940
kość słoniowa
»kły słonia«
patrz: KOŚĆ
  • - Oddawał kto miał choc parę pistoletow w Heban oprawnych albo w Słoniową kość. PasPam 233v
wienna pani
»kobieta z (bogatym) wianem, wychodząca za mąż«
patrz: PANI
  • - Wienny, ad dotalitium pertinens, loguuntur. Kn 1252
bibl.
córka Aaronowa
»kobieta z rodu Aarona, Żydówka?«
patrz: AARONÓW, ARONOWY, AARONOWY, AARONOWY, AARONÓW
  • - Był zá dni Herodá Krolá Judskiego Kápłan niektory/ imieniem Zácháryasz/ z przemiány Abiaszowey: á żoná jego byłá z Corek Aáronowych/ ktorej imię było Elżbietá. BG Łk 1, 5
pani stara (starsza)
»Kobieta zaawansowana wiekowo, matrona«
patrz: PANI
  • - Rozhowor Dámy z Panią Ochmistrzynią. W sierocym stanie utroskána Wdowá Skárżąc się mowi ták do Páni stáry: ... KochProżnEp 184
  • - Panie stare, czy baby, czy ochmistrzynie, nie pisałem, jeśli pomnę dobrze, aby miały jeździć á la campagne z paniami. SobJListy 399
białogłowski stan
»kobiety«
patrz: STAN, STON
  • - Pan Bóg ją sam tylo chowa, na przykład i wizerunek stanowi białogłowskiemu. NiemPam 22
  • - XZIĘGI WTOREy SATYRA. I, Na zepsowane Stanu białogłowskiego obyczaie. OpalKSat 23-23v
  • - Królowa nieboszczka wielka i mądra była pani, a nieraz o kądzieli z takimi, któe czego inszego nie rozumiały, gadała, i sama ją, akomodując się stanowi białogłowskiemu, przędła. SobJListy 386
  • - Pretensye wzaięmne Białogłowskiego do Męskiego Stanu, z Aktoratu ich Wywiedzione. GorzWol 59
białogłowski ród
»kobiety«
patrz: RÓD
  • - Iasz com się brzydzieł białogłowskiem rodem, Iako smiertelną wszech Ludzi zarazą, Miał dzis bezecnem zostac kazirodem? Nie z miasta: z swiata Lecz całego smazą? PotSyl 31
bot.
kocanki żółte
»kocanka piaskowa, Helichrysum arenarium«
patrz: KOCANKI, KOCANKI, KOCENKI
  • - Kocenki zołte/ Amarantus citrinus [...] Stoechas citrina. Kn 286
bot.
kotcza mięta
»kocia mięta«
patrz: MIĘTA
  • - Kotcze mięty tych niemal Sa skutkow ktorych biała/ Lebiotká. SyrZiel 498
  • - Kotcza Miętá stąd iest rzeczona [...] że kotki y koczurowie bárzo iey rady pożywáia/ po niey Się waláiąc y trąc. SyrZiel 499
  • - Weźmi [...] nasienia Ruciánego, ziela kotczy mięty ná proch utártych po skrupule, zmieszay daway po skrupule w wodzie, w ktoreyby wrzało korzenie Tormentilli, ábo w Káwie, na noc. PromMed 66
  • - Ziele, ktore Się názywa kotcza miętá, często Się podkurzáiąc, czyni sposobnosć do poczęcia. CompMed 608
  • - Weźmi [...] Jeleniego ięzyka, kotczy mięty, Miętki kámienney, korzenia kobylego Sczáwiu, kázdego po gárści. VadeMed 58
kot morski
»koczkodan«
patrz: MORSKI
  • - Kot morski/ vide Koczkodan. Kn 310
rosołkowy kolor
»koloru oczek tłuszczu w rosole«
patrz: ROSOŁKOWY
  • - Rosołkowy kolor, na kształt oczek w rosole. äuglicht, suppen färbig. de couleur de graisse. T III 1864
koło generalne
»KOŁO«
patrz: GENERALNY, GENERALNY, JENERALNY, GIENERALNY
antarktycki cyrkuł
»koło podbiegunowe południowe«
patrz: CYRKUŁ
  • - Nie są rzeczy podobne, ábys Wmść nie smiał záyrzeć piąćiu Zonas między ktoremi ták szrzednia inter Tropicos będąca, dla wielkiego y nieznosnego upalenia iáko drugie dwie pod Arktyckim, y Antárktyckim cirkulem lezące, dla cięzkiego zimná, nie sposobne do mieszkánia, owe zás dwie, dla umoderowánego powietrza, są pełne ludźi dla sposobnośći do pozycia, iáko o tym pisze Ouidiusz. AndPiekBoh 160
arktycki cyrkuł
»koło podbiegunowe północne«
patrz: ARKTYCKI
  • - Nie są rzeczy podobne, ábys Wmść nie smiał záyrzeć piąćiu Zonas między ktoremi ták szrzednia inter Tropicos będąca, dla wielkiego y nieznosnego upalenia iáko drugie dwie pod Arktyckim, y Antárktyckim cirkulem lezące, dla cięzkiego zimná, nie sposobne do mieszkánia, owe zás dwie, dla umoderowánego powietrza, są pełne ludźi dla sposobnośći do pozycia, iáko o tym pisze Ouidiusz. AndPiekBoh 160
młynne koło
»koło wodne służące do nabierania wody i poruszania pozostałych ruchomych elementów w młynie«
patrz: KOŁO
  • - Jednego czasu trafiłem się do niego, nie mogłem wytrwać, rzekłem: — „Bogactwa, rzecz nabyta i odbyta jako ciekąca woda, a fortuna i rozkoszy świeckie jako młynne koło się obracające. Takie tedy marnotractwo i rozkoszy, które ty czynisz, ledwoby owemu, co kilka królestw ma, zeszły się; a trzeba wiedzieć, że kożdy pan ma dochody, ale też i rozchody. SaadiOtwSGul 202
koło młynarskie
»koło wodne służące do nabierania wody i poruszania pozostałych ruchomych elementów w młynie«
patrz: MŁYNARSKI
  • - Potym: ma mieć ná wálcu, pálec R, długi ná dwá pálcá, iákie bywáią w kole Młynárskim, obracaiącym Cewy pod kámięniem. SolGeom II 6
pary nie staje komu
»Komuś brakuje oddechu, powietrza«
patrz: PARA
  • - Wodká z Lebiotki [...] dycháwicznym/ y tym ktorym páry y tchu niestaie/ iest vżyteczna. SyrZiel 474
  • - Ale tego nie mogę widzieć co me siwe Latá zászczycił, chociasz ile moy wiek stary Zniesie, szukąm go pilno, iuż mi prawie páry Nie stáie, y zbieganą ledwie wlokę nogę. CorMorszACyd 157
konfekt z barci
»KONFEKT«
patrz: BARĆ
skończenie świata
»koniec świata«
patrz: ŚWIAT
  • - Iak wiele inszych Herbow w Polszcze poginęło I Starewnych Familiy siła poschodziło A Rawicz z długą liczbą rachuie swe lata I podobno trwac będzie do skonczenia Swiata. PasPam 272v
ablatyw absolutny
»konstrukcja składniowa w łacinie: równoważnik zdania składający się z rzeczownika w ablatywie oraz imiesłowu pozostającego z nim w związku zgody«
patrz: ABSOLUTNY
  • - ESTANT [...] w łacińskim wyraża się samo słowo, bez tego iestem álbo będąc y kładzie się w Ablatywie absolutnym. DanKolaDyk I, 547
z warty schodzić
»kończyć pełnienie warty«
patrz: WARTA
  • - Kazano nam zebysmy zaraz z tamtey warty ze wszystkiem zchodzili. PasPam 143v
góra kruszcowa
»kopalnia rudy metalu«
patrz: KRUSZCOWY
  • - Ma Sáxonia chleba dosyć y gory kruszcowe, bo pod Miastem Friberga w Cyrkule Montanskim leżącym, kopią Srebro, Cynę, Miedź, ołow. ChmielAteny II 237
  • - gora kruszcowa; gora złota, śrebrna. T III 400
góra srebrna (sz. zm.)
»kopalnia srebra«
patrz: GÓRA
  • - Má ten Potentat złote gory w Mácedonii, w Węgrách ná gránicach Bulgaryi, srebrne gory w Grecyi. ChmielAteny II 489
  • - gora kruszcowa; gora złota, śrebrna. T III 400
góra złota (sz. zm.)
»kopalnia złota«
patrz: GÓRA
  • - Má ten Potentat złote gory w Mácedonii, w Węgrách ná gránicach Bulgaryi, srebrne gory w Grecyi. ChmielAteny II 489
  • - BOGACTWA tego Monárchy niezmierne z relácyi Missionárzow y rożnych Peregrynántow. Iedni twierdzą, że má Mogol 1500. Millionow Intráty: Herbertus dowodzi, że liczy ná rok Prowentow dwá kroć sto piećdźiesiąt tysięcy Millionow Tálerow bitych. Má złote gory, kámienię drogie z Bengali. ChmielAteny II 590
  • - gora kruszcowa; gora złota, śrebrna. T III 400
morski rozbójnik
»korsarz, pirat«
patrz: MORSKI
  • - W zbudziłes Turkow z Morskich rozboynikow Z gusnego [!] gminu wielkich woięnnikow. PasPam 109v
ostatnie czechło
»koszula śmiertelna; całun«
patrz: CZECHŁO
  • - Iáwnie t odosyć nád wielą wypełniło się/ iáwnie y nád dźiśieyszym Ianem Miedzwieckim/ Młynárzem we wśi rzeczoney Hnidyn/ ktory ćiężką y wielką złożony będąc chorobą/ gdy iuż v drzwi ciemney śmierći práwie przywołány odeszcia czekał/ y odźiany ostátnim czechłem náźiemi położony/ patrząc rychłoby otworzone były leżáł [...]. KalCuda 156
Kościół angielski
»Kościół anglikański«
patrz: KOŚCIÓŁ
  • - Korzeń tego wszytkiego zgorszenia byłá chuć nieokiełznána ku iedney niewieśćie/ ktorą on [król Henryk VIII] przełożył nád Bogá/ y nád kośćioł iego. Przysádźiły się potym do wszeteczeństwá iego/ łákomstwo y okrutność: y ná tych fundámentách vrosł ten nowy kośćioł Angielski. BotŁęczRel IV 47
  • - Gdy mu [królowi Henrykowi VIII] przyználi Naywyższą Władzę nad Duchownemi y Swieckiemi, począł się zwać Naywyższą Głową Kościoła Angielskiego, co przez Seym Roku 1535 odważył się uczynić. ChmielAteny IV 94
kozacy niżowi
»kozacy zaporoscy«
patrz: NIŻOWY
  • - To się dla tego wspomniáło/ iż pánowie kozacy zwłaszczá Nizowi nie rádźi Aptek áni doktorow vżywáią/ ále częśćiey gorzałkę miásto Iulepu biorą. DorHip I Aiij
koza dzika
»kozica«
patrz: DZIKI
  • - Kozá dźika/ skálna. Dama [...] v. Sárná. Kn 131
  • - Capra siluestris. Kozá dźika. KnŁacPol 110
  • - Dāma, [...] Kozá dźika. KnŁacPol 200
  • - Dāmŭla. Koza dźika. KnŁacPol 201
  • - Na łbie rogi dwa zakrzywione takie iak ukozy dzikiey. PasPam 65
kozioł apeniński
»KOZIOŁ«
patrz: APENIŃSKI
baldryjan czerwony
»kozłek czerwony, Valeriana rubra«
patrz: BALDRIAN
  • - Ben ziéle/ báldryan czerwony/ kozłék czerwony/ Phu peregrinum, Valeriana rubra, Been rubrum, Ocymastrum valerianum. Kn 20
  • - Baldryan czerwony. (valeriana rubra) rother Baldrian. rouge valeriane. T III 20
bibl.
Ziemia Madiańska (sz. zm.)
»kraina geograficzna zamieszkiwana przez Madianitów«
patrz: ZIEMIA
  • - Pewnie śię tá rzecz wyjáwiłá: Usłyszáł tedy Fáráo tę rzecz/ y szukáł zábić Mojzeszá: Lecz ućiekł Mojzesz od twárzy Fáráonowey/ y mieszkáł w źiemie Mádiáńskiey: á przyszedłszy tám śiedźiáł u studni. BG Wj 2, 15
  • - Y rzekł PAN do Mojzeszá w źiemie Mádiáńskiey: Idź/ wroć śię do Egiptu: pomárli bowiem wszyscy mężowie/ ktorzy szukáli duszy twojey. BG Wj 4, 19
  • - Czas przyszedł, Królewna z domu ubogiey matki syna na pałac Królewski bierze, chowa, do wszelkiey czci, i okazałey dumy zaprawia, czterdzieści lat przechodzi, zmiękczony uciemiężeniem ludu z pałacu do niego idzie, á przenosząc uciemiężenie niewinnych nad szczęśliwośc bezbożnych, do Madiańskiey ziemi uchodzi. BufKociełSpos 160
mit.
Elizejskie Pola
»«kraina wiecznej szczęśliwości, gdzie przebywały dusze zmarłych bohaterów i ludzi prawych; Elizjum«
patrz: POLE
  • - Elizeyskie pola. die Elisejschen Felder. les champs Elisées, les champs Elisiens. T III 327
palenie ciał
»kremacja zwłok«
patrz: PALENIE
  • - Już stos drew/ do palenia ciáłá/ zgotowano OvOtwWPrzem 124
  • - Gdy stos drew, ku paleniu ciáłá iey, wedle zwyczáiu Pogáńskiego, był zgotowany: wyproł pierwey Apollo płod z żywotá iey. OvOtwWPrzem 85
z jednegoż gniazda z drugim
»krewny; z tego samego rodu«
patrz: DRUGI
  • - z iednegoż gniazda (szczepu) z drugim. der mit einem aus eben den Geschlecht ist. lignager. T III 390
stryjeczny krewny
»krewny ze strony stryja«
patrz: STRYJECZNY
  • - Stryieczny zas moy krewny musiał wchodzic in Consilium tegoz zaboystwa okrutnego Iako ich Konsyliarz y kanclerz. PasPam 185v
afrycki robak
»krokodyl«
patrz: AFRYCKI
  • - Mniema, że król z Algieru w tropy za niem bieży W najtwardszej afryckiego robaka odzieży. ArKochOrlCz III 185
dziedziczny król
»król sprawujący władzę na podstawie sukcesji, z prawem przekazywania tronu potomstwu«
patrz: KRÓL
  • - Ian Kazimierz z Bozey łaski krol Polski [...] A Szwedzki, Gotski , Wandalski Dziedziczny Krol. PasPam 151v
król in persona
»król we własnej osobie«
patrz: KRÓL
  • - Wiedzielić y Turcy że Polacy idą na pomoc [...] ale temu nie wierzyli ze by Sąm krol in Persona. PasPam 259
wziąć na cenzurę
»krytykować«
patrz: WZIĄĆ
  • - Lubom w Praktyce Astronomiczney dał ná samym początku przestrogę krotką; atoli że się kto w niey niedoiźrzał, dla tego tam położone reguły wziął ná Cenzurę, áni fundamentalną áni Chrześciańskopolityczną. BystrzInfGeogr L1
bawełniany krzak
»KRZAK«
patrz: BAWEŁNIANY
wycinać ogień
»krzesać ogień«
patrz: OGIEŃ
  • - Wycinam, v. m. F. wytnę [...] **wycinać, krzesać ogień. Feuer aufschlagen. faire sortir des étincelles, du feu de [...]. T III 2663
garbarskie drzewko
»krzew lub drzewo, zapewne sumak, rhus«
patrz: GARBARSKI
  • - Gárbárskie drzewko/ Erythros, f. Rhus, rhois [...] Kn
książę bawarski (sz. zm.)
»KSIĄŻĘ«
patrz: BAWARSKI
bawarskie księstwo
»KSIĘSTWO«
patrz: BAWARSKI
Księstwo Mutyńskie
»Księstwo Modeńskie«
patrz: KSIĘSTWO
  • - W Xięstwie Modeńskim, albo Mutyńskim to osobliwszego, że Modená Stolica, albo Mutina z Pałacem y Zamkiem stoiąca nad Secią rzeką daie Xiążęciu swemu 3 kroć sto tysięcy Czerwonych złotych. ChmielAteny IV 220
Księstwo Mutyneńskie
»Księstwo Modeńskie«
patrz: MUTYNEŃSKI
  • - W tychże śrzednich Włochach iest Xięstwo Hetrurii vulgò La Tascana. WYZSZA ITALIA záwiera 8. Ducatus, to iest, Sabąudii vulgò Savoyen, Pedemontańskie, Montferrarieńskie, Medyolańskie, Parmeńskie, Mutyneńskie, Mirandulańskie, Mantuańskie. ChmielAteny II 71
co żywo
»kto żyje«
patrz: ŻYWY, ŻYW
  • - W iedzięmy w Miasta [...] do Domow szukać Ludzi y Człowieka nie masz co zywo w Lasach. PasPam 236v
  • - Co zywo znaszego Rycerstwa wrosypkę w rabunek po Pokoiach. PasPam 60
  • - Co zywo z woyskowych z gromadziło się Na Nabozęnstwo. PasPam 99
/Ktoś/ jest rad /komuś/ (sz. zm.)
»ktoś cieszy się z czyjegoś przybycia«
patrz: RADY, RAD
  • - Bądzcie tam radzi krwi swoiey podpiicie sobie na ten frasunek. PasPam 150v
  • - Był mi potym rad od obiadu Niepuscił. PasPam 172
  • - Porwie się Gospodarz będę rad Panu memu Młwemu. PasPam 198v
  • - Gospodarzu czyn przynukę Zołnierzom badz im rad. PasPam 202
mruczno komuś na kogoś
»ktoś czuje do kogoś urazę, jest zły, zagniewany na kogoś«
patrz: MRUCZNO
  • - Lubo to iedno oskarzenie nie uczyniło mi nić złego y owszem nabawiło mię chleba y dobrey sławy [...] przecię naniego [Mazepę] mi mruczno bywało. PasPam 174v
komenda jest przy kimś
»ktoś jest dowódcą«
patrz: KOMENDA
  • - Kommęnda przymie była. PasPam 57v
komuś jest wygoda
»ktoś ma wygodę«
patrz: WYGODA
  • - Staraycie się że by mi była wygoda y na iutro podwody. PasPam 168
  • - Koniom także unich wielka iest wygoda. PasPam 261
zachciwa się komu czego
»ktoś nabiera chęci na co«
patrz: ZACHCIWAĆ SIĘ
  • - Iakęm kąsek otrzezwiał iuz mi się też iesc poczęno zachciwać. PasPam 67
/coś/ wróci się /komuś/
»ktoś odzyskuje coś z powrotem«
patrz: WRÓCIĆ SIĘ
  • - Dopiro krol rzecze a toz ia Wąm dam Moia Pani przywiley taki ze wąm koniecznie za 6 albo 7 lat wroci się taka druga Brzezina. PasPam 199v
  • - I tak owa Forteca ktorą [zam. ktora] 20000 ludzi strawiła [...] Wrociła się nazad y bez uszczerbku Woyska. PasPam 72-72v
Noga się komuś powinie (powinęła)
»ktoś się o coś potknął, coś się komuś nie udało«
patrz: POWINĄĆ SIĘ
  • - Jako się im też noga powinie, nie trzeba się obawiać, aby się obrócić mieli. NiemPam 159
  • - ...po rynnie podskakuiącemu, noga sie powinęłá, ták że na pewną zgubę z wysoka leciał. NiesKor II 73
  • - Niechay się tylko nogá z służących powinie, Nikt go nie zna, y owszem, zdáleka ominie. DrużZbiór 22
z kimś jest uprzykrzenie
»ktoś sprawia kłopot«
patrz: UPRZYKRZENIE
  • - W tym znią [wydrą] wdrodze było upszykszenie że gdzies iechał to się dziwowano Ludzie kupami schadzali się. PasPam 253v
zachciało się komu czego
»ktoś zapragnął czego, robić co«
patrz: ZACHCIEĆ SIĘ
  • - Uprzykrzyła się nąm Woyna z Nieprzyiacielem zachciało się nąm sprobowac samym z sobą. PasPam 187v
  • - Złodziey Węgrzyn, Szalowy [!] Rakocy Swierzbiała go skora tęskno go było z pokoiem zachciało mu się Polskiego czosnku. PasPam 52
  • - Zachciało mi się Morzęm iechać na Nabozęnstwo Wielkanocne do Harruzen [Aarhusen] gdzie stał Woiewoda. PasPam 66
po ... kroć
»któryś z kolei raz«
patrz: KROĆ
  • - Toż po trzećikroć vczynić/ vsuszyć/ vtłuc/ prześiać/ á pilnie w skorzánym woreczku/ do potrzeby/ po kwinćie y pułtory/ ze czteremá łoty ábo łyżek/ tegoż źiela Kurgo ze wodki przymieszawszy Kárdusowey/ y octu winnego dobrego po pułtory łyszki. SyrZiel 310
  • - Poganin zaś jelcami szable potłuczonej Z ostatnią siłą mocy oraz zjednoczonej Rugiera po trzecikroć tak dosiągł dobrego, Iż znowu zmysły zaćmił i wzrok bystry jego. ArKochOrlCz III 395
mat.
kwadrat doskonały
»kwadrat, czworokąt foremny«
patrz: DOSKONAŁY
  • - A nád to wsześćiokąćie Rownoobwodnym z Tryángułem HFE, zostáią dwá tryánguły HDN, EDM, ktorymi przewyszsza tryánguł HFE. Tęż własność máią y figury iednegoż rodzáiu, ieżeli są rożnego położęnia: że, wrownym obwodżie nie rowne polá záwieráią. Iáko kwádrat doskonáły FGHL, iednegoż obwodu z kwádratem podłużnym CT, iest większy dżiewiąćią 2kwádratow: to iest kwádratem cáłym GKMP. SolGeom II 91
  • - kwadrat doskonały, kwadrat równościennokątny. Viereck mit gleichen Winckeln. quarré parfait ou régulier. T III 693-694
mat.
kwadrat równościennokątny (sz. zm.)
»kwadrat, czworokąt foremny«
patrz: KWADRAT
  • - Kwádrat doskonáły. Quadratum aquilaterum et aequiangulum. Kwádrat máiący wszytkie cztery ánguły, y śćiány rowne. Rownościennokątny kwádrat. SolGeom I 4
  • - kwadrat doskonały, kwadrat równościennokątny. Viereck mit gleichen Winckeln. quarré parfait ou régulier. T III 693-694
rota arkabuzerska
»kwarciana rota«
patrz: ROTA, RÓTA
  • -
bibl.
Aaronowa laska (sz. zm.)
»laska rodu Lewi, która cudownie zakwitła na znak, że Aaron ma zostać arcykapłanem«
patrz: LASKA
  • - To gdy Mojżesz mowił do Synow Izráelskich/ oddáły mu wszystkie Książętá ich laski swoje/ káżde Książę laskę z domu Ojcá swego/ dwánaście lask/ á laská Aáronowá/ byłá miedzy laskámi ich. BG Lb 17, 6
  • - A gdy názájutrz przyszedł Mojżesz do Namiotu świádectwá/ oto się zázieleniáłá laská Aáronowá/ z domu Lewiego/ y wypuściłá listki/ y wydáłá kwiát/ y zrodziłá dojrzáłe migdały. BG Lb 17, 8
  • - I porzucił káżdy laskę swą/ á obrociły się w węże: ále pożárłá laská Aáronowá laski ich [czarowników egipskich]. BG Wj 7, 12
  • - A zá drugą zasłoną był przybytek/ ktory zwano Swiątnicą naświętszą: Májąc złotą kádzilnicę/ y skrzynię przymierza zewsząd złotem powleczoną w ktorey było wiádro złote/ májące w sobie Mánnę y laskę Aáronowę, ktora byłá zákwitnęłá/ y Tablice Przymierza. BG Hbr 9, 3-4
  • - Aaronowá laska zákwitła/ Pięknym owocem sámá wynikłá. ŻabSymf E2b
ledwie tylko że nie
»LEDWIE«
patrz: TYLKO
źle świta
»ledwie świta«
patrz: ŚWITAĆ
  • - Więc ieszcze zle switało: ieszcze gwiazdy bladły A iusz nad głową Tyran stanie im Zaiadły [...]. PotWoj 65
  • - Więc jeszcze źle świta, Już się cała Warszawa o tym placu pyta, Gdzie o sławę narodow tak odległych sobie Dwu stanie bohatyrow na marsowej probie. PotFraszBrück II 365
legat papieski
»legat«
patrz: LEGAT
  • - Spráwy [...] szkoł [...] nie máią mieyscá [...] áni przed [...] grodem/ áni ziemstwęm [...] ále ábo przed Legatem Papieskim/ ábo w Rzymie przed sámym trybunałem teyże stolice Apostolskiey/ piszą o tym ták Theologowie/ iáko y Juristowie. SzemGrat 80
  • - Po weseliu Gdanskim bez małzonka, prziiachała krolowa Jeim do Warszawy dnia iedynastego Marca, tegoz dnia i tak cały tydzien renowacją weselia sprawowało krolestwo, za dispensą Legata Papieskiego, ze iusz postne dni quadragesimy beli. VorLetSkarb 189
  • - We czwártek przeszły wyiáchał ztąd do Wárszáwy I. M. X. Legat Papieski. MerkPol 119
apollinowa ręka
»lekarz«
patrz: RĘKA
  • - O nadziejo, o Boże! Oto-ć moją mękę, wpół umarłą, pod Twoję świętą skłaniam rękę. Zdrowy Apolinowej ręki nie wygląda, chory zaś Machaonowej nauki żąda. HugLacPrag 37
wolno ciepły (sz. zm.)
»letni«
patrz: WOLNIE, WOLNO
  • - Ciépło wolne/ Ciépły wolno/ vide Létni 1. Kn 81
  • - [...] chory rzezwieyszym będzie y bezpiecznieyszym, kiedy go przed czwartym dniem do łóżka nie przymusisz, raczey według woli iego w wolno ciepłey iżbie siedzieć mu pozwolisz. BeimJelMed 65
  • - Wolnociepły. laulicht. tiéde. § wolnociepła woda. T III 2600
mit.
lew nemejski
»lew pustoszący okolice świątyni Zeusa w Nemei«
patrz: LEW
  • - A po tym zas zwycięzył y Lwa Naemeyskiego. PasPam 275
chorobą złożonym (być)
»leżeć w łóżku z powodu choroby«
patrz: CHOROBA
  • - Iuzęm się y w tym Rektyfikował ze ia tą Chorobą złozony. PasPam 279v
list otworzyły
»list polecający«
patrz: LIST
  • - Więc ze to podobno ieszcze non intoto była wygotowana moia expedycyia kazał mi za sobą iechac tam dopiro dano mi list otworzyły do Miast y Miasteczek zeby mi wszędzie było nie bronne pozywienie Quantum Satis y do Woiewody listy Sekretne. PasPam 150v
salva gwardia
»list żelazny, dokument gwarantujący zachowanie praw i bezpieczeństwa«
patrz: GWARDIA, GWARDIA, GWARDA
  • - Niechcący w tyle Warszawy porzucać, z instynktu Radziejowskiego tam powrócił i miasto z zamkiem nic nieobwarowane odebrał. Mieszcaznom, klasztorom, księży salvą gwardyją, w niwczym nikogo nie uszczerbiając, pozwolił. JemPam 137
protektor piekielny
»Lucyfer«
patrz: PIEKIELNY
  • - Iak oni od Stąpili Pana tak tez ich Protektor piekielny w ktorego oni totaliter ufaią Alec to y Dyiaboł ustąpi kiedy Bog ma kogo Skarać. PasPam 76v
jaszczurczy naród
»lud zły, podstępny, przebiegły«
patrz: NARÓD
  • - Uwazaymy to iako ten Iaszczurczy Narod Trzy częsci Oyczyzny naszey mieczem y ogniem z plądrował. PasPam 118
pokolenie Adamowe
»ludzie«
patrz: ADAMOWY, ADAMÓW, ADAMÓW, ADAMOWY, JADAMOWY
rodzaj Adamowy
»ludzie«
patrz: ADAMOWY, ADAMÓW, ADAMÓW, ADAMOWY, JADAMOWY
  • - Teć są księgi rodzájow Adámowych w dzień ktorego stworzył Bog człowieká: ná podobieństwo Boże uczynił go. BG Rdz 5, 1
dzieci Adamowe
»ludzie«
patrz: ADAMOWY, ADAMÓW, ADAMÓW, ADAMOWY, JADAMOWY
synowie Adamowi
»ludzie«
patrz: ADAMOWY, ADAMÓW, ADAMÓW, ADAMOWY, JADAMOWY
  • - Gdy rozdzielił dziedzictwá nawyższy Narodom/ á rozsádził Syny Adámowe/ położył gránice narodom/ według liczby Synow Izráelskich: BG Pwt 32, 8
  • - Śmiali się y żartowali wszyscy Synowie [...] Adamowi/ że iedno dziecię zwyciężyło wszytkich bikow [w chórze w dyspucie religijnej dyszkant zwyciężył alta, tenora i basa]. BanHist 32
  • - Kto wie, czyli duch Adamowych Synow Poydźie do Gory szukáć Cherubinow? A dusze bydląt skoro pozdycháią? Jeżeli kędy ná doł pospadáią? LubSEkl 13
plemię Adamowe
»ludzie«
patrz: PLEMIĘ
adamowa rodzina
»ludzie«
patrz: RODZINA
prywatni ludzie
»ludzie niezwiązani jakąś godnością, urzędem«
patrz: PRYWATNY
  • - Zaden z Hetmanow ani z Prywatnych Ludzi [...] zemsty praetendować nie będzie PasPam 211
lud błahy
»ludzie niskiego stanu«
patrz: BŁAHY, BŁAGI, BŁAHY, BŁACHY
ludzie błasi
»ludzie niskiego stanu«
patrz: LUDZIE
religia luterska
»luteranizm«
patrz: RELIGIA, RELIGIA, RELIJA
  • - Rewokowanie Graffa Sekendorfa y amocya lego od Generalney Kommendy nad woyskami Cesarskiemi szczegulnie dla Religij Luterskiey stała się. MerkHist 805-806
auzońska mowa
»łacina«
patrz: AUZOŃSKI, AUZOŃSKI, AWZOŃSKI
  • - Akademicy także zaproszeni Przyszli do niego i przedniejszych wzieni Z sobą studentów, którzy nieco owej Napoiwszy się auzońskiej mowy Słowy pięknemi wszystkich winszowali Fortun staroście, że gdziekolwiek dalej Pomyśli jeno i gdzie się mieć będzie, Sam Bóg i niebo niech go wiedzie wszędzie. BorzNaw 158
zima włoska
»łagodna, ciepła, taka jak we Włoszech«
patrz: WŁOSKI
  • - Zima tego Roku była własnie Włoska bo wszyst[ka] bez Sniegu y mrozu na Saniach nic nieiezdzono Rzeki niestawały, Trawy zielone. PasPam 257v-258
rzadko kto
»mało kto, niewielu, prawie nikt«
patrz: RZADKO
  • - Rzadko kto się obierze że by do trzech Lat pamietał Dobrodzieystwo. PasPam 249v
  • - Raytaria wydali ogięn do nas gęsto nasi zas rzatko kto y strzelił PasPam 94v
palec uszny
»mały palec«
patrz: USZNY
  • - [...] y ktorym pálcem będźiesz miał dotchnąć ktorego Clauissa, náznáczyłem liczbą ták/ kiedy ná práwą Rękę należy/ masz znák práwey Ręki/ kiedy ná lewą/ to Lewey Ręki/ v tych dwuch rąk znáczy się pierwszy pálec/ to iest/ wielki liczbą 1. skaźcá przez 2. średni przez 3. serdeczny przez 4. vszny przez 5. w przod iednák náucz się ktory mi bráć Tercyą y inne. GorMuz E2v
med.
czopek mydlany
»mały stożek wykonany z mydła, wkładany do odbytu w celach leczniczych«
patrz: MYDLANY
  • - ZApiecżenie/ psu stáremu smierć przynośi/ co łácno obácży Myśliwiec pilny/ bá y niepilny/ bo sie pies odmie iák bęben. Wzad mu ná to mydlány cżopek wetknąć/ á niepomożeli/ więc z soli/ z miodu/ z żołtku iaiowego/ iesli áni to/ więc klisterowáć iáko cżłowieká. OstrorMyśl1618 25
  • - Mydlany [...] § czopek mydlany. T III 878
mysińskie margrabstwo
»margabstwo miśnieńskie«
patrz: MARGRABSTWO
marmur czerwono-biały
»MARMUR«
patrz: CZERWONO-BIAŁY
marmur popielasty
»marmur o szarym, popielatym kolorze«
patrz: MARMUR, MARMUR, MARMOR
  • - Mármur popiélásty/ Tephria [...]. Kn 390
ręce łamać
»martwić się«
patrz: ŁAMAĆ, ŁOMIĆ, ŁAMAĆ, ŁOMAĆ, ŁOMIĆ
  • - Krol Stoi Obstąpili go a on Ręce łamie turbuie się. Iuz tez w tęn czas szczerze był frasobliwy. PasPam 203v
pani Maryja
»Matka Boska«
patrz: PANI
  • - Offiarowawszy Votum Panu Bogu y Naswietszey Paniey Mariey prosząc ile moze bydz ten łanczuch W te Swieta ktorych sie exponuie Naswietszy Sakrament Na Monstratiey y z Tabliczką był wieszany. KomonDziej 130v
wodna kania
»mewa?«
patrz: WODNY
  • - Tym się też brzydzić będzie z ptástwá, y jeść ich nie będziecie/ bo są obrzydliwością: jáko Orłá/ y Gryfá/ y morskiego Orłá/ Y sępá/ y Kánie według rodzáju ich. Káżdego Kruká według rodzáju jego: Tákże strusá/ y sowy/ y wodnej kánie y Jástrzębá/ według rodzáju ich. Y Puhaczá/ y Norká/ y Lelká/ Y Lábęciá/ y Bąká/ y Bocianá. Y Czáple/ y soiki, według rodzáju jch/ y Dudká y Nietopyrzá. BG Kpł 11, 13-19
wstydliwy członek męski
»MĘSKI«
patrz: CZŁONEK
płeć męska
»mężczyźni«
patrz: MĘSKI, MĘŻKI, MĘSKI
  • - Płeć męzką oźiębłą zágrzewa [wino z kopru]. SyrZiel 394
  • - Męską płeć do Wenusá pobudza. Naśienie męskie mnoży [kopr]. SyrZiel 397
  • - Tegoz Roku Dnia 8 Miesiacza Listopada Slachetnie Vrodzony IM Pąn Krzysztof Komorowski Starosta Barwaldski y Oswiecimski Ostatni Potomek z płci Meszkiey Ich Mosciow PP z Komorowa [umarł]. KomonDziej 143r
miara aniołowa
»MIARA«
patrz: ANIOŁOWY, ANIOŁOWY, ANJOŁOWY
półtora funta
»miara masy równa 1,5 funta«
patrz: FUNT
  • - Półtorá funtá/ Sesquilibra [...]. Kn 768
  • - Ta zaś Barniaka córka za swoję swywolą aby dała dworowi grzywien pięć, prawu jednę i do cerkwi kunkowskiej półtora funta wosku. KsKlim 367
  • - połtora funta. anderhalb Pfund. une livre & demie. T III 1502
półtora garnca
»miara objętości«
patrz: PÓŁTORA
  • - Półtorá gárncá/ miárá. [...] Sesquicongius. At semodius [...] Półtorágárncá máiący kołacz. Kn 768
mila czworograniasta
»miara objętości«
patrz: CZWOROGRANIASTY
  • - Dálei wnieśli iż zupełność ziemi w zdłuż szerokość y głębokość, zgołá cáła, iaka w sobie iest ziemia, iż liczy więcey coś, iák mil czworograniastych 265368000. To iest tákich z ktorych każda y w zdłuż y w szerz y w głąb, iest mila Niemiecka. BystrzInfGeogr M2
mila kwadratowa
»miara powierzchni«
patrz: MILA, MILA, MIELA
  • - Náprzykład: chcesz wyráchowáć pole cyrkułu cáłey żiemie; iákieby było, gdyby Pan Bog przećiąn okrąg źiemie przez centrum. Ze źiemie cáły obwod ma mil Polskich 5400. {iáko się pokazáło w Nauce 15, Zábawy 8) á połdyámetru mil 859, w Náuce 16, ábo więc zpełná 860; multyplikuiąc połobwodu 2700, przez połdyámeter 860. znáydźiesz mil kwádratowych 2 322 000, ktorym pole nawiększego cyrkułu żięmie, iest rowne. SolGeom II 83
  • - Dalei wniesli iż zwierzchnia sferyczność cáłey ziemi iest ná mil kwadratowych 9288000. Gdyż táka iest Proporcya cyrkułu naywiększego do zwierzchney sferyczności. BystrzInfGeogr M2
cetnar lwowski
»miara wagi równa 126 funtom krakowskim, czyli ok. 50 kg«
patrz: LWOWSKI
  • - Cetnar, Centnar, Cętnar. Zentner. cent, quintal. § Cetnar waży w Statucie funtow 100, Lwoski ma 126. funtow Krakowskich. T III 105-106
cetnar krakowski
»miara wagi równa 130 funtom (krakowskim?), czyli ok. 51,4 kg«
patrz: KRAKOWSKI
miasto błędne
»MIASTO«
patrz: BŁĘDNY
miasta bańskie
»MIASTO«
patrz: BAŃSKI
grodowe miasto
»miasto mające gród, warownię, będące siedzibą starosty królewskiego«
patrz: GRODOWY
  • - Grodowego tedy miasta niebyło. PasPam 158
mieć co na pamięci
»mieć co na uwadze, pamiętać o czym«
patrz: PAMIĘĆ
  • - Ten jednak, aby dobrze i życzliwie robotę swoją oddawał, ma to mieć na pamięci: 1-mo. Ścianę lub gumno rozmierzyć porządnie, żeby mu kłapcie i ławy dobrze wydawały, przez pęki szromów nie zajmując. 2-do. Rozmierzywszy kłapcie i ławy wszerz po 3 miary, albo jako ściana każe. InsGór 1653 57
  • - Namawiał mię zeby [...] poznać się [...] apotym dopiero iezeli się będzie zdała ta okazyia dopiro o dalszych terminach Consulere. Miałem to tedy na pamięci. PasPam 221
izba senatorska
»miejsce obrad senatu«
patrz: IZBA
  • - Wyszedłęm zyzby Senatorskiey byłęm u Szelinga tam iadłęm z nim. PasPam 174
perłowa macica
»mieniąca się wewnętrzna warstwa skorupy małżów«
patrz: MACICA
  • - Kupiłęm [...] w Poznaniu Pultynek Specyalny Sztukwartową robotą Hebanem i Perłową Macicą nasadzany. PasPam 80
kwiat białogłowski
»miesiączka«
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
  • - Trzebulá płonna potężnieyszych iest skutkow. Przeto Kwiátom zástánowionym białogłowskim w winie ią wárząc á piiąc/ iest osobliwym lekárstwem wzbudzáiąc ie y wywodząc. Przeciwko morowemu iádu/ y inszym zárázom/ iest lekárstwem. SyrZiel 1197
  • - Też do wzbudzenia kwiatow białogłowskich/ wodká doświadczona y bárzo użyteczna. SyrZiel 720
  • - Wziąć dwie gárści bylice/ soli/ Szałwiry/ po garści: to wespoł warz w wodzie/ tydzień przed zwykły[m] przyszcie[m] miesięcznej choroby/ nogi po koláná w niey ciepło párząc/ ráno y ná noc/ przez cáły tydzień. Tak się zástánowione białogłowskie kwiaty wzbudza. SyrZiel 723
  • - Owá substáncya krwi miesięczney mocnieyszym ciepłem strawiona bywa áż do koloru białości, y zowie się kwiátem białogłowskim. AlbSekr 151
czas białogłowski
»miesiączka«
patrz: CZAS
  • - MENSTRUES [...] Menstrua muliebria [...] MIESIĘCZNY krwotok białogłow miesiące czas białogłoski [!]. DanKolaDyk 252
  • - MOIS [...] Mois des filles & des femmes, [...] Menstrua orum. [...] Miesiące czas białogłowski co miesiąc im przypadaiący. DanKolaDyk 271
  • - Te przyczyny [hektyki] naygłownieysze są: piianstwo z gorących trunkow pochodzące, cielesność niepomiarkowana, nagły y wielki gniew, nieostrożne zażywanie w febrach skorki China de China, nagłe zatamowanie cieczenia krwi znosa, chrachanie krwią z płuc się rwiącą haemophtysis nazwaną; zatrzymanie czasu białogłowskiego, lub hemoroidow, albo biegunki. BeimJelMed 170
białogłowska choroba
»miesiączka«
patrz: CHOROBA
  • - Są y leśne śliwy [...] záżywáią ich pospolicie ná zstánowienie biegunki y białogłowskiey choroby [...]. HercBan 56
białogłowska zwyczajna choroba
»miesiączka«
patrz: CHOROBA
  • - Ludziom podeszłego wieku w suchotach iedno iest zyłę, co grob otworzyć. Przeciwnym sposobem, ieżeli suchoty z zatamowanego cieczenia z nosa, lub z piersi hemoroidow, lub zatrzymania białogłowskiey zwyczayney choroby się wszczęły, y do ostatniego stopnia nieprzyszły z niemałym pożytkiem krew się puszcza. BeimJelMed 186-187
miesięczna choroba białogłowska
»miesiączka«
patrz: CHOROBA
  • - Liście z látorostkámi swymi wárzone w winie/ á w trunku używáne/ miesięczną chorobę białogłowską/ wzbudza. SyrZiel 483
  • - Miesięczną chorobę białogłowską/ nád przyrodzenie záwściągnioną/ wzbudza/ y potężnie wywodzi/ z winem go vżywaiąc [korzeń fiołkowy]. SyrZiel 7
  • - Według czego notowáć potrzebá, że krew miesięczna w białogłowie nic inszego nie iest, tylko zbytny aliment [...] A zowie się miesięczną chorobą białogłowską, dla tego, że płynie káżdego miesiącá ná mniey raz, gdy białogłowa w sposobnym wieku iest. AlbSekr 28
afekt przyrodzony
»miłość«
patrz: PRZYRODZONY
  • - Afékt przyrodzony/ vide Miłość. Kn 4
drogi kamień
»minerał zdobniczy«
patrz: KAMIEŃ, KAMIŃ, KAMIEŃ
  • - Turcy mieli [...] Pacierze albo szafierowe albo iezeli koralowe Rubinami albo iakim drogiem kamieniem nasadzane. PasPam 261
bot.
majowa miodunka
»miodunka pstra; miodunka plamista; Pulmonaria saccharata«
patrz: MIODUNKA, MIEDUNKA
  • - Máiowa Miodunká/ Rozdział 74. Pulmonaria altera, Pulmonaria maculosa. Lungenkraut/ mit Schmalchleter SyrZiel 1352
  • - (...) wziąć [...] Pieniężniku, Płucniku/ ábo Máiowey Miodunki po trzy gárści (...) SyrZiel 276
  • - Weźmi (...) białey álbo Máiowey Miodunki, ktorą też Płucznikiem y Wątrobnym zielem zowiemy/ ośm łotow (...) SyrZiel 82
miód pity (sz. zm.)
»miód pitny«
patrz: PITY
  • - Trzeciego dniá gdy zamek rewidowano ználeźiono żytá/ owsow/ iećzmionow/ słodow/ szpichlerze kupámi wielkimi násypáne/ y inszey żywności; To iest/ miodow przásnych y pitych/ gorzałek/ másłá/ miąs więdłych/ sádeł [...]. RekupSmol Aiijjv
  • - Ciężkiemu pusczániu moczu/ Rzepik w winie/ álbo w wodźie wárzony/ ábo w miedźie pitym/ á po kwáterce z łotem białego cukru/ ćiepło ráno y wieczor trunkiem vżywány/ doświádczonym iest lekárstwem. SyrZiel 275
  • - Gdźieby źiele to było zbieráne tego czásu/ gdy Słońce w pierwszy punkt Lwá niebieskiego wchodźi/ vsuszone y miáłko vtárte/ á z pitym miodem záczynione/ y w gałki potoczone/ á ná gołym ćiele noszone/ Serce vwesela/ Smętne tákże/ y z sámey melánkoliey frásowliwe/ wesołe czyni. SzyrDict 106
bot.
mlecz ogrodny
»mlecz kolczasty, Sonchus asper«
patrz: MLECZ
  • - W tych [wełniankach] nasienie iáko w Mleczu ogrodnym/ ktore wiátr zwiewa. SyrZiel 281
  • - Sonchus asper. mlecz ogrodny. Kn 417
krowi mlecz
»mlecz zwyczajny; Sonchus oleraceus, Sonchus laevis vulgaris«
patrz: KROWI
  • - Sonchus laeuis. Krowi mlecz. KnŁacPol 725
bot.
mlecz biały
»mlecz zwyczajny; Sonchus oleraceus, Sonchus laevis vulgaris«
patrz: BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY, BIAŁŁY
  • - Laeuis sonchus, mlecz biały. Kn 417
młoda gałązka
»młody pęd rośliny; latorośl«
patrz: MŁODY
  • - Gáłąská młoda/ vide Látorośl I. Kn 183
młynik jednokolny
»młyn o jednym kole«
patrz: JEDNOKOLNY
  • - jednokolny 'o jednym kole, jednokołowy', SW, SJP nie notuje: Młyn skrobacz jednokolny (s.45), Od Młynika jednokolnego (s.137), od młynnika jednokolnego (s.137), Młyn jednokolny (s.138), Od młynika małego jednokolnego (s. 139). PodPrusPolPom IV 33
młynik koński
»młyn, w którym do poruszania żaren wykorzystuje się pracę konia«
patrz: MŁYNIK, MŁYNIK, MŁYNNIK
  • - Młynik koński blisko zamku, koło kamieni dobry, z wierzchu z gruntu zły, to jest dachu całego potrzebujący i rynien. InwKal II 59
młynik nogowy
»młyn, w którym do poruszania żaren wykorzystuje się pracę nóg«
patrz: NOGOWY
  • - Drugie Zárna álbo Młynik iuż nie ręczny, ále nogowy w ktorym kámień ziwerzchni B, stoi ná wrzećionie żeláznym, przewinionym we dwoie ná ten kształt iáko Figurá pokázuie CDIpHL. y z nim kámień. SolArch 98
młynik ręczny
»młyn, w którym do poruszania żaren wykorzystuje się pracę rąk«
patrz: MŁYNIK, MŁYNIK, MŁYNNIK
  • - KTorzy doświadczeli, iaka iest nie wygodá, gdy się trafi oboz lokować dáleko od Młynow; ná takowe kosztu żałowáć nie będą, ktoreby ná woźie iednym osádzone, mąkę mleć mogły ná dwá kámienie, ták sposobnie, iáko wodne. Gdyż Zárná zwyczáyne, álbo Młyniki ręczne [...] wielce są niewygodne, nierychłe y słábe ná pośiłek, nie meląc słusznie, ále tylko przetracáiąc źiarno. SolArch 90
  • - Drugie Zárna álbo Młynik iuż nie ręczny, ále nogowy w ktorym kámień ziwerzchni B, stoi ná wrzećionie żeláznym, przewinionym we dwoie ná ten kształt iáko Figurá pokázuie CDIpHL. y z nim kámień. SolArch 98
pytlowy młynarz
»młynarz wyrabiający mąkę pytlową, czyli przesianą przez sito zwane pytlem«
patrz: PYTLOWY
  • - Pytélnyk/ pytlowy młynarz. Pollintor [...]. Politor [...]. Pollinctorem [...]. Kn 905
  • - Pytelnik, pytlowy młynarz un bluteyr, sasseur. KulUszDyk 161
młynarz wodny
»młynarz wyrabiający mąkę w młynie wodnym«
patrz: WODNY
  • - Młynarz wodny mieszka w boru pół mile oza Lipym; ma chałupę starą [...]. InwKal I 774
młynarz wiatrakowy
»młynarz wyrabiający mąkę w wiatraku«
patrz: MŁYNARZ
  • - Iakub młynarz wiatrakowy ma chałupę niezłą. InwKal I 463
młynarz polny
»młynarz wyrabiający mąkę w wiatraku«
patrz: MŁYNARZ
  • - W sprawie między Woyciechem Skomrą z Kraczkowy aktorem z iedney, a zapozwanym Walentem Skomrą młynarzem polnym Wysockim z drugiey strony bracią rodzonymi, uskarzał się aktor na zapozwanego ze mu po oycu ich własnym ieszcze na ten czas zyiącym z młyna, y gruntu do tego nalezącym nie chce ustąpic, iako naymłodszemu, [...] młyn z gruntem ociec ich nie przez sukcessię po swoich predecessorach odebrał, lub zonie, tylko za swoie własne kupił pieniądze, toc mu wolno było, iak chciec z tym sobie postąpic, y dysponowac, a zas Walentemu Skomrze młynarzowi polnemu Wysockiemu, iako prawdziwemu kupcowi, y dziedzicowi, to prawo, bliskość, własność y jego sukcessorom potwierdzam, y approbuię, obostruiąc mocno ninieyszym dekretem, azeby Woyciech Skomra aktor, więcey niekłocił Walentego brata zapozwanego y na zadne niepociągał prawo, poniewaz niesprawiedliwym czyni koncem [...]. KsWysTech IV 50
młynarz kontraktowy
»młynarz zatrudniony na podstawie kontraktu, niebędący właścicielem młyna lub wiatraka«
patrz: MŁYNARZ
  • - Młynarz imieniem Kasper, brat nieboszczyka Tomasza młynarza, luźny kontraktowy, który z pozostałą wdową nieboszczyka młynarza młyn trzyma. InwKal II 121
  • - Młyn czternasty, w którym młynarz mieszka kontraktowy na wolności; nie daje z niego nic. Ten młyn z gruntu pusty, tylko żelaza, kaminie już znacznie wybiegane. Młyn Ordzin drugi, w którym mieszka młynarz za kontraktem, czynsz roczny daje na rok talerów bitych 8. Ze wszystkim jest dobry. InwKal II 158
  • - Chałupa nowa, w której mieszka młynarz kontraktowy. Wiatrak ze wszystkim należycie sporządzony. Ten za kontraktem jmp. Niwskiego, daje paktu zł 100 na rok. InwKal II 178
  • - W tym młynie mieszka Tobijasz Gryps, młynarz kontraktowy. InwKal II 272
z mocy
»mocno, silnie«
patrz: MOC
  • - Sunie na mnie prosto tnie z mocy wytrzymałęm PasPam 181
pogodny czas
»moment dobrego humoru«
patrz: POGODNY
  • - Nie smiałem się narazać [...] Tak tylko nawiasem nadsłuchywałęm upatruiąc pogodnego czasu bo tak z Panami trzeba zawsze. PasPam 286
Morze Azjańskie
»Morze Kaspijskie«
patrz: MORZE
  • - MER CASPIENNE [...] mare Caspium ou Hyrcanum MORZE AZYAŃSKIE, chwaleńskie morze. DanKolaDyk II, 253
  • - morze Azyańskie. das Caspische Meer. la mer Caspienne. T III 16
Morze Międzyziemne
»Morze Śródziemne«
patrz: MIĘDZYZIEMNY
  • - Tego dnia Halli basza z imprezy się onej wrócił morskiej, dobywszy szturmem Manfredony na Morzu Międzyziemnym, pod władzą hiszpańską,z nieoplakaną nigdy szkodą chrześcijańską. TwarSLegK 212
  • - Tá dobroczynná niemi mnożyła się rzeká, y wszędzie swoim żywym y zbawiennym zrzodłem buynośći miáłá, łączyła Miásta, y morze międzyziemne z czerwonym spaiáła, utrzymywáłá kupie wewnatrz, y zewnatrz Krolestwá, y wzmácniáła ie przećiwko nieprzyiácielowi. RolJabłJADziej 73
  • - Dolny Egypt, podobny do wyspy, tá wychodzi zkąd Nil na dwie się dzieli odnogi, ktoremi w Morze międzyziemne w pada. RolJabłJADziej 89
  • - Iáphet Chámiany w AEgyptcie vskromiwszy/ nie wrocił się więcey do Azyey [...]ále wćiąż przez Aphrykę poszedł/ nád morzem ktore Mediterraneum, to iest Miedzy ziemnem zowią [...]. DembWyw 52
mowa kołowa
»MOWA«
patrz: KOŁOWY
mowa kołowa
»mowa wygłoszona na obradach koła rycerskiego«
patrz: MOWA
  • - Wszystkie mowy [...] do krola kazał mi sobie kommunikować y przepi[s]ać zostawić nawet y owę kołową od Xdza Piekarskiego. przepisał ręką swoią y chował. PasPam 153
bot.
śniedek afrycki
»może: cibora, Cyperus esculentus«
patrz: ŚNIEDEK, ŚNIEDEK, ŚNIODEK, ŚNIADEK
  • - Bulbus esculentus. Katzen zwiwel. Sniodek Afrycki/ ábo Oszloch/ o ktorym tu w tym rozdziale Dyoskorydes pisze/ názwálismy go cudzoziemskim/ á ktemu nágim. SyrZiel 861
Afrykańskie Przylądowanie
»może Przylądek Biały (Cap Blanc) w dzisiejszej Tunezji«
patrz: AFRYKAŃSKI
  • - Roku 1551 Dragutes krolestwo Tripolis nad przylądowaniem Afrykańskim ktore na ow czas kawalerom maltańskim nalezało Zawojował [...]. IntrHist 117-118
  • - Za tym Hiszpanowie chcieli się pokazać jakoby wielkiej Importancyj interessa przeciwko Turkom knowali y dlatego R 1574 wyzey wspomnionego Don Iuvan de Austria Na Afrykańskie przylądowanie wyprawili, Zeby krolestwo tunis rekaperował. IntrHist 124
  • - R 1535 karol V Turkow Z krolestwa Tunis nad Affrykańskim przylądowaniem będącego, wyrzuciwszy w Fortecy Golletta mocną Zostawił osadę. IntrHist 233
bot.
fiołek białogłowski
»może: wieczornik damski, Hesperis matronalis«
patrz: FIOŁEK, FIAŁEK, FIOŁEK, FIOŁKA, FIJOŁEK
  • - Viola Matronalis. Frawen Violen. Winter Violen. Welch Violen. ROzne ma názwiská to ziele/ ták w ięzyku Łácińskim iáko y w nászym. Zowią ie zime skopki ábo Fijołki zime/ Fijołki białogłowskie. SyrZiel 756
  • - Fiołki ábo skopki ozimie białogłowskie, Hesperis, [...] nocte melius olent quam die, [...] Viola matronalis [...]. Kn 176
powiedają
»mówi się«
patrz: POWIADAĆ, POWIEDAĆ, POWIADAĆ
  • - Tak powiedaią że zal nie ma uwagi. PasPam 136
  • - Krol mi rzekł po obietnicę powiedaią trzeba konia rączego. PasPam 179v
  • - Iako powiedaią Ugłaskanego y Uiezdzonego kąnia lada kto osiądzie. PasPam 277v
  • - Iak to powiedaią kruk krukowi oka niewykole. PasPam 61v
mówić po niemiecku
»mówić, używając języka niemieckiego«
patrz: PO NIEMIECKU
  • - Ozwie sie do nich Nie po Niemiecku ale zebym ia z rozumiał po Polsku. PasPam 263
  • - Mowią do Niego po Niemiecku. PasPam 76
  • - Tam lada chłop połacinie mowi a po Niemiecku rzadko kto. PasPam 76
córa apollinowa
»muza«
patrz: CÓRA, CÓRA, CORA
  • - Byłem Collegą, Pánu nálewáiąc wina, Ledwo do tey usługi, że nádstáwię Syná, Skoro sił w drzących ręku stárość mi umyka, Swym kłádąc Honor iego, zdrádziełá chmiel tyká Kosą śmierci podcięta, aż ia spuszczę pászem, Przestawszy być y Oycem, oraz y Podczászem, Wczorám, przy troygu dzieciách, ná trzy kazał tuzy; Dziś poráżony wzrokiem, okrutney Meduzy: Kámienieię z Niobą, kątá szukam, w ktorym Mogłbym uledz Słonecznych promieni wyporem, Y to ze mną, ná pápier; co Párnáska rosa, Cory Apolinowe, skąpą ręką wniosą [...]. PotPocz 279
niby to
»na oko, z wyglądu, rzekomo«
patrz: NIBY
  • - Drugi znim [ze stolnikiem carskim] niby to Secretarius Legationis Iwan Polikarpowicz Dyak. PasPam 163v
  • - Na brzegu zas Lodu na[d] Płonią Snieg potarał nibyto ratuiąc się. PasPam 186
na bezrok
»na przyszły rok, za rok«
patrz: BEZROK
  • - Jużci mi latko idzie, Radują mu się ludzie. Ja nie mogę wesół być, Ma miła za mąż chce idź. Niechajże idzie zdrowa, Na bezrok będzie wdowa, Ja miawszy koń gotowy, Wsiadszy pomknę do wdowy. WychWieś 11-12
  • - Na koniec przyjdzie utracić tak długo i ciężko zarobioną reputację; bo coraz sie spodziewać gorszego, osobliwie na bezrok. SobJListy 442
  • - Zaczym sąd tuteczny uważywszy, że pomieniony Negrylak już przedtym bydło i pieniądze brał od Kunkowskiego, to tylko przykazuje, aby Jacko sołtys kunkowski jeszcze dał Negrylakowi cielę jedno w roku, a to, da Pan Bóg, na bez rok. KsKlim 349
  • - — Za tym posłął Pąn po samę matkę dla informatiey lepszey, a poniewasz niepokazuie się swyadectwo od Mikołaia na the pułtora korca owsa, urząd wolnym czyni Szymona Puta, iednak powinien oddać iak naiprędzei ieden korzec połownika Mikołaiowi, a drugi korzec na bez rok dali Bog. KsKasUl 320
  • - - Po smierci niebosczyka Iana Skrobacza bednarza, przedala zona iego chalupe z ostatkiem gruntu, co woda nie popsowala, Iendrzeiewi Zachweiei za zlotych 3, a panu z gruntu bedzie powinien na bezrok davac zloty y gr. 6 y poslugi odprawowac, iako inszi komornicy. KsKasUl 317
  • - [...] Trzech Króli też na bezrok aże święto będzie, Kędy zwykle z gwiazdami chodzą po kolędzie. PotFrasz3Kuk II 550
  • - Woda niesie drugiemu, co pierwszy utopiół; Po ogniu miejsce tylko zostanie a popiół. Pleńsze na bezrok zboże bywa na zmulisku; Piołun, chwasty, pokrzywy na pogorzelisku. PotMorKuk III 268
  • - Względem laski następującego na bezrok trybunału dla Pocieja, strażnika lit., lubom to mocno remonstrował, że wiele na lasce trybunalskiej i na wczesnej o niej dyspozycji zależy, jednak to do dalszego czasu odłożono. MatDiar 537
  • - Poziomki sadzą się na ośm calow iedne od drugich a między niemi co sześć stop róża dla dania chłodu y cieniu jagodom, w Julii oddzieliwszy słabsze gałązki frukt da na bezrok większy [...]. JabłAnnaPorządek 19
na powietrzu
»na zewnątrz, na otwartej przestrzeni, na dworze«
patrz: POWIETRZE
  • - Tákiey widzenie wiele innych świętych ludzi widziáło/ y głosy słyszeli ná powietrzu. OkolNiebo 30
wprowadzić kogo w co
»nabawić czego«
patrz: WPROWADZIĆ
  • - Niech y ten ktory Istotną spodziewa się ukontentować Rzeczywistoscią płonną ad Praesens zabawi się nadzieią. Byle go ta nadzieia wlekkomyslną niewprowadziła konfuzyią. PasPam 145
jechać na /kimś/
»nacierać«
patrz: JECHAĆ
  • - Nieprzyszło mi kołpaka wziąć [...] Bo to niepodobna w gęstym boiu Ty natym iedziesz a na to biie ich dziesiec. PasPam 108
  • - A tu na nich iadą Litwa tu z bokow przebiegaią ci co są w przodzie nas iuz na nich czekaią. PasPam 96v
ucieszyć się z czymś
»nacieszyć się czymś«
patrz: UCIESZYĆ SIĘ
  • - Kiedy ze Gdanska powrocił miano ponim Pocztę niedano się y ucieszyc z Piniądzmi. PasPam 284v
arcyrozbójnik morski
»naczelnik piratów, korsarzy«
patrz: MORSKI
  • - Arcyrozbojnik morski/ Archipirata [...] praedonum princeps. Kn 9
hetman wielki (sz. zm.)
»naczelny wódz«
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Litwa [...] stanęli [...] Zwielkiem Hetmanem Buatem [Pawłem] Sapieią. PasPam 93
ampułka świętego Remigiusza
»naczynie z olejem służącym do namaszczania władców Francji przy koronacji«
patrz: AMPUŁKA, AMPUŁKA, JAMPOŁKA, JAMPUŁKA
  • - ampułka S. Remigiusza. das Oel-Glass zu Reims. ampoule; la sainte ampoule. T III 6
marsem narabiać
»nadrabiać groźną miną«
patrz: MARS
  • - Powiedano mi potym że się dla tego nie udał [Czarniecki pannie] że bardzo humorem y Marsem narabiał. PasPam 82v
Panna Chóru Anielskiego
»Najświętsza Maria Panna«
patrz: CHÓR, KÓR, CHÓR, CHUR, HÓR
  • - Niechayby darmo na Klasztor Vbogi Kalwinskiey albo Luterskiey záłogi Niedomagał się: poniewasz tákiego Ludu, co Pannę Choru Anyelskiego Co dziennie bluznią do krwie ostateczney Niemogłby cierpiec Katholik stateczny. OblJasGór 72v
kanclerz Wielkiego Księstwa Litewskiego
»najwyższy dygnitarz na Litwie«
patrz: LITEWSKI
  • - Deklaracyia dana przez Krzysztofa Paca kanclerza WXLitewskiego. PasPam 208
generał dominikanów
»najwyższy przełożony w zakonie«
patrz: DOMINIKAN
  • - Doniosłem Iz mam z Rzymu do Ienerała WW OO Dominikanow approbate na drugie Triennium obliguiąc aby onego chcieli obrac. SapADiar 106
kanclerz koronny
»najwyższy w dawnej Polsce dygnitarz zajmujący się sprawami wewnętrznymi i polityką zagraniczną państwa«
patrz: KORONNY
  • - Owszystkim od nas y od Wielebnego w Bogu Io Msci Xdza kanclerza Koronnego dostateczną będziesz miał wiadomość. PasPam 151v-152
  • - Szembek, stojący, kanclirz koronny, w blejtramach Niepoprawne zródło
czapka papieska
»nakrycie głowy sładające się na strój podróżny«
patrz: PAPIESKI, POPIESKI
  • - Czapka Papieska, Wor wilczy do nog. ArchRadziw 1638 1712, 161/3
  • - Czapka atłasowa papuża lisia papiezka. ArchRadziw 1638 1715, 163/14
gwałt czynić /komu czemu/ (sz. zm.)
»naruszać coś, postępować wbrew czemuś, zmuszać siłą, przemocą kogoś lub coś do czegoś; szkodzić czemuś«
patrz: GWAŁT
  • - Ach wdowo, twym źrzenicom gwałt czyni płakanie [...]. GrochWiersze 142
  • - A wprawa szczeniąt dwojaka jest [...] W obojej wprawie trzeba pilnować, żeby im gwałtu nie czynić, a żeby przecię zawżdy sobie dopracowały. OstrorMyślTur 13
  • - [...] on Zołnierz Stáropolski [...] o roskoszy niedbał/ gwałt sobie práwie czyniąc/ nieukáiał się áż uczciwości dogodził [...]. StarPopr 130
  • - Gwałt/ Vis [...] Gwałt komu czynić. Vim facere, inferre, adhibere alicui. Vim et manus alicui inferre: afferre vim alicui. Vi agere: vi geritur res. Vim contrà Rempublicam suscipere [...] Oppressio [...] Per oppressionem aliquid eripere alicui. Violentia [...] Violentiae impetu opprimo [...]. Kn 218
  • - Iednak żeby lżeyszy był grzech idącym zá pospolstwem/ y żądzą swoią/ zimney wody napoy bespiecznie pozwolić się nie może/ iedno 1. We dni naygorętsze. 2 Prácowitym/ y ktorzy wnętrze máią iákoby vhártowáne; nie tym ktorzy proznowániem/ ábo ná łożku/ niewiele chodząc wiek trawią. 3. Zołądka dobrego/ stráwnego/ nie bolewáiącego. 4. Dłuższy czás ná wypicie zimny niż ciepły náznaczáiąc/ y godzin w piciu przedłużáiąc/ nie oraz mu gwałt czyniąc. PetrJWod 32
  • - [...] ták też właśnie u nas wolność iest w niewoli u siebie/ y sámá sobie gwałt czyni/ gdy dla iednego przeczącego, zgodá wszystkich rozrywáć się musi/ y ieden drugiemu ze ták rzekę, manus inferre videtur. OpalŁRoz E4v
  • - A gdy go drudzy zakonnicy nápomináli/ áby sobie nie czynił gwáłtu/ y niepsował zdrowia ták wielkimi mortyfikácyámi. Odpowiedział. Iákoż mi żyć bráciszkowie moi każecie; ieślim się ták bárzo mátki moiey záwstydał/ ktora mię strofowáłá o swowolne życie moie/ á coż rozumiecie/ iáko się będę sámego Sędziego strásznego sromał y lękał? [...]. StarKaz II, 622
  • - W káżdey spráwie od máłych rzeczy postępuiemy/ abysmy przyrodzeniu gwałtu nie czynili. HercBan 24
  • - Kiedy się tak P. Bogu podobało, aby na tym świecie cierpieć [...] przyjmujmyż to od Niego wdzięcznie, by też sobie największy czyniąc gwałt. SobJListy 431
  • - Straż Anyelska podobna Pedagogowi dorosłego iákiego Pąnięciá [!], ktorego radby iák nalepszym widział, y do tego pobudza, łágodnie námawia, ále gwałtu niwczym nie czyni. TylkRoz 329
  • - Skarzo się na mnie na publicznych kongresach ze Ihm. krzywdy y Gwałty czynie [...]. RzewKor 33
  • - Na koniec ieszcze raz przestrzegam, a żeby się od zbytnich utrzymać lekarstw, ktore chorobie gwałt czynią. BeimJelMed 94
  • - [...] aby [...] przekupniom krzywd, y gwałtu nie czynili [...]. ArtWoj 113
  • - Gwałt. 1) Gewalt; Gewaltthätigkeit [...] 1) infraction, violement, violence, violation, force [...] § 1) [...] gwałt komu czynić; gwałt czynić ludzkiemu sumnieniu grzech wielki [...]. T III 438
  • - Gwałt [...] Gwalt komu czynić/ Vim facere aliqui, einem Gewalt anthun. DasHünDict Uu iijv
rozerwanie traktatu
»naruszenie, niedotrzymanie warunków traktatu«
patrz: TRAKTAT
  • - Corruptum: Dwa porzytki tedy zostały się przez to pospieszenie Woyska Covservatio tedy y rozeznanie Fortece y Traktatow. [Zam. conservatio tedy fortece i rozerwanie traktatów]. PasPam 99v
mlecz rybi
»nasienie ryb samców, mleczko«
patrz: MLECZ
  • - Mlecz rybi/ Lactes muraenarum. Lamprid. Sueton. Iuni. Kn 417
  • - Mlecz rybi/ Lactes piscinum. Piene źuwu. SzyrDict 176
  • - mlecz rybi, karpiowy. T III 844
wprowadzić kogo na kogo
»nasłać, naprowadzić«
patrz: WPROWADZIĆ
  • - Alleguiesz WMMPan wielkiey Pamięci Xiędza Zadzika aczemu go WMMPan nienasladuiesz? Ale raczy y Litwę wprowadzić na P. Lubomirskiego kazałes. PasPam 194v
nauka astrologiczna
»NAUKA«
patrz: ASTROLOGICZNY
  • - Plato záś mowi [...] że ktoby nie był doskonáłym w Diálektyce [...] y ktoby nie był uczony w náuce Astrologiczney, y w áspektách, y konstellácyiách niebieskich, zkąd pochodzi káżdey gwiazdzie moc y własność [...] nie może zrozumieć, áni dochodzić tych rzeczy, ktore Filozofowie pisáli. AlbSekr 305-306
nauka anatomicka
»NAUKA«
patrz: ANATOMICKI
bot.
wężowy trank
»nawłoć (?)«
patrz: TRANK
  • - ZŁomignat/ od spoienia y zwárzenia kości w ciele złamánych/ iest rzeczony: Drudzy Gádowym/ álbo wężowym Trankiem názywáią go że przeciwko vsczknieniu od Gádziny/ iádu przyiętemu y zádánemu/ iest osobliwym lekárstwem. SyrZiel 304
bot.
gadowy trank
»nawłoć (?)«
patrz: TRANK
  • - ZŁomignat/ od spoienia y zwárzenia kości w ciele złamánych/ iest rzeczony: Drudzy Gádowym/ álbo wężowym Trankiem názywáią go że przeciwko vsczknieniu od Gádziny/ iádu przyiętemu y zádánemu/ iest osobliwym lekárstwem. SyrZiel 304
  • - Wodká Gádowego Tránku. Tá w kwietniu ábo w Czerwcu/ ile tu v nas w pułonocnych [!] kráinách zimnych/ gdy ná nawiętsze kwitnie/ ma bydź wyciągana. SyrZiel 305
zielona puszcza
»nazwa obszarów leśnych między Grodnem a Białowieżą«
patrz: ZIELONY
  • - Odiechawszy tedy od nich ziechałęm na pierwsze Roraty pod Zieloną puszczą do wsi. PasPam 123-123v
boże wstąpienie
»nazwa święta katolickiego; Wniebowstąpienie«
patrz: WSTĄPIENIE
  • - Do Częstochowy wybralismy się tak że by na Boze wstąpienie tam stanąc. PasPam 178v
żyła bezkrewna
»nerw; także ścięgno«
patrz: ŻYŁA
  • - Żyłá sucha/ białá bézkréwna. Nerwá [...] Neruus [...] Adde neruos quibus artus continentur, qui sicut venae et arteriae à corde etc. [...] Duplices sunt nerui, molles qui à cerebro: duri, qui à spinae medulla ortum habent. [...]. Kn 1461
  • - Części Niewieście, w których Dziecie poczęte, noszone, żywione, у z nich zrodzone bywa, rodnie czyli rodzeniu służące nazywamy. Te na twarde у miękkie dzielemy, Twarde, a razem spoione podługowatookrągłe mieysce, Miednicy uszkowatey do rąk umywania z kształtu nieco podobne składaiące, chrząstki у kości mianuiemy: Miękkie z mięsistych lub błonistych złożone, żyły krewne biiące, lub pulsowe krewne niebiiące, bez krewne, suche, у ścięgna czyli, przepaski nazywamy. KostrzewSztuka 2
nie dziwować się
»nic dziwnego, nie ma się czemu dziwić«
patrz: DZIWOWAĆ SIĘ
  • - Niedziwowac [się] bo to quisque Suae fortunae faber [każdy sprawcą swego losu]. PasPam 190v
  • - Odpowie [...] Pisarz Polny Niedziwowac się. Nauczył się bo wdobrym porządku woiować. PasPam 240v
  • - Niedziwować się Bo [to] Depopulatores Totius Mundi, et Possessores Quadraginta Regnorum [łupieżcy całego świata i posiadacze czterdziestu królestw]. PasPam 261
mało potym
»nie ma potrzeby, nie warto, daremnie, próżno«
patrz: MAŁO
  • - Tych rzeczy ktore się ponderować mogą, in Statera Iuditii [na szali rozsądku] Ani ganic ani chwalic mało potym poniewaz Eventus acta probat [wynik chwali czyny]. PasPam 240v
  • - Forteca to foremna siła by o niey pisać ale że to nie wcudzey Zięmi mało potym opisować bo Siła takich co iey dobrze wiadomi. PasPam 99
ale cóż czynić
»nie ma rady, niestety«
patrz: CZYNIĆ
  • - Unikogo niemogę bydz. Plano [całkowicie] w takim w iakim się poczuwam rozumieniu, Ale coz czynić? Iugulatur virtus [gnębiona jest cnota]. PasPam 142v
nie móc się nadziwić
»nie móc dosyć wyrazić zdumienia, zachwytu«
patrz: NADZIWIĆ SIĘ
  • - Gdy Zołnierze przyiechali w tey modzie nie mogła się w Warszawie nadziwić krolowa Ludwika z Frącymerem. PasPam 79v
nie móc się wydziwić
»nie móc wyjść z podziwu, dosyć nadziwiwć się«
patrz: NIE, NIE, NI
  • - Wydziwić się niemogą Rzymianie Swoiemu Maryuszowi. PasPam 274
pochybiać celów
»nie osiągać zamierzonych skutków«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - I. M. P. Koniuszego. Fatumli w tym ubogich srogie iákie było/ Ze w Pogáńskiey niewoli być im przeznáczyło: Respektyli woieńnych kunsztow y fortelow/ Ktore często zmierzonych pochybiaią celow. TwarSLeg 13
(Mieć co, być czym) do pary ,
(Mieć co, być czym) nie do pary
»(Nie) pasować, (nie) składać się na całość, być (nie)parzystym«
patrz: PARA
  • - Niemasz bárziey niedopary, iáko wielki ánimusz, á máła intratá. FredPrzysł D1v
  • - Ludzi pięć tysięcy, chlebow pięć, iákby do pary, ále z wielką nierownością, i tu, i tu iest pięć. MłodzKaz 293
  • - Adam wziął się z prostey ziemie, á Ewá iuż z kości [...] iuż Raiowna [...] i pierwsze małżeństwo nie było do pary, bo większa rodowitość Ewy. MłodzKaz III, 151
  • - Jákie prożne obserwacye są: [...] Niedopary kłáść iaia pod kurę áby się prędzey wylęgły. BystrzInfAstron II/ III
  • - PAIR (Terme Arithmetique) [...] Numerus par [...] Numerus impar [...] PARA do pary. Przeciwnie mowiemy nie do pary. DanKolaDyk II, 324
grodzić komu drogę
»nie pozwalać komuś przejść«
patrz: DROGA
  • - Grodzę co [...] grodzić komu drogę. einem den Weg verwehren. couper à qu. le passage, le chemin. T III 420
nie mieć respektu na coś
»nie szanować czegoś«
patrz: RESPEKT
  • - Ieszczeby tu usłyszec Iok MSCi y Rzpty Deklaracyią nietak zaraz zabierac się ad violenta media [...] na dobra Stołowe Iok MSCi zadnego nie maiąc respektu. PasPam 141v
celu chybić ,
chybić cela
»nie trafić«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Niechaj powiedają I obce kraje, ze też i tu znają Polaka z łukiem, ktory celu swego Pewnie nie chybi. BorzNaw 159
  • - Tosz się Weier ozowie; ani hybi cela Gdy kazdy Niemiec swemu w piąty guzik strzela. PotWoj 136
nadzieje nie tracić
»nie upadać na duchu«
patrz: NADZIEJA
  • - Tych tedy wszystkich postrachow Niewinność moia lękac mi się niekaze y nadzieie nie tracić. PasPam 137v
nie wiadoma mi jest
»nie wiem, nie rozumiem«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Nie wiadoma mi iest co tez to moze uczynić za pozytek. PasPam 160
nie ujdą rationes
»nie wystarczą dowody«
patrz: UJŚĆ, UŚĆ, UŃŚĆ, UJŚĆ
  • - Słyszeli deklaracyią plenis buccis [pełną gębą, wyraźnie (powiedzianą)]że tego nieodstąpiemy Choc by tez Armis experiri [bronią doświadczać] iezeli nąm nie uydą rationes. PasPam 116
bez oboku
»nie zbaczając z drogi«
patrz: OBOK
  • - Nieprzyjaciel podpadł pod Nitawę. Poszedłem i ja nie mieszkając, puściwszy się bez oboku kommunikiem na odsiecz. RadziwKSprawy 94
nie mieć miejsca; miejsca nie mieć
»nie znajdować posłuchu, poparcia, nie w porę«
patrz: MIEJSCE, MIEJSCE, MIEŚCE
  • - Kiedy iuz wszystkie zyczliwe Mieysca nie miały persvasiones. Wziął głos Ozga Podkomorzy Lwowski. PasPam 227
  • - Naostatek kiedy iuz zadne nie miały mieysca perswazyie y Prozby. Rzecze tęn ze Ozga iak by tak zaffektem. PasPam 227v
niebieska melodia
»niebiańskie, czyste dźwięki«
patrz: MELODIA
  • - Gdy modlitwy oddawáłá [Helena] Bogu częstokroć ią widziáno iż na powietrze byłá podniésiona od ziemie | melodyą wkrąg niey niebieską słyszano [...]. OkolNiebo 22
  • - Tak jej niebieska melodyja brzmiała, A ona swego Wnuka wychwalała. A ja zaś wstydem zakrwawiwszy lice, Widząc otwartą niebieską świątnicę - Bojaźń swą kraszę pozorem śmiałości, Przytym kilka słów rzekę do jasności: [marg.] Auktorowa do świętych prośba. BorzNaw 49
porna katu! ,
pornasz diabłu
»niech diabeł porwie, do diabła!«
patrz: PORNA, PORNASZ
  • - Gdy pójdę na ordines, ta niecnota przyjdzie, Zapowie mi, bośmy już mieli z sobą słowo, Pornasz diabłu, to w nogi, mam wszystko gotowo. SynKlechGrzesz 393
  • - pornaż katu fortuna! dosyć od natury Licha w rzeczach śmiertelnych, dosyć mamy dziury. PotNabKuk I 530
  • - Ustępuję pościałki [pościeli] inszym. Porna katu! Idę potem do domu. PotMorKuk III 186
agrestowy sok
»niedojrzałe, kwaśne wino«
patrz: SOK
  • - Agrestowy sok/ Omphacium [...]. vnreiffer Wein/ Agrest/ sawer Most. DasHünDict Oo ij
nie po jedenkroć
»niejeden raz«
patrz: JEDENKROĆ
  • - Wźiąłem to przed śię/ będąc nie po ieden kroć żądány od niektorych ludźi/ ábym te kśiążecżki/ APOPHTEGMATA názwáne/ przedtym wydáne od zacnego y vcżonego cżłowieka Páná Bieniaszá Budnego/ znowu z Drukárnie swoiey/ na świát wydał. BudnyBPow 4 nlb
  • - Do tego Niedźiele y świętá zacne/ orániem/ bronowániem/ y inszymi robotámi/ cżegosmy się nie po ieden kroć z żalem nászym nápátrzyli/ obchodzą. CzyżAlf 46
  • - Doznawszy ja nie po jedenkroć miłościwej łaski W.K.M. nad wszystkie zasługi moje ku sobie, a osobliwie w tym, jakieś politowanie nad utrapieniem moim, którym mię Pan Bóg przez ciężką chorobę był nawiedził, mieć raczyła, jakom za to uniżenie W.K.M. dziękował i dziękować, pókim żyw, nie przestanę [...]. RadziwBAut 196
nie po jednokroć
»niejeden raz«
patrz: JEDNOKROĆ
  • - Piąty á ten nabliższy twoiy Collegá/ ktory z tobą w tym záwołánym poselstwie do Rzymu ieźdźił/ mężoboystwem/ wszetecżeństwem/ y innemi temu podobnemi cnotámi/ o ktorych wszystek Lucki Powiát bárzo dobrze wie/ nie po iednokroć śiebie przyozdobiwszy/ y ieszcże zá żywotá nosá ná twarzy z dworskiey choroby pozbywszy/ zá drugimi się pospieszył/ Zá cżym iuż z tego poszosne[g]o tey wászey Vniiey cugu/ ty tylko sam zostałeś/ ktoremu P. Bog wszechmogący snać oczekiwáiąc vpámiętánia y náwrocenia/ ieszcże dotąd folgowáć y lat żywotá przedłużáć racży. SmotLam 76-76v
  • - Iesli rozumie [cerkiew] że iest w cżym vkrzywdzona od tych/ ktorych oná sobie nie słusznie zá syny przywłaszcża/ wszák się iuż dosyć pismem nie poiednokroć spráwowáli: wszák o wyznániu prawdźiwey á powszechney wiáry swoiey piorem/ y słowem iawnie wywod słuszny/ z przekonániem iey iásnym dawáli. MorochPar 14
  • - A gdy názáiutrz gośćie do Páná Podskárbiego przyiácháli ktorych wdźięcznie przyiąwszy/ przy inszych rozmowách wsczął powieść/ odźiwnym ználeźieniu obrázu od pástuchow swoich: á chcąc im dla vwierzenia y podźiwienia większego ná oko vkazáć/ szkátułę onę przynieść kazał/ w ktorey pilnie nie poiednokroć szukáiąc nic zgołá nie nálazł/ zczego barzo zafrásowány y zdumiáły rzekł. [...]. BorowHist B3
  • - NA tym Seymie o Relligiey Graeckiey Constitutiey nie było/ ále miedzy innemi Exorbitántiami/ y o Relligiey Graeckiey Exorbitantia policżona/ y ná łono iuż Rzecżypospolitey przyięta. Do tego nie poiednokroć proponowána/ y w Responsách od ś. pámięći Ie[g]o Kr: M. P. nászego Młśćiwego nieopuszcżona/ Recessem tegorocżnym Seymowym/ do przyszłego Seymu sześćioniedźielnego dla vspokoienia gruntownego zostáłá odłożona. SynopSpis E3
  • - Takimi tedy hałasami wojskowymi i praktykowanem już nie po jednokroć wydzierstwy tak żołnierskimi jako i poborskimi ten rok toczył się, który prawie o Bożym Narodzeniu pod Żwańcem skończony, nie mniejsze w Księstwie Litewskim zaczynał mieszaniny i tumułty, o których niżej. JemPam 113-114
  • - Jeżeli się ná to oglądacie, że nie poiedno kroć, nasz Národ Zydowski zá grzechy, BOG podawáł rożnym Národom w niewolą, iednák potym ich wyprowádźił, gdy Przodkowie nási do Boga wołali. KobŚwiatło 52
o mało (nie)
»niemal, prawie, ledwie«
patrz: MAŁO
  • - Omało niezabito Zamoyskiego Hetmana PasPam 244v
chybianie celu
»nieosiąganie zamierzonych skutków«
patrz: CHYBIANIE
  • - Chybiánie celu/ ábo domysłu/ nádziéié/ Aberratio [...]. Kn 75
wolny plac
»nieosłonięta przestrzeń w obrębie twierdzy, miejsce zbiórki żołnierzy«
patrz: PLAC
  • - [...] między rauelinami rogowemi a Rauelinami Cortinowemi place będą rowne[go] gruntu [...] ktory plac alarmplacem, iakoby wolnym placem nazywaią. NarArch 85
  • - Alarm tesz plac [...] albo wolny plac. NarArch 87
wypadać na (kogoś), coś
»niespodziewanie napadać«
patrz: WYPADAĆ
  • - Skoro się iuz ociepliło to Szwedzi od Zelandyiey od Fioniiey częsciey niz pierwey wypadali na lądy. PasPam 68
do wierzenia niepodobno
»niewiarygodnie«
patrz: WIERZENIE
niepodobnie ku wierzeniu
»niewiarygodnie«
patrz: WIERZENIE
  • - Niépodobnie ku wierzeniu [...] Incredibiliter [...] suprà fidem. Kn 514
  • - Jest i inny do zbiiania świadków, i w mękach wyznania, sposob. Często bowiem, ieżli iest ono przełożone abo wątpliwie, abo odmiennie, abo niepodobnie ku wierzeniu, abo że o tym inaczey wyznał drugi, to należy subtelnie zganić. BorNauka 34
  • - niepodobnie ku wierzeniu. unglaublich. incroiablement. T III 1005
chudy pachołek
»niezamożny szlachcic, biedak«
patrz: CHUDY
  • - ROSKOSZ wesoła páni w złotorytey száćie Jdzie iáko paw stroyna. Jeśli iey nie znaćie/ Pyszna iest/ bo się trudno doćisnąć chudemu Páchołku tám gdzie oná przebywa/ lecz temu Komu fortuná każe/ łácny przystęp do niey/ Ale niech wam do końcá pieie MVZA o niey. MorszHRoz Av
  • - Rzecze Pan Adam Sieklicki niech idzie moy Wilczopolski [...] iako wiadomy mieyść bo Lublanin był Szlachcić [...] On iakos nie ochotnie podeymuie się boiąc się o konia iako Chudy Pachołek. PasPam 238v
  • - Potym z Pana Syn chudym zostawszy páchołkiem, Często zá rownym sobie, usługuie z stołkiem. DrużZbiór 142
bez miary
»niezmiernie, nadzwyczaj«
patrz: MIARA
  • - Wielu inszych [bohaterów] Pisma wynoszą bez miary. PasPam 274
od cudów
»niezwykle pięknie, cudownie«
patrz: CUD, CUDO, CUDO, CUD, CZUD
  • - Szlachty było w tey Fortecy Szlachcianek postroiło się to od Cudow ta pięknie, ta ieszcze piękniey. PasPam 99
jako żyw
»nigdy w życiu«
patrz: ŻYWY, ŻYW
  • - Niebyłes Zołnierzęm iako zyw arozznieciłes krwawą Woynę. PasPam 192v
  • - Na uczysz się tego oczym wszkołach iako zyw niesłyszałes. PasPam 201v
po niemiecku chodzić
»nosić strój jak Niemiec«
patrz: PO NIEMIECKU
  • - Krol [...] po Niemiecku chodzi. PasPam 198v
nudzić sobą
»nudzić się«
patrz: NUDZIĆ
  • - Zły człowiek, opoiony śmiertelną Cykutą, Nudzi sobą, iák w piekle, maiąc Duszę strutą. DrużZbiór 53
gościniec główny
»nurt rzeki«
patrz: GŁÓWNY
  • - gościniec głowny; wart; nurt. Strom eines Flusses. courant, fil, fort d'une riviére. T III 408
gęba atlantycka
»o Cieśninie Gibraltarskiej, zwanej Słupami Heraklesa«
patrz: GĘBA
  • - Co sprawiwszy, przy gębie atlantyckiej szumnej, Dalej nieprzeskoczone zabiera kolumny. TwarSRytTur 103
coś w pamięci zostaje
»o czymś się pamięta«
patrz: PAMIĘĆ
  • - Długi krolestwa Ich MSCiow aby w pamięci zostawały z nosić się będą z Całą izbą Poselską IMSCPP Posłowie. PasPam 217v
relig.
obmyć krwią (sz. zm.)
»o Jezusie Chrystusie: usunąć grzechy«
patrz: OBMYĆ
  • - Naysłodszy IEZV/ ktoryś dla grzechow moich vmárł/ obmyy proszę naydroższą krwią twoią wszytkie grzechy moie/ oczyść męką twoią duszę moię/ i onę nád śnieg bielszą vczyń miłośćiwą łáską twoią. DrużbDroga 92
  • - Tę zmázę wstydu krwią się obmyć podobáło. SenBardzTrag 162
  • - Dodayże mi moy Pánie obfitey á skuteczney łáski twoiey/ á nie mnie tylko/ ále też i wszytkim/ ktorzy się tobie Bogu swemu podobáć prágną: bá i owszem wszytkim ludźiom/ ktorycheś ty ná to stworzył/ i krwią Syná twego obmył/ áby byli mieszkániem twoim. DudzZbiór 78
jo kmść
»o królu«
patrz: KMŚĆ
  • - Czegos WSMSC affektował z łaski IOKMSC Pana Naszego Miłościwego to WSmosc nie od mownie otrzymuiesz. PasPam 145v
  • - Io KMSC Panskiego Swego do Iustyfikacyi niedeneguie ucha. PasPam 145v
  • - Nie przyszło IoKMSCi P.N. Młwemu swoiey przeciwko tey Oyczyznie wyswiadczyc propensyiey PasPam 215v
jego Królewska Mość
»o królu«
patrz: ON
  • - Czegos WSMSC affektował z łaski IOKMSC Pana Naszego Miłościwego to WSmosc nie od mownie otrzymuiesz. PasPam 145v
  • - Io KMSC Panskiego Swego do Iustyfikacyi niedeneguie ucha. PasPam 145v
  • - Nie przyszło IoKMSCi P.N. Młwemu swoiey przeciwko tey Oyczyznie wyswiadczyc propensyiey PasPam 215v
relig.
obmyty krwią (sz. zm.)
»o krwi Jezusa Chrystusa: oczyszczony z grzechów«
patrz: OBMYTY
  • - Nie odrzući/ tuszemy/ Duchá tey Pani/ krwią syná swego obmytego/ y własną mortyfikácyą wypráwionego: bo tákiego chce/ po káżdym z nas. LorKaz 143
  • - W Niedźielę, ktorą Kośćioł Męki Chrystusowey Náżywa, á záś Białą zowięm znászey mowy Ták Pąn máiąc záwisnąć, ná Krzyżowym drzewie Pod Krzyż głowę położyć kazał máłey Ewie. Położyła, y iáko krwią byłá obmytą, Krew oddáła. ŻuchOgłos B4v
  • - Błogosławieniśćie od BOGA Oycá mego Niebieskiego wszyscy, ktorzy máćie politowánie nád Męką moią, y zemną cierpicie, y w ślady moie wstępuiecie, álbowiem zasłużyliśćie bydź oczyszczeni, y obmyći Krwią moią. DrogaKrzyża A4v
  • - Jch-Msc. Duchowni, ktorych powinność mowić práwdę nápomnić, obsecrare, increpare, compellere, milczą nato, ludzo idzie nie o bydlę bezrozumne, ále o kreatury, ad Imaginem DEI stworzone, o Dusze Krwią Náydroższą CHRYSTUSA Pána odkupione, y obmyte, a u rodzicow w smrodze lezące. GarczAnat 81
pochop wziąć
»o kuli: rykoszetować«
patrz: POCHOP
  • - Moskwá była wypádłá dla drew/ z ktoremi się piechotá páná Stárosty Sądeckiego strzeláłá poruczniká z dziáłá záb[i]to tego/ ktorego było ná gárdło osądzono/ y chłopcá páná Márszałkowego/ y dziesiątnika páná Miecznikowego táż kulá pochop wziąwszy z ziemie w rękę vderzyłá/ lecz nieszkodliwie. BielDiar C
pochop wziąć
»o kuli: rykoszetować«
patrz: WZIĄĆ
  • - Moskwá była wypádłá dla drew/ z ktoremi się piechotá páná Stárosty Sądeckiego strzeláłá poruczniká z dziáłá záb[i]to tego/ ktorego było ná gárdło osądzono/ y chłopcá páná Márszałkowego/ y dziesiątnika páná Miecznikowego táż kulá pochop wziąwszy z ziemie w rękę vderzyłá/ lecz nieszkodliwie. BielDiar C
rok któryś zacząć
»o latach liczonych od czyjegoś urodzenia«
patrz: ROK
  • - Byłęm tedy tam y drugi Tydzięn w owey konwersacyiey miłey, w owych komplementach ab invicem. Obiecuiąc mi Rozne promotiones ofiaruiąc mi Swoię Siostrzenicę Pannę Rudominownę Dziedziczkę, ktora miała Substancyiey lepiey nizeli na Sto Tysięcy Tylko ze dopiero dziewiąty Rok była zaczęła. PasPam 153
z domu
»o mężatkach: nazwisko panieńskie«
patrz: Z
  • - To iey własna maietność Sielecka, Gdyz była Heredyssa [dziedziczka] z domu Wodynska. PasPam 257
pospolitym ruszeniem
»o psach myśliwskich: gromadą«
patrz: POSPOLITY
  • - Charty były [...] tak rącze ze nie trzeba było nigdy zmykać do zaiąca y do liszki tylko iedno Ktore kolwiek alternatą [...] Do wilka zas to iuz Pospolitym Ruszeniem. PasPam 256
asyryjska pani
»o Semiramidzie zamienionej w gołębia«
patrz: PANI
  • - I asyryjska pani w gołębiej postaci Niech tak huczy, jako gdy samca w lesie straci. MorszAUtwKuk 137
tygodniem
»o tydzień«
patrz: TYDZIEŃ
  • - Gdy bym był Tygodnięm trochę pospieszył poko nietak nawieziono wziął bym był za korzec altero tanto. PasPam 279
bóg Ziemski
»o władcy Imperium Osmańskiego«
patrz: BÓG
  • - Nieporownáne vszánowánie Máiestatu Cesárskiego/ wydáie się dosyć y z sámych Tytułow/ ktore mu Poddáni iego dáią. Zowiąc go Bogiem Ziemskim/ Cieniem Boskim/ Brátem Słońcá/ y Miesiącá/ rozdawcą wszytkich Koron ná świecie/ y lubo mu nie wystáwuią Ołtarzow/ iáko pospolstwo Rzymskie/ zápomniawszy pierwszey swoiey wspániálości/ Cesárzom czyniło; rozumienie iednák/ ktore máią o iego mocy y potędze/ przychyla się do Bałwochwalstwá/ gdy go iáko zá Bogá iákiego máią. RicWielJMon 5
cień Boski
»o władcy Imperium Osmańskiego«
patrz: CIEŃ
  • - Nieporownáne vszánowánie Máiestatu Cesárskiego/ wydáie się dosyć y z sámych Tytułow/ ktore mu Poddáni iego dáią. Zowiąc go Bogiem Ziemskim/ Cieniem Boskim/ Brátem Słońcá/ y Miesiącá/ rozdawcą wszytkich Koron ná świecie/ y lubo mu nie wystáwuią Ołtarzow/ iáko pospolstwo Rzymskie/ zápomniawszy pierwszey swoiey wspániálości/ Cesárzom czyniło; rozumienie iednák/ ktore máią o iego mocy y potędze/ przychyla się do Bałwochwalstwá/ gdy go iáko zá Bogá iákiego máią. RicWielJMon 5
postępować z kim
»obchodzić się z kim«
patrz: POSTĘPOWAĆ
  • - Ieszczeby to usłyszec Igk MSCi y Rzpty Deklaracyią nietak zaraz zabierać się ad violenta media postępuiąc z krolem IMSCią Panem naszym Miłosciwym tak in humaniter. PasPam 141v
  • - Napisałęm tedy Informacyiey Arkusz iako znią [z wydrą] maią postępować. PasPam 255
  • - Proszą [...] odobrego Pana do Swoiey wsi spodziewaiąc się że to z niemi będą tak postępowac iako Litwa. PasPam 81v
postąpić (sobie) z kimś
»obejść się z kimś«
patrz: POSTĄPIĆ
  • - Do Rzpty mamy praetensionem zatrzymanych tak wielu za Sług. Ale gdy uwarzę że do Rzeczy Pospolitey Niewęgierskiey nie Niemieckiey ale Polskiey własney naszey Matki, Toc tez podobno iako z Matką Nalezało by postąpić. PasPam 116v
  • - Będziesz umiał sobie znim postąpić. PasPam 222
grać (komu) na trzy głosy w kiie
»obić kogo«
patrz: GŁOS
  • - grali mu na trzy głosy w kiie. man hat ihm eine derbe Prügel- Suppe gegeben. on lui a donné une volée de coups de bâton. T III 382
fałszywa mowa
»obmowa, oszczerstwo, plotka«
patrz: FAŁSZYWY, FAŁSZYWY, FALSZYWY
  • - Kto Ma wolne Sumnienie ten wszelakie kalumniie y Ludzkie fałszywe mowy powinięn lekce wazyc. PasPam 148
oboźny koronny
»oboźny w Koronie«
patrz: OBOŹNY
  • - Rzecze krol do Oboznego koronnego Chełmskiego. PasPam 284v
  • - Obozny koronny rzecze. Miłosciwy Panie zabira się [t]u w tey okazyiey na wielki Tumult in Ordine Equestri [w kole rycerskim]. PasPam 286
oboźny koronny
»oboźny w Koronie«
patrz: KORONNY
  • - Rzecze krol do Oboznego koronnego Chełmskiego. PasPam 284v
  • - Obozny koronny rzecze. Miłosciwy Panie zabira się [t]u w tey okazyiey na wielki Tumult in Ordine Equestri [w kole rycerskim]. PasPam 286
bot.
bródka Aaronowa (sz. zm.)
»obrazki, rodzaj roślin, Arum«
patrz: BRÓDKA
  • - Weźmi Brodki Aronowey alias Radices Aronis [...] 2 Łoty. BeimJelMed 558
  • - Weźmi [...] Lukrecyi, Łot 1. Korzenia Aronowey Brodki Połłota. BeimJelMed 575
niebieskie obroty
»obroty ciał niebieskich«
patrz: OBRÓT
  • - Ma się tedy czym szczycic Rawiczowskie Plemię Ze Herb iego nie tylko Oddziedziczył Zięmię Lecz w Niebieskich obrotach ma tez Gubernia [rządy]. PasPam 272
  • - Panna Znakiem Niebieskich Obrotow I ze Lwem Gospodarskich zazywa kłopotow. PasPam 272v
Zielona Puszcza
»obszary leśne między Grodnem a Białowieżą«
patrz: ZIELONA
  • - Odiechawszy tedy od nich ziechałęm na pierwsze Roraty pod Zieloną puszczą do wsi. PasPam 123-123v
poszukać koło /kogoś/ czegoś
»obszukać kogoś w celu znalezienia czegoś«
patrz: POSZUKAĆ
  • - Nawet y tych co polassach zywcem znaydowali to wprzod koło niego poszukali trzosa. PasPam 52
czynić winnym
»obwiniać«
patrz: CZYNIĆ
  • - Xiądz ten chciał mi dać testimonium [świadectwo] [...] ze mię [umierający] circa dispositionem [gotując się na śmierć] nieczynił winnym. PasPam 140v
spodziewać się kogoś
»oczekiwać czyjegoś przybycia, liczyc na czyjeś przybycie«
patrz: SPODZIEWAĆ SIĘ
  • - Poszliśmy [...] pozegnawszy się zowemi co tam zostawali a zapłakawszy poglądaiąc w tamtę stronę gdzie się mnie nazimę spodziewano. PasPam 75v-76
bibl.
omywać głowę
»oczyszczać komuś głowę dla okazania własnej uniżoności i pokory«
patrz: OMYWAĆ
  • - A on wszytkim tym, ktorzy ták wiele vćisku, Y biad, y trudow znieśli dla Chrystusá zysku Cerpliwie, z chęćią w drogę z Páłácu zachadzał, Y do własnego mile pokoiu wprowádzał, Omywáiąc im nogi, á głowę zbrudzoną, Y zárosłą włosámi wyochędożoną Czyniąc; y rożne, ktore ku Bogu z miłośći Pochodzą, wyświadczáiąc onym vczynnośći. DamKuligKról 253
bibl.
omywać nogi (sz. zm.)
»oczyszczać komuś nogi dla okazania własnej uniżoności i pokory«
patrz: OMYWAĆ
  • - Ták czyniłá Magdálená święta; A qua septem Daemonia eiecerat obaczywszy iż to nie prosty człowiek iest/ ktory ią od Diabelstwá vwolnił/ przyszłá w dom Pháryzeuszá iednego/ tedy Pan był ná bánkiećie/ y poczęłá źáłviąc zá grzechy swoie/ omywáć łzámi nogi Páńskie/ y włosámi głowy swiey oćieráć. StarKaz 468
  • - Omywał powierzchne wodą nogi zdrayce swoiego Judaszá naydobrotliwszy JEZUS; á we wnętrznie sprosne iego duszysko/ w ktorym diabeł śiedźiał/ nátchnieniem i łáską swoią/ od umyśloney złośći/ od ták szkárádnego grzechu odwodźił. SkibSnop 37
  • - A on wszytkim tym, ktorzy ták wiele vćisku, Y biad, y trudow znieśli dla Chrystusá zysku Cerpliwie, z chęćią w drogę z Páłácu zachadzał, Y do własnego mile pokoiu wprowádzał, Omywáiąc im nogi, á głowę zbrudzoną, Y zárosłą włosámi wyochędożoną Czyniąc; y rożne, ktore ku Bogu z miłośći Pochodzą, wyświadczáiąc onym vczynnośći. DamKuligKról 253
relig.
grzech obmywać
»oczyszczać z win, przewinień«
patrz: OBMYWAĆ
  • - Znać, jakie szkody grzechy nam przynoszą, gdyż je obmywasz tą serdeczną rosą. GrochWirydarz 40
  • - Przybądź ná pomoc Pánie supplikuię, W Tobie rátunek sobie obiecuię. Chwałá niech będźie Oycu y Synowi, Y z Niemi w Bostwie Iednemu Duchowi A iák z początku ták y teraz bywa, Niech moie grzechy Pokutá obmywa. NadziejaGrzesz A7
  • - Tu ślepy od urodzenia, máiąc śliną y błotem od CHRYSTUSA námazane oczy, gdy się z iegoż roskázu umył, przeyzrzáł záraz: oprocz cudu má ta wodá przymiot uzdráwianiá defektow ocznych: tu Turcy z natury cuchniący kompaiąc się, fetoru pozbywáią, owszem wierzą, że wodá źrzodła tego grzechy obmywá. ChmielAteny II 560
  • - Y nie cięszkoć wylewáć łzy pomniąc żeś w pieczy, Tę krew miał ktorąś przelał sam dla máłey rzeczy. A ieżli y tych przeczysz w ták srogim przypadku? Boyśie; ábyś z większego nie płákał upadku. Pozwoliłem, co żaden nie pozwolił ieszcze, Zaboystwá, grzechy, áby obmywáły deszcze. JaklWiad 66
pewnie że
»oczywiście«
patrz: PEWNIE
  • - Pytam go znowu iezeli to Ludzie pod tą Chorągwią? Powieda pewnie że Ludzie. PasPam 167
z dawnych dawien (sz. zm.)
»od bardzo dawna«
patrz: Z DAWIEN
  • - DRugá [kometa]: daleko ná weyrzęniu strasnieyszá niźli pierwsza/ dla swey niezwyćzayney wielkośći y wydatnośći/ iakiey zdáwnych dawien świát niemiał [...]. NiewiesKom A3v
zaraz z czego (sz. zm.)
»od razu, już od«
patrz: ZARAZ
  • - Siłasz by na to Papiru wyszło kto by Czarnieckiego z młodych zaraz lat odwagi kawalerskie chciał wyterminowac dzieła nalezycie. PasPam 206
  • - Zaraz z młodu z taką sie porwawszy ochotą Do usługi Oyczyzny skarbi sławę złotą. PasPam 273v
z tyłu
»od tylnej strony, zza pleców, znieniacka«
patrz: TYŁ, TYŁ, TEŁ
  • - Wydra znowu wstała co mi się układła była pod nogami y idzie cicho popodławiu zaszła iey [charcicy] znowu z tyłu kiedy ją wytnie przez łytkę charcica skoczy do drzwi. PasPam 253
  • - Dałęm mu z pięndziesiąt razy płazą nizeli przybiegli za owę zdradę comię z tyłu rąbnął w głowę. PasPam 89
  • - Husarskie chorągwie skoczyły my tez tu z tyłu uderzęmy na nich. PasPam 95
  • - Kiedy się niostroznie zabawił koło iednego to zas owi fugientes stełu siekli naszych po miiaiąc. PasPam 96v
z kim bitwę stoczyć
»odbyć z kim pojedynek«
patrz: STOCZYĆ
  • - Czuiąli kogo między woienniki? Zeby miał tyle sercá; choć záyrzeć mu w oczy, Niech z niem bitwę, przed woyski poiedynkiem stoczy, Ieśli tchorz y ieśli się poiedynku boi? Niech idą dziesiątkámi, pewnie im dostoi. PotPocz 144
przen.
staczać z kim bitwę
»odbywać z kim pojedynek«
patrz: STACZAĆ
  • - Brat nasz znalazł według wojennej pory Nowe amory I staczał, idąc w posiłku do Litwy, Z dziewkami bitwy. MorszAUtwKuk 333
poważny znak
»oddział jazdy polskiej uzbrojony w pancerze«
patrz: ZNAK
  • - Io MSCi Pana Paska WMMPana, tak powaznego znaku Towarzysza za Przystawa przydatnego Nietylko że bym miał odmięniać ale y owszem wtym WMMPana akommoduię się woli. PasPam 172v
przednia straż
»oddział wojska poprzedzający siły główne w celu ubezpieczenia ich, rozpoznania nieprzyjaciela, ułatwienia działań wojennych itp.: awangarda«
patrz: PRZEDNI
  • - Posłał tedy Naszczokina Drugiego Hetmana kilka Mil przed soba z pięciu tysięcy Ludzi wybornych Ze by się Z Nami powitał. Przychodząc ku Strygoniey zastali pod Parkany Woysko Tureckie o ktorym Lubo nasi wiedzieli [...] nieostrożnie postąpili sobie wprzedni Strarzy. Iak wsiedli Turcy asz nieprzyszło y ognia dawać Dragoniey Regiment [...] wycięto wpien [...] a tak się to cicho y prędko zStało że Woysko nie daleko za Pagorkiem będące, nie wiedziało o tym. PasPam 264-264v
placowa straż
»oddział wojska zabezpieczający siły główne na postoju, straż polowa, placówka«
patrz: STRAŻ
  • - Dwie tylko Chorągwie Pancerne krolewskie stały w placowey strazy a insze było woysko po swoich Szałasach. PasPam 214
  • - Woysko tez nadeszło y tu zaraz na owym Staneło poboiowisku. Tak tedy całą noc koniesmy wręku trzymali dwa Pułki w placowey Strazey postawiwszy. PasPam 93
szturm odbić
»odeprzeć atak«
patrz: SZTURM
  • - Szturm odbić/ wytrzymáć. Impetum alicuius propulsare, reprimere, reflectere, frangere. Kn 1124
szturm wytrzymać
»odeprzeć atak«
patrz: WYTRZYMAĆ
  • - Szturm odbić/ wytrzymáć. Impetum alicuius propulsare, reprimere, reflectere, frangere. Kn 1124
  • - Szturm wytrzymać. einen Sturm aushalten. soufrir, soutenir un assaut. T III 2275
astr.
potrójny aspekt (sz. zm.)
»odległość kątowa między dwiema planetami wynosząca 120 stopni«
patrz: POTRÓJNY
  • - MErkuryusz wszystkich Mądrych, uczonych y rozumem rźądzących się Ludźi signifikator, zostaiący wtegoroczney Rewolucyi w Domu trzećim W záku przeiętym zodyacznych Ryb wstop. 3. min. 45. wraz z smoczym ogonem ziedney strony od Saturna y Xiężyca, z drugey zaś od Iowisza y częśći fortuny potroyny aspekt maiący, omnibus significatis suis subiectis miałby dobrą otuchę cum prosperitate znáczyć, gdybymu tylko casus et detrimentum niebyły náprzeskodźie [...]. KostProgn 4 nlb
  • - Czwarty aspekt iest Potroyny: gdy ieden Planeta od drugiego trzecią częścią, to iest 120. gradusami, Zodyaku iest odległy. BystrzInfAstron M
odprawować pacierze kapłańskie ,
pacierz kapłański mówić, mawiać ,
pacierze kapłańskie odmawiać
»odmawiać brewiarz«
patrz: PACIERZ
  • - Począł exorcyzmy czynić. Agendy w ręku nie miewał, Pacierzy kápłańskich nie odmawiał. MłodzKaz II, 54
  • - Jędrzey świątobliwe życie prowadził, kapłańskie pacierze co dzień mawiał. NiesKor II 127
  • - Krom pacierzy kápłáńskich, codzień koronkę do Nayśw: Mátki mawiał. NiesKor II 67
  • - Co dzień odpráwował pacierze Kápłáńskie, y innych modlitw wiele prosząc Bogá áby po tych nędzách żył, á to dla przyczyn áby mogł tym nágrodzić ktorzy mu pokázowáli miłosierdzie, wtora, áby sercá dodawał Pánom Chrześciańskim ná Pogány. TylkStrom 23-24
rana msza
»odprawiana rano«
patrz: MSZA
  • - Usiedlismy tedy w Niedzielę białą nad owemi kwitami po raney Mszey po miarkowalismy to do wieczora. PasPam 81v
regiment ognisty
»odział wojska uzbrojony w broń palną«
patrz: REGIMENT, REGIMENT, REIMENT, REGIMEN, REJMENT
  • - Sami [Tatarzy] bez turkow przypadszy na Woysko Niemieckie tak na nich wzięli rezolutnie że kilka Regimentow Ognistych ledwie nie w poł wycięli. PasPam 267v
z niewoli wyjść
»odzyskać wolność«
patrz: WYJŚĆ
  • - Hetman Polny w ten czas tez dopiero zniewoli wyszedł ktory był od Chowanskiego poimany. PasPam 179v
  • - Proszę WCi żeby napisać assygnacyią y oddac ad manus Pana Paska tego ktory z niewoli wyszedł. PasPam 285v
ofiara bezkrewna (sz. zm.)
»ofiara sprawowana bez rozlewu krwi«
patrz: BEZKREWNY
  • - Ten iest Xiędzem ktory porządnie od Biskupá poświęcony ofiárę bezkrewną Bogu ofiaruie. RamMKol 6
  • - Ale y to co mi zá przystoyność/ bezkrewną ofiárę Pánu Bogu ięzykiem Słowieńskim przynośić/ mogszy ofiárowáć Greckim ięzykiem/ tám zwyczáynym/ gdźie to czynił: á ofiárowáć ták/ wten sam koniec/ że zá Narod Ruski y zá wszytkie/ ktore Słowieńskim ięzykiem Páná Bogá chwalą narody/ vbłagálną y grzech oczyśćiáiącą bezkrewną ofiárę/ z osobliwey swey intencyey przynośił? GizAntap 32
  • - W tym rozmyślániu nie raz łzámi się zálewáiąc/ Páná niebieskiego prośił/ áby go w poczet zakonnych rycerzow swoich przyiąć raczył; á częstokroć sam Prosphory/ to iest Chleby należą ce do świętey Liturgiey/ rękomá swemi gotował/ áby naczęśćiey bezkrewna ofiárá iednorodzonego Syná/ Wszechmocnemu Oycu przynoszoná byłá. KossowŻyw 25
  • - Spráwą bowiem się to Boską sstáło/ náto áby się bezkrewna ofiárá Syná iego ofiárowáłá/ ktorey on nákáżdy dźień ofiárowáney bydź zezwolił zá wszystek świát. KossowŻyw 67
  • - Ták rzekszy powstał/ cáłował święte Icony Zbáwićielá nászego/ y Przeczystey Mátki iego/ /iákoby ich świádkámi nápomnienia swego do bráći biorąc/ ktore vczynił/ Bogiem ich poprzyśięgáiąc/ áby záwsze Ofiárę bezkrewną w Cerkwi wielkiey temuz przynosili/ iákoż y po dźiśieyszy dzień iego roskázowi dość się záwolą Bożą oźieie. KalCuda 140
  • - [...] nieuśiadáiące modły ku Bogárodzicy z bezkrewnemi zá vzdrowienie Brátnie ofiárámi odpráwiwszy/ z cáłą vfnośćią potym iednostáyną modłę ku Bogu w Troycy iedynemu zebráni wszyscy vczynili y odeszli. KalCuda 233
  • - Biskup z płaczem list przeczytawszy/ codźień zan bezkrewną ofiárę i iáłmużny czynił/ i inszych modlitwom go zalecał. KwiatDzieje 4
ofiara bezkrwawna
»ofiara sprawowana bez rozlewu krwi«
patrz: OFIARA
  • - MESSE [...] MSZA Swięta Ofiara bez krwawna nowego Zákonu w ktorey się Iezus Chrystus Ofiarą ofiaruie Oycu zá ludzkie zbawienie. DanKolaDyk II, 256
ofiara bezkrwawa
»ofiara sprawowana bez rozlewu krwi«
patrz: BEZKRWAWY
  • - [...] stánęły w ogrodách wiecznośći wszytkie męki/ i śmierći iego dekretá/ ktorych potym záraz od początku świátá/ w źiemstwie ludzkim/ czynił Bog roborácye/ iáko przez rożne figury/ tak przez obietnice swoie/ i rożne krwáwe/ i bezkrwawe ofiáry. SkibSnop 64
  • - Figurował [Bóg] w tych Ofiarach, Nowozakonną Ofiarę Krwawą na Kalwaryi, y [ofiarę] bezkrwawą we Mszy S. ChmielAteny IV 484
  • - [...] u ołtarzow kościelnych, żadna Boska bezkrwawa offiara, odprawować się nie może, tylko, pod Prezydencyą KRZYZA [...]. DębskiTryb D2v
  • - Iá zaś Jáśnie Wielmożnego IM. Xiędza Prezydenta Nászego, Arcy-Prałata, Dziekana Gnieznińskiego, ab ara Templi, od ołtarża bezkrwawey ofiary ad aram judiciorum. DębskiTryb E
ceduła najemna
»ogłoszenie o najmie«
patrz: CEDUŁA
  • - Anschlagen einen Mittzettel/ przybić Cedułę (Cedułkę) nájemną. ErnHand 59
cedułka najemna
»ogłoszenie o najmie«
patrz: CEDUŁKA
  • - Anschlagen einen Mittzettel/ przybić Cedułę (Cedułkę) nájemną. ErnHand 59
mit.
Iksjoński krąg
»ogniste koło, w które za karę (za miłość do żony Zeusa, Hery) został wpleciony Iksjon «
patrz: IKSJOŃSKI
  • - Lecz Ty przecię powściągasz wodza niewolnicze, zsyłając na karanie moje ciężkie bicze, i karaniu, które jest winą mojej winy, mąk sowitych przydajesz dla mojej przyczyny, zaczym nie Iksyjońskim (według bajki) kręgiem, lecz się kręcę związana wiecznym świata biegiem, a Ty przykrym swym okiem ani widzisz tego - wejrzy, proszę, a zażyj miłosierdzia swego! HugLacPrag 40
izba poselska (sz. zm.)
»ogół posłów«
patrz: POSELSKI
  • - A skoro iuz na gorę Poselska izba puydzie [...] tostarac sie o znaiomosc u którego z Marszałkow. PasPam 201-201v
  • - Pozbawiawsz nas Posła dobrego za nic Izba Posselska niebędzie stała sine Activitate Iego. PasPam 283v
  • - Niechęno [!] go okrzykną w Posselskiey izbie będziec on tanszy. PasPam 286v
modlitwa pańska
»Ojcze nasz«
patrz: MODLITWA
  • - Nic inszego ábowiem nád wámi nie mówiłám / ieno modlitwę Páńską ábo Pacierz / y Kredo/ ábo skłądek wyznania wiáry chrześciáńskiey/ á záraz uzdrowieni iesteście. SpInZąbMłot 241
ojczysta dzielnica
»ojczyzna«
patrz: OJCZYSTY
  • - Niezazywamy Samsieckiey Granice Swoiey Oyczystey broniemy Dzielnice. PasPam 110v
funt londyński
»ok. 0, 378 kg«
patrz: LONDYŃSKI
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Londyńskich – 97. BystrzInfRóżn Z3v
funt gdański
»ok. 0, 378 kg«
patrz: FUNT
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Gdańskich – 97. BystrzInfRóżn Z3v
  • - Funt, g. [funt]a [...] funt Gdański większy od Krakowskiego dwiema łotami [...]. T III 354
funt norymberski
»ok. 0, 477 kg«
patrz: NORYMBERSKI
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Norymberskich – 77. BystrzInfRóżn Z3v
funt kijowski
»ok. 0,287 kg«
patrz: KIJOWSKI
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Kiiowskich – 128. BystrzInfRóżn Z3v
funt wenecki
»ok. 0,296 kg«
patrz: WENECKI
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Weneckich – 124. BystrzInfRóżn Z3v
funt wileński
»ok. 0,328 kg«
patrz: FUNT
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Wileńskich – 112. BystrzInfRóżn Z3v
funt warszawski
»ok. 0,343 kg«
patrz: FUNT
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. [...] Warszawskich – 107. [...] BystrzInfRóżn Z3v
funt florentski
»ok. 0,367 kg«
patrz: FLORENCKI, FLORENCKI, FLOREŃSKI, FLORENTSKI
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Florentskich – 100. BystrzInfRóżn Z3v
funt toruński
»ok. 0,382 kg«
patrz: FUNT
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Toruńskich – 96. [...] BystrzInfRóżn Z3v
funt lipski
»ok. 0,382 kg«
patrz: LIPSKI
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Praskich y Lipskich – 96. BystrzInfRóżn Z3v
funt sztokolmski
»ok. 0,382 kg«
patrz: FUNT
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Sztokolmskich – 96. BystrzInfRóżn Z3v
funt wrocławski
»ok. 0,382 kg«
patrz: FUNT
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Wrocławskich – 96. BystrzInfRóżn Z3v
funt lwowski
»ok. 0,386 kg«
patrz: LWOWSKI
  • - Dźieśięć Tyśięcy Ok Wosku. Oká iest wága máiąca w sobie pułtrzećia Funtá Angielskiey wagi/ (á trzy Funty Lwowskie.) RicWielJMon 77
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Lwowskich – 95. BystrzInfRóżn Z3v
funt poznański
»ok. 0,390 kg«
patrz: POZNAŃSKI
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Poznańskich – 94. BystrzInfRóżn Z3v
funt krakowski
»ok. 0,395 kg«
patrz: FUNT
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią Krakowskich blisko – 93. BystrzInfRóżn Z3v
  • - Funt, g. [funt]a [...] funt Gdański większy od [funta] Krakowskiego dwiema łotami [...]. T III 354
funt królewiecki
»ok. 0,395 kg«
patrz: FUNT
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią Krolewieckich – 93. BystrzInfRóżn Z3v
funt antwerpski
»ok. 0,459 kg«
patrz: ANTWERPSKI
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Antwerpskich – 80. BystrzInfRóżn Z3v
funt drezneński
»ok. 0,483 kg«
patrz: FUNT
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Drezneńskich y Frankofurskich – 76. BystrzInfRóżn Z3v
funt frankofurski
»ok. 0,483 kg«
patrz: FRANKOFORTSKI, FRANKOFORTSKI, FRANKOFURSKI, FRANKOFURTCKI
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Drezneńskich y Frankofurskich – 76. BystrzInfRóżn Z3v
funt amszterodamski
»ok. 0,483 kg«
patrz: FUNT
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Amszterodamskich – 76. BystrzInfRóżn Z3v
funt paryski
»ok. 0,483 kg«
patrz: PARYSKI
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Paryskich – 76. BystrzInfRóżn Z3v
funt konstantynopolski
»ok. 0,524 kg«
patrz: FUNT
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią [...] Konstantynopolskich – 70. BystrzInfRóżn Z3v
kamienica pod Krzysztofory
»okazały dom w Krakowie z figurą św. Krzysztofa (Krzysztoforego) umieszczoną nad wejściem«
patrz: KAMIENICA, KAMIENNICA, KAMIENICA
  • - Kazimirz po Seymie przyiechał do krakowa stał w kamięnicy pod krzysztofory. PasPam 227v
funt rzymski (sz. zm.)
»około 0,367 kg«
patrz: FUNT
  • - Biorę za normę funtow Rzymskich 100. czyniąc proporcyą do liczby funtow w inszych Państwach, siła gdzie wynoszą. BystrzInfRóżn Z3
  • - Według komputu X. Schotta. Rzymskich funtow – 100. Czynią Krakowskich blisko – 93. Gdańskich – 97. Lwowskich – 95. Poznańskich – 94. Toruńskich – 96. Warszawskich – 107. Wileńskich – 112. Kiiowskich – 128. Krolewieckich – 110. Wrocławskich – 96. Wiedeńskich – 68. Praskich y Lipskich – 96. Normymberskich – 77. Drezneńskich y Frankofurskich 76. Weneckich – 124. Florentskich – 100. Paryskich – 76. Madrytskich – 80. Konstantynopolskich – 70. Sztokholmskich – 96. Londyńskich – 81. Antwerpskich – 80. Amszterodamskich – 76. BystrzInfRóżn Z3v
przewodny Tydzień
»okres siedmiu dni nastepujący po święcie Wielkanocy«
patrz: TYDZIEŃ
  • - W przewodny Tydzien Snieg y mroz wielki ze mogł Saniami iechać. PasPam 258
herezja angielska
»określenie doktryny anglikanizmu z punktu widzenia katolicyzmu«
patrz: HEREZJA
  • - To Królestwo [Hibernia=Irlandia] miało Arcybiskupa 1. Biskupów 12. Nim w posesją i herezją Angielską się dostało. BystrzInfGeogr G2
ariańska herezja
»określenie doktryny stworzonej przez Ariusza w IV w. z punktu widzenia katolicyzmu«
patrz: ARIAŃSKI
  • - Dziki y gruby narod Gottow y Visigottow Ariańską herezią zarażony/ do Katolickiey wiary przystąpił. O iako to wielka była accessia Kościołowi Bożemu. MorochPar 166
  • - Co iest Aryańska Herezya? wyexplikowáłem tráktuiąc o Herezyach [...]. ChmielAteny II 697
ariańska herezja
»określenie doktryny wyodrębnionej z ruchu reformacyjnego w XVI w. z punktu widzenia katolików«
patrz: HEREZJA
  • - [...] na ów czas Luterska, Kalwińska i Aryańska Herezye zagęściły były Senat i Stan Rycerski. ŁubHist 248
miara młyńska
»określona objętość zboża oddawana młynarzowi za mielenie lub właścicielowi ziemskiemu przez młynarza«
patrz: MIARA
  • - Miáry dozor. Miáry doyrzeć, y pilnie się oto pytáć trzebá ieśli większą ná boiowisku nie mierzono zbożá miárą, osobliwie młynską, bo tám zwyczáyna, ze iedną záwsze więcey nádmierza się miárką: w Szpichlerzu záś mnieyszym álbo zwyczáynym dworskim wymierzáią korcem. HaurEk 12
młyńska miarka
»określona objętość zboża oddawana młynarzowi za mielenie lub właścicielowi ziemskiemu przez młynarza«
patrz: MŁYŃSKI
  • - Zboż rożnych, ták oźiminy, iáko iarych, z Iárzyn Ogrodnych, y náśięnia, z Sádow, z Browárow, z Gorzálnie, y z Kárczmy, z Nabiáłow, z Drobiu Folwárcznego, [...] z Czynszow, z Spow, y z roznych dánin chłopskich, z Chmielow, z karmnych Wieprzow, Wołow, Cieląt, Skopow, Owiec, y Báránkow młodych, z Młotá, z Tázbierow, z Przędźiwá, Płoćien, z Páśnego, z Przewozow, z Stáwow, z Ryb, y z Ieżiorow naięmnych, z Młyńskich miárek, álbo Arędy, z Dánin od kołá, [...] y z innych iákiekolwiek tylko ad Prouentum znáydowáć się mogą, Percepty Industria, y życzliwość Vrzędniká dozornego iák naylepszy Pánom swoim ma obmyślić dochod y Intratę, á potym z tego wszytkie[g]o słuszny należy vczynic iáko się co obroćiło ráchunek. HaurEk 71
  • - Ráchunki Cokolwiek tylko do Prowentu naleźy, y ná grunćie znáydowáć się może, wszelkich pożytkow, y Intrat, ieśli czynione videlicet. Z vrodzáiu zboz rożnych, z Iárzyn Ogrodnych, y náśienia, z Sádow, z Browárow, z Kárczmy, z Gorzálniey, z wieprzow, z nabiáłow, z drobiu Folwárcznego, ze skor bydlęćia rożnego, Obornego, Owczárniego, koni, y dżiczyzny, z wełny, z Miodow, wosku, Siáná, z Czynszow, y dánin chłopskich, z ospovv, z chmielow, z młotá, tázbierow, z przędźiwá, płoćien, z páśnego: z przewozow, z Młynskich miárek, z Bukwi, z Zołędżi: z Podatkow Rzeczypospol: z Dżieśięćiney? HaurEk 86-87
suknia pokojowa domowa
»okrycie noszone po domu«
patrz: POKOJOWY
  • - DES-HABILLE [...] SUKNIA pokojowa domowa, w ktorey wielkie Panie chodzą w domu u siebie poki się nie ubierą. DanKolaDyk I, H52
bot.
jeleni opich
»okrzyn; Laserpitium?«
patrz: OPICH, OPYCH, APICH, OPICH
  • - O Jelenich Opichách/ Rozdział 49. Libanotis Theophrasti. prima & secu[n]da & tertia Hirtzwurtz SyrZiel 165
  • - TRoiáki Jeleni Opich/ dwoy biały/ to iest mały y wielki. Trzeci czarny [...]. SyrZiel 165
  • - Trzeci Opich Jeleni iest czarny/ máiąc korzenie długie/ miąższe y czarne/ a na wierzchu sczeciąsty máiąc okrążek iáko pierwszy/ Liścia drobnieyszego od pierwszego/ wodnemu Opichu bárzo podobnego iednák trochę więtsze niż Pietrusczáne. SyrZiel 165-166
  • - Pęchyrz mułem piasczystym záćpány Nasienie Jelenich Opichow otwiera/ y wychędaża. SyrZiel 166
  • - Te trzy Opichy Jelenie/ ácz są iednego przyrodzenia/ y iednych skutkow z Rozmarynem Dioscoridowym/ iednák okolicznościámi zwierzchnimi/ są bárzo od siebie rozne/ Liściem/ Kwiátem/ y wzrostem. SyrZiel 167
olejek anyżowy
»OLEJEK«
patrz: ANYŻOWY, ANYŻOWY, HANYŻOWY
wymiar młynowy
»opłata oddawana młynarzowi za zmielenie zboża lub właścicielowi ziemskiemu przez młynarza«
patrz: MŁYNOWY
rozwięzować się z czegoś
»opuszczać coś, powodować ustanie działalności jakiejś organizacji«
patrz: ROZWIĘZOWAĆ SIĘ
  • - Przyszło tedy pozwolic na ich wolą [...] Naprzod zeby z naszego Woyska Marszałka obrac [...] Nierozwięzowac się iednak [z] zwiąsku az będzie woysku obmyslona in toto Satysfakcyia. PasPam 115v
w cel trafiać
»osiągać zamierzony efekt«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Iako intencye z Wyroków Boskich nie zawsze w cel trafiaią tak i tam niemogli nic wskurać. OtwFDzieje 81
w cel ugodzić
»osiągnąć coś«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Celu na świecie nie masz pewniejszego Nad śmierć, ta sama nie minie każdego. Zrodziliśmy cię, żyj tedy cnotliwie, Synu, abyś w cel ugodził szczęśliwie! BorzNaw 161
ugodzić w cel
»osiągnąć coś«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Szczęśliwie ugodzić w cel zbáwienia chcemy. BujnDroga 265
ugodzenie celu
»osiągnięcie czego«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - NA ugodzenie ták wysoko zámierzonego celu/ ná dostąpienie ták dziwney á zgołá przyrodzoną siłą niedostępney godności końcá tego/ ná ktory iestesmy stworzeni/ opatrzył nás dobrotliwy Bog nász: dał srzodki/ dał pomocy/ dał sposoby. BujnDroga 13
w ośmiornasób
»osiem razy tyle, ośmiokrotnie«
patrz: OŚMIORNASÓB
  • - Ośmioro tyle/ w-ośmiornasob. Octupulum: damnari octupuli. Kn 641
  • - ośmioro tyle. W Ośmior nasob. achtfältig, acht mahl so viel. huit fois au double, redoublé huit fois. T III 1273
bankietowy rządca
»osoba sprawująca nadzór nad przebiegiem bankietu«
patrz: BANKIETOWY
  • - Bieśiádnik co vcztę spráwuié/ biésiádny ábo bánkiétowy rządcá/ Conuiuator [...] Sciti conuiuatoris apud quem comiter accepti [...] Conditor instructorq́ue conuiuii [...] Modiperator [...] Dominus conuiuii [...] Arbiter bibendi [...] Magister bibendi [...]. Kn 29
bankietowy tytułat (sz. zm.)
»osoba stwarzająca pozory, chcąca być poważana i sławna«
patrz: BANKIETOWY
  • - Insza dla Stołowego mieyscá, insza dla wysokiey porády ośieść wysoko w rádźie; śiłász iest bánkietowych Tytułatow. FredPrzysł Ev
  • - Bankietowy bieśiadny. zum Schmaus gehörig. de banquet, de festin. § tytułat bankietowy. T III 23
  • - Tytułat. der nur den Schein hat; der nicht in der That ist/ als ein Schein-Freund. un homme qui n'est qu. ch. qu'en aparence, comme un ami prétendu, un brave en aparence. § śiła iest bankietowych tytułatow. T III 2372
dać komu veniam
»oszczędzić, zostawić kogo przy życiu«
patrz: DAĆ
  • - Poddali się prosząc o Miłosierdzie y dono [dano] im veniam. PasPam 269
brać pochop
»otrzymywać impuls, podnietę«
patrz: POCHOP
  • - [...] postánowił [Ciświcki] tedy według moznośći swoiey/ (y owszem iáko mowią/ iż: Audaces Fortuna iuuat timidosque repellit) śmiele biorąc pochop/ miedzy ták wielkimi bogáctyw ánimuszow wielkich/ miedzy ták wielą Xiąząt/ y tytułámi známienitych/ gdźie vpátruią więcey spráwy/ niżeli gdźie indziey/ y Reiestruią osoby: á że ták rzekę: Gdźie iest studnicá wszystich [!] rzeczy tego świátá/ ktora się rozlewa ná wszytkich innych kráiách. RelNar A2
zwierzątko nacinane
»owad«
patrz: NACINANY
  • - O PZCZOŁACH to ieszcze singulare, że między insektami, alias zwierzątkami nacinanemi, maią pierwsze mieysce, naywięcey ich rodzi Hymettus albo Cecropius gora Attyckiey krainy, iako też Hybla gora y kray w Sycylii. ChmielAteny III 317
robactwo nacinane
»owady«
patrz: ROBACTWO
błędna owca ,
błędna owieczka
»OWCA, OWIECZKA«
patrz: BŁĘDNY
wachlarz białogłowski
»ozdoba kobieca, służąca do chłodzenia ciała«
patrz: WACHLARZ
  • - Wachlarz białogłowski. Wachlarzyk. ein Weiber-Fächer. une éventail. T III 2474
bot.
carska korona
»ozdobna roslina cebulowa«
patrz: KORONA
  • - Nie dostałaś faworów tych w zielniku sielskim, Kędy tylko wasilek kocha się i mięta Z przykrym lubczykiem, którym brzydzą się panięta. A w wirydarzach swoich każą tulipany Z koronami carskiemi sadzić na przemiany. ZimBSiel 101-102
padająca choroba
»padaczka (?)«
patrz: PADAĆ
  • - Wino Piołynowe ábo Piołynek [...] Pádáiącey chorobie.Páráliżu. Szláku y powietrzem náruszonym służy, używaiąc go, od tego wszytkiego záchowuie, piiąc y nácieraiąc nim. SyrZiel 352-253
daktylowe drzewo
»palma«
patrz: DAKTYLOWY, DAKTYLOWY, DAKTYŁOWY
  • - Daktilowe drzewo Palma LodDict 15
panna frucymerna
»panna z frucymeru, dworka«
patrz: FRUCYMERNY
  • - Miała muzykę swoię y Panięn kilka nascie frucymernych Domow zacnych z Posagami dobremi. PasPam 82v
biskup Rzymski
»papież«
patrz: RZYMSKI
  • - Rzym, iest [...] stolicą Biskupów Rzymskich. OvOtwWPrzem 628
  • - Zaraz z początku Chrzesciaństwa, to iest Roku 43 Piotr S. był Biskupem Rzymskim, po ktorym Chrzescianie zawsze takiego namiestnika Chrystusowego obrali, jako się z historyi koscielney o tym dosyć obszernie doczytać moze. IntrHist 184-185
  • - Ale iako przedtym Ludovicus Pius, ták potym S. Henryk Cesarz, tę niespráwiedliwą extorsyą y pretensyą cale znieśli, lubo nowych kontrowersyi y niezgod między Cesarzami y Biskupami Rzymskiemi, ta abrogacya abusuum, otworzyła campum [...]. ChmielAteny II 120-121
najwyższy biskup
»papież«
patrz: WYSOKI
  • - Oycá ś. Naywyższego Biskupá w nogi cáłuią, nie iáko człowieká, ále iáko [...] Namiestniká Chrystusowego. KorRoz 12
  • - Chorągiew Turkow [...] dzis na Watykanie W Quirynowym pokoiu przy boku zostanie Naywyzszego Biskupa. DrobOpow 51
kurwatura biskupia
»pastorał«
patrz: KURWATURA
  • - Kurwáturá biskupia/ Pedum. Virgilio est pastoralis baculus, huic aliquantùm similis. Lituus [...] vulgo Curuatura. Kn 338
  • - Kurwaturá Biskupia. Pedum, lituus. SzyrDict 144
  • - Fortuna [...] rozrzuca dostatki Reką swą nie Vwazną sieie dignitarstwa Rzuca honory stołki infuły buławy My chwytamy iak dzieci iabłka y orzechy Ieden drugiego cisnąc, ten tego przez nogę Ow y włeb da drugiemu chwytaiąc tam one Buławy albo Laski Marszałkowskie albo Curwatury Biskupie. OpalKSat 42v
  • - Bischoffsstab/ Kurwáturá Biskupia. ErnHand 122
marsem patrzeć na kogoś
»patrzeć niechętnie, być złym na kogoś«
patrz: MARS
  • - Wszyscy naniego Marsem patrzeli o owo umknienie ręki. PasPam 115
sapient akademicki
»pedel, woźny«
patrz: AKADEMICKI
  • - Sápiient Akádémicki. [Bidellus Alciato. Tucholi. Custodem gymnasiorum etiam vocat Alciat. [...]. Kn 979
dobry worek
»pełna kiesa, dużo pieniędzy w sakiewce«
patrz: DOBRY
  • - Iezeli macie dobry worek biegayciesz ten będzie między wami medyatorem. PasPam 170v
parat trzymać
»pełnić straż; czuwać, pilnować«
patrz: PARAT
  • - Gdy go [Lubomirskiego] żaden nie znał, przeto poszedł jeden do warty, do oficyjera od gwardyji, który parat trzymał przed namiotami królewskimi, powiadając, że jakiś nieznajomy pląta się w namiocie królewskim. DyakDiar 50
korzeń męski
»penis«
patrz: MĘSKI, MĘŻKI, MĘSKI
  • - Tedy Máść tę uczynić/ ktorą Korzeń męski námázowáć. SyrZiel 232
  • - Korzeń męski osłábiáły [anyż] dźwiga/ á miąszy czyni/ swym rozgrzewánim[?]. SyrZiel 410
członek przyrodzony męski ,
męski członek ,
wstydliwy członek męski
»penis«
patrz: CZŁONEK
  • - Wodá korzeniá wárzonego [...] Męski członek osłábiáły wzbudza. SyrZiel 155
  • - Wstydliwy członek męski, spuchły, obráżony y boleiący, korzeń Kopru Włoskiego w winie wárząc, párą nápárzáć dobrze. SyrZiel 391
  • - Członek przyrodzony męzki osłábiáły wznosi [...] sok z niego [kopru] z gorzałką, á z száfranem záraz po łáżni piiąc. SyrZiel 399
ostryga perłowa
»perłopław«
patrz: OSTRYGA, OSTRYGA, OSTRZYGA
  • - Sposob łowienia pereł iest iaki. Obywátele tameczni w Márcu, lub w Kwietniu co rok spuszczaią Nurkow, dla spenetrowánia, gdźie się znáyduią Perły, tam buduią nád brzegiem sałasze dla mieszkánia y złożenia Pereł, siadaią ná wodne statki, ściskaią sobie nos kleszczykámi, wprzod go oliwą, lub masłem, iako też y uszy nasmárowáwszy, by woda nie szkodźiła; biorą z sobą wiszącą przez plecy taystrę, puszczaią się po sznurze w morze, nie głębsze tam ná sążni 18. po dnie ráczkuiąc, zbieraią ostrygi perłowe, w torbę ową kładą, nápełniwszy, znák daią do wyciągnienia siebie trząśnieniem powrozá. ChmielAteny II 600
  • - Ciż sami Nurkowie, kamień ieden do nogi, drugi do pasa przywięzuią sobie, aby się falom morskim nie dáli unosić, y na dno Morskie prędzy się spuszczali: Tam iedni kwadrans, drudzy pułgodziny bez odetchnienia bawiąc się, pomiędzy skały szperaią, od skał oddzieraią ostrygi, perłowe alias macice: w worek álbo w siatkę na szyi wiszący wrzucaią: ktory napełniwszy, sznurem u okrętu, y do siebie przywiązanym szarpiąc, daią znać, aby ich do gory windować. ChmielAteny IV 247
grecka Litera П
»peryfrastycznie o szubienicy«
patrz: LITERA
  • - Tertium non datur [trzeciej możliwości nie ma] bo cię nie minnie drewno ktorec Pan krakowski funduie Albo raczey Grecka Litera п. PasPam 197
daktylowa kostka (sz. zm.)
»pestka«
patrz: KOSTKA
  • - Daktylowa kostka w wysokie palmowe drzewo się obraca. SaadiOtwSGul 2
  • - Item do bielenia y czyszczenia zębow służą te rzeczy. Chleb pszeniczny upalony, Pumex kilkákroć rozpalony y gászony, Korale czerwone, kostki Daktyłowe, Popioł z Lulki po wykurzeniu Tytuniu. PromMed 24
dobra nadzieja
»pewność zwycięstwa«
patrz: DOBRY
  • - Kiedy iuz zdobrą nadzieią dogrzewamy im y spodziewamy się tu gdzie koło Ordy [Odry] albo koło Baltyckiego Morza związać ich az się oni iakos wymknęli bokiem. PasPam 200-200v
biała Niedziela (sz. zm.)
»piąta niedziela wielkiego postu«
patrz: NIEDZIELA
  • - Krolowa Ludwika [...] skarb swój wyniszczyła, zdrowia [...] nad werężyła [...] wpadła w aprensyią zachorowała iakos po białey Niedzieli [...] y umarła. PasPam 202
  • - Usiedlismy tedy w Niedzielę białą nad owemi kwitami. PasPam 81v
  • - (...) w dzień poniedziałkowy po Niedzieli Biały (...). KsJaz 119
  • - (...) biała Niedziela. T III 981
wyprawa dymowa
»piechota zwerbowana w zależności od liczby dymów, czyli domów mieszkalnych w dawnej wsi«
patrz: DYMOWY
  • - Nasi Panowie Hetmani maiąc Woysko porządne Litewskie y Koronne wyprawa tez była Dymowa z woiewodztw chorągwie Pancerne bardzo dobre chcieli im [Turkom] dac pole. PasPam 245-245
dobra moneta
»pieniądze pełnowartościowe, z wartościowego kruszcu«
patrz: MONETA, MONETA, MONIETA
  • - Z mysliliscie sobie Minnicę Tynfowską we Lwowie abyscie zebrali dobrą monetę na pozytek swoy. PasPam 194
  • - Toz P.P.Poborcy testantur ze wdibrey Monecie do Skarbu oddawali. PasPam 218
fałszywa moneta
»pieniądze podrobione , sfałszowane«
patrz: FAŁSZYWY, FAŁSZYWY, FALSZYWY
  • - Urgeant IchMSC PP Posłowie że by ci Authores fałszywey monety reddant rationem. PasPam 218
niedziela Przewodnia (sz. zm.)
»pierwsza niedziela po Wielkanocy«
patrz: NIEDZIELA
  • - Dosyc czasu stanac tam w Niedziele pirwszą po przewodney na noc. OpalKListy 114
  • - Poprzewodniey Niedzieli zachorował Woiewoda periculose. PasPam 67v
  • - Trybunał Lubelski zaczyna się w pierwszy Poniedziałek po Przewodniey Niedzieli. ŁubHist 255
marszałek wielki koronny ,
marszłek koronny
»pierwszy dostojnik w Koronie«
patrz: MARSZAŁEK
  • - Złozony Seym [...] aby Sądzic Ierzego Lubomirskiego Hetmana oraz y Marszałka wielkiego. PasPam 187
  • - Przysłał ci zas był potym Pan Sobieski Hetman y Marszałek koronny kilka Tatarow. PasPam 241
  • - Nąm Pan Bog dał Piasta [...] Iana Sobieskiego Hetmana y Marszałka wielkiego koronnego. PasPam 246v
Wielki Czwartek
»pierwszy dzień Triduum Paschalnego poprzedzającego Wielkanoc«
patrz: CZWARTEK
  • - Wiélki czwarték (...) Dies quinta hebdomadis sanctae (...) Dies coenae Domini (...) Dies necem Christi in cruce antecedens. Kn 1249
  • - Báránki dáć skopić ná wielki Czwartek, tylko żeby sposobnemu y umieiętnemu sprawcy. HaurEk 103
  • - wielki czwartek. der grüne Donnerstag, jeudi saint; jeudi absolu. T III 195
wielka Niedziela
»pierwszy dzień Wielkanocy«
patrz: NIEDZIELA
  • - Zachorowała [królowa] [...] przez wielką Niedzielę ledwie przyzyła [przeżyła] apotym y umarła. PasPam 202
  • - wielka (...) biała Niedziela. T III 981
wielki wezer
»pierwszy z wezyrów, piastujący najwyższą po sułtanie władzę«
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Kiedy przystępował wielki Wezer ad oppugnationem Wiednia nigdzie mu się nie smieli [Niemcy] opponere offensive. PasPam 267v
gończy pies
»pies używany do ścigania zwierzyny w czasie polowania«
patrz: PIES
  • - Z tegom tylko był tam kontent zem Liszek Szczwał bardzo Siła. Troygiem Chartow bez Gonczych psow. PasPam 229v
bot.
opich wodny (sz. zm.)
»pietruszka?«
patrz: WODNY
  • - Opich/ ktory się tu opisuie iest pospolity/ ktory też opichem błotnym y wodnym zowiemy przeto iż przy wodách y błotách rad roście. SyrZiel 1078
  • - Trzeci Opich Jeleni iest czarny/ máiąc korzenie długie/ miąższe y czarne/ a na wierzchu sczeciąsty máiąc okrążek iáko pierwszy/ Liścia drobnieyszego od pierwszego/ wodnemu Opichu bárzo podobnego iednák trochę więtsze niż Pietrusczáne. SyrZiel 165-166
bot.
błotny opich (sz. zm.)
»pietruszka?«
patrz: BŁOTNY
  • - Opich/ ktory się tu opisuie iest pospolity/ ktory też opichem błotnym y wodnym zowiemy przeto iż przy wodách y błotách rad roście. SyrZiel 1078
  • - Błotny opich. Petroselinum. Macedonicu[m]. Alexandrinum. Apium grande. Hipposelinum. Kn 631
  • - Petroselinum. [...] Błotny opich/ Pietruszká. GuldOn 3
  • - błotny opich. (palustre apium). Wasser-Morellen, gemeiner Eppich. ache ordinaire, qui croît parmi le becabunga. T III 1247
  • - Błotny, na błocie rostący, leżący, z błota wzięty. sumpfig, Sumpf-. de marais, marécageux. § woda błotna; opich błotny [...]. T III 60
po pięćkroć
»pięć razy«
patrz: PIĘĆKROĆ
  • - Kiedy pierwsza wielkość (C,) ma się do wtorey (F,) iáko trzećia (L,) do czwartey (T;) ich proporcya pewnym sposobem po pięćkroć mięszána, iest prawdżiwa. SolGeom I 236
w pięciornasób
»pięć razy tyle, pięciokrotnie«
patrz: PIĘCIORNASÓB
  • - A isz do rowne[go] miedzy nami działu przeszkadzało wniesienie Matki moiei (do ktoregom ia sam nalezał) wpieciornasob większe nisz matki Braci moich, do ktore[go] dwa ich nalezało y trzecia siostra, nastąpięł na mię Ociec prozbą oicowską y persuasiją [...]. OssJŻyw 43v
w pięcioronasób
»pięć razy tyle, pięciokrotnie«
patrz: PIĘCIORONASÓB
  • - Nasob, Nasobnie, *na sobie. fach, fältig, so vielmahl mehr als die vorstehende Zahl anzeiget. autant de fois plus que le précedent nombre indique. § we czwornasob zapłaćił; we dwoynasob; w pięćioronasob albo sześćioronasob; we dwudźiestynasob zapłaćić. T III 940
po pięćdziesiątkroć
»pięćdziesiąt razy«
patrz: PIĘĆDZIESIĄTKROĆ
  • - Po piećdziesiąt kroć mogę to rzec smiele, Widziałem Pannę, z wielkim podziwieniem, (Bo na kazdy dzień siadała w kośćiele:) Dziwnie nabozną: a zmym zadumieniem, Ręką swą własną, ubogim dawała Jałmużnę: y ich mile pozdrawiała. AusHist 48
bot.
biedrzeniec czarny
»Pimpinella nigra«
patrz: CZARNY, CARNY, CZARNY
  • - Biedrzeniec Czarny/ Rozdział 20. Bibenalla nigra. et Pimpinella hirsuta. Schwartz Bibenell. BIedrzeniec czarny/ korzeniá iest mocnego/ ná pálec wzmiąsz/ zwierzchu czarnego/ we wnątrz białego ... SyrZiel 78
bot.
biedrzeniec mniejszy
»Pimpinella saxifraga«
patrz: BIEDRZENIEC, BIEDRZENIEC, BIEDRZYNIEC
  • - Biedrzeniec mnieyszy pospolity/ Rozdział 19. Pimpinella secunda. Pimpinel: minor. Pimpinel: foena. Tragoselinum secundum, vel minus. Pampinnulla vera. Klein Bibenell. Klein Bockspeterlein. Oder. Kleiner/steinpeterlein. Oder. [...] BIedrzeniec nász pospolity/ ktory mnieyszym/ álbo sámicą/ względem pierwszego zowiemy... SyrZiel 75-76
  • - Pimpinella Germanica Biedrzeniec mnieyszy. [rejestr ziół] CompMed 26
strusie pióro (sz. zm.)
»pióro strusia, częsty element heraldyczny«
patrz: PIÓRO
  • - 5to Flint z herbem siedm strusich piór 30 na blachach żółtych, niektóre złe, No 64. ZamLaszGęb 38
pisać pod imieniem czyimś
»pisać w zastępstwie kogoś«
patrz: POD
  • - Iakis szalony, ten List do mnie pisał pod Imięnięm WMMPana. PasPam 193v
piwo angliskie
»PIWO«
patrz: ANGLISKI
mieć intencyją
»planować«
patrz: MIEĆ
  • - Taką miał Intencyią ze by cię [w]wstępną srzodę Panem Młodym nazywano. PasPam 220v
omyć łzami (sz. zm.)
»płakać«
patrz: ŁZA
  • - y dlá tego tenże święty Doktor rozumie że w Lewityku roskazał Bog nogi y trzewá płokáć w wodźie/ ábysmy nikczemne myśli ktore do nas przylnęli[!] z świetckich zabaw łzámi omyli/ áby Boska miłość ofiárę sercá nászego zápaliłá. AlvPakWyk 232
  • - Y omywszy łzámi sumnienie swoie przedtym/ powtore omywał ręce swoie do ofiárowánia hostyiey przystępuiąc [...]. StarKaz 51
  • - A my powiáda ná przyięcie sámego Bogá do sercá nászego/ w tym Naświętszym Sákrámenćie nie mamy się poświęcić/ y przygotowáć przez spowiedź y pokutę świętą/ y nie mamy omyć łzámi száty sumnienia nászego? StarKaz 56
  • - Niebieski Kaladrion, lubo w pazurach będąc złośliwey Synagogi Jástrzębow Chrystus JEZUS, iuż iuż ná schyłku będącego żywota wiecznego Piotrá S: weyrzeniem łáskawym odwrocił od śmierci, pociągnął do siebie, że serdecznemi łzami omył nieprawość swoię. SerZapł F3
białagłowska płeć
»płeć żeńska; także zbiorowo: kobiety«
patrz: PŁEĆ
  • - Nástępują niektore do Cney białey głowskiey płci Listy. DobrPol II, 226
płeć białogłowska (sz. zm.)
»płeć żeńska; także zbiorowo: kobiety«
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
  • - Tákże Rány y dziury w króku [!] z zápsowánia z fránce/ przerzeczony Sok z Zánklu ziela goi: ták płci męskiey/ iáko Białogłowskiey/ nim wymywáiąc: ábo fláytuszki w nim maczáiąc/ á kłádąc. SyrZiel 249
  • - Płeć męską do każdego złego uczynku iedná chciwość ciągnie. Białogłowską płeć do wszystkich złości iedná chciwość prowádzi. SpInZąbMłot 358
  • - Płci białogłowskiey do Kościoła nie puszczáią/ tylko trzy rázy w rok. PruszczKlejn 85
  • - Pobozna płci białogłowska Stroy się tak dla Swiata aby się Stroiąc Boga nie zapomniała. Nie podobay się tak Swiatu abys V Nieba Niewa[zno]scią nie została. OblJasGór 114v
  • - Wszystká płeć Białogłowska swoy wzrok ná mię tylko samego, dáwno, dawno obrociła. AndPiekBoh 45
  • - [...] zarębek jure naturali syn po ojcach powinien by był dziedziczyć, a po synie jego sukcessorowie czyli to z męskiej, czyli z białogłowskiej płci. KsJaz 157
  • - Lud tu, osobliwie w płci białogłowskiey, bardzo piękny, do tego farbuią się. ChmielAteny IV 450
  • - ANDROGYNAE albo ANDROGYNI, obywatele olim Afrykańscy, oboiey płci razem męskiey y białogłowskiey, piersi prawą mieli męską, a lewą białogłowską. ChmielAteny IV 621
przen.
wachlarze pektoralne
»płuca«
patrz: WACHLARZ
  • - Już co raz duchy życia ustáią, słabieią, Wáchlarze pektoralne co raz wolniej wieią. [o starości Dawida] DrużZbiór 137
robić coć po całym dniu i nocy
»po całej nocy robić coś«
patrz: NOC
po nocy
»po ciemku, skrycie«
patrz: NOC
  • - Odpowięm [...] kto ma bydz hultaiem nazwany czy ten kto kogo po nocy nachodzi czy ten kto Sobie spokoynie siedzi. PasPam 181v
  • - Swinia chce [...] li co zwąchać to chodzi po nocy. PasPam 183v
para a para ,
parą a parą
»po dwa, parzyście«
patrz: PARA
  • - na tych po okwitnieniu/ Nasienie parą á parą/okrągłe/ płaskie/ ná kształt Rondele. SyrZiel 141
  • - Liścioe dłuższe/ wąskie [ma babie ziele]/ d pierwszego/ pará á pará pochodzące. SyrZiel 264
po siłukroć
»po wiele«
patrz: SIŁAKROĆ
  • - Iáko záś ná żyćie iego nástępowano pośiłukroć rázy, ma to pokázáć Script, ktory słyszę wynidźie prędko, álbo ráczey Mánifest tegoż P. Márszałká, ták mi się dostáło od Przyiacioł iego słyszeć. PersOb 69
bitwę dać komu
»pobić kogo«
patrz: BITWA
  • - Tak tedy po owey chłoscie y bitwie ktorą związkowi dali Litwie wybiwszy nas Znowu nąm zdrajcy poczeli uciekac. PasPam 200
dać komu chłostę (sz. zm.)
»pobić kogoś«
patrz: CHŁOSTA
  • - Tak tedy po owey chłoscie y bitwie ktorą związkowi dali Litwie wybiwszy nas Znowu nąm zdrajcy poczeli uciekac amy ich znowu gonic. PasPam 200
  • - Kiedys to tam uSachnowego mostu dali Lachowie kozakom chłostę. DrobTuszInf 16
trzaskanie szablami
»pobrzękiwanie szablami, branie się do szabel«
patrz: TRZASKANIE
  • - Stał się tedy Srogi fremitus y trzaskanie Szablami. PasPam 184
  • - Od owych Circumstantow z leda Słowa ztanie się Huczek o Leda słowko trzaskanie szablami. PasPam 243
gębki dać
»pocałować kogoś lub pozwolić się komuś pocałować«
patrz: DAĆ
  • - Zatym się pan obaczył, że go zrozumiała [żona], Fortelu zinąd zażył: zaczym się żegnała Z panią matką żoneczka, nim na wóz wsiadała, Tymczasem Zosia panu w kuchni gębki dała. WychWieś 22
pod faworem
»pod osłoną«
patrz: FAWOR
  • - A że zmykáło się nieco ludźi Nieprzyiaćielskich pod fáworem kilku Domow ná támtey stronie Rzeki będących, Krol I. Mć ordynował pięćdźieśiąt Gránátyerow, áby przepráwiwszy się w łodźiách ná támtę stronę wygnáli Nieprzyiaćielá y Domy spalili, co się im bárzo dobrze vdáło, gdy żadney nie ználeźli rezystencyi. RelWyj 2v
  • - Między innemi fortelami ten był niepospolity, że gdy podług dawnego zwyczaju roczną daninę do fortecy Felin sprowadzić mieli; zamiast zboża, uzbrojonych swoich wspołbraći do worow wsadźili, żeby wpuszczeni przez bramę pod faworem tego zdradliwego wynalazku, tym łatwiey garnizon wyćięli, y fortecę opanowali. HylInf 47
powiedzieć się do inszego domu
»podać się za kogoś innego«
patrz: INSZY
  • - Rzeką nato a czemus się powiedział do inszego Domu [...] Temu że by się waszey zbył napasci. PasPam 183
akcyza kozikowa
»podatek od uboju bydła«
patrz: AKCYZA
  • - Gdyby kto ważył się z Żydów i rzeźników tutejszych skupować bydło [...] tacy powinni kahałowi łaskiemu do karbony płacić akcyzy kozikowej przez połowę. JewPriv II 15
pogłówne żydowskie
»podatek płacony przez Żydów«
patrz: POGŁÓWNE, PODGŁÓWNE, POGŁOWNE
  • - Cła donatywy kupieckie, pogłowne zydowskie y inne podatki [...] aby in duplo [w dwójnasób] płacone były. PasPam 217
dań albo wina od bezżeństwa
»podatek płacony przez żyjących w bezżeństwie mężczyzn«
patrz: DAŃ
  • - Bézżeństwo/ Caelibatus [...] Vxorium [...] Dań ábo winá od bézżeństwá. Kn 25
  • - Bezżeństwo. lediger, eheloser Stand. célibat. § dań albo wina od bezżeństwa. T III 39
podatek młynowy
»podatek pobierany od właściciela młyna«
patrz: PODATEK
  • - Desiderium zaś WW. IMć pp. Maurycego Kurdwanowskiego, miecznika ziemi halickiej i IMci p. Stanisława Jastrzębskiego, wojskiego ziemi halickiej w tem, jako toż deklarowaliśmy z podatku młynowego IMć pp. tudzież i na chorągwie onych obmyśleć satysfakcyą, tako też i na przyszłym sejmiku deputackim skutek swój wziąć ma. LaudaHal25 1706 76
  • - Te záś Chorągwie, które przed tym postánowieniem pokáżą się bydź záćiągnione, [...] zá zwinione deklaruiemy, insuper ad liquidationem punktuálney zápłaty, utrzymánemu, y Aukcyonálnemu Woysku W. X. L. Trybunał Skárbowy, Konstytucyą Seymu Lubelskiego determinowány, y opisany, w Wilnie dniá trzećiego Marcá w Roku da BOG przyszłym tysiącznym śiedmśiątnym osmym reassumuiemy, y náznáczamy; ktory według dáwnych zwyczáiow, y Konstytucyi solitâ Praxi odpráwowáć się ma oráz juxta obloquentiam Dekretow, in antecessum zászłych, iáko to czterech złotych, Seymem Lubelskim, y Rádą Grodźińską uchwalonych, Podátku Młynowego, Czopowego, y Szelężnego, Cełł oboygá [...] rigidissimè requiretur. ArtZjazd D
  • - A że jeszcze należy wybieranie podatków szelężnego i młynowego przez konstytucyą uchwalonych, zaczem do wybierania onych w ziemi naszej i powiatach do niej należących jako to szelężnego uprosiliśmy za exaktorów IMciów pp. Jana Ostrowskiego i IMci p. Andrzeja Tyszkowskiego, stolnika witebskiego [...]. LaudaHal25 1710 123
  • - 13. A gdy dotąd IMć terrigenae nasi niektórzy są renitentes in exolutione podatku młynowego, na walnej radzie warszawskiej in eliberationem Elbląga uchwalonego, tak dalece, że in maxima parte ad aerarium nie jest wniesiony i niema w czem pro imminenti commissione IMć p. exaktor comparere, tedy stosując się ad mentem legum regni, a osobliwie sancitorum rady warszawskiej, praesenti laudo unanimiter postanawiamy, aby IMć renitentes cum poena quatuordecem marcarum Polonicalium do rąk IMci p. exaktora Jakuba Nasirowskiego, stolnika halickiego oddawali, dla czego i executionem militarem super bonis renitentium pozwalamy. LaudaHal25 1711 151
  • - Ratione zastawy territorii Elbingensis i klejnotów R.P. u dworu berlińskiego inibunt modos et media ichm. panowie posłowie do windykacyi tego cum tota R.P. i podatek młynowy, gdzie się obrócił, urgebunt. AktaPoznZwierz I 922
podnosić głos
»podnosić«
patrz: GŁOS
  • - Podnoszę głos/ Quantum possum voce contendo, vt aliquis exaudiat. Excito, intendo vocem. [...] Tollo vocem, [...]. Vrgeo vocem, [...]. Exclamo, [...]. contenta vocem loquor. nátężam głos/ mocno mowię. Kn 741
podpłomny chleb
»podpłomyk, placek z wody imąki pieczony na rozgrzanej blasze lub żarze«
patrz: PODPŁOMNY
  • - Jeżeli bowiem za pośilkem onego podpłomnego Chleba/ ktorego Anyoł na Puszczom Eliaszowi doniosł [...] gdy ućiekał przed okrutnom Jezabelom/ tenże Eliasz doszedł aż na Gore Bożom Horeb [...]. HackPraw 528
agitacja na morzu
»podróż morska«
patrz: AGITACJA
  • - WYsiedli w tych dniách po długiej y niebespieczney agitácyey ná morzu/ Posłowie Extráordynáriyni Holenderscy w Gwáskoniey. MerkPol 81
chwałę Bogu oddać
»podziekować Bogu«
patrz: CHWAŁA
  • - Prosiłęm się potym za bym mogł do Domu odiechać na Swięta Wielkanocne mil 12 od Warszawy Powiedaiąc Votum Solenne zem obiecał za morzem będąc Chwałę Bogu oddać za Dobrodzieystwa w tamtych okazyiach. PasPam 178
mit.
elizejskie błonie
»poetycki odpowiednik nazwy $n$Pola Elizejskie$«
patrz: ELIZEJSKI
  • - Dusze ulubione, Żyjcie za mnie [...] Ja, choć od was odejdę, w elizyjskie błonie, I tam kwiatki na wasze przątać będę skronie. ZimSRoks 5
Pojedynkiem
»pojedynczo«
patrz: POJEDYNEK
  • - Daszli im też przyczynę/ choć przy towim piwie/ Vymą się twoich włosow prędziuchno á chćiwie. Bá byś iedno zákrzywił pálec ná drugiego/ Rzadkoćy poiedynkiem nie wyrządźi czego. NowSow D3v
  • - Aby konie poiedynkiem chodziły, od wáłu koła wielkiego dáleko ná połszostá łokciá. SolArch 94
pojedynkowa bitwa
»pojedynek«
patrz: POJEDYNKOWY
  • - Wprawnego już dobrze konia [...] przywodzić na ostatek przynależy do ściślejszego biegania, nie tylko zabawom krotochwilnym towarzyskim, gonitwom przedniejszym, ale i pojedynkowym, a ścisłym bitwom, w miejscach niebezpiecznych przypadającym. DorHipTur 104
  • - UN COMBAT singulier ou d'homme á homme [...] Pugna singularis. POTKANIE potyczka sam ná sam, poiedynkowa bitwa. DanKolaDyk II, 498
białogłowskie mieszkanie
»pokoje dla dam dworskich, fraucymer«
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
  • - Niéwiéyskie/ niéwiéście ábo białogłowskie mieszkánie. [...] Gynaeceum [...] v. Fraucmér I. Kn 539
gmach białogłowski
»pokoje dla dam dworskich, fraucymer«
patrz: GMACH
  • - Frauen Zimmer Białogłoski [!] gmách Gynaceum. KusWeg D4
  • - Frauen Zim[m]er Gmách biało Głowsky, Fraucymer; das war ein schönes Frauen-Zimmer/ to piękna biała Głowá byłá. ErnHand 305
wojować kogoś
»pokonać, zwyciężać«
patrz: WOJOWAĆ
  • - Tatarowie [...] Samego Szeremeta wzięli. W Nadgrodę tego że nam moskwy pomogli woiowac. PasPam 108v
  • - Pewnie y ta mała garsc polskiego Woyska nie woiuie nas. PasPam 259v
kwit poborowy
»pokwitowanie wydane przez poborcę podatkowego określającego wysokość podatku a jednoczęśnie wysokośc majątku«
patrz: KWIT
  • - Wrocili my się tedy do Miasta tylkosmy rozkazali żeby zkozdey wsi po dwoch przyszło by mieli kwity poborowe że by się z nich informować ktora wies więcey ktora mniey ma Gruntow. PasPam 81v
bibl.
umyć nogi (sz. zm.)
»polać komuś wodą stopy, aby okazać mu pokorę i szacunek«
patrz: UMYĆ
  • - Gdy był wieczor/ przyszedł Euchárystus z owcámi. Y vyźrzawszy one stárce/ nágotował im stol/ y wźiąwszy wody w miednicę/ chćiał im nogi vmyć. ZwierPrzykład 192
  • - Nie wielkać sie zda vczynność Abráhámá Pátryárchy/ ktory onych trzech Pielgrzymow w praszaiąc do przybytku swego/ obiecuie przed nie położyć trochę Chlebá y vmyć nogi ich. ZawieszPrzysmaki 20
  • - Aż też zátym/ zá twárde vcho záwieszone Zjąwszy z śćiány koryto/ z buku wyrobione/ Postáwiwszy/ ćiepłą wodą nápełnieli/ Y gośćiom nogi/ niż im ieść przyszło/ umeli. OvOtwWPrzem 331
  • - [...] rozumieiąc Apostołow/ ktorym Pan Chrystus nogi vmył przy wieczerzy swoiey/ áby czystymy byli ná opowiádánie náuki iego/ y pielgrzymuiąc po wszytkim świecie náuką iego świát nápełnili [...]. KorRoz 67
  • - Y ták odpráwiwszy wieczerzą Báránká wielkonocnego/ według zwyczáiu zakonu Moyzeszowego/ vmył nogi vczniom swoim/ y postánowił nową wieczerzą bánkietu swoiego Boskiego/ ná ktory nas wszytkich záprośił/ y ktory nam odpráwowáć co rok rozkazał/ ná pámiątkę koronácyiey swoiey/ iáko wźiął przez mękę swoię krolestwo z ręku Oycá swoiego/ nád wszytkim stworzeniem áż ná wieki. StarKaz 59
  • - O, któż by mi dał tak wiele łez, iżbym umył nimi nogi Twoje przenaświętsze jako Magdalena. Tego, o przenasłodszy Miłośniku ludzki, acz dla twardości serca mego nie mam, jednak żałuję ze wszystkich wnętrzności moich, żem Cię kiedy, Boga tak dobrego, obrażał – Twórcę i Odkupiciela mego, którego jako dobro nieskończone winienem był ze wszystkich sieł miłować. BolesEcho 137
  • - Przyięty swoy od swoich, wstąpiwszy zá fortę, myślał o intromissyi do niebá iuż hac Matre beatus, á w tym przez ascetyczną expressyą X. Krászewski S. J. pobozną ceremonią, zfatygowáne STANISŁAWA nogi nie ták umyć, iák ucáłowáć pokornym usiłuie sercem, Vestigia tua osculîs humilimîs lambo. GruszSpos E2v
bibl.
umyć stopy
»polać komuś wodą stopy, aby okazać mu pokorę i szacunek«
patrz: STOPA
  • - A miedzy nimi ona napierwéj, co opuściwszy cielesne ścierwy, umyła Jego naświętsze stopy, wyjąwszy źrzenic obadwa czopy. MiasKZbiór 93
bibl.
umywać nogi
»polewać komuś wodą stopy, aby okazać mu pokorę i szacunek«
patrz: UMYWAĆ
  • - Y pokory też przykład/ ktory Vcżniom swoim Pan pokażał/ w służebnicżey postáći nogi ich vmywáiąc. SmotLam 47v
  • - Lecż Pánowie iego/ dla obiaźni Bożey w wielkiey go czći mieli/ żądáiac od niego ráczey przyczyny do Páná Bogá; ále on wody w miednice nalewał/ áby z ochotą nogi ich vmywał/ ze wszeláką pokorą posługę im prágnąc wyrządźić/ oni záśię nie dopusczáli aby im nogi vmywáć miał/ mowiąc do niego: Niechćiey oycze swięty obćiążać dusze násze. ZwierPrzykład 329
  • - W Rzymie że był głod i drogość wielka/ Papiez tym/ ktorzy się żebráć wstydźili/ potáiemnie dostáteczne ku ich wyżywieniu pieniądze co tydźień posyłał; á pospolitym ubogim/ ktorych ośm tyśięcy było/ ná káżdy dźień chleby rozdawał/ i w soboty ubogim nogi umywał i cáłował/ i nákarmione hoynie pieniądzmi udárował. KwiatDzieje 12
  • - [Marcjanna Koniecpolska] była to Páni ná Kościoły y ubogich nieskąpa, tamte w bogaty apparat stroiła, tych nie wymuszoną iáłmużną prowidowáła, co rok włásną ręką uszyte biáłe száty im rozdáiąc, w Wielki Czwartek wszystkich ktorych zebrać mogła częstuiąc, nogi im umywáiąc, w Wigilią zaś Bożego Národzenia, trzema ná pámiątkę y cześć JEZUSA MARYI y Jozefa też uczynność świadczyłá, szpitále obchodziła, chorych náwiedzáła, lekárstwámi z swoiey ápteczki prowidowała: w tych świątobliwych zábáwách Śmierć ią zástáła w roku 1646. NiesKor II 15
  • - [Możni] W Wielki Piątek nogi umywáią ubogim. ChmielAteny II 638
  • - Terodimas álbo Teromedon Krol, vulgò Han Tatarski, krwią ludzką Lwy poiący: Diomedos záś Krol Trácyi, konie krwią napawał: ATREUSZ Krol Argivorum, czyli Mycenow, Tyestesa Synow pobił, y mięsem ich tegoż Tyestesa Oyca karmił: Scyron Rożboynik nogi sobie umywáć kázał, á potym ze skáły ie zrzucał w morze: Prokrustus álbo Prokrustes drugi Rozboynik w Attyce Gości na łożko zaprosiwszy, ieżeli byli dłużśi od łożka, nog im przycinał, ieśli krotśi, náciągał [...]. ChmielAteny1755 I 972
bibl.
myć nogi (sz. zm.)
»polewać komuś wodą stopy, aby okazać pokorę i szacunek«
patrz: MYĆ
  • - CHrystus Piotrá vczćił przychodząc mu myć nogi: á ty zá złe masz że kto Piotrá szánuie w Biskupie Rzymskim/ ktory według nauki S. THEODORA Studity iest Piotrem. BoymWiara 20
  • - Z Ianowym Orłem niech będzie na Niebie/ Sám w Niebo wleci y zaniesie Ciebie/ Gdy nogi myjesz Sługom Bożym/ swoie Nogi oczyszczasz w Niebieskie pokoie. BaranLut 342
  • - Iezus Uczniom Nogi mył/ oneyże to Godźiny/ Słowy słodkiemi uczył/ zwykłen swoien Námowy; Zobopolnie śię miłuićie! potem ći was poznáią/ że moiemi iesteśćie. ModlNaboż 43
susłów szukać
»polować na susły (myszy, szczury?)«
patrz: SZUKAĆ
  • - susłow szukać. Hamster suchen. muloter. T III 2204
polus antarktycki
»POLUS«
patrz: ANTARKTYCKI
Austrialne Morze
»południowy Atlantyk«
patrz: AUSTRIALNY
  • - Kráy teyże Ameryki Austrálney iest PARAKWARYA albo Paraquey od rzeki tegoż imienia názwany, ktorá srodkiem tey płynie kráiny, maiąc długości ná mil 500. przy wpadnieniu w Austryalne morze zábierá szerokości ná mil 30. ChmielAteny II 676
austrialne morze
»południowy Atlantyk«
patrz: MORZE
  • - Kráy teyże Ameryki Austrálney iest PARAKWARYA albo Paraquey od rzeki tegoż imienia názwany, ktorá srodkiem tey płynie kráiny, maiąc długości ná mil 500. przy wpadnieniu w Austryalne morze zábierá szerokości ná mil 30. ChmielAteny II 676
jabłuszka murzyńskie
»Poma Aethiopica«
patrz: JABŁUSZKO, JABŁUSKO, JABŁUSZKO
  • - Jábłuszká Murzynskie, Rozdział 96. Poma Aethiopica, Mala Aethiopica. SyrZiel
na nogach postawić
»pomóc wstać, podnieść«
patrz: NOGA
  • - Heyducy ledwie go z ziemie podniesli y na nogach postawili. PasPam 232
dobrze, że...
»pomyślnie, szczęśliwie się stało, że«
patrz: DOBRZE
  • - Dobrze ze Mazepa tym tego zbył. PasPam 175v
  • - Ieszcze dobrze że się gdzie w drodze niepotkali. PasPam 175v
wziąć chłostę (sz. zm.)
»ponieść klęskę«
patrz: WZIĄĆ
  • - Iakosz ieszcze y razu, chłosty tak pamiętny Nie wzięli Turcy, na tey Woynie. PotWoj 119
  • - Retirowac się nazad poczęli Poganie Na koniec, wziąwszy chłostę nie poslednią zbiegli Do swoich. PotWoj 83
  • - Wzięlismy Chłostę we Czwartek załuymy za grzech y upokorzmy się Bogu w piątek. PasPam 265
wchodzić z kim, czym w paragon (sz. zm.)
»porównywać się«
patrz: WCHODZIĆ
  • - Rowny Rownego Lubi w Paragon niewchodzi Z orłęm Puchacz bo w cieniach pasie się y rodzi. PasPam 269v
  • - Tamte podarunki z tym wchodzic niemogą w Paragan [!]. PasPam 80v
grozić palcem (sz. zm.) ,
pogrozić komu palcem od nosa
»poruszać palcem na znak ostrzeżenia przed karą (z bliska, w oczy)«
patrz: NOS
  • - Pogroził mu palcem od nosa. PasPam 175
  • - Then syn iego nieutcziwie szie stawyl przed prawem, z oyczem szie sprziczaiącz ij palczem grozacz. KsKasUl I, 308
  • - Chociasz iuż iego ustá mártwe milczą, Przecie im babo ieszcze grozisz palcem. DrużZbiór 208
roki trzykrólskie
»posiedzenie sądu odbywające się w okolicach święta Trzech Króli«
patrz: TRZYKRÓLSKI
  • - 1617 na Roki trzykrólskie iechałem do Pana Szwagra do Nameykow bo mu sprawa przypadła z Zabickim, a my miod popiwszy, a Pani Siestrze nogę złamawszy (: ale Pan Podsędek nie Ja) precz odiechali. MasDiar 135
  • - [...] gwoli czemu uchwalili, aby Roczki Decembrowe w Wilnie sądzone byli: takze roki Trzikrolskie w roku 1655. VorLetSkarb 253
  • - Podrodzę Vroznych dobrych Przyiacioł OSobliwie y narokach Trzykrolskich woniksztach toiest na drugiey Połowicy Rokow [...]. PoczOdlPam 114-115
  • - Tandem roku 1743, zebrawszy się mocno, gwałtem mimo obiekcje kondemnat ufundowali jurysdykcją roków ziemskich trzykrólskich. MatDiar 201
gwoli /komuś/ uczynić
»postąpić zgodnie z czyjąś wolą«
patrz: GWOLI
  • - Gwoli tobie uczinię Vide/ Usłucham cię. ManTobPhr 35
poczynać sobie (sz. zm.)
»postępować, działać«
patrz: POCZYNAĆ
  • - Wiedzielić y Turcy że Polacy idą [...] ale temu nie wierzyli że by Sąm krol in Persona y że by całe woysko ale Supponebant ze epwna Czesc woyska dlatego powoli sobie poczynali. PasPam 259
  • - Trzeba widzę ostroznie z Swiatęm y z tymi iego poczynać sobie potrocinami. PasPam 281v
czynić jak
»postępować w jakiś sposób«
patrz: CZYNIĆ
  • - Widzi się to zrazu temu co grzeszy że bardzo dobrze czyni. PasPam 134
  • - Sąm WMMPan podobno tak czynisz że kiedy Sługę przyimuiesz sąm z nim wręcz mowisz. PasPam 223v
  • - Dawał przykłady dawne ze puko Polacy tak czynili poty floruit [kwitła] złota wolność. PasPam 231v
gwoli /komuś/ być
»postępować zgodnie z czyjąś wolą«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Gwoli być komu/ Dare se alicui [...] Tradere se totum alicui Mácie mię po woli [...]. Kn 220
  • - gwoli bydź komu. einem zu willen leben. avoir de la complaisance pour qu; vivre au gré de qu. T III 441
gwoli /komuś/ czynić (sz. zm.)
»postępować zgodnie z czyjąś wolą«
patrz: CZYNIĆ
  • - Dogadza[m] komu/ gwoli czynię/ Gratificor alicui, respondeo, satisfacio, commodo, morigeror [...]. SzyrDict 48
  • - Czinie kwoli Complaceo SłowPolŁac 8
linia Mahometowa
»potomkowie Mahometa«
patrz: LINIA
  • - Naywiększy tumult vczynił się około mieszkánia Muftego ktorego gwałtem z sobą wzięli do Sáráiu/ tákże y Seigta, to iest Káznodzieię Cesárskiego/ y Nalub Eszrefa, ták się zowie ten co iest naystárszy z liniey Máhometowey. RicWielJMon 15
główka cielęca
»potrawa z głowy cielęcej«
patrz: GŁÓWKA
  • - Przyniesiono na Stoł Głowkę Cielęcą. PasPam 228v
rozkazać do kogo
»powiedzieć, oznajmić«
patrz: ROZKAZAĆ
  • - Własnie to tak iak mnie ieden wielki Pan odpowiedział y roskazał do mnie przez osoby powazne ze mię mniał za pewne za bić. PasPam 101v
/kogoś/ na /coś/ wprowadzać
»powierzać komuś jakieś stanowisko«
patrz: WPROWADZAĆ
  • - Ten kto cię na tę godność [...] wprowadzał Choc by nic nad to nie zgrzeszył niewiem, iako do Nieba trafi. PasPam 196-196v
wprowadzić kogo (na co)
»powierzyć komuś jaką godność«
patrz: WPROWADZIĆ
  • - Wspomni WMMPan sobie przed kimes po Sądzie Pana Marszałka rzekł Diaboł się iuz kogo będzie pytał wprowadziemy tego [kogo] będziem chcieli. PasPam 195
  • - Kondeusa wprowadzić per Promotinem Czarnieckiego tego by byli nigdy niedokazali. Bo ia więm co on o tey Elekcyiey Sentiebat. PasPam 198
wina pandowa, pandowna
»powodująca konieczność (wniesienia) zastawu (?)«
patrz: PANDOWY, PANDOWNY
  • - Plebanowi swemu i inszym sługom kościelnym takse i insze jakiekolwiek powinności zwykłe ochotnie, zupełnie i czasu słusznego powinni będą oddawać pod winą pandowną. WilkGniewKutrz 152
  • - Meszne do kościoła należące według dawnych ustaw [...] każdy oddawać powinien [...] pod winą pandową. SapMWilkKutrz 313
  • - Każdego roku sołtysi przed pospolstwem i zwierzchnością zamkową rachować będą, a jeżeliby się fałsz jaki pokazał, winą pandową karani będa. SapMWilkKutrz 315
po kąsku
»powoli, stopniowo«
patrz: KĄSEK
  • - Morze tez po kąsku ruszać się poczęło. PasPam 66v
pospolite ruszenie
»powszechna wyprawa na wojnę szlachty posiadającej ziemię«
patrz: POSPOLITY
  • - WMMPanu nic nie mowiono choc 40 000 Talerow od Posła Francuskiego wziąłes, I ta to iest racyia czemu się WMM Pan boisz ruszyc Pospolitego Ruszenia. PasPam 194v
  • - Wici na Pospolite Ruszenie wyszły. PasPam 235
pościnać kogoś
»pozabijać przez ścięcie głowy«
patrz: POŚCINAĆ
  • - Iak nas będziecie Infestować pierwey wam poscinąmy tych co Sam lezą związani. PasPam 156v
w niewolę wziąć
»pozbawić wolności, uwięzić«
patrz: WZIĄĆ
  • - Towarzysz z pod Chorągwie moiey przed Lat pułtorą w Niewolą wzięty powrocił Ante Triduum z krymu. PasPam 285
prawn.
cywilnie umarły
»pozbawiony praw obywatelskich i majątkowych«
patrz: CYWILNIE
pozew grodzki
»pozew przed sąd grodzki«
patrz: POZEW
  • - [...] gdyby kto tego Poboru nie wydał, tedy go ma Poborca pozwać pozwem Grodzkim przez Woźnego onego Zamku, ktorego Starosta ma dać Poborcy zaraz ad banniendum, á od pozwow y od processow nic nie ma Grod brać. A ieśliby nie stanął, bannitować go Poborca ma y publikować [...]. VolLeg III 62
pozew zadworny
»pozew przed sąd zadworny (królewski)«
patrz: POZEW
  • - Nie tylko pozwami zadwornymi ludzi turbować, ale i banicyje zadworne przeciwko prawu otrzymywać [należy]. AktaKrak II/1 34
zrozumieć /coś/ w /kimś/
»poznać czyjeś cechy charakteru, umysłu«
patrz: ZROZUMIEĆ
  • - Iuz [...] krol [...] będzie cię zazywał iuz w tobie zrozumiał Constanciam. PasPam 144
zostać żywcem
»pozostać przy życiu«
patrz: ZOSTAĆ
  • - Chowanski [...] uszedł piechota zas wszystka mało co naruszona oprocz owych kilku set narazie wyciętych została zywcem a było ich 18000 Poszli tedy do bliskiey brzeziny y zasiecz uczynili. PasPam 97-97v
dać vinctas manus
»pozwolić zaprowadzić się do więzienia«
patrz: DAĆ
  • - Aiezeli się nietak iako mowię pokaze. Dąm vinctas manus. PasPam
dawać waletę
»pożegnać się«
patrz: WALETA
  • - Y z żalem się rozstáiąc, ostátnią waletę Dáie... ClaudUstHist 124
za cel coś postawić
»pragnąć coś osiągnąć«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Pisał [Długosz] [....] Historyą Polską, ktorą od początkow tego krolestwá, aż do ostátniego roku życia swego przeciągnął, znáć iák ia szczerym duchem y prawdę kocháiącym pisał, kiedy dla samey, ktorą on sobie zá cel postáwił prawdy. NiesKor II 41
cal młynarski
»prawdopodobnie dawna handlowa miara długości nazywana palcem, który liczył 8 ziaren, czyli ok. 24,8 mm; cal staropolski«
patrz: MŁYNARSKI
  • - Młyn alias wiatrak w swoim wybudowaniu dobry ze wszytkimi należytościami, dach na nim zły z tarcic; przedtem kamień z wierzchu starł się, na spodni obrócony, zwierzchni sede vacante kupiony, paprzyce, liny sprawione, którego kamienia hic et nunc na wzwyż jest calów młynarskich 13 i pół. InwChełm 82
miarka młynarska
»prawdopodobnie dawna handlowa miara długości nazywana palcem, który liczył 8 ziaren, czyli ok. 24,8 mm; cal staropolski«
patrz: MŁYNARSKI
  • - To iednak nayściśley wymiarkuie się przez wagę: dasz naprzykład młynarzowi 146. funtow zboża, powinieneś mieć mąki funtow 120. otrąb funtow 14. miarka młynarska ma wynosić około funtow 9. te zaś funtow 3. ktore do 146. niedostaią, rachuią się na kurzawę i stochmal. KlukRośl 274
bot.
łania broń (sz. zm.)
»prawdopodobnie podziemny kulisty grzyb wydzielający w czasie owocowania cuchnącą ciecz, używany w lecznictwie; Elaphomyces granulatus (Rost) lub Phallus impudicus L. (Rost), Elaphoboscum Cn«
patrz: ŁANI
  • - DWoiáki mamy Lánieybronie rodzay. Ogrodny y Polny. SyrZiel 129
  • - Lánia broń/ álbo Ielenie Oko/ Rozdział 36. Elaphoboscum. SyrZiel 129
  • - Z tych [kwiatów jeleniego ogona] nasienie iáko Broniłániey obszyrne/ żłobkowáte álbo stryfiáste. SyrZiel 132
  • - Łánia broń/ ziéle/ vide Iéleni korzeń. Kn 348
z połowa, z połowę
»prawie połowa«
patrz: POŁOWA
  • - Na taki ogięn nalezało tam z połowę z koni spaść. PasPam 107
  • - Padło tedy na placu zpołowa. PasPam 95
prawo abrogowane
»prawo uchylone, zniesione«
patrz: ABROGOWANY
  • - Ale przystępując ad speciem, co rzeczemy do praw zastarzałych, niedostatecznych, wątpliwych, abrogowanych, sobie przeciwnych, z jednego sejmu na drugi odesłanych, które albo temporaneae, doroczne, albo próżne były? JanWyw 15
  • - Naprzód z tej miary, aby się obaczyły prawa, które są stare, zastarzałe, a które nowe, i czym nowe od starych różne. Potym, które są potrzebne, a których nie trzeba. Po trzecie, które są wieczne, a które są doczesne abo doroczne. Po czwarte, które są sobie przeciwne. Po piąte, które są już abrogowane. JanWyw 19
  • - Zaż korrektura prawom abrogowanym tylko służy? JanWyw 8
bibl.
proroctwo Abakukowe
»proroctwo głoszone przez Abakuka«
patrz: ABAKUKOWY
  • - PROROCTWO ABAKUKOWE. Prorok Abákuk/ uskarzywszy się ná wielką niezbożność ludu Judskiego/ przepowiáda zburzenie jego przez Tháldejczyki. BG Ha tyt., streszcz
mat.
kwadrat obdłużny
»prostokąt«
patrz: KWADRAT
  • - kwadrat podłużny, kwadrat obdłużny. länglichtes Viereck; ablangeVierung. un parallelograme; quarre-long; barlong. T III 694
mat.
kwadrat równokątny
»prostokąt«
patrz: KWADRAT
  • - Kwádrat podłużny. Parallelogrammum. Kwádrat rownokątny; máiący wszytkie cztery ánguły krzyżowe, ále śćiány tylko po dwie przećiwne, rowne. SolGeom I 4
  • - Rożnicę pokazáć polá między tryángułem rownośćiennym, y między kwádratem rownokątnym, ktory iest rowny obwodem tryángułowi. ZRysuy ná CF połbázy tryángułu rownośćiennego CEG, kwádrat CTHF, rownokątny y rownoobwodny sámemu tryángułowi, áby śćiány CT, HF, kwádratu kwadratu [kwadrat:subst:sg:gen:m] były rowne śćiánom CE, GE, tryángułu: á TH, rowna połbáźie FG: y CF, spolne. Około Rozmierzánia Polá Figur. SolGeom II 93
mat.
kwadrat podłużny (sz. zm.)
»prostokąt «
patrz: PODŁUŻNY
  • - W Triangul w Pentagon y insze Figury/ Budynek trudno dźielić ná izby Kwádratowe. A ták tylko o czworograniastych budynkách mowić będę. To przydáiąc/ że bárźey chwalę podłużny kwádrat/ niż rownych bokow y w kostkę. NaukaBud B2
  • - Kwádrat podłużny. Parallelogrammum. Kwádrat rownokątny; máiący wszytkie cztery ánguły krzyżowe, ále śćiány tylko po dwie przećiwne, rowne. SolGeom I 4
  • - Nowi Geometrowie vżywáią Celu rozerzniętego przez srzodek, iáki iest D. Celu dálszego od oká vżywáią pospolićie wszyscy, ábo rozerzniętego, iako D, ábo cále ná Kwádrat podłużny otwártego, z stronką przez srzodek wyćiągnioną, iáki Cel iest G. SolGeom II 10
  • - kwadrat podłużny, kwadrat obdłużny. länglichtes Viereck; ablangeVierung. un parallelograme; quarre-long; barlong. T III 694
w protekcji zostwać
»PROTEKCJA«
patrz: ZOSTAWAĆ
wziąć kogo pod pachy (sz. zm.)
»prowadzić obejmując«
patrz: PACHA
  • - Spieszył do koscioła a oni tez niby mu fawor czyniąc pod pachy go wziąwszy bardziey go popychali na zdradę niz prowadzili. HistŚwież 143
  • - Prosiłá, áby ią ná theátrum záprowádził, co rad uczynił z Hrábią Káncyiey, wziąwszy ią pod pachy. TylkStrom 15
na miejscu siedzieć, stać
»przebywać gdzieś stale, nigdzie nie odchodząc, nie wyjeżdżając«
patrz: MIEJSCE, MIEJSCE, MIEŚCE
  • - Iuz uprzykrzyło się na mieyscu kilka niedziel Siedziec. PasPam 198v
  • - Tego Roku Woyska nasze na mieyscu stały nic nierobiły. PasPam 258v
bitwę sprowadzać
»przeprowadzać starcie zbrojne«
patrz: SPROWADZAĆ
  • - Chadzáłá często tám/ y czásu woyny/ Pátrząc/ gdy krwáwe bitwy zprowádzał Mars zbroyny. OvOtwWPrzem 298
staczać bitwę (sz. zm.)
»przeprowadzać starcie zbrojne«
patrz: BITWA
  • - Potykam się z-niéprzyiaciélem/ bitwę zwodzę/ ztaczam. Praelium facio, committo. Kn 799
  • - Staczam bitwę/ vide Potykam się. SzyrDict 421
  • - Staczam bitwę, ich liefre eine Schlacht. BierSłowa 234
bitwę zwodzić /(z kimś)/
»przeprowadzać (z kim) starcie zbrojne«
patrz: BITWA
  • - Bitwy niezwodził znimi, ale ich tak tymi Grodkami sciskał Grodki te byli nakształt fortow albo Castellow iakich Sam tego fortelu Moskwy nauczył. ŻółkPocz 16
  • - Potykam się z-niéprzyiaciélem/ bitwę zwodzę/ ztaczam. Praelium facio, committo: dimico praelio cum aliquo. Kn 799
  • - Bellona równo z Marsem bitwy zwodzi. MorszAUtwKuk 31
  • - Zwodzę bitwę, ich gebe eine Schlacht. BierSłowa 385
/Komuś/ bitwę dawać
»przeprowadzać z kim starcie zbrojne«
patrz: DAWAĆ
  • - Mam ja listy niecnoto, gdzie sławnej pamięci król August rozkazuje, aby tym Tatarom bitwy nie dawał ociec mój. JazStadListyCz II 183
  • - Krol za nami z Woyskiem Polskiem y Litewskim ktoremu bitwy nigdzie nie dawaiąc, Starsi nąm powiadali niegodzi się na Pana ręki podnosic. DrobTuszInf 16
zwiedzenie bitwy
»przeprowadzenie z kim starcia zbrojnego«
patrz: BITWA
  • - Zacząwszy harc, może zaciągać Hetmana do zwiedzenia bitwy nie po czasie, nad wolą iego. ArtWoj 34
zwieść /(z kimś)/ bitwę (sz. zm.)
»przeprowadzić z kim starcie zbrojne«
patrz: ZWIEŚĆ
  • - W Prucie albo Dziezy rzekach (gdyż tam bitwę zwiedli) uchodząc potonęli. MasDiar 115
  • - W Mili tylko iuz było od Miasta Woysko Moskiewskie, Zwiedli znimi nasi bitwę y pogromili ono wszytko Woysko. ŻółkPocz 52
  • - Czytamy o Xiążęciu iednym/ ktory z Rzymiány chcąc bitwę zwieśdź/ bogato swoich/ ábo raczey szátánow y wieszczkow rádził się/ y pytał o zwycięstwie. SpInZąbMłot 425
  • - A oná bitwá, ktorąś ty iáko mężny Kápitan, pod Możáyskiem z nieprzyiácielem zwiodł: o iáką tobie sławę wielką, iáko strách wielki Moskwie vczyniłá. BirkOboz 50-51
  • - Pąn Sapiecha nie rozumieiąc o wielkiem woisku wyszedł z tą trochą ludzi, zwiodł z niemi bitwę, przegrał. MarchŚcibHist 19
  • - Zebrał [Katylina] woysko z tákichże iáko y sam był, Nákoniec zwiodł bitwę, á iáko Bog chciał, przegrał. StarPopr 55
  • - Było pozno, y konie drogą mielizmy nadmordowane, nieprzyszło nam zwieść walney bitwy, wrocilizmy sie do swego obozu. MarchŚcibHist 7
bitwę stoczyć /z kimś/
»przeprowadzić z kim starcie zbrojne«
patrz: STOCZYĆ
  • - Kilka kroc bitwę stoczywszy znim wpolu, Nakoniec w mocnym zawarł się Trypolu. PotSyl 59
  • - Bitwa [...] 2) Feld-Schlacht [...] 2) bataille [...] 2) bitwę wygrać, przegrać, stoczyć. T III 53
dać bitwę /(komuś)/ (sz. zm.) ,
dać bitwę /z kimś/
»przeprowadzić z kim starcie zbrojne«
patrz: BITWA
  • - Owemu ktory ma dostátek ludzi/ y baczy się dobrze spráwionym y potężnym/ przystoi nácieráć ná nieprzyiacielá/ y dáć mu bitwę/ nietrawiąc nádáremno czásu. BotŁęczRel III 6
  • - Dano bitwę z niebá Sisárze, gwiazdy stánąwszy w szeregách swoich, vderzyły w Pogány. BirkOboz 43-44
  • - VStarszyny Rada była iakim Kształtem dac bitwe potrzeba stym wiarołomnym nieprzyiacielem. PoczOdlPam 22
  • - Ani kiedy chciał [Osman], procz lekkiey gonitwy Nie mogł nam dac ogulney na swymPolu bitwy. PotWoj 49
  • - Widząc: nieprzyiacielskich szykow, pełne pole, Nie śmie dáć w máłym poczcie, bitwy Leszek wtory. PotPocz 40
  • - Woysko tylko przyFortecach broniąc się Nieprzyiacielowi, trudno było bitwy dac, bo nierowno było naszym. DrobTuszInf 31
rzucić Marsa
»przestać wojować, przestać brać udział w wojnie«
patrz: MARS
  • - Rzucił że tez Marsa? obłatawszy zdrowie. Nie. PasPam 274v
apertura samorodna
»przetoka, fistuła«
patrz: SAMORODNY
  • - Apérturá sámorodna/ vide Ciéczénie 2& 6. Kn 8
  • - apertura samorodna. Ein Fistel. fistule. T III 9
bot.
opich aleksandryjski
»Przewłoka czarna; Smyrnium olusatrum«
patrz: ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYJSKI, ALEKSANDRYSKI
  • - Pietruszká álbo Opich Alexándriyski/ drudzy Opichem wielkim/ drudzy Kobelim/ álbo konskim zowią: rożny iest od Opichu Mácedońskiego. SyrZiel 1086
bot.
opich wielki (sz. zm.)
»Przewłoka czarna; Smyrnium olusatrum«
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Pietruszká álbo Opich Alexándriyski/ drudzy Opichem wielkim/ drudzy Kobelim/ álbo konskim zowią: rożny iest od Opichu Mácedońskiego. SyrZiel 1086
  • - ZNáyduie się w tych stronách nászych/ podobne ziele/ temu opisaniu [?]/ ktore wielkim Opichem ábo Kobylim zowiemy. SyrZiel 1087
  • - NIeprzystoynie Gir z opichem wielkim ábo kobylem mieszáią. SyrZiel 1089
  • - Wziąć nasieniá Czárnuchy/ korzenia ábo nasienia kobylego Opichu/ ábo wielkiego Opichu [...] po trzy łoty [...]. SyrZiel 459
bot.
opich kobyli (sz. zm.)
»Przewłoka czarna; Smyrnium olusatrum«
patrz: KOBYLI
  • - Pietruszká álbo Opich Alexándriyski/ drudzy Opichem wielkim/ drudzy Kobelim/ álbo konskim zowią: rożny iest od Opichu Mácedońskiego. SyrZiel 1086
  • - Opich nász wielki/ ábo Kobyli. [tytuł] SyrZiel 1087
  • - ZNáyduie się w tych stronách nászych/ podobne ziele/ temu opisaniu [?]/ ktore wielkim Opichem ábo Kobylim zowiemy. SyrZiel 1087
  • - NIeprzystoynie Gir z opichem wielkim ábo kobylem mieszáią. SyrZiel 1089
  • - Wziąć nasieniá Czárnuchy/ korzenia ábo nasienia kobylego Opichu/ ábo wielkiego Opichu [...] po trzy łoty [...]. SyrZiel 459
bot.
opich koński
»Przewłoka czarna; Smyrnium olusatrum«
patrz: OPICH, OPYCH, APICH, OPICH
  • - Pietruszká álbo Opich Alexándriyski/ drudzy Opichem wielkim/ drudzy Kobelim/ álbo konskim zowią: rożny iest od Opichu Mácedońskiego. SyrZiel 1086
przez cały wiek czyjś
»przez całe życie czyjeś«
patrz: CAŁY
  • - Niepamiętam przez cały wiek moy zebym miał tak wiele piwnic wizytowac iak przez tę iednę noc. PasPam 182v
podle boku
»przy boku, przy sobie, pod ręką«
patrz: BOK
  • - Chłopiec zas przynim szedł z Mieczęm tudziesz pole [!] Boku. PasPam 83
  • - Prawił iedno kurzeczy, drugie nicpotym, A miecz zaraz podle boku z chłopcem na ktory ia miałęm pilne oko. PasPam 83v
  • - Przykra całey kompaniiey Iaktura. Tak dobrych poufałych nikomu nieuprzykrzonych w kozdey z Nieprzyiacielem Utarczce podle boku poządanych y do wytrzymania wszelakich Insultow dp swiadczonych postradac kawalerow. PasPam 85
sprawić wojsko
»przygotować wojsko do bitwy«
patrz: SPRAWIĆ
  • - Znowu pod Trzcianą, gdy potrzeba była Z samym Gustawem, co prędzej sprawiwszy Wojsko, a z samej, która się stawiła, Jazdy obiedwie skrzydła uczyniwszy, W sam prawie ogień, gdzie największa siła, Natarł odważnie i wiele nabiwszy Szwedów, armaty jak się gwałtem dobrał, Działa z rynsztunkiem wojennym mu pobrał. OdymWŻałKoniec 332
iść parą koni ,
jeździć parą koników ,
przyjechać parą końmi
»(Przy)jechać w zaprzęgu skłądającym się z dwóch koni«
patrz: PARA
  • - Na ostatku szły Sanie prozne dla Posła parą koni suknem zielonem nakryte. PiasRel K 16
  • - Ociec twoi/ łuzem iezdził/ lub parą konikow/ A tyś widzę nasprzągał poszosnych Woźnikow. KochProżnEp 93
  • - Przyiechała ImPanna Rutkowska zDereczyna parą końmi gniademi moimi z małego Cugu. SapADiar 32
na kuchnią się dostało
»przypadło w udziale jako baza zaopatrzenia«
patrz: KUCHNIA
  • - Mnie się tez tam na kuchnią moię dostało. PasPam 63
na kuchnią się dostało
»przypadło w udziale jako baza zaopatrzenia«
patrz: DOSTAĆ SIĘ
  • - Mnie się tez tam na kuchnią moię dostało. PasPam 63
za uchem wołać komuś
»przypominać«
patrz: UCHO
  • - Uciekł od zony y wyiechał do Polski z Pułkiem Piaseczynskiego powiedaiąc potym ze przez Sęn y Naiawie iak by mu cos za uchem wołało odstąpiłes Boga. PasPam 70v
astr.
laska Jakubowa
»przyrząd astronomiczny, astrolabium«
patrz: LASKA
  • - Astrolab, laska Jakubowa. Mathem. der Jacobs-Stab. matém. bâton de Jacob; un astroable. T III 13
kwadrat geometryczny
»przyrząd geodezyjny, astronomiczny«
patrz: GEOMETRYCZNY
  • - GEOMETRY POLSKIEGO, ZABAWA VII. Około Rozmierzánia wszelkiey Odległośći, Wysokośći, Głębokośći, y Gruntow, nowym y łátwiuśińkim sposobem: bez zwyczáynych Geometrom Instrumentoẃ, y vmieiętnośći Arythmetyki: z przydatkiem wymiaru wszelkiey Długośći przez Kwádrat Geometryczny. SolGeom II 1
  • - Do czego zinwentowane od Geometrow rożne instrumenta. Jáko to dawnieysze: Baculus Jacobi. Protheus Militaris. Horoscopium. Horometrum. Asserculus Zublerianus. Mensulae Praetoriana. Triquetrum. Radius Latinus. Pantometrum Kircherianum. etc. Teraźnieyszych czasow pospolitsze są: Kwadrat Geometryczny, Cyrkuł, Semicyrkuł, Kwadrans, tablica X. Solskiego etc. BystrzInfRóżn Z
dzieje się coś komuś
»przytrafia się coś komuś, dotyka kogoś coś«
patrz: DZIAĆ SIĘ
  • - Niektorzy z kompaniiey postrzegli y pytaią coc się to dzieie że się to czasęm zapamiętywasz? PasPam 73v
wiązać wydrę
»przywiązywać«
patrz: WYDRA
  • - Napisałem zeby iey [wydry] nigdy niewiązac za obrączkę ale podle obrączki za Szyię. PasPam 255
wolności
»przywileje«
patrz: WOLNOŚĆ
  • - Wróż lepiej, bo to dryjakiew, kto wie, która wolnościam przywróci zdrowie, ocerkli pana, Koronę w rządzie zachowa, prawa zaostrzy w sądzie. MiasKZbiór 189
  • - Dnia 22 augusti posyłał nieprzyjaciel do senatu rygskiego, upominając aby się poddali [...] obiecując obronę i amplifikacyą wolności. RadziwKSprawy 62
  • - Pátrzyć Pieczętarz powinien żeby nic Práwu przeciwnego, Wolnościom, Szláchcie ciężkiego y bezpráwnego niewychodziło. LubJMan 65
  • - Koniecznie nąm do wolności naszych chce [królowa Ludwika] inducere Gallicismum przez wprowadzenie na krolestwo iakiegos Fircyka Francuskiego. PasPam 188v
  • - Iezeli pozyię natym będę stał aby Seymy odprawowały się na koniach Bo inaczey nie upilnuią nąm Posłowie tych naszych wolności ktorych Antecessorowie nasi krwawo nabyli. PasPam 231v
  • - Na tym będę stał aby Seymy odprawowały się na koniach Bo inaczey nie upilnuią nąm Posłowie tych naszych wolnosci . PasPam 231v
  • - Nie upilnuią nąm Posłowie tych naszych wolności ktorych Antecessorowie nasi krwawo nabyli. PasPam 231v
  • - Bądźcie [...] Panowie assekurowani, że chce [monarchini rosyjska] zawsze widzieć in integro wszystkie Prawa, Swobody, y Wolności Nasze [...]. GazPol 1735 59 6 nlb
  • - Niechay się iako w pierścieniu złotym z drogiego kamienia chlubią zacnością bez wolności prawdziwey. GazPol 1735 59 6 nlb
  • - Łatwiej by w jedno ogień z wodą połączyć niźli te dwie przeciwności pogodzić, to jest absolutność w rozdawaniu wakansów i obstawanie patryjotów przy wolnościach Rzeczypospolitej. KonSSpos 259
dać palmam
»przyznać pierwszeństwo«
patrz: DAĆ
  • - Mecedonowie [...] wszystek świat opanowali. Coz więcey? inszym potym Palmam dali. PasPam 109v
pustki
»pusto«
patrz: PUSTKA
  • - W Skarbie co się dzieie pustki. PasPam 179v
rana palona
»rana powstała wskutek bezpośredniego kontaktu z ogniem«
patrz: PALONY
  • - Czemu ráná pálona nie rychło się goi? Bo ciáło z palone wypáść musi, y tak dziura zostáie a zatym ciáło nie zrastać się tylo, iáko w ciętey ránie ále zárastać musi. TylkRoz 243
rana tylna (sz. zm.)
»rana zadana z tyłu«
patrz: RANA
  • - Rana tylna bywa podeyrzana Zawsze zas kawalerska wprzodzie otrzymana. PasPam 270v
  • - Zeby się nie wstydził moy Hetman kochany widząc utrupa same tylne tylko rany. PasPam 270v
w czambuł
»razem, kupą, gromadnie«
patrz: CZAMBUŁ
  • - We Lwowie tymi czásy, przez kilká dni od Pográniczá wiádomośći zálátywáły, y co raz to bárdźiey strászyły Ordy inkursyámi, ktorą [!] miałá áż pod sam Kámieniec, y potym w Czámbuł y tám y sam zápuśćiwszy się wpadáć ná ruiny Kráiow nászych [...]. AwWarsz_1699_14II 2
  • - [...] ćiągnął tamtą stroną [Dniestru] Nieprzyiaćiel, y stánąwszy Koszem die 17. ieszcze przeszłego zá Stryiem, záraz porozbiegał się w Czambuł [...]. AwWarsz_1699_14III 3
  • - Bo tak by z nikim szczerze nie przyszło wojować, Byś sobie chciał równego w boju upatrować: Gdzież będzież między Niemcy komesów, baronów, Gdzie wśród Moskwy wyglądał bojarskich szwadronów, Na oko ci nie przyjdzie i tatarski murza, Gdy się w czambuł wysypie z Krymu, z Budziak burza. ZarzLudzRzecz 176
ziele świętego Antoniego
»rdest, persicaria«
patrz: ANTONI
  • - źiele S. Antoniego, (persicaria) Flöh-Kraut, Müeken-Kraut. persicaire. T III 8
bot.
wróble języczki
»rdest, Polygonum«
patrz: WRÓBLI
  • - Polygonum [...] wroble jęzicky. GuldOn 15
  • - Sangvinaria [...] Wroblych ięzickow [nasienie]. GuldOn 23
  • - wroble ięzyczki. vid. Sporyż wielki. T III 2620
anglikańska religija
»RELIGIJA«
patrz: ANGLIKAŃSKI
pierścień Najświętszej Panny
»relikwia«
patrz: PIERŚCIEŃ, PIERŚCIEŃ, PIERZCIEŃ, PIĘRŚCIĘŃ, PIERSCZIEN, PIERSCEN
  • - Byliśmy w kościele al Domo, gdzie pierścień Naśw. Panny asservatur, ale klucz u 14 osob, nie widziałem. WojszDiar 105
rękawiczka niepalczasta
»rękawiczki z jednym palcem«
patrz: NIEPALCZASTY
  • - rękawiczki niepalczaste. Handschuh ohne Finger. des mitaines, f. des moufles, f. T III 1842
robić co, ile mieć pary
»Robić co z całych sił, na maksimum możliwości«
patrz: PARA
  • - Chodkiewicz stary Wpadnie w Maydan, y krzyknie co w sobie ma Pary Iusz Poganie w Obozie: komu miła cnota Dzis plac, dzis ma dosławy otworzone wrota. PotWoj 136
  • - To ciska zadem, to ogonem wierci, [...] Lecz co ma pary, co ma w sobie skoku, Leci, poki grot tłucze się po oku. PotFrasz4Kuk I 351
gębą migać
»robić miny«
patrz: GĘBA
  • - Prędko się rozsmiał [Hirpin] prędko smiech usmierzeł, Ustawnie brwiami, albo gębą migał [...] Błaznował li tesz, sam mu szatan pierzeł, Więc się dzis y tey usługi nie wzdrygał. PotSyl 12
bot.
wróble proso
»rodzaj bylin, bodziszek, Geranium«
patrz: WRÓBLI
  • - *wroble proso, żorawie noski. (geranium) Storchschnabel. bec de gruë; bec de cicogne. T III 2620
rozjazd bekasowy
»rodzaj sieci używanej do łowienia bekasów«
patrz: ROZJAZD
  • - Sieci różne [...] Rozjazd Bekasowy ...1. ArchRadziw 1748 380, 2
bot.
zwiesionosek leśny
»rodzaj szałwii«
patrz: ZWIESINOSEK, ZWIESINOSEK, ZWIESINOSZEK, ZWIESIONOSEK, ZWISINOSEK, ZWIEŚNOSEK
  • - Drugi [zwiesinosek] Leśny ábo płonny/ ktory też czarną Szałwią zowiemy/ dla listku ćiemnoźielonego/ Szałwiey podobnego. SyrZiel 765
  • - ZWiéśinosek dwoy znáduiemy: Siany ábo orogdny [!] ieden. Drugi płonny ábo [zwiesinosek] leśni/ ktory też Szałwią czarną zowią. SyrZiel 765
bot.
zwiesionosek płonny
»rodzaj szałwii«
patrz: ZWIESINOSEK, ZWIESINOSEK, ZWIESINOSZEK, ZWIESIONOSEK, ZWISINOSEK, ZWIEŚNOSEK
  • - Drugi Leśny ábo [zwiesinosek] płonny/ ktory też czarną Szałwią zowiemy/ dla listku ćiemnoźielonego/ Szałwiey podobnego. SyrZiel 765
  • - ZWiéśinosek dwoy znáduiemy: Siany ábo orogdny [!] ieden. Drugi [ziesinosek] płonny ábo leśni/ ktory też Szałwią czarną zowią. SyrZiel 765
bot.
zwiesionosek polny
»rodzaj szałwii«
patrz: ZWIESINOSEK, ZWIESINOSEK, ZWIESINOSZEK, ZWIESIONOSEK, ZWISINOSEK, ZWIEŚNOSEK
  • - Polny Zwieśinosek/ tegoż co y ogrodny przyrodzenia y skutkow iest/ ieno iescze potężnieyszy. SyrZiel 766
  • - Zwieśionosku polnego/ ábo czarney Száłwiey skutki. SyrZiel 766
bot.
zwiesinosek wielki pachnący ,
zwiesinosek wielki pachniący
»rodzaj szałwii«
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - WIelki zwiéśinosek/ ktory [wielkim zwiesinoskiem] pachniącym/ y Szałwią płonną/ Szałwią ś. Iáná/ Szałwią leśną wonną zowiemy [...] iest wonnośći bárdzo przyjemney y miłey. SyrZiel 766
  • - Zwiśinosek wielki pachnący [...]. SyrZiel 766
  • - Zwiéśinosék wiélki pachnący. Szałwia ś. Ianá. [Sclarea, Matrisylua, [...] [Herba S. Ioannis, Officin. [...]. Kn 1456
  • - Zwiéśinosek wielki pachnący; szałwia świętego Iana. (sclarea, matris sylva) [...] Scharlach. toutebonne, ormin qu'on cultive aux jardis. T III 3058
bot.
zwiesionosek ogrodny
»rodzaj szałwii«
patrz: ZWIESINOSEK, ZWIESINOSEK, ZWIESINOSZEK, ZWIESIONOSEK, ZWISINOSEK, ZWIEŚNOSEK
  • - ZWiéśinosek dwoy znáduiemy: Siany ábo [ziesinosek] orogdny [!] ieden. Drugi płonny ábo leśni/ ktory też Szałwią czarną zowią. SyrZiel 765
  • - Polny Zwieśinosek/ tegoż co y [zwiesinosek] ogrodny przyrodzenia y skutkow iest/ ieno iescze potężnieyszy. SyrZiel 766
bot.
zwiesionosek siany
»rodzaj szałwii«
patrz: SIANY
  • - ZWiéśinosek dwoy znáduiemy: [zwiesinosek] Siany ábo orogdny [!] ieden. Drugi płonny ábo leśni/ ktory też Szałwią czarną zowią. SyrZiel 765
  • - PIerwszy w ogrodách bywa [zwiesinosek] śiany. Leśny ábo płonny/ y ná polách/ y łąkách/ przy gorách suchych ná pagorkách/ przy szćieszkách/ y drogách/ w miejscách trawistych y źielistych. SyrZiel 766
goniony taniec
»rodzaj tańca«
patrz: TANIEC, TANIEC, TONIEC
  • - Tak własnie należało zeby do goniono [gonionego] tonca Były pogotowiu y Damy. PasPam 198
  • - To nie Woyna była Ale własnie goniony Toniec. PasPam 198
ogniem palić
»rodzaj tortur«
patrz: PALIĆ
  • - [Wołał] a nic nie wyiawił ktoremu troche zfolgowawszy odpoczynek dano, lec znowu drugie raz wziawszy go Na Meki Srozey ciagniono y Ogniem palic kazano Na co nic nie wyznawszy tylko Iesvz Maria Anna na pomoc wzywał. KomonDziej 118-118v
muz.
fuga bezprzestanna
»rodzaj utworu polifonicznego«
patrz: FUGA
  • - W Muzyce teraźnieyszey iest to gatunek Fugi, którą nazywaią [fugą] bezprzestanną; w którey głosy wychodzące ieden po drugim goniąc się powtarzaią śpiewanie. SierWSztuka 63
jęz.
rodzaj białogłowski
»rodzaj żeński«
patrz: RODZAJ
  • - DE MOTIONE DE GENRE IN GENUS OPrzemianie rodzáiu Męskiego w rodzay Białogłowski. StylaGram 24
  • - HOMME [...] nigdy się w żadnym ięzyku nie mowi z artykułem, álbo adiektywem rodzaju białogłowskiego ná przykład nie mowi się człowiek zła, ále zła niewiasta. DanKolaDyk II, 126
  • - To Słowo Personne: w francuskim iest zawsze rodzaiu białogłowskiego y adiektyw lub relatyw ponim idący w francuskim zawsze się kłaść ma w rodzaiu białogłowskim, chyba żeby wyraźnie znáć było w mowie że się o męskiey płci mowi, to ná ten czas relatyw nástępuiący kładą w męskim rodzaiu [...]. DanKolaDyk II, 347
  • - GENS [...] To Słowo Gens (ludzie osoby) w francuskim zawsze iest rodzaiu męskiego kiedy Adiektyw po nim następuie, ále kiedy się pierwey przednim kładzie adiektyw, to zawsze iest rodzaiu biáłogłowskiego. DanKolaDyk II, 84
mat.
kwadrat spłaszczony
»romb«
patrz: KWADRAT
  • - Kwádrat spłászczony. Rhombus. Czwártak, kwádrat máiący wszytkie cztery śćiány rowne, ále ánguły tylko po dwá przećiwne rowne. SolGeom I 4
  • - kwadrat spłaszczony. geschobenes Viereck; Raute. un rombe, une losange. T III 694
mat.
kwadrat równokątny podłużny spłaszczony ściennorówny
»romb«
patrz: ŚCIENNORÓWNY
  • - PRzeż kwádraty rozumiy figury czworośćienne doskonáłe, iako kẃádrat rownokątny podłużny splászczony śćiennorowny, y splászczony dwuśćiennorowny, ktore Rombusami y Romboidesámi Euclides zowie. SolGeom II 138
mat.
czworogranista ukośnie figura
»romb«
patrz: CZWOROGRANISTY
  • - Czworogránista vkośnié figurá/ niékwádratowa/ szybiastá/ [...] Rhombus [...]. Kn 107
Parchata żaba (sz. zm.)
»ropucha«
patrz: PARCHATY
  • - Záby párcháte/ y ine bestyie iádowite zábija [olejek]. SyrZiel 1077
  • - Od ziemney á párchátey żáby vkąszeniu/ iest osobliwym lekárstwem [korzeń stosiłu]. SyrZiel 228
  • - Wydrá [...] y rzegocąca zábá [...] z párchátą zábą [to zwierzęta wodno-ziemne]. KomDobrOrb 77
  • - Zaba krostawá/ parcháta eine Kröte. KellGram 32
  • - Popioł z palonych bufonow czyli żab parchatych noszą na Szyi w szmatce iedwabney. BeimJelMed 298
bot.
bez czerwony
»rosnący w lasach krzew o czerwonych jagodach; Sambucus racemosa«
patrz: BEZ, BEZ, BES
  • - BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná. SyrZiel 1504
  • - Bez czerwony. Tych wszystkich sztuk [właściwości] iest Bez czerwony/ ktorych nász czarny álbo domowy. SyrZiel 1508
bot.
bez leśny czerwony
»rosnący w lasach krzew o czerwonych jagodach; Sambucus racemosa«
patrz: CZERWONY, CZYRWONY, CZERWONY
  • - Béz/ drzewko/ Sambucus [...] Béz léśny gronisty czerwony/ [...] Ardum [...] miserrimum atque infelix lignum Sambucum vocat [...]. Kn 21
  • - Bez [...] bez leśny gronisty czerwony, (sambucus montana) wilderWald-, Berg, oderhirschholder. sureau de montagne. T III 35
bot.
bez leśny
»rosnący w lasach krzew o czerwonych jagodach; Sambucus racemosa«
patrz: BEZ, BEZ, BES
  • - BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná. SyrZiel 1504
sęp chodzący
»rosomak«
patrz: CHODZĄCY
  • - ROSOMAK [...] Scaliger go názywa Vulturem quadrupedem, Sępem czwornożnym, álbo Sępem chodzącym, bo tákże wiátrem, naydaley uczuie ścierw, do ukontentowania swego żarłoctwa. ChmielAteny1745 I 485
bot.
ziejec wielki
»roślina «
patrz: ZIEJEC
  • - Zmiiowiec ábo Zieiec wielki. Rozdźiał 95. SyrZiel 625
mlecz sałaciany
»roślina warzywna o liściach spożywanych na surowo; cykoria, Cichorium intybus a. foliosum«
patrz: MLECZ
  • - Endywia/ Mlecz sáłaciány/ Szczerbak ogrodny wiélki. Intybus, m. vel Intubus. [...] Intubum vel Intybum. Kn 171
  • - Mlecz sałaciany, vid. Endywia. T III 844
bot.
oset arabski
»roślina ciernista, być może z rodziny szakłakowatych«
patrz: OSET
  • - Oset Arábski. Rozdział 13. Spina Arabica, & Spina AEgyptia. Frembdiestel/ oder Egiptsch diestel. OSet Arábski ábo Egyptski/ bárzo podobny iest białemu Ostu/ ták że go drudzy zá biały Oset máią/ ále nie bez omyłki/ iáko się wyższey powiedziáło. SyrZiel 668
  • - Spina Arabica. Arabisch Stechdorn. Oset Arábsky. GuldOn 17
bot.
kozia broda
»roślina dwuletnia z rodziny złożonych; Barbula hircina, Trapogonon«
patrz: BRODA
  • - Ilmiczká/ ilmowna ziéle/ kozia brodá. Vlmaria, Siren. Barba hirci, Offic. Kn 250
  • - Vlmaria, Barba Caprina, Kozia brodá [regestr ziół]. CompMed 29
wiła jagoda
»roślina powodująca szaleństwo«
patrz: WIŁY
  • - IAgody wiłe iest ziele/ liście maiąc Surmiégo kwiatu/ ostrokosmáte/ y záłomibrzeżyste iáko v Rzepiu. SyrZiel 1378
  • - Vzywáią niektorzy tego owocu/ [złotego jabłka] iáko Wiłych iágod/ z Pieprzem/ z solą/ w oliwie smażąc. SyrZiel 1380
bot.
strusie pióro
»roślina, rodzaj paproci«
patrz: STRUSI
  • - struśie pióro źiele. (dryopteris). Steinfarn, Baumfarn, Eichelfarn. fuchiere de chêne, plante semblable à la fougere. T III 2186
bot.
wróble proso (sz. zm.)
»roślina stosowana w lecznictwie, nawrot, Lithospermum«
patrz: PROSO
  • - Wziąć korzenia tey trawy trzy łoty/ korzenia psiegobluiu trawy dwá łoty korzenia Wilczey ogáni korzenia Bsiwochy/ álbo Angielskiego tránku/ Wroblego prosá/ Rzepiu mnieyszego/ po łocie. SyrZiel 1304
  • - Nasienia Kopru Włoskiego wziąć dwá łoty, Anyżu, Prosá wroblego nasieniá, Lákrycyey, Kminu polnego, Pietruszánego nasienia po łocie, cukru dwá łoty białego. SyrZiel 385
  • - Weźmi [...] Lamikámieniá/ Wroblego prosá/ korzenia szpáragowego po połtorá łotá [...]. SyrZiel 67
  • - WRoble proso dwoiákie/ wielkie ábo sámiec/ y mnieysze/ ktore sámicą zowiemy. SyrZiel 788
  • - Wroble Proso. Rozdział 93. Milium Solis. Lithaspermum. Milium Soler. Mechirsz (oder) Stein Somen. SyrZiel 788
  • - [...] A to o mnieyszym Wroblim prosie ma się rozumieć. SyrZiel 789
  • - Wziąć Wroblego Prosá nasienia łot/ Kámykow z gębki morzkiey/ Kámieniá Zydowskiego/ skłá co nawybornieyszego Weneckiego palonego/ po pułtory kwinty. SyrZiel 789
  • - Wróble proso/ ziéle. Lithospermum: aegonychon [...]. Kn 1289
  • - Mily Solis [...] Wroblego proszá [nasienie] GuldOn 23
  • - Milum solis, Wroble proso. CompMed 26
  • - wroble proso, ziele (lithospermum) Meer-oder Perl-Hirse, Stein-Saamen. gremil, herbe aux perles. T III 2620
  • - ziele wroble proso, to iest ziarka iego, oczka Rákowe [...] VadeMed 72
bot.
Aaronowa broda
»roślina z rodziny obrazkowatych, rosnąca w Europie i Azji zachodniej, obrazki; Arum, Aron«
patrz: AARONÓW, ARONOWY, AARONOWY, AARONOWY, AARONÓW
  • - Wodna wesz korzeń ma iáko u trzciny/ członkowáty ábo kolankowáty/ długi od ktorych członkow wiele pochodzi korzonkow ozdobnych cienkich y długich/ iako y od Obrazkow ábo Aronowey brody/ o ktorey trochę niżey. SyrZiel 628
  • - Obrazki/ Aronowá brodá/ ábo Wielezłego. SyrZiel 631
  • - Zowią [to ziele] drudzy Aronową brodą dla rozłożenia ich [liści] ślicznego ná kształt brody rozłożystey/ á długiey. SyrZiel 634
  • - Obrazki/ Obraski/ Aronowa brodá/ Diablik/ Wężownik biały. Aron, vel Arum. n. et Aros [...] Aris [...] Calix [...]. Kn 575
  • - Aronis, Ari. Aron/ Pfaffenpink/ Deutscher Ingwer. [Korzeń] Aronowy brody. GuldOn 27
  • - Weś korzenia wężowniku, korzenia kozi álbo Aronowey brody, Rad. Aaronis zwáney [...] po ośmi łotow. CompMed 464
  • - Weźmi [...] Korżenia Aronowey Brody, (Radix Aronis) [...] ćwierć łota. BeimJelMed 428-429
  • - Korżen Aronowey brody w przod w otcie zmacerowany być powinien. BeimJelMed 484
  • - Aaronowa broda, babimur, anyż, bagno, chrzan, barszcz, ciemierzyca, bazylia, cykorya, bernardynek, cynereyskie ziele, dereń, berberys, draganek, cząber, fiałki, betonika, goryczka, dzięgiel, bez, czosnek, kopr, pospolity, biedrzyniec, kopytnik, czosnaczek, brodawnik, dryakiew polna, bożatrawka, czerwiec; Iakiego są kształtu, gdzie rosną i iakie skutki w leczeniu sprawuią? PopisSzk 21-22
  • - Uszko (spatha), Táb. V. Fig. 4. a. pospolicie skórkowáté, zwiędłé, iak np. u cébuli, narcyssu, u niektórych roślin tak bywá wybuiałé, np. u Aronowéy brody (Arum), że w mniémaniu pospolitém uchodzi za kwiat, u Botanistów iednak włáściwé nazwiskiém uszka iest oznaczoné. KlukCzenBot 99
bot.
gadowe ziele
»roślina z rodziny rdestowatych, rdest wężownik, Polygonum bistorta«
patrz: GADOWY
  • - Gádowe ziéle/ vide Wężownik 3. Kn 183
  • - wężownik, wężownik czerwony, gadowe ziele, gaiowa miodunka. (bistorta britannica) Natter-Wurz, bistorte. T III 2513
  • - Gadowe ziele. (bistorta) Natter-Wurtz, Schlangen-Kraut. bistorte. T III 357
kozi mlecz (sz. zm.)
»roślina z rodziny złożonych, powłoka, utwar; Chondrilla«
patrz: KOZI
  • - DRudzy Ziołopisowie to ziele [brodawnik] miedzy kozie Mlecze kłádą/ pierwszym kozim Mleczem Dyoszkoridowym mienią go bydź/ ále się mylą: bo Dyoszkorydow Mlecz kwiátu modrego/ á Brodawnik żołtego: Liściem tákże rożny od koziego Mleczá/ y owszem by mnieysze/ miększe/ tákże kwiát gdzieby więtszy miał/ byłby tak Podrożnikowi podobny/ żeby iednego od drugiego trudno rozeznáć. SyrZiel 1165
  • - Kozi Cyek/ álbo Mlecz Kozi/ Rozdział 102. SyrZiel 1165
  • - Koziego Mleczu/ kilka rodzáiów znáyduiemy. SyrZiel 1165
  • - Zielé we wszystkich swoich częściach smaku słodnieiącégo iest/ iáko y Kozi Mlecz pierwszy. SyrZiel 1165
  • - Te kozie Mlecze drudzy sczerbakámi miánuią álbo Endywią/ przeto że iednego są z sobą przyrodzenia. SyrZiel 1168
  • - Mogą też bydź [prośniczki] ná mieysce Endywiey/ Podrożniku/ y kozich Mleczow/ do lekarstw bespiecznie vżywáne. SyrZiel 1169
  • - Kozi mlecz ábo cycék/ ziéle. Chondrillon. chondrille, es. seu chondrilla, ae. Kn 131
bot.
lenek Panny Maryi
»roślina zielna«
patrz: PANNA
  • - Bélwedér ziéle/ v. Lenék Panny Maryey. Kn 20
  • - WEźmi korzenia Liśiego ogoná, źiela lenku Pánny Máryey, przewarz w wodźie, przecedź, w tey dekokcyey námocz Senesu łot: przyday Salis Tártari ćwierć łotá, mocz przez noc, názaiutrz przywarz, przecedź, wyćiśniy, rospuść Mánny dwá álbo trzy łoty, znowu przecedź, y day ćiepło wypić. PromMed 63
ćwikła pomorska
»roślina zielna - wiesiołek, Oenothera«
patrz: POMORSKI
  • - CWikłá pomorska/ którą drudzy Wiesiołkiem miánuią/ iest prosto wzgórę/ krzewiste ziele/ z iednego máłego pniaczká/ rózdzek cienkich/ rumiánych listeczków drobnych. Kwiátu żółto obfitego/ wielkiego y lekkiego/ Cwiklánemu podobnego. SyrZiel 1517
  • - Wiésiołék ziéle/ wierzbowká/ błagácz. Oenothera, et Oenotheris, et Onuris hilaritatem in vino affert [...] v. Cwikłá pomorska. Kn 1256
  • - Ćwikłá pomorska/ Wiesiółék. Alypon [...] vel. alypum [...] per antiphrasin dicta herba mordens acriter gustatum et vehementer accendens [...] Turbit candidum Gorraeo. [...] Alypum et Alypia eadem herba Paulo [...] vide Odmienikwiát et Turbit. Kn 91
pochmurne ziele
»roślina zielna z rodziny pokrzywowatych; pomurnik lekarski«
patrz: POCHMURNY
  • - Helxine volubilis, Parietaria, Herba Vrceolaris, Muraliū, Vineago. Sanct Peterskraut. Poziemne/ Pochmurne ziele. GuldOn 9
rota przypowiedna
»rota sformowana na podstawie rozkazu królewskiego albo sejmowego, zalecającego stawać zbrojnie pod chorągiew «
patrz: ROTA, RÓTA
  • - Pan Mársza: Lit: rothę przypowiedną K I m. pokázował. BielDiar Cij
rota przypowiedna
»rota sformowana na podstawie rozkazu królewskiego albo sejmowego, zalecającego stawać zbrojnie pod chorągiew «
patrz: PRZYPOWIEDNI, PRZYPOWIEDNY
  • - Pan Mársza: Lit: rothę przypowiedną K I m. pokázował. BielDiar Cij
kwarciana rota
»rota zaciężna, utrzymywana z kwarty (podatku)«
patrz: ROTA, RÓTA
  • - 25 Do Minská gdzie I. M pan Hetman polny Krolá I. M. witał/ y rádził áby Krol I. M. bez odwłoki ku Orszy sie miał/ żeby tym spieszniey kwarciáne y ine roty (ktorym prędko tuszył bydź w Orszy) wiadomosć wźiąwszy o drodze K. I. M. postępowáły ná mieysce popisowi náznáczone. BielDiar A
kwarciana rota
»rota zaciężna, utrzymywana z kwarty (podatku)«
patrz: KWARCIANY
  • - 25 Do Minská gdzie I. M pan Hetman polny Krolá I. M. witał/ y rádził áby Krol I. M. bez odwłoki ku Orszy sie miał/ żeby tym spieszniey kwarciáne y ine roty (ktorym prędko tuszył bydź w Orszy) wiadomosć wźiąwszy o drodze K. I. M. postępowáły ná mieysce popisowi náznáczone. BielDiar A
rozerznąć kogoś
»rozciąć więzy związanemu, cieciem uwolnić z pęt«
patrz: ROZERZNĄĆ
  • - Kmiczyc Pułkownik wypadł gdzies z chałupy [...] biega między naszemi ręce w tył związane woła dla Boga Ratuycie takci go tam ktos rozerznął. PasPam 112v
pakta andruszowskie (sz. zm.)
»rozejm zawarty w Andruszowie w roku 1667 kończący wojnę między Rzeczpospolitą a Carstwem Rosyjskim trwającą od 1658 r.«
patrz: ANDRUSZOWSKI, ANDRUSZOWSKI, ANDRUSOWSKI
  • - Po wykonaney przysiędze chciał Pan Marszałek Poselski dziękować JchmciomPPm Posłom, ale go impedivit Pan Ligęza, Poseł Sandomierski, pytaiąc się JchmćPPw Posłów, co za przyczyna, że tam, arduo tempore Reipcae nieprzywieźli z sobą poprzysiężonych pactami Andruszowskiemi subsidia na wojnę Turecką. Odpowiedział mu JmćPan Wda Chełmiński, że Andruszowskie pacta y teraz są poprzysiężone, y wyrażone w nich dwadzieścia pięć tysięcy ludzi posiłków będą pewnie dane na woynę Turecką [...]. DiarSejm1672 39
  • - Co w Smolensku dawali y zadnego penitus kormu na konie dać niepozwolili o procz 120 Rublow na nas wszytkich 3. na koni y ludzi naszych Sustentament postępowali Certabamus ztym nowym przystawem rationibus y Expostulowalismy, dla Jakiey przyczyny tak nas Jnhumaniter y mimo pakta Andrusowskie et proxim usitatum przeszłych posłow traktuią [...]. CzartListy 147
list przypowiedny
»rozkaz królewski albo sejmowy, zalecający stawać pod chorągiew zbrojnym rotom, albo werbujący zdolnych do szabli pod nowy zaciąg, list werbowniczy«
patrz: PRZYPOWIEDNI, PRZYPOWIEDNY
  • - Jmp. staroście kamionackiemu król jm. dał list przypowiedny na chorągiew pancerną po jmp. podkomorzym lwowskim, którego pogrzeb odprawiał się u oo. reformatów dnia onegdajszego we Lwowie. SarPam 108
oddniało
»rozwidniło się, zrobił się dzień«
patrz: ODDNIEĆ
  • - Obawiali się tedy pogoni Szli całą noc. Skorotez iuz oddniało Stanęli podewsią. PasPam 89v-90
trąba myśliwcza (sz. zm.)
»róg myśliwski, sygnałówka«
patrz: MYŚLIWCZY
  • - Wita trzećiego Trąba strászna ná wśiádáne wytrębuiąca. Responde, á on zá lisem zcharty myśliwczey ánie obozowey trąby słucha. WojszOr 287[286]
  • - [...] począwszy od Kniáźiá Karaczewskiego/ ktory w Pińskim trákćie wielkie y rozległe włośći miał/ ten iż bárzo słábemi śiłámi/ ná niepodobnym placu sto połowcow nieprzyiáćioł trupem położył/ y tamże pochował/ iáko y po dźiś dźień Kurchany opiewáią zá to męstwo od Xiążęćiá Ruskiego/ nie tylo to tryumfalne pole/ ále iáko wiele trąby myśliwczey głos rozległy mogł obwieść gruntow/ ták wiele osady onemu y Successorom iego wiecznym práwem nádał. JanowPołów C4
  • - Wilká szkodliwego (ktory zwykł wypleniáć trzody rożnego bydłá, y drob folwárczny) wygubia nie tylko Myśliwczá trąbá, ale y owe vćieszne wyzłow y Ogárow głosy, (ktoremi się káżdy Myśliwiec ćieszy) wilká przenikáią y nábawiáią stráchu, Chárćia tákże pogoń dáleko od Dźiedźiny wystrasza. HaurEk 82
  • - Po bokach dwie fontanny z obmurowanemi nizko także sadzawkami: w jednéj Satyr z myśliwczą trąbą, za otworzeniem fontanny, trąbi in forma na psy; w drugiéj Satyr, mający organki głosów flautowych. ZawiszaPam 94
cyrkuł ekwinokcjalny
»równik«
patrz: EKWINOKCJALNY
  • - Kto ná cyrkule ekwinokcyalnym mieszka má dzień zawsze rowny nocy, godzin 12, Wszystkie ktore ná Niebie są gwiazdy, ták pułnocne iáko y południowe konstellacye, zawsze widzieć może. BystrzInfGeogr C2
mat.
kwadrat podłużny spłaszczony
»równoległobok, romboid«
patrz: SPŁASZCZONY
  • - Kwádrat podłużny spłászczony: Rhomboides. Czwártaczek, máiący po dwie śćiány, y ánguły przećiwne rowne. SolGeom I 4
  • - kwadrat podłużny spłaszczony. ungleichseitige Raute. un romboide. T III 694
astr.
nocorównia wiosnowa
»równonoc wiosenna«
patrz: NOCORÓWNIA
  • - Włásnieyszé tedy opisánié nocorównie Wiosnowéy/ ták śrzedniey/ iáko y prawdźiwéy/ bydź nie może nád to/ któré kłádą ięzykiem łaćińskim. ŻebrSZwier 98
nocorównia prawdziwa
»Równonoc wiosenna, gdy słońce poprzedza pierwszą gwiazdę Barana o odstęp równy łukowi prawdziwej precesji równonocy podanemu dla czasu«
patrz: NOCORÓWNIA
  • - Mimo to nic pewnieyszégo/ iż między nocorównią/ śrzednią/ á [nocorównią] prawdźiwą/ nigdy spełna dni pułtora nie bywa/ czego ták dowodzę/ á ty mię słuchay pilno. ŻebrSZwier 98
  • - Nocorównia śrzednia/ y [nocorównia] prawdźiwa/ pospołu y w iednymże momencie czásu przypada/ ilekroć anomalia praecessionis cáła obéymuie swoiéy rewoluciiéy początek/ ábo śrzodek/ ábo koniec [...]. ŻebrSZwier 99
nocorównia śrzednia
»Równonoc wiosenna, gdy Słońce poprzedza pierwszą gwiazdę Barana o odstęp równy łukowi środkowej precesji równonocy, podanemu dla czasu«
patrz: NOCORÓWNIA
  • - Mimo to nic pewnieyszégo/ iż między nocorównią/ śrzednią/ á prawdźiwą/ nigdy spełna dni pułtora nie bywa/ czego ták dowodzę/ á ty mię słuchay pilno. ŻebrSZwier 98
  • - Włásnieyszé tedy opisánié nocorównie Wiosnowéy/ ták śrzedniey/ iáko y prawdźiwéy/ bydź nie może nád to/ któré kłádą ięzykiem łaćińskim. ŻebrSZwier 98
  • - Nocorównia śrzednia/ y prawdźiwa/ pospołu y w iednymże momencie czásu przypada/ ilekroć Nocorównia śrzednia/ y prawdźiwa/ pospołu y w iednymże momencie czásu przypada/ ilekroć anomalia praecessionis cáła obéymuie swoiéy rewoluciiéy początek/ ábo śrzodek/ ábo koniec [...]. ŻebrSZwier 99
samopał doński
»rusznica używana przez kozaków dońskich«
patrz: DOŃSKI, DUŃSKI
  • - Armaty zostało 60. Owych Samopałow Dunskich [!] y rozney Strzelby berdyszow to Chłopi brali nawet. PasPam 97v
zool.
ryba azjańska
»ryba elops, oszczer«
patrz: RYBA
  • - Rybá Azyáńska wyborna/ rybá Grecka z-morzá Kárpatskiego/ náwskrośłuska. Elops [...]. Kn 961
  • - ryba Azyańska; ryba Grecka, vid. Nawskrosłuska. T III 1946
zool.
ryba grecka
»ryba elops, oszczer«
patrz: GRECKI
  • - Rybá Azyáńska wyborna/ rybá Grecka z-morzá Kárpatskiego/ náwskrośłuska. Elops [...]. Kn 961
  • - ryba Azyańska; ryba Grecka, vid. Nawskrosłuska. T III 1946
błęny rycerz
»RYCERZ«
patrz: BŁĘDNY
porta Otomańska
»rząd turecki, państwo tureckie«
patrz: PORTA
  • - Czy nie lepiey y pobożniey, niż posyłáć do Porty Ottomańskiey winszuiąc, że Wárásdyn wźięty, niż smućić się gdy Pan Bog Crześćianom dał zwyćięstwo, niż Pasquilami y urągániem Pokoy Cesárzá Iego Mości z Turki vczyniony diffamowáć. LubJMan 131
  • - Domacał się w rożnych conferenciach z przedniemi Vrzędnikámi Porty Ottomáńskiey, sámego gruntu tey polityki, álboli rządow, ktore się nam zdádzą bydź proste y grube, á Turkom ták się dobrze nádáią, iáko z sromotą y szkodą naszą doznawamy: álbo się náuczył z własnych vst, álbo wyczytał z postępkow, cokolwiek o nich do wiádomości nászey podał. RicWielJMon 11 nlb.
  • - Alliancya z Dworem naszym nie omylnie z Persami stanie przeciwko Porcie Ottomańskiey. GazPol 1736 97 7 nlb
wysoka Porta
»rząd turecki, państwo tureckie«
patrz: PORTA
raguzańska Rzeczpospolita (sz. zm.)
»Rzeczpospolita Dubrownicka, Raguzy«
patrz: RAGUZAŃSKI
  • - Zàwieràią się w EUROPIE potentilissimae RESPUBLICAE [...] y inne pomniejsze RZECZYPOSPOLITE iàk to Lukiewska y Ràgusanska. ChmielAteny II 16
  • - Raguzańska Rzeczpospolita. die Republic Ragusa. Raguse, la République de Raguse. T III 1825
w skutku
»rzeczywiście; ostatecznie«
patrz: SKUTEK
  • - Iescze sie nieprzyiaciel nie modli iescze w całey potędze stoi/ co w swoim poselstwie wyznawáią: á iákoż wygráną sobie obiecować mogą? po coż tak bramować? po co iednego w skutku nieosiadszy/ drugie myslą przywłasczáć sobie? BielDiar Ciijv [Diijv]
  • - Myślić o Smierci każe nim polężem wgrobie Ten nadgrobek rysuie y wystawia w skutku, Mąż Antoni Brzozowski, zostaiący w smutku. ChmielAteny III 559
sztuki młynne
»rzemiosła wykorzystujące zasadę młynu, czyli poruszania elementów ścierających za pomocą siły wiatru lub wody«
patrz: MŁYNNY
  • - Opisać tu trudno sztuk młynnych, jak są śliczne, ile gdy drut ciągną, piłki różnych gatunków, tokarnie, szlifiernie, wszystko to czynione wodą prawie niepojęcie. RadziwHDiar 66
apostolski stolec
»Rzym«
patrz: APOSTOLSKI, APOSTOLSKI, APOSTOŁSKI
  • - [...] sławę będzie miał [...] y dank zawołany Ze Apostolski Stolec od Smiertelney kosy I z ręku Fryderyka wyrwie Barbarosy [...]. ArKochOrl 25
patynek wysoki ,
patynka wysoka
»sandały na koturnie«
patrz: PATYNKA, PATYNEK
  • - Obów 3. patynki wysokie/ Pántoflá. Pátynkarz/ pantoflarz. Muły/ Pántoflá. Kn 675
  • - Cothurne [...] OBUWIE ná nogę staroświeckie álbo patynek wysoki ná korkach ktorego osobliwie zażywali Aktorowie ná Trajedyach, áby się wyższego wzrostu pokazal [...] Okrywały pęgę y podwiężywano ie pod Kolanem. DanKolaDyk 376
  • - Patynek wysokich dla niey trzeba. T III 1339
niebieski parlament
»sąd boży«
patrz: NIEBIESKI
  • - Iuz gotowy z Niebieskiego Parlamentu czytaią mu Dekret. PasPam 281v
sejm coronationis
»sejm obradujący w okresie koronacji króla«
patrz: SEJM
  • - Koronacyia potym była w krakowie dnia 29 września w wielkiey Ludzi roznych Freqvencyiey y Seym Coronationis zaczął się zaraz. PasPam 234
  • - 2da Februarij w dzięn Nayswiętszey Panny Gromniczney była koronacyia krola IoMSCi Jana trzeciego [...] 4ta Februarij zaczął się Seym Coronationis. PasPam 248
sejm konny
»sejm, w którym szlachta przybyła na koniach uczestniczyła osobiście, nie tylko przez posłów«
patrz: KONNY
  • - Ruszylismy się tedy pod Lublin y tam zaraz Stanąwszy mowili de modo Consultationis Iako to chrzcic czy Seymem konnym Czy konwokacyią. Czy kołem Generalnym. PasPam 241
  • - [...] wziął Głos I. M. P. Poseł Powincyi [!] Litewskiey z Powiátu Witepskiego in hunc sensum [...] Ażeby [...] Ich Mość PP. Posłowie [...] o determinácyą konnego Seymu prośili [...]. AwAct 1-2
  • - Z Litwy od Związku Szlácheckiego, alias z Białey Ruśi byli Posłowie u Krolá I. M. z Instrukcyą Punktow srodze ćięszkich, między inszymi koniecznie żądáiąc konnego Seymu [...]. WiadWarsz_1698_1III 2
  • - § 13 Jedenasty sposób utrzymywania sejmów. Sejmy konne. Jedenasty sposób utrzymywania sejmów funduje się na prawie, to jest na paktach konwentach Augusta II... Rzplita tedy już, mówią, opatrzyła skuteczny tym prawem sposób, aby czyli każdy trzeci ordynaryjny, czyli po zerwanych dwóch sejmach trzeci był naznaczony sejm konny. KonSSpos 146
sejmik antekoronacyjny
»SEJMIK«
patrz: ANTEKORONACYJNY
sejmik antekonwokacyjny
»SEJMIK«
patrz: ANTEKONWOKACYJNY
wielki Tydzień
»siedem kolejnych dni poprzedzających Wielkanoc«
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Co kolwiek nomine Swoiey wsi obiecał wszystko poodwozili w Wielki Tydzięn. PasPam 82
po siedmkroć
»siedem razy«
patrz: SIEDMKROĆ
  • - Caius Marius Rzymiánin/ gdy gniazdo orle z śiedmią orląt/ pácholęćiem ieszcże będąc/ ná roli nálazł/ y do oycá swego przyniosł; oćiec zdumiáły porádźiwszy się wieszcżkow zrozumiał/ iż po śiedmkroć syn iego Márius Burmistrzem Rzymskim/ to iest/ światá wszystkiego Pánem/ być miał; co się nánim wykonáło. WidziewKaz B
  • - [...] iezeli zrozkazania JK Wieliczenstwa Traktat y postanowienie z Sołtanem Turskim o pokoiu komissarze JKWieliczenstwa traktować zechcą J Jk Wieliczenstwu kazać by Swoim komissarzom w Dohoworze z Posłami u Soltana Tureckiego bydz, y o Hospodarstwie JCWieliczenstwa postanowienie uczynić, za obiawionemi z Strony CWieliczenstwa po siedmkroć deklaracyami. przy ktorych Traktatach y rezydentowi JCWieliczenstwa bydz rozkazał. CzartListy 165v
  • - Nád wszytkiemi gwiazdámi bárzo wysoką[!] są wody czyste ná kształt kryształu, á bárzo subtelne y lekkie, á nád tymi Niebo błogosłáwionych , ktore ták iásne iest iż inne względem niego zdádzą się ćięmnemi, po dniu Sądnym bárźiey po śiedmkroć Słońce się roziáśnieie, y iáśnieyszy Kśiężyc y gwiázdy będą, áby tym sposobem vćiechy błogosłáwionym przymnazáli: y źięmiá się rozświeći, ále więcey gwiázdy y plánety obracáć się nie będą, bo ich obroty służą náwięcey y do vrodzáiu źięmie, ktore iuż ná ten czás przeminie. TylkRoz 20
  • - I Przy pierwszym záraz Kaznodźieyskim tu słowie, od stolicy Apostolskiey pozwolonym, ná wysłáwienie Nowo Błogosławionego IANA FRANCISZKA REGISA iáko wielkiego zelanta chwáły Boskiey, wielkiego po śiedmkroc ná ieden dźień Kaznodziei, częstokroć áż do ustánia tchu [...]. GzowKor B
  • - Krol Stefan gdy iuż blisko byli Klasztoru onego, Syná swego Emeryká przed sobą wysłał, áby onym Zakonnikom zászedł drogę, ktorych on wszytkich łágodnym obłápieniem, y pocáłowániem uszánował; iednak nie zárownie onym Zakonnikom pocáłowánie swoie dáiąc: bo iednych po dwákroć, drugich po trzykroć, innych po cztery, po piąći, á niektorych po śiedmkroć pocałował. JabłońDrzewo 44
siedmkroć razy
»siedem razy«
patrz: SIEDMKROĆ
  • - Słońce záś po Sądnym dniu, ma bydź śiedmkroć rázy niż teraz iáśnieysze, według Proroká: Erit lux lunae sicut lux solis, et solis septempliciter sicut lux septem dierum, in die quâ alligauerit Dominus vulnus popali sui. PiskorKaz 855
  • - Co on też BOGU winien, ściśle się rachował, A codzień siedmkroć razy z płaczem medytował. DrużZbiór 126
w siedmiornasób
»siedem razy tyle, siedmiokrotnie«
patrz: SIEDMIORNASÓB
  • - Siédmioráko/ Septifariam diuisus […] w-śiédmiornasób. Septuplum, et in septuplum […]. Kn 992
  • - Táż dwoygá dźiátwy máćią: w śiedmiornasob moich. OvŻebrMet 142
  • - W Siedmiornasob, adv. siebenmahl so viel. sept fois autant. T III 2014
  • - Y będźie świátłość kśiężycowa iáko świátłość słoneczna: á świátłość słoneczna będźie w śiedmiór nasob iáko świátłość śiedmi dni, w dźiéń którégo záwiąże Pan ránę ludu swégo, á potłuczenié zbićia iego zléczy. BW Iz 30, 26
bot.
jeleni trank (sz. zm.)
»sierpik barwierski (Serratula tinctoria)«
patrz: JELENI
  • - Jeleni tránk álbo sierpik/ Rozdział 4. [...] Serratula. SyrZiel 1253-1254
  • - Mylą się y ci/ co ią [łanią broń] Łánim álbo Jelenim Tránkiem chcą mieć. Ale nie mniey y ci/ ktorzy ią Pacierzyczką názywáią. SyrZiel 132
  • - Tránk iéleni/ v. Jéleni tránk. Kn 1150
  • - Jéleni tránk/ sierpik. Serratula [...] Flos tinctorius. Kn 245
apetyt białogłowski
»silna ochota na jakąś potrawę odczuwana przez kobietę w ciąży«
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
  • - Nieprzystoyną chęć do iedzenia brzemiennym oddala/ á do przystoynych potraw czyni. [Marg.:] Złemu apetytu białogłowskiemu [przeciwdziała kopr włoski]. SyrZiel 392
bot.
majowy trank
»skalnica (Saxifraga)«
patrz: TRANK
  • - Począwszy od tego/ który Lamikámieniem białym zowiemy. My sierotkámi/ ábo Máiowym trankiem miánuiemy [...]. SyrZiel 1257
  • - O Łamikámięniach/ Rozdział 16. Empetrum, Saxifragia 4. Mattheoli, Saxiphagum. Sierotki/ Maiowy trank. Steinbrech SyrZiel 1275
dekret śmierci
»skazanie na zabicie«
patrz: ŚMIERĆ
  • - Gdy bym się iednak czuł wtym co mi zadaią uznał by to Swiat zebym sąm na siebie ochotnie napisał iako nay okrutnieyszy Dekret Smierci. PasPam 184v
pięćkroć sto tysięcy
»składnik liczebników wielowyrazowych odpowiadający liczbie 500 000«
patrz: STO
siedmkroć sto tysięcy
»składnik liczebników wielowyrazowych odpowiadający liczbie 700 000«
patrz: TYSIĄC
dziewięćkroć sto tysięcy
»składnik liczebników wielowyrazowych odpowiadający liczbie 900 000«
patrz: STO
wymazać kogo
»skreślić gdzie czyje imię«
patrz: WYMAZAĆ
  • - Skoro tedy na Seymie podano nomina y cognomina tych co zabiiali y tych co byli Zaboystwa Conscii do Infamowania y do trąby y iego tez tam włozono. Ozwali się na to niektorzy Posłowie [...] na coz go tu kłaść kiedy nie zyie y kazano go wymazac. PasPam 186-186v
biało skropiony
»skropić«
patrz: BIAŁO
  • - Káżdy [liść] porozdzierány ná dziesięć części spoionych/ biało skropiony. SyrZiel 627
skrzypce // skrzypice basowe
»SKRZYPCE«
patrz: BASOWY
pacholęcą służyć
»służyć za pachołka, jako pachołek«
patrz: PACHOLĘCY
  • - Ktoby był rzekł MM Pánstwo, żeby I.M.P. Gulski, ktory przed tym pácholęcą służył I.M. Pánu Buczáckiemu, miał corkę iego poymować. PisMów II 188
  • - Kto Páni tey pácholęcą nie służy? PisMów II 200
cudowny obraz
»słynący cudami«
patrz: CUDOWNY
  • - Po południu znowu byliśmy w kościele i wzięliśmy od księdza superiora tamecznego [Feliksa Mierczyńskiego] benedykcyje przy obrazie cudownym Matki Boskiej. ChrapDiar II 434
  • - Przyiechalismy tedy do Olszowki Ipso Die Festi Beatissimae Mariae Virginis [w samo święto Najświętszej Marii Pany] zazywszy Nabozenstwa u oBrazu Cudownego N.Pany. PasPam 221v-222
arcycudowny obraz
»słynący cudami«
patrz: OBRAZ
koncylium chalcedoskie
»sobór, który odbył się w Chalcedonie w roku 451«
patrz: CHALCEDOSKI
  • - Na Konciliu[m] Chalcedoskim, Epheskim, Niceńskim, postánowiono, że Duch święty pochodzi od Oycá. KorRoz 53
koncylium chalcedońskie
»sobór, który odbył się w Chalcedonie w roku 451«
patrz: CHALCEDOŃSKI, CHALCEDOŃSKI, KALCEDOŃSKI
  • - Po ścianach są [...] wyráżone Koncilia Generalne Niceńskie, Konstantynopolitańskie, Efeskie, [koncylium] Chalcedońskie, z inskrypcyami Historycznemi, co na ktorym decisum Koncilium. ChmielAteny II 115
koncylium chalcedoneńskie
»sobór, który odbył się w Chalcedonie w roku 451«
patrz: KONCYLIUM
  • - PAPIEZ CONCILIA GENERALIA konwokuie, approbuie. Konciliow Przednieyszych iest 4. Pierwsze Niceńskie w obecności 318. Oycow złożone [...] Czwarte [Koncylium] Chalcedoneńskie w prezencyi 630. Oycow miane, złożone od Leoná I. Papieża Roku 551 [!]. przeciwko Eutychemu Archimandrycie Carogrodzkiemu ChmielAteny II 131-132
sok Bakchowy
»SOK«
patrz: BACHOWY, BACHOWY, BAKCHOWY
mlecz brunatny
»Sonchus Caeruleus«
patrz: MLECZ
  • - Caeruleus [sonchus], [mlecz] brunatny. Kn 417
nasienie męskie
»sperma«
patrz: MĘSKI, MĘŻKI, MĘSKI
  • - Potym [macica] snádnie naśienie męskie zátrzyma/ y do płodu obroći. SyrZiel 296
  • - Naśienie męskie mnoży [wino z kopru]. SyrZiel 394
  • - Płynienie Naśienia Męskie[go] zẃściąga/ proch korzenia tego. SyrZiel 7
potrzebować czegoś po kimś
»spodziewać się, liczyć na kogoś«
patrz: POTREBOWAĆ, POTRZEBOWAĆ
  • - Niewięm na co się przygodzi ten Iurament ktorego WMMPanowie po mnie potrzebuiecie. PasPam 122
  • - A zem się ia sprawił tego tez y powas potrzebuię niech wiem co za interes albo raczy pretensyią macie do Rzpty. PasPam 155v
obiecować sobie (sz. zm.)
»spodziewać się, oczekiwać«
patrz: OBIECOWAĆ
  • - Przyszła wiadomość że nie tak rzeczy idą iako sobie Francyia obiecowała. PasPam 227v
  • - Obiecował sobie [...] zaraz ią wziąc za powrotęm zymprezy nas wprzod rozgromiwszy. PasPam 92v
dać /komu/ w gębę
»spoliczkować«
patrz: GĘBA
  • - Gębá/ i. Twarz/ obliczé/ vt. Dał mu w gębę. Os, similiter [...] Percutere ora. Kn 187
  • - Pan Pasek dał w gębę Mazepie. PasPam 175
na /kogoś/ zesłać /coś/
»sprawić, aby coś komuś przypadło w udziale«
patrz: ZESŁAĆ
  • - Pan Bog tez to na nas zesłał Belli Vicissitudinem. PasPam 265v
poczynić kogoś, kimś
»sprawić, aby ktoś stał się kimś«
patrz: POCZYNIĆ
  • - Atoż masz Miłosciwy krolu Effectum niecnotliwych konsyliarzow [...] Po osadzałes nimi krzesła Podawałes im naywyszsze Subsellia poczyniłeś ich Panami Takich Ludzi gdzie Sumnienia niemasz. PasPam 228
statek browarny
»sprzęt, naczynia używane w browarze«
patrz: BROWARNY
  • - Bednarz przy browarze statki browarne naprawować powinien. OpisKról 250
czynić wstręt do czegoś
»stać na przeszkodzie czemuś«
patrz: WSTRĘT
  • - Niemaiąc nic pozyciu swym Milszego nad Miłość Poddanych naszych, y ich przeciwko nąm Uprzeymą podufałość. Do ktorey aby na czasy potomne ustępu [!] zadnego nieczyniły teraznieysze mięszaniny [...] wszystkie takowe nieSmaki y urazy [...] daruiemy. PasPam 210v
w codziennym być inkremencie
»stale wzrastać«
patrz: CODZIENNY
  • - Wszystkich rzeczy pretia [ceny] wcodzięnnym są Inkremencie. PasPam 217
w cel godzić
»starać się coś osiągnąć«
patrz: GODZIĆ
  • - Wszyscy wten cel godzą Zesię tak y Poganie iako naszy głodzą. PotWoj 123
do jednego celu mierzyć
»starać się dotrzeć do tego samego miejsca, kresu podróży«
patrz: MIERZYĆ
  • - Iako márynarze/ ábo ci ktorzy do iedney łodzi wnidą/ dla roznych spraw y przyczyn/ nigdy do iednego celu nie mierzą; ále skoro wiátry vderzą/ á morze pocznie się od wáłow nádymáć/ wszyscy bieżą iáko ná gwałt/ rátá wszyscy wołáią zgodnym sercem: ták y ci ktorzy opuściwszy łodź Piotrá ś. puścili się ná wáły roznych heretyctw/ nie mász żadney przyiáźni miedzy nimi/ chybá ná ten czás gdy się obawiáią niebespieczeństwá iákiego od klątew/ abo od kościelney discypliny/ prędka ná ten czás nuedzy nimi konfederácya. BirkNiedz 256
w cel mierzyć
»starać się osiągnąć jakiś skutek«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - W tenze cel y Saydaczny, wktory mierzą naszy. PotWoj 143
do celu mierzyć
»starać się trafić w oznaczony punkt«
patrz: MIERZYĆ
  • - KTo łuk ciągnie/ álbo z iákiey strzelby do celu mierzy pospolicie wyżey bierze. BujnDroga 265
mierzyć jako w cel
»starać się trafić w oznaczony punkt«
patrz: MIERZYĆ
  • - Wtym ieden Zołdat zdopuszczęnia iego Niemogąc cierpiec milczęnia tákiego, Porwał fuzyą nabitą kulami, bluzniąc słowami Mierzy iáko w cel. OblJasGór 33
cel wymierzać
»starać się trafić w oznaczony punkt«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Dobywáiąc miast [...] przychodzi [...] poiedynkiem nieprzyiacielá cicho vpátruiąc, y pewny cel wymierzáć. FredPiech C8 - C8v
sędzia grodzki
»starosta grodu mający wladzę sądowniczą«
patrz: SĘDZIA
  • - Instrukcyia Ich MSCiom PP. Posłom Zięmie Rawski Jo Mosci Panu Adamowi Nowomieyskiemu Viceinstygatorowi koronnemu Sędziemu Grodzkiemu Rawskiemu. y JoMSCi Panu Anzelmowi Piekarskiemu czesnikowi Rawskiemu z godnie obranym na Seym 2 Niedzieli z koła Rycerskiego dana. PasPam 215v
  • - Tegoz dałem ImPu Dowoynie Sędziemu Grodzkiemu Trockiemu honorarium [...] ze mię często assistuie y Iezdzi w Interessach moich. SapADiar 103
żaglista nawa
»statek żaglowy«
patrz: ŻAGLISTY
  • - żaglista nawa ein Segel-Schiff. vaisseau voilier. T III 2826
stopa bawarska
»STOPA«
patrz: BAWARSKI
stopa antwerpska
»STOPA«
patrz: ANTWERPSKI
czerkieski strój
»strój krótki, wytworny«
patrz: CZERKIESKI
  • - Ztąd to był nastał ten stroy krotki, y boty z bodwiąskami Ktory stroy nazywali Czerkieskiem stroiem niesłusznie. PasPam 79
suknia lokajska
»strój noszony przez służbę«
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
  • - 7 Par Sukien Granatowych Lokayskich z kamizelkami karmazynowemi y galonem złotym szamerowane. ArchRadziw 1638 333
fałd głosowy
»struna głosowa«
patrz: FAŁDA, FAŁD
trafiać w cel
»strzelając, bijąc osiągać zamierzony punkt«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Tráfiam do celu/ w-cel/ tráfić ptaká/ vgadzam. Contingo metam [...] Contingere aciem ferro: auem ab alto caelo deijcere [...] Tangere metam [...] Tangere aliquid acu [...] Collimo [...]. Kn 1149
trafiać do celu (sz. zm.)
»strzelając, bijąc osiągać zamierzony punkt«
patrz: TRAFIAĆ
  • - Tráfiam do celu/ w-cel/ tráfić ptaká/ vgadzam. Contingo metam [...] Contingere aciem ferro: auem ab alto caelo deijcere [...] Tangere metam [...] Tangere aliquid acu [...] Collimo [...]. Kn 1149
  • - Były tez ręczne pociski ktoremi Rzymscy Zołnierze tak zręcznie ciskali iz niemi mierniey nizeli z łuku strzałami do Celu trafiali. SzołHist 19v
trafić w cel (sz. zm.)
»strzelając, bijąc osiągnąć zamierzony punkt«
patrz: TRAFIĆ
  • - Będzie wszytkie sztuki znał wszytkie ich fortele I sprawi ze nie trafią w oznaczone czele. ArKochOrl 27
  • - Tráfił do celu / ábo w cel. KnAd 1169
  • - Trafiam w czel Metam attnigo. SłowPolŁac 86
  • - "Patrzcież, że w tej chwili W cel zaraz trafię!" - To mówiąc wymierzy w czapkę i prosto w nię grotem uderzy. BorzNaw 161
cel trafić
»strzelając, bijąc osiągnąć zamierzony punkt«
patrz: TRAFIĆ
  • - On wprawdzie dáleki cel dardą tráfić umiał/ Z ciągnieniem iednák łuku lepiey się rozumiał. OvOtwWPrzem 181
trafić do celu
»strzelając, bijąc osiągnąć zamierzony punkt«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Tráfił do celu / ábo w cel. KnAd 1169
cel pociskowy
»strzelnica«
patrz: POCISKOWY
  • - Strzélnicá/ Campus iaculatorius [..] Cel pociskowy ábo pole ćwiczénia pociskowego strzélczego. Sagittarij verò scopas [?] seu fruticum aut straminis fasces, 600 pedes remotos ponebant, vt sagittis vel lapidibus ex sustibalo tangerent. Iidem contrà palum tanquam contrà aduersarium cum claua velut cum gladio se excercebant, etc. [...]. Kn 1079
ług mydlarski
»substancja chemiczna o właściwościach żrących, wykorzystywana do produkcji mydła«
patrz: ŁUG
  • - Párchy y strupy złe spędza y goi/ wźiąwszy żytney mąki sześć łotow. Mąki Słonecznikowey ták wiele. Ługu ostrego Mydlárskiego sześć łotow. To wszytko wespoł wárzyć ták długo, áż ług do czystá wywre. SyrZiel 917
  • - WEś ługu Mydlárskiego, wysmaż go ná tyglu do suchośći y schoway, á gdy potrzebá, położ plasterek z dziurką, tám gdźie ma bydz Aperturá przyłoż tę máteryą, á ná wierzch plasterek, niech będźie przez noc, álbo przez dźień uczyni się pryscz, ktory otworzywszy wypráwiáć Aperturę sposobem zwyczáynym. CompMed 491
  • - Weźmi ługu Mydlarskiego, wley ná rynkę nową, smaż áż do suchośći, to będźie Corrosivum. VadeMed 186
góry Ryfejskie
»Sudety«
patrz: GÓRY
  • - Iutro wprzod nim Iutrzenká záránna pocznie rospędzáć lamp nocnych zbládá połáiącą światłość [...] biez do gor Ryphaeyskich. AndPiekBoh 68
góry Ryfejskie
»Sudety«
patrz: RYFEJSKI
  • - Iutro wprzod nim Iutrzenká záránna pocznie rospędzáć lamp nocnych zbládá połáiącą światłość [...] biez do gor Ryphaeyskich. AndPiekBoh 68
suknia stołowa
»suknia zakładana do posiłków«
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
  • - HABIT [...] Suknia stołowa staroświecka w ktorey do stołu siadali. DanKolaDyk II, 110
surma basowa
»SURMA«
patrz: BASOWY
suknia zakonna
»sutanna, habit jako symbol stanu zakonnego«
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
  • - Nie dbáłá choć záwsze w włosiennicy y w podłey sukni zakonney chodziłá y mowiła Siostrom: Niech y robáctwo drze cielsko moie. OkolNiebo 26
suknia duchowna
»sutanna, habit jako symbol stanu zakonnego«
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
  • - Ba i piękniey drugiemu było odárło w duchowney sukni chodzić [...] niżeli potym świetcko się baczyć. MłodzKaz 103
złota wolność
»swoboda szlachecka wynikająca z przywilejów, które osiągnęły szczyt w prawie sprzeciwiania się niekorzystnym uchwałom sejmu«
patrz: WOLNOŚĆ
  • - Dawał przykłady dawne ze puko Polacy tak czynili poty floruit złota wolność. PasPam 231v
hetmańska buława (sz. zm.)
»symbol władzy hetmańskiej«
patrz: HETMAŃSKI
  • - Wyimie [śmierć] Hetmańskich Buław ze trzy kopy, Bończukow tyleż, Buzdyganow, tarczy. DrużZbiór 431
buława pułkownicza
»symbol władzy pułkownika«
patrz: BUŁAWA
  • - Máią Ichmość M. Pánstwo w skárbcu Oyczystym buławy pułkownicze, buzdygany rotmistrzowskie, opalone y postrzeláne chorągwie. PisMów II 197
siostrzeniec rodzony
»syn rodzonej siostry«
patrz: SIOSTRZENIEC
  • - Wiedziałęm że Dąbrowski Pułkownik z Woyska Litewskiego miał kilku Siostrzęncow Rodzonych w Podlaszu. PasPam 181v
męski rodzaj
»synowie«
patrz: MĘSKI, MĘŻKI, MĘSKI
  • - Spokoinie sam, małżonka, dzieci i potomkowie iego meskiego rodzaiu poki by ich zliniey iego stawało, zgruntami, poddanemi ich powinnosciami, zlasami, borami [...] VorLetSkarb 212
pułmiskowy szczupak
»szczupak średniej wielkości«
patrz: PUŁMISKOWY
  • - Wydra poszła wyniosła nay pierwey płocicę drugi raz kazałęm wyniosła Szczupaka małego trzeci raz wyniosła pułmiskowego Szczupaka trochę tylko na karku obraziwszy. PasPam 251v
sześćkroć razy
»sześć razy«
patrz: SZEŚĆKROĆ
  • - Powiedz to Panu Swoiemu, zes Mariusza szesckroc razy Wielkorządce y Wodza Rzymskiego, a po kilkadziesiąt razy Zwycięzce Nieprzyjacielskiego, mędzy ruinami Miasta Kartagińskiego, po wygnaniu swoim z Rzymu tułaiącego się widział. SzołHist 2
po sześćkroć
»sześć razy«
patrz: SZEŚĆKROĆ
  • - Gdyż iáko po dźieśięćkroć złoty ieden y groszy sześć/ vczyni złotych dwánaśćie/ co iest ceną Talerow dźieśiąći: ták też po sześćkroć złotych dwá/ vczyni złotych dwánaśćie/ co tákże iest ceną Czerwonych złotych sześći. GrodDysk Aiijv
  • - Po sześćkroć tákże złotych cztery/ vczyni złotych 24. co iest ceną Czerwonych złotych 6. GrodDysk Aiijv
  • - Gdyż po dźieśięćkroć złotych pułtrzećia/ vczyni złotych 25. á po sześćkroć/ złotych 4. vczyni tylko złotych dwádźieśćia cztery. GrodDysk Gij
  • - Abowiem y Maryuszá nic inszego do iego nie dobrych odwag nie przywiodło/ ieno iż w krotkim czaśie/ wielu woien spráwowánie iemu było poruczone/ á Burmistrzowstwo po sześć kroć w krotkich lećiech. ChokRudAOdm 61
  • - Potym przypraw do żorawká FC, rękoieść FG, z waszką[!] GP, obrotną ná N: ktoraby ważká do gory podnoszona końcem P, od łopátek D, po cztery, álbo po sześć kroć, zá káżdym obrotem koła chodźistego M3 laskę K, ćięszkośćią swoią zstęmpuiącą w rurę R, z rury wyćiągáłá żorawkiem FC, y rękoieśćią FG. SolArch 148
w sześcioronasób
»sześć razy tyle, sześciokrotnie«
patrz: SZEŚCIORONASÓB
  • - Oley ten może bydź ták z suchego iáko y z świeżego korzenia czyniony: iesli z suchego/ tedy go z hrubá przetłuc: á iesli z świeżego/ pokráiáć iáko Rzepę/ ábo márcheẃ do wárzenia/ y wsuć mąki rzáney do niego/ z otrąb nie pytlowáney/ w sześćioronasob. SyrZiel 437
  • - Nasob, Nasobnie, *na sobie. fach, fältig, so vielmahl mehr als die vorstehende Zahl anzeiget. autant de fois plus que le précedent nombre indique. § we czwornasob zapłaćił; we dwoynasob; w pięćioronasob albo sześćioronasob; we dwudźiestynasob zapłaćić. T III 940
rujnować kogoś w reputacyjej
»szkodzić czyjejś sławie, psuć komuś opinię«
patrz: RUJNOWAĆ
  • - Ruynuiesz wiecznie dobrego Pana w Reputacyiey podaiąc go in opprobri[um] Narodom Pogranicznym. PasPam 195v
przewoźny szlachcic
»szlachcic, który zdobył lub kupiłszlachectwo za granicą«
patrz: SZLACHCIC, ŚLACHCIC, SZLACHCIC
  • - Ia zas zem nigdy niebył Pasierbem ale Synem Oyczyzny Matki moiey y bydz nie mogę chocbym chciał Bozem iest ex Nativo dawnych Polakow Sangvine nie z cudzey ziemie przewozny Szlachcic. PasPam 139v
osiadła szlachta (sz. zm.)
»szlachta gospodarująca na własnej ziemi«
patrz: OSIADŁY
  • - Praesidia [...] (na ktorych [miejsce] osiadłą Szlachtę osadzac [obiecuje]) z Fortec z prowadzi. PasPam 208v
  • - Wielmozni Hetmani koronni [...] na Werbunki Patentow wydawać niebędą [...] Rotmistrzow zas Szlachtę osiadłą w Woiewodztwie y [z] zięm podawac będą IokMSCi za rekommendacyią Woiewodztwu [zam. województw] swoich. PasPam 209
pospolite ruszenie
»szlachta (oraz sołtysi) zobowiązani do udziału w wojnie wraz ze swymi pocztami z tytułu posiadania ziemi«
patrz: RUSZENIE
  • - Wolałbym paść Swynie nizeli z Pospolitego Ruszenia kommoderowanych prowadzić na Podiazd. PasPam 238
potrójny powróz
»sznur spleciony z trzech sznurków«
patrz: POTRÓJNY
  • - Potróyny powróz […] Triplex, triplicatus funis. Kn 796
  • - potroyny powroz. dreyfacher Strich. corde à trois cordons. T III 1569
ślepa fortuna
»ślepy los«
patrz: ŚLEPY, ŚLEPY, SZLEPY
  • - Niewiedziałes to podobno Slepiu. Ze to Slepa Fortuna więcey moze nizli ty. PasPam 192v
chodzić Marsem
»śmiało, bez przeszkód odbywać wyprawy wojenne«
patrz: MARS
  • - Iuz tam chodził sobie Marsem nikogo się nieobawiaiąc. PasPam 276v
blada ksieni (sz. zm.)
»śmierć«
patrz: KSIENI
  • - Tytyrus mówił - dłoń słowa wyryła: "Wnet po biskupów prędkiej tu odmianie, gdy ksieniej bladej miecz trochę ustanie, nastąpi - prawi - ten co wiekiem długim Nestorem będzie tu w Koronie drugim". MiasKZbiór 251-252
  • - Niesyta, sroga, blada ksieni, czemu grób kopiesz staruszkowi cnemu? MiasKZbiór 296
bibl.
syn Asafowy
»śpiewak«
patrz: SYN
  • - Tákże y śpiewacy/ Synowie Asáfowi/ stali w porządku swym/ według rozkazánia Dawidá y Asáfá/ y Hemmáná/ y Jedytuná/ Widzącego Krolewskiego: Odźwierni też stali v káżdey bramy/ bo się jm nie godziło odchodzić od posług ich: Przetoż brácia ich Lewitowie/ gotowáli dla nich. BG 2Krn 35, 15
  • - Spiewakow. Synow Asáfowych/ sto czterdzieści y ośm. BG Ne 7, 44
ochędóstwo białogłowskie
»środki do upiększania i pielęgnowania ciała kobiecego«
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
  • - A gdy przychodził pewny czás káżdey Pánny/ áby weszłá do Krolá Asswerusá, gdy się wypełniło przy niej wszystko według prawa białych głów przez dwanaście miesięcy; (bo się tak wypełniały dni ochędażania ich, mażąc się przez sześć miesięcy rzeczami wonnemi, i innem ochędostwem białogłowskiem.) BG Est 2, 12
hibernowy chleb
»świadczenia należne wojsku w czasie leż zimowych«
patrz: HIBERNOWY
  • - Tudziesz tez y to tey sztuki Hibernowego chleba posiągnąć smiele mogę. PasPam 121v
kościół dominikański
»świątynia będąca własnością dominikanów«
patrz: KOŚCIÓŁ
  • - Take[m] on czas trawieł w wielkie[m] utrapieniu, czesto do Koscioła Dominikańskie[go] chodz[ąc] na płacz ktoremem się tylko same[m] cieszeł a nadzieią w Panu Bogu. OssJŻyw 11
  • - Tam [w niewymienionym z nazwy mieście] cztyry Koscioły Katolickie Bernardynski Dominikanski Augustyanski y Mniszek y Miasto piękne. SobTDzien 21
  • - Tak do reparacji kościoła dominikańskiego w Janowie, także do wybudowania cerkwi bazyliańskiej w Kamieńcu Lit. nie skurczoną dopomógł ręką [ojciec autora]. MatDiar I, 151,
pani młoda
»Świeżo poślubiona kobieta na uroczystości weselnej«
patrz: PANI
  • - Nie Polski to tám był tryb, boć u nas dom Páni Młodey wesele podeymuie, Czy to tam był Pan Młody co zá żonę szedł, nie oná zá mąż? MłodzKaz II, 177
  • - Ták to bywa, że Oblubienicá, że Páni młoda, z pierwotku zda się, że iedno ma oko, widzieć Oblubieńcá; ále długow, defektow, nárowiow, i kogo innego pátrza; biedá w-ten czás Oblubieńcowi, nędzá Mężowi, uciekáć, bá ulátywáć musi z-domu. MłodzKaz II, 346
frukt nowy
»świeży owoc«
patrz: FRUKT
  • - On to w Kolonii Wilhelmowi mniemanemu Cesarzowi, w ogrodzie Dominikańskim podczas zimy cięszkiey sprawił bankiet, na ktorym frukta nowe, y kwiaty pokazały się, y ptastwo spiewaiące dało się słyszeć. ChmielAteny III 125
relig.
Trzech Króli
»święto chrześcijańskie obchodzone 6 stycznia«
patrz: KRÓL
  • - Po trzech krolach poiechałem do Radomskiego dla owey Inquizycyiey. PasPam 114
  • - Zaraz tedy od trzech kroli wywozilismy tam zboza [...] alem trafił na Lata Bardzo Tanie. PasPam 226v
apostoł Narodów
»Święty Paweł«
patrz: APOSTOŁ
  • - Jeżeli wielkiemu Apostołowi Narodów pełnemu Ducha świętego, chwalemy egzercycyjum rzemiosła koło namiotów i ja [autor książki] się przyganą nie obrażę, że rzmieslnicze obiectum traktuię. SolArchB 6
abecadło arytmetyczne
»tabliczka mnożenia«
patrz: ABECADŁO, ABECADŁO, OBIECADŁO, ABIECADŁO, ABĘCADŁO
  • - TABVLA MVLTIPLICATIONIS, To iest, Rozmnożenie Liczby. ABO OBIECADŁO ARYTHMETYCZNE. Ktorą powinni ná pámięć vmieć Ráchmistrze. Gdyż do Ráchunkow iest wielce potrzebna. HaurEk [157]
być tego rozumienia
»tak sądzić, myśleć, mieć takie zdanie«
patrz: ROZUMIENIE
  • - Rosmiał się y scisnął mię za Głowę Iuż tego nigdy niebędziemy Rozumienia [żeś konfederat] choc by y Anioł powiedał. PasPam 173v
bity taler (sz. zm.)
»talar całkowity, w jednej sztuce, w jednej monecie«
patrz: BIĆ
  • - Dano tedy kozdemu po Taleru bitem w rękę. PasPam 151
  • - Za owę Nowinę dałmu dziesięc bytych talarow na przepicie. PasPam 188
  • - Dostał kupic wołu dobrego za bity talar dwa Marki Dunskie. PasPam 54v
talar zły
»talar fałszywy, o niepewnej wartości lub zupelnie bezwartościowy«
patrz: ZŁY
  • - Tych piniędzy ktores przyniosł nie liczył Podskarbi az po odiezdzie twoim w ktorych znalazło się kilka nascie Talarow złych. PasPam 64
Orda Krymska
»Tatarzy zamieszkujący Krym«
patrz: ORDA, HORDA, ORDA
  • - Kiedysmy zSamą tylko Czarneckiego dywizyią adwa Tysiąca maiąc z sobą Ordy krymskiey sześć Tysięcy Szwedow [...] tak wycięli iak owo mowią Nec Nuntius Cladis [ani zwiastun klęski] niezostał się y ieden. PasPam 51v
gestami narabiający
»ten, kto bardzo gestykuluje«
patrz: NARABIAĆ
  • - Jéstámi nárabiáiący/ Gestuosus. Kn 246
  • - giestami narabiaiący. der beym Reden mit den Händen ficht. gesticulateur; qui fait trop de gestes. T III 374
duchowny ociec ,
duchowny ojciec
»ten, kto sprawuje opiekę duchową nad kimś«
patrz: OJCIEC, OJCIEC, OCIEC
  • - Duchowny oćiéc/ mistrz. Magister pietatis, religionis. Kn 153
  • - 5)duchowny Oyćiec; duchowny nauczyciel. T III 285
krwie rozlewca
»ten, który jest spracą przelewania czyjejś krwi«
patrz: ROZLEWCA
  • - Boze [...] Iezelis kiedy kolwiek Roznemi plagami karał [...] krwie Ludzkiey niewinney rozlewcow. Dzis pokasz sprawiedliwosc twoię. PasPam 198v-199
gestów mistrz
»ten, który wykonuje pantomimę, mim«
patrz: MISTRZ, MISTRZ, MISTR
  • - Jéstow mistrz/ Chironomus [...] Palaestricus. Kn 246
rzecz przystojna (sz. zm.)
»to, co jest stosowne dla kogoś lub czegoś«
patrz: PRZYSTOJNY
  • - Królu [...] Uczyniłeś przystojną rzecz dobroci twojej, Żeś nietylko nie wzgardził słusznej skargi mojej, Aleś kazał uprzątnąć nierząd z miasta tego, gdzie każdy musi już strzedz poczciwego swego. GrochWiersze 203
  • - A tako to iest rzecz przystoina Ingenierowi wiedzieć: ták też pomieniony Działowy nie ma się wstydáć to umieć, co Ingenierowi przynależy, álbo też Puszkarz, álbo Rynsztunkowy, co te insze urzędy w sobie máią, áby w urzędzie swoim niebył nikczemnym y niesposobnym [...]. UffDekArch 15
  • - Náostátek rozumiem, iż y to rzecz iest onemu [puszkarzowi] przystojna, áby umiał wszelákie ogniste rzeczy ták do uciechy, iáko y do potrzeby, y do przesládowánia nieprzyiacielá służące gotowáć, bo iáko niezáwsze y niewszędzie Ingeniera do wszelákich potrzebnych wojennych robot zásiąc można, ták też nie záwsze tákie ludzie ktorzy się ná rzeczách ognistych rozumieią znaidzie. UffDekArch 16
rzecz przystojna (sz. zm.)
»to, co jest właściwe«
patrz: RZECZ
  • - Niemniejsza mądrość jako nieprzyjacioły znosić, przyjacioły czynić i zatrzymywać sobie, a nade wszystko summa iustitia tribuere unicuique, quod suum est i przyznać to, czemu przeczyć trudno, rzecz przystojna. AktaPozn I/1 405
  • - Przeto iáko Medyká dla zdrowia ciáłá: ták Filozofá dla zdrowia dusze przystoyna rzecz słucháć: być dobrze był Pánem iego. BudnyBPow 41
  • - [Massageci] rodzice swe y insze powinne gdy się postárzeli/ zárzezywáli y ziádáli/ rozumieiąc zá lepszą rzecz y przystoynieyszą/ áby ich sámi ziedli/ niżliby ich mieli robacy rostoczywszy zieść. CzyżAlf 10
  • - [...] przystoynieysza y pobożnieysza rzecz iest spráwiedliwości/ niżeli niesprawiedliwości pomagáć. StarPopr 89
  • - Pięknać rzecz i przystojna za ojczyznę miłą Polec i własną jej być przykryty mogiłą. MorszZWierszeWir I 438
  • - [Wszyscy] o nowe dla sądów z ramienia Waszej Królewskiej Mości odprawujących się i w przyszłe wieki bezpieczeństwa odważają się dopraszać dobroczynności, ażebyś nam, Najjaśniejszy Panie, ubezpieczyć raczył w pokoju ustanowiony i samym tylko pokojem żyjący trybunał, bo jeżeli między dźwiękiem broni milczą prawa, niech w samych odradzających się trybunału początkach żołnierz nam z orężem nie stawa nad głową ani rzecz przystojna, ażeby we drzwiach samych świątnicy sprawiedliwości gęste kto zuchwale stanowił straże. MatDiar 743-744
jak [...] toż dopiero
»TO II, JAK I«
patrz: TOŻ
na dno iść
»tonąć«
patrz: DNO
  • - Pogrążam się/ grążę się/ zánurzam się/ ná dno idę/ tonę. Sido absolute. Sido in aqua: sido ad ima. Pars arboris ab radice validiùs sidit. [...] Desido [...]. Kn 753
imćmość pani ,
jejmość pani
»tradycyjny zwrot grzecznościowy«
patrz: PANI
  • - Rytwiany mil. 5. Zamek JeimPani Tęczinskiei Woiewodzinei Krakowskiei. VorLetSkarb 147
  • - Ten z Kázánowskiey Dziád iest rodzony IMCi Páni Kásztelánowey Wołyńskiey Wielohurskiey. DanOstSwada II, 8
  • - Została po niey młodsza nie tylko we krwi, ále w cnotach, w życiu y obyczaiach prawdziwie Rodzona Siostra Jey Mć Páni Sieniawska Podczaszyna Koronna. DanOstSwada II, 82
w sam cel ugadzać
»trafiać w sedno«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
celu nie minąć
»trafić«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Sławny Oradynie: Ciebie słucháią strzały/ y każdego Celu/ kiedy chcesz żadna z nich nie minie. TasKochGoff 189
ugodzić (jak) w cel
»trafić w zamierzony punkt«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Blisko tego było że nábliżey w Cel ugodził. ErnHand 280
  • - Ugodzić zwierza iák w cel na obrocie, Dawszy mu kulą, glotem pod łopatki, To mi myśliwy, to mi strzelec gładki. DrużZbiór 212
ugadzać do celu ,
ugadzać w cel
»trafić w zamierzony punkt; osiągać coś«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
traktat buski
»TRAKTAT«
patrz: BUSKI
szlak tatarski
»trasa zagonów tatarskich«
patrz: TATARSKI
  • - Y wpoł tey drogi niedotarł gdzie ia. I szlaku Tatarskiego niepowąchał. PasPam 240
chodzić koło czegoś
»troszczyć się o coś«
patrz: CHODZIĆ
  • - Rzecz Pospolita ospale tez koło siebie chodziła. PasPam 119
  • - Przyidą potym do niego ci co go doglądali w iego chorobie y tęn Medyk co koło iego zdrowia chodził. PasPam 77-77v
jabłko afryckie
»trufla«
patrz: AFRYCKI
  • - Jabłká Afryckie/ Tuberes [...]. Kn 227
trzy części
»trzy czwarte, trzy ćwierci«
patrz: TRZY
  • - Ten Iaszczurczy Narod Trzy części Oyczyzny naszey mieczem y ogniem z plądrował. PasPam 118
po trzykroć
»trzy razy«
patrz: TRZYKROĆ
  • - Miedzy inemi rzeczą samą doznał potrzykroć teráźnieyszy iescze żywy nieiáki Stánisław Celátycki ná woynie zwielkiey niebespiecznośći co raz wybáwiony/ z ktorey miáry tęż káplicę dał málowáć/ y o większey iey ozdobie y nádániu tenże przemyśla. PrzewKoś 55
  • - Po odpráwieniu saméy ofiáry/ niżeli kápłan kommunikuie/ vprzedza nieiákié do tego przygotowánié. Naprzód czytáiąc ábo śpiewáiąc wzywánié Syná Bożégo/ iáko báránká ná ołtarzu zgotowánégo/ témi słowy: Báránku Boży który nośisz grzechy świátá/ smiłuy sie nád náwi[!]: powtarzáiąc to po trzykroć. PowodLit 87
  • - A Oycá swe[g]o [Jezus] potrzykroć prośił/ áby on kubek od niego przeniosł/ ktora prośbá Páná Christusowá nie ták się ma rozumieć/ iákoby Oycá o to prośił/ żeby nie dopuśćił/ áby on vmárł. SmalcBóst 74
  • - Febrę ták trzećiodniową iáko czwartodniową leczy/ liśćia tego źiela vtłuc/ mąki/ oliwy/ y wody przydawszy z potrzeb/ do vczynienia plastru/ ktory po trzykroć ná żywot przykłáday. SyrZiel 300
  • - Nie te są w Trebniku álbo w Agendźie Ruskiey położone Aminy/ zá ktore każe z Popowstwá zrzucáć/ ále ktoby formę Krzstu potrzykroć wymawiał nád iednym Krzsczącym się/ iáko sam text Rubryki wyświadcza/ ktory się ták w sobie ma [tekst staro-cerkiewno-słowiański]. MohLit 18
  • - Obiasnienie trzeciey Figury Tey Tablice piątey obozowey liczba wału w trzeciey figurze wyraża się przyczynienie po trzykroć wału. NarArch 122
  • - Tenże właśnie Wecir Básze w Alepie/ (ktory od Cesarzá Tureckiego odpadł/ woysko iego zbił/ Tripole y Dámászek mu wźiął/ y Trybut/ ktory mu do Konstántinopolá posłány był/ zábrał) z trzydźiestą tyśięcy ludu náiáchał/ á potrzykroc śię znim potykáiąc/ onego zwyćiężył/ y pod Dewocyą Cesárską záśię przywiodł. FurUważ G
  • - Szedł we trzechset Mikołaj Kochanowski człeka, Który królewiczowym zdrowiem się opieka; Szedł Wejer z regimentem; ten lonty na Turki Kurzy, a tamten niesie przyłożone kurki, Toź skoro się im prawie w same boki wrzepią, Ognia dadzą po trzykroć i tak ich zaślepią, Że uciekać poczęli. PotWoj1924 152
  • - O szczęśliwi záprawdę, y potrzykroć rzękę Błogosłáwieni, ktorzy dawszy się w opiekę Táką Bogu, onego pałáli miłośćią, Y dla niego doczesną wzgárdźili márnośćią: Bowiem ći, ktorzy śiebie kármili tu łżámi, A wednie, y w nocy swe trudzili pracámi Ciáło, po tákich w życiu fátygách y boiu Wźięli swoy odpoczynek w niebieskiem pokoiu. DamKuligKról 91
  • - Wprowadzony był przez pokój marmurowy, w którym we drzwi potkany był od jmp. podkomorzego kor., do króla jm. jeno przyszedł blisko, po trzykroć ukłonił się, a potem more solito blisko także do króla jm. komplement uczynił, toż i do królowej jm. wedle króla jm. stojącej odprawił. SarPam 157
  • - A gdy iego towarzyszom surowa się zdáłá tá reguła álbo sposob żywotá; głos po trzykroć z Niebá był słyszány: Franćiszku nic twego niemasz w tey regule/ cale iest moiá/ i chcę áby ták była zachowáná/ az do litery: wiem iá/ co źniosą śliły ludźkie/ i iáką im dác mam pomoc. KwiatDzieje 36
  • - A ták ukłoniwszy się po trzykroć z Włoská, Fráncuská, y Hiszpáńská, poydźiesz tám gdżiem ći rozkazał obiemá nogámi. AndPiekBoh 4
  • - Zdarzyło się onemu po trzykroć i nocować przy niedźwiedziu, nie milczkiem, ale z oszczekiwaniem onego. ZawiszaPam 361
  • - [...] cżęstował Krolestwo I. M. I. W. I. M. P. Stolnik Littewski, I. W. I. M. PP. Pisarz Koronny Littewski, Stárostá Bobruyski y inni assistebant gdy pełniono za Zdrowie Krolá I. M. powstáwszy burżąco z Dźiáł po trzykroć ogniá dáwáno y po drugie trzykroć, za Zdrowie Xćiá I. M. Kárdynáłá, a potym ordine siedźących Senatorow, gdy mianowáno strzeláno, resonabant na churze Muzyká na roznych instrumentach, Ten traktament solenny trwał od 3. aż do 9. w noc, potym roziechali się do Rezidencyi swoich [...]. GazRel 254r
  • - Die 19. W Dzień S. Jozefa Patrona J. W. Jmći P. Hetm. W. Kor. rano z rozkazu Jmći P. Kommendanta zatoczono 6. armat y kommenderowano sto Granadyerow przed stancyą J. W. Jm. Pana Het. W. Kor. gdźie in Applausum wielkich Imienin naypierwey z armat.[!] á potym z ręczney strzelby naprzemianę po trzykroć ognia dawano. GazPol 1736 90 6 nlb
  • - Piotr Cześnik Przemysłki przez Konstytucyą 1601 fol. 777 w Sánockiey źiemi Poborcą naznaczony, był potym potrzykroć Deputatem Trybunalskim, ten z Hulewską, zostáwił synow czterech y corki dwie, Alexándrę ta pánną umárłá, Eleonorę, ta za Zołcińskiego wydana [...]. NiesKor II 58
  • - Niechcę być uprzykrzonym wyliczaniem Imion zacnych do krwi godnych Cetnerow reguluiących się, bo te są same, com namienił. Azali po dwakroć niemal Potoccy, ále po trzykroć nie maią Rzewuscy tego zobopolnie honoru do siebie należeć? DanOstSwada 10
  • - D. 13 mieśiąca teraźnieyszego Zona W. Sułtana Córkę powiła, zaczym wraz tegoż dnia potrzykroć powtórzonym ognia dawaniem z moździerzy, á nazaiutrz iawnym przez woźnych obwołaniem ogłoszona iest ta nowina całemu miastu, dano iey imię Begh Schagh Sułtane z tey przyczyny dnia wczorayszego na okazanie radośći zaczęły śię tu illuminacye, które przez dźiś i iutro ieszcze trwać mają. GazWil 1766 13 7 nlb
  • - Trzęsienie ziemi na wyspie Bornholm morza Bałtyckiego, po powietrzu po trzykroć odnawiaiącym się nastąpiło. BohJProg II 96
  • - Podczas Batalii z Xciem de Cobourg dnia 6. t m po 3kroć wynosili się Francuzi w górę Ballonami, dla obserwowania armii skombinowaney. GazNarWil 1794 28 6
  • - Krewni przyiaciele odchodząc żegnali zmarłego wołaiąc po trzykroć vale, a czasem ave salve. PiramFurgDyk 143
  • - Mógł Oyciec Syna po trzykroć zaprzedać, ale to tylko o bezżennych rozumi się. OstrowTPrawo I 60
  • - A náchyliwszy się nád wodę/ po trzykroć w nię chucha/ świecę topi/ y krzyżmo leie/ mowiac: Pánie/ ty te wody proste/ twoimi vsty błogosław/ áby były skutecżne/ ku ocżyśćieniu vmysłow. KraPos 64
  • - Wnet usiadł Tytyr, starzec wesoło Ucałował po trzykroć swego syna czoło. GesChodSiel 90
trzykroć razy
»trzy razy«
patrz: TRZYKROĆ
  • - A Imść Pan Komendánt pomieniony Szańcu Swiętey Troycy, dowiedźiawszy się o Koronácyj Krolá Imśći czynił applausy solenne przez trzykroć rázy ogniá dawánie, zwszytkich ármat y strzelby, co tym bárźiey ieszcze Turcy apprehendowali, y srodze się mięszáli, mowiąc między sobą; że teraz iuż prawdá muśi bydź o Exáltácyey ná Tron tegoż Krolá Imśći, kiedy náśi triumfuią [...]. AwWarsz_1697_28IX 1 nlb
  • - Gdy tedy żadney áppárencyi ad unionem nie było, owszem strony uporczywie stawáły nátárli Contistae á práwie przymuśili Xćia Kárdynałá Prymásá do Neminácyi Xciá Contego, ktory wśiadszy ná kon w Kole inter Protestationes trzykroć rázy Xiąźęcia Kontego nominował, y potym Chorągwie zápraszał ná Te Deum Laudamus, ktorych dość znáczna liczbá ruszyłá się byłá, y przybyłá ná koło Kosćiołá ktory zástano záwárty, ále potym otwrrzono[!], á Xiążę IgMość Primas Te Deum Laudamus záczął i po skonczonym do Páłácu był odprowádzony. Warsz_1697_2VII 3-4 nlb
  • - Druga Párthya w Polu Sáska uprośiłá sobie I. W. I. Xiędzá Biskupá Kuiáwskiego, áby pariter ich Elektá nominował, co tez y uczynił záraz w Polu gdźie Chorągwie rozłożone były, támże śpiewáiąc Te Deum Laudámus, y ruszywszy się Chorągwie do Okopu ktore otoczyły ná koło, znowu trzykroć rázy, miánował Xśiá Elektorá Sáskiego IgMść X. Biskup Kuiáwski. Warsz_1697_2VII 4 nlb
po trzykroć razy
»trzy razy«
patrz: TRZYKROĆ
  • - Sam Xiążę I. M. Kárdynał Prymás, zaczynał Te Deum Laudamus, y záraz z Dźiał Pułkártánowych burząco uderzono po trzykroć rázy. AwWar 1699 14III 1 nlb
  • - Pod czás Wiázdu do Miásta uderzono po trzykroć razy z Dźiał. RelWjazdKról A2v
  • - Po skończeniu tych ceremoniy, powroćił Krol I. M. ná Ratusz, y rozebrawszy się ex Regalibus wśiadł w Karetę naybogátszą ośmią koni záprzężoną, y powrocił do Zamku, z temisz ássistencyámi y tryumfámi; á omnis Populus wołał, vivat, vivat, á podczás tych ceremoniy, bito ná koło Miástá z Dżiał, y w Mieśćie sámym z Moźdźierzow, po trzykroć rázy: Ratusz tákże dawał Salve z Hakownic, y Piechoty Krolewskie á samym wieczorem, były Fáierwetki przed Ratuszem, dość misterne, bo ná Powietrzu wydawáły igrzyská rozmáite, y pewne litery gorzáły, to iest. vivat AVGVSTVS etc. y ráce z nich wypadáły. RelWjazdKról B
  • - W Niedźielę śpiewano tu solenne Te Deum laudamus dáiąc wkoło Miástá po trzykroć rázy burząco y huczno ogniá z Dźiał, tryumfuiąc zá dostánie Fortecy Gibilterra[!] w Hiszpániey. WiadCudz 1704 4 X 175v
  • - Roku Páńskiego 1696. sławetnie urodzona Pánná Rozália Beberowná z Wrocłáwiá, w Luterskiey Wierze wychowána, będąc przez sen nápomniona od ANTONIEGO S. áby Wiárę Luterską porzućiła, ktory się po trzykroć razy pokázował; ziáchawszy tu do Łagiewnik Wiárę Luterską porzućiłá, Rzymską Kátolicką przyięłá. KałowInf 104
  • - A ze tedi pomieniąni Marczyn Branka nie kontentuiąc sie decretem ludzi po trzikroc razi Macka a brata swoiego turbuie, uznaie sząt ninieyszi, na ktorego sie pokaze controuersia decretu, wini panskiey nieodpuscąney grzywien 6, tagze kosczołowi jelesnayskiemu grzywien 6. KsŻyw 77
  • - S. Sewerze z robotnika koło wełny potrzykroć razy od gołębicy ná ćię padaiącey wydany, i obrány Biskupie, cudámi i náuką włásną sławny; ktoryś będąc bliski śmierći, w otwarty dobrowolnie grob Swiętey Wincencyi Małżonki twoiey, i Swiętey Innocencyi corki twoiey wszedł, i gdyś tam Bogu Ducha oddał, grob się znowu sąm przez się zamknął. NádasiRok 171
w trójnasób ,
we trójnasób
»trzy razy tyle, trzykrotnie«
patrz: TRÓJNASÓB
  • - Może Konfekt z niego wdźięczny y vżyteczny być vczyniony/ tym sposobem: Wźiąć część korzenia Oleśnikowego ochędożonego/ Miodu chędogiego wetroy nasob: To społem co nalepiey vmieszáć. SyrZiel 24
  • - W Márcu [korzeń benedyktowy] kopány bydź ma/ do tego ochędożony/ y w wodźie naprzod/ potym w wine wypłokány/ á náchędogiey chustce wycuchniony: drobno pokráiány/ y w kámiennym mozdżerzu z białym Cukrem/ wźiąwszy go we troy nasob co nalepiey vtłuc A w Tureckim naczyniu ábo sklenicách/ do potrzeb niżey położonych/ chowáć. SyrZiel 272
  • - Sok z tego źiela nietylko do piguł/ ále też do innych rzeczy lekárskich wchodźi. Ten bywa tym sposobem czyniony/ iáko z Rzepiku/ á iest we troy nasob vżytecznieyszy z liśćia z suchego wyćiągniony/ niżli prosty z liśćia świeżego. SyrZiel 288
  • - Wźiąć co namłodszych listkow/ ná Wiosnę z źiemie pusczáiących sie/ poki w kłącze nie wyrośćie/ ktoregokolwiek z tych dwu/ bądź więtszego/ álbo mnieyszego: A choćia y oboygá/ ile sie zda y podoba/ vkrążáć ie co nadrobniey/ potym Cukru chędogiego biáłego we troy násob przydáć/ y wespoł vtłuc w Moźdżierzu/ á w skláne naczynie włożyć/ y ná śłońce wystáwić/ álbo w piec po pieczywie. SyrZiel 84
  • - Wyprowádzeni Zydźi przez Moyzeszá ná puszczą/ gdy się poráchowawszy wiele ich wszytkich/ náleźli że sześćkroć sto tyśięcy było mężow do boiu/ procz dźiádkow/ niewiast/ y dźieći/ ktorych się we troynasob więcey znáydowáło/ poczęli się Moyzeszá pytáć/ coż tu ná puszczy będźiemy ieść. StarKaz 79
  • - Nie myslę iednak głosić, áni Miásta trwożyć Ku nocy, bo wieść zwykła w troynásob przyłożyć Niech tylko w bramach, w porcie, po murach sowito Stráże záwiodą! CorMorszACyd 137
  • - Więc od stworzenia stworzyciel nie droższy, Którego tylko za trzydzieści groszy Żydzi kupili? [...] A ja, żem szlachcic, we trójnasób drożej Swą głowę muszę opłacać od bożej? Bo dziewięćdziesiąt groszów daję od niej, Choć me szlachectwo przed nim proch niegodny. PotFrasz4Kuk I 249
  • - Znowu się boję, żeby na ponętę ptaków Nie przyrwali poganie na ten miód Polaków (Rozmaite na wojnach żołnierzom trefunki, Młodym zwłaszcza, zwyczajne po miedzie biegunki), Żeby pierwej niż będzie żak z infimy w prymie, We trójnasób nie płacił tych konfitur w Krymie. PotMorKuk III 155
  • - Ták co przedtym ná ziemskim świetno Horyzonie Był widźiány LELIWA, w Arktycznym Tryonie Dáleko piękniey złote rzućiwszy kędźiory, W troynasob replikował dźiedźiczne splendory. LeliwaHrab D
  • - Zamojski téż co Szwedów dostał, także im czynił i w trójnasób więcéj, bo na 150 kazał obwiesić Szwedów. OtwFDziejeCzech 279
  • - Ták [Bóg] błogosławił Abrahama, Jakoba, Jozefa Patryarchę, Jobowi w troynasob wszystko wrocił etc. BystrzInfZup 2 nlb
  • - Kędy bowiem zachodzi tak wielka różność i ciał, i sił żołądka; tam iednaż miara nie może wszystkim służyć: ale raczey co temu silnemu i młodemu iest w samą miarę; tego innemu słabemu i staremu, we dwoynasob, i we troynasób iest nazbyt [...]. LesLeśFNauka 87
  • - Przed lat trzydziestą zastałem we wsi gospodarzow piiakow, a przeto ubogich, słabych, nie dołężnych, trzydziestu piąciu; iest ich teraz zdrowych, czerstwych, dobrze się maiących sto dwadzieścia; liczba więc piiących przymnożyła się w troynasob. KrasicPan 138
  • - Co się tycze wewnętrznego handlu, każdemu wiadomo, że więcey iest nieufności niż ufności w Polskich obywatelach, y trudno iest teraz dostać pieniędzy, nawet na bardzo pewne zastawy, á ieżeli się dostanie, to we troy, albo we czwornasob większemi prowizyami, niżeli ie w całey Europie wypłacaią. WybicMyśli 9
  • - Późnieyszy Henryka IV. Statut 2. wszelkiego Sędziego do powrotu tylko w tróynasób wartości wziątku obowięzuie, oraz za odsądzonego od urzędu, i niezdatnego do wszelkiego innego, wraz z karą arbitralną przez Króla wyznaczyć mianą, deklaruie. BlackOstrowPrawo 177
  • - Na mocy tego prawa, wszyscy Monopoliści w tróynasób powinni byli nadgrodzić szkody tych, których handel uszkodzili. BlackOstrowPrawo 203
  • - Ze wszystkich tych gwałtów, zdrad, wex niesprawiedliwych i nieznośnych, oczywistych kradzieży, oraz iawnego umykania sprawiedliwości, rzecz iest widoczna z dokumentów naypewnieyszych, a prawie wszystkich ufundowanych na aktach Jurydycznych, że sami Kupcy Ryscy podięli szkody więcey niż na million talarów Albertyńskich, handluiący zaś z innych miast Rossyiskich, we troynasób więcey. KurierPet 253[255]
chorągiew nosić
»trzymać chorągiew w czasie walki, posuwania się oddziału wojskowego«
patrz: CHORĄGIEW
  • - Mnie tedy Deputowano z Panem Wawrzyńcem Rudzienskiem ktory potym unas chorągiew nosił. PasPam 81
po trzynaściekroć
»trzynaście razy«
patrz: TRZYNAŚCIEKROĆ
  • - Tychże cżásow zgodá Graekow z Láćinnikámi po trzynaśćiekroć rozrywána/ lubo sie trochá sklećiłá byłá/ ále nie długo trwáłá: y po zeyśćiu Kolománá Krolá Hálickiego/ Xiąże Dániło Románowicż z Rodu Ruskich Monárchow/ prágnąc wszytkiey Ruśi być Krolem/ lubo z Graeckiey wiáry przewierzgnął był w Rzymską/ nie Vniatem iákimś stánąwszy/ ále merè do Nábożenstwá Rzymskiego przystąpiwszy. SynopSpis B
tam i sam (sz. zm.)
»tu i ówdzie, na różne strony«
patrz: SAM
  • - Ták pospolićie żeglarze bywáli/ Ktorzy czás długi przez morskie báłwány: Pod cudzem niebem tám y sám pływáli/ Przez rozne wiátrow szalonych odmiány. TasKochGoff 56
ogniste blachy
»tu: męki piekielne«
patrz: BLACHA, BLACH, BLACHA, BLACH, BŁACHA
  • - Gotuie [czart] ná nas [...] ogniste bláchy y panwie/ iesli zwyciężeni będziemy. BirkNiedz 120
tudzież (też) i
»TUDZIEŻ«
patrz: TEŻ
tylekroć razy
»tyle razy«
patrz: TYLEKROĆ
  • - Z tych powodow Kompromis dobrowolnie przez się trzema przyznanymi skryptami opisany i tylekroć razy jako się wyżey wyraziło akceptowany; z nieznośnym expensem attentowany na przeciąg sprawy i protrakcyą sprawiedliwości Xże Biskup Wileń: zerwał, Swiadczy to Testymonium Xżcia Jmci Kanclerza W. Lit: które produkuje się. UsprawOczer 3 nlb
  • - Rusza na przytarcie iey rogów Władysław. Dobywa Smoleńska, a wziąwszy Drohobuz, i Wiazmę, a mocą zwycięzkiego oręża w iey postępuiąc kraie; grozi Moskwie Miastu Stołecznemu oblężeniem. Oszukana w nadziei, gdy iey nie szła pomyśli ukartowana planta: prosi o pokóy, tylekroć razy od niey złamany. KurierPet 52
tyłem
»tylną częścią ciała«
patrz: TYŁ, TYŁ, TEŁ
  • - Przywiązał go na iegosz własnym koniu zdiąwszy kulbakę gębą do ogona a do głowy tyłęm. PasPam 177
białozornik moskiewski
»tytuł honorowy«
patrz: BIAŁOZORNIK
  • - Je-o msc Pan Stanislaw Snopkowskj sedia Babinskj Biłozornik Moskiewskj przyiety miedzy urzedniki Babinskie w Łowiecką a to s tey miary. AktaBab 15
najstarszy eunuch białogłowski
»tytuł urzędnika w dawnej Turcji (?)«
patrz: STARY
  • - Cesarskich Meczetow po cáłym Państwie Tureckim znáyduiących się osobliwie w Stambule, Pruzie, Adrianopolu, Jus Collationis iest przy Kislar‑Agaſy, to iest Náystarszego Eunucha Białogłowskiego, ktory ad libitum suum rozdaie Beneficia, á za to nie małe bierze Honoraria. Niepoprawne zródło
suknia wierzchnia ,
suknia zwierzchnia
»ubiór noszony na wierzchu, używany do wyjść na zewnątrz«
patrz: WIRZCHNI, WIERZCHNI
  • - Guzow Szarych zzarabiankami do Sukien wierzchnich tuzinow dwa. ArchRadziw 1638 46/4
  • - Wierzchnia suknia długa, od pach száraz [...] bez wćięćia w pas, nákształt deliey [...] szeroka y przestrona, y płotnem álbo kirem cále podszytá, dla Obozowych niewczásow, y dla odźieźy dobrey w chorobie. FredKon 41
  • - Człowiek [...] odźiany dobrze od głowy áź do stopy, dwie suknie máiący, to iest iednę spodnią, á drugą zwierzchnią, przytym Opończą, szablę dobrą, álbo Páłász v boku, łádownicę odwudźiestu czterech łádunkách, y prochownicę dla podsypánia prochu. FredKon 71
  • - Druga [sc. córka] do tego wzięła suknię wierzchnią, płótna lnianego łokci 60, do tego wzięła krów dwie i jałowicę. ActScabVet 140
suknia nocna
»ubranie zakładane do snu«
patrz: SUKNIA, SUKNIA, SZUKNIA
  • - DES-HABILLE' [...] TOZ się mowi o sukni nocney ktorą ná noc bierą [se panie] rozebrawszy się dla większey wygody. DanKolaDyk I, 452
  • - HABIT [...] Nocturna iestis [...] Suknia nocna sypialna. DanKolaDyk II, 110
w bieli
»ubrany na biało«
patrz: BIEL
  • - Iuż pociechę swoię serce wieszcze Czuło/ bo piękna Bohatyrká w bieli Nagle się ná to podemknęłá mieysce. TasKochGoff 139
  • - W-bieli/ w-czerni/ [...] w białey szácie [...] Albatus. Kn 1213
  • - Márya stałá u grobu ná dworze płácząc. A gdy płákáłá/ náchyliłá się w grob. Ujrzáła dwu Anjołow w bieli siedzących; jednego u głowy/ á drugiego u nog/ tám gdzie było położone ciáło IEzusowe. BG 1J 20, 11-12
  • - Kortezánny białey płci w czerni, czarney záś sierci rády chodzą w bieli. AndPiekBoh 63
  • - Nie ośm Osob, ośmdziesiąt; lecz tysięcy Bráci, Polská ma Elektorow wszyscy w bieli, bo moda; nátury iest táka, Ze się nie odradzáią, ptaszętá od Ptaká. PotPocz 38
  • - Przed Grobem iest Kapliczka okrągła, w ktorey prezentuią kamień, ná ktorym siedziáł Anioł w bieli po Resurrekcyi. ChmielAteny II 566
wyciąć się z czegoś
»uchylić się, uwolnić się, odsunąć coś od siebie«
patrz: WYCIĄĆ SIĘ
  • - Oni to in malam partem obracali mowiąc że się to tak chce wyciąc zobwinienia Sub Specie Niewinnosci. PasPam 141
na rycerstwo pasować
»uczynić rycerzem«
patrz: RYCERSTWO
  • - Na Szlachectwo cię krol Nobilitował Na Rycerstwo zas Falbowski Passował. PasPam 177v
wypaść (na /kogoś/)
»uderzyć niespodziewanie«
patrz: WYPAŚĆ
  • - Z miasta tez oblezency widząc że iuz uciekaią wypadli na owych co uszturmnu byli nuz ich kosić. PasPam 260v
  • - Wypadli byli w ten ze dzięn popołudniu Szwedzi ale ich potęznie nasi wytrzymali. PasPam 72
trzasnąć palcem ,
trzasnąć palcy
»uderzyć palcem o palec jednej ręki tak, żeby powstał charakterystyczny odgłos, prztyknąć, pstryknąć«
patrz: TRZASNĄĆ, TRZASNĄĆ, TRASNĄĆ
  • - Kiwam ręką/ laską/ etc. [...] Digitis concrepare [...] i. signum dare digitus. Ruszyć/ Trzásnąć. Nos dicimus Skinąć głową/ ręką/ pálcem. Nico [...] Emoriere si manu niceris, i. signum feceris [...] vnde Nicto, as. Kn 277
  • - I natoli przyść miały, iego Proposity Toli swiata całego podkało Monarchę IakoMatkę przywita: iako Patryarchę Iakopoyzry, naBogu wymierzony Koscioł Takie y tym podobne, zale wsercu roscioł Nakoniec trzasnie palcy y poyzry do gory. PotWoj 200
dać szlub
»udzielić ślubu, potwierdzić zawarcie małżeństwa«
patrz: ŚLUB, ŚLUB, SZLUB
  • - Z Matką iuz Postanowił, y Xdz iest co Sine Bannis miał dać Szlub. PasPam 220v
lutenna sztuka
»umiejętność gry na lutni«
patrz: SZTUKA
  • - Partesy twe osobnej są pełne nauki, Nie znajdziesz w nich na skrzypki i lutenne sztuki I nie śpiewasz więc między ziemiany swojemi, Tylko na sejmik be-fa albo na sejm be-mi [...]. MorszAUtwKuk 4
  • - Ten szkolne nauki W Polszcze kiedy traktował, już lutenne sztuki Umiałswym polskim szermem, ciekawy w tej mierze, Znowu przysłuchawszy się włoskiej manjerze Przejął ją i niepłonne w tym czynił zawody, Żeby polską i włoską wraz ożenił mody. KorczWiz 9
kończyć życie
»umierać«
patrz: ŻYCIE
  • - Przywieziono tez y kazimierza za Francyiey choc z nami niechciał zycia swego konczyc a postaręmu po Smierci do nas przyiechał. PasPam 247v
osadzić na fortecy
»umieścić w twierdzy«
patrz: FORTECA
  • - P owey Szczesliwey Wiktoryiey [...] zaraz tam osadził na tey Fortecy Woiewoda kapitana, Wąsowicza z Ludzmi. PasPam 61
żywot skończyć
»umrzeć«
patrz: SKOŃCZYĆ
  • - W tey nędzy zywot skonczyli. PasPam 52v
podnosić kogo pod pachy
»unosić kogo chwyciwszy pod ramiona«
patrz: PACHA
  • - Chłop kiedy wezmie w udy Nie w skok się z mieysca porwie, ale iako dudy Obwisnie: y trzeba go podnosić pod pachy. PotWoj 203
buława polna koronna
»urząd i symbol władzy hetmana polnego koronnego«
patrz: BUŁAWA
buława mała
»urząd i symbol władzy hetmana polnego (koronnego lub litewskiego), in. buława polna«
patrz: MAŁY
  • - mała albo polna Buława. T III 88
buława polna (sz. zm.)
»urząd i symbol władzy hetmana polnego (koronnego lub litewskiego), in. mała buława«
patrz: BUŁAWA
  • - Był dał [król Czarnieckiemu] Buławę Polną y przez niego spodziewał się wszystkiego dokazać. PasPam 197v-198
  • - Buławę wielką dano Panu Iabłonowskiemu. Polną Panu Sieniawskiemu. PasPam 258
  • - mała albo polna Buława. T III 88
buława wielka (sz. zm.)
»urząd i symbol władzy hetmana wielkiego (koronnego lub litewskiego)«
patrz: WIELIKI, WIELKI
  • - Wakansy porozdawano Buławę wielką Xciu Dymitrowi Wisniowskiemu, Małą zas Iabłonowskiemu, Pieczęc małą Biskupowi Warminskiemu. PasPam 248v
  • - Buławę wielką dano Panu Iabłonowskiemu. Polną Panu Sieniawskiemu. PasPam 258
  • - Wielka buława. T III 88
stołek senatorski
»urząd senatorski«
patrz: SENATORSKI
  • - Ia tedy lubo natey Stołka Senatorskiego z Boskiey prowidencyiey a Z łaski Ik MSCi Pana mego Młgo posadzony praerogatywie zawsze iednak Całemu woysku zyczliwy. PasPam 141v
młyn słodowy (sz. zm.)
»urządzenie do kruszenia i wyciskania słodu«
patrz: MŁYN
  • - U ratajów wołów 2, koni 2, w słodowym młynie. InwKal I 113
  • - Młyn słodowy w podwórzu także potrzebuie poprawy. InwKal I 137
  • - Kodeńską y Wiśnicką Plebanią, na Prepozyturę wyniosł, klasztorowi Miechowskiemu słodowego młyna ustąpił, y wiele inszych rzeczy na dobro iego zporządźił [...]. NiesKor II 309
młyn prumowy
»urządzenie do mielenia zboża umieszczone na promie«
patrz: PRUMOWY
  • - Niech będzie żywa woda bieżąca b d, którą potrzeba pędzić na jakie wysokie miejsce, a jest sposobna na obracanie koła wodnego B (korczaka, walnika albo pławów, jakie u młynów prumowych bywają). SolArchB 324
  • - Wszytkie [młyny] mąkę mleć mogą, nie tylko słody ták prędko, iáko iey żaden Młyn inszy, áni ná Rzece, áni Prumowy, áni Korzecznik, áni Wiatrak nie zmele. SolArch 82
młyn prosty
»urządzenie do mielenia ziarna bez mechanizmu trybowego, w którym jeden obrót elementu napędzającego powoduje jeden obrót żaren «
patrz: PROSTY
  • - Przeto ábym Pátronow przestrzegł, y od kosztow niepotrzebnych odwiodł; opiszę tu Młyny naprzod Trybowe: á potym Proste. SolArch 82
młyn trybowy (sz. zm.)
»urządzenie do mielenia ziarna wykorzystujące koła zębate, dzięki którym mechanizm porusza się szybciej i wymaga mniejszej siły«
patrz: MŁYN
  • - Trybowe Młyny ktorych opisanie nástępiue, wszytkie kontentuią się mieyscem, y budynkiem w łokći dwánaśćie. SolArch 82
  • - NAUKA II. O Pierwszym Młynie Konnym Trybowym nawcześnieyszym, z ktorym zá iednym obrotem Koni, przy kole R, kámień E, obráca się rázow 48. SolArch 83
  • - Pewienem też, że Trybowy Młyn tákowy bydź nie może w máłym mieyscu; gdyżby ćiężar Wołow dwoch chodzących ná kole, nie zdołał przemoc namniey czterey rázy większego oporu, iáki spráwuie obrocenie Cewek z kámieniem mielącym: w Młynách Trybowych. SolArch 94
młyn krupny
»urządzenie do mielenia ziarna zbóż na kaszę«
patrz: MŁYN
  • - Piotr Wiens Indusive z Konskiego Młyna krupnego Vigore Contractus [...]. InwMalPolPom VI 67
młyn mączny
»urządzenie do mielenia ziarna zbóż na mąkę«
patrz: MŁYN
  • - Folusz jest podle młyna mącznego, ten sukiennicy miejscy, ktorych teraz tylko dwuch[!] w mieście się znajduje, trzymają płacąc na rok fl[orenów]. 30. OpisKról 303
  • - Toż podam sposob zmnieyszego kołá wielkiego we Młynách słodowych, y mącznych, szerokich ná łokći szesnaśćie, piętnaśćie, y mniey, áż do łokći dźieśiąći, álbo dźiewiąći. SolArch 82
młyn konny ,
młyn koński (sz. zm.)
»urządzenie napędzane dzięki pracy konia«
patrz: KOŃSKI
  • - Ten za się zawiodszy go ná targ do kozłowa/ Zá pieniądze gorowe do pierwszego słowá Przedał Arabinowi do Konskiego młyna/ Tám był przez dwá mieśiącá. PaszkMrDzieje 23
  • - Przydáwszy skrzynię z pytlem/ i mąkę mieć możesz. Iest mieyscámi w częstym używániu/ miásto owych máchin końskich młynow/ w kąćiku browáru/ ledwo nátrzy łokćie mieyscá zástąpi. SekrWyj 235
  • - NA iednym mieyscu w Krákowie we Młynie Konnym, było koło srogie á kształt kołá K [...]. SolArch 93
  • - Młyn pod górą koński, w wiązanie, lepionkę, dach tarcicami pobity, który już zgnioł, wszędzie zacieka, reparacji dobrej potrzebuje. InwChełm 14
  • - D. Wiatrak za kontraktem die 15 octobris 1736 przez JMP Śmigielskiego burgrabiego starogrodzkiego danym, do dalszej dyspozycji trzyma oraz z młynem końskim Marcin Konrad, powinien te oba młyny w porządku trzymać. InwChełm 32
  • - Młyn [...] młyn koński; młyn konny; młyn ośli. Roß-Mühle, Esels-Mühle. moulin aux chevaux; moulin aux ânes. § młyny końskie są trybowe o dwuch kołach i dwoygu cewach, proste o iednym kole i iednych cewach. T III 848
młyn ośli (sz. zm.)
»urządzenie napędzane dzięki pracy osła«
patrz: MŁYN
  • - Młyn kóński/ ośli. Mola asinaria [...]. Mola machinaria [...]. Hinc iumenta pistrinensia apud Sueton. Kn 419
  • - S. Cypryan. Serm. de Caena Domini ná tákie woła Kto się sam nie rozsądzá, áni Sákrámentu rozsądza ále iáko potráwy pospolitey Swiętych dárow używa y do stołu Pánskiego w ubłoconey sukni niewstydliwie się odźiera, lepieyby się dźiáło z tákiemi, gdyby im ośli młyn do szyie przywiązawszy wrzucono ie do morza, niż gdy z niewymytym z ręki Páńskiego chleb biorą. TylkStrom 70
młyn wołowy
»urządzenie napędzane dzięki pracy wołu«
patrz: WOŁOWY
  • - O Młynách Konnych, y Wołowych. MŁyny Konne y Wołowe, iedne bywáią Trybowe: to iest, o dwoch kołách miernych, y dwoygu cewách skromnych; Drugie Proste, o iednym kole wielkim, y o iednych cewách. SolArch 82
młyn bydlęcy
»urządzenie napędzane dzięki pracy wołu, bydła«
patrz: MŁYN
  • - NAVKA XIV. Jáko miasto wielkich Koł w Trybowych Młynách Bydlęcych, mogą bydź mierne? gdźie są stare budynki szerokie ná łokći 16. 18. 20. 22. SolArch 91
  • - WIdźiałem kilka Abrysow, ktore we Młynach bydlęcych krom dyszla ordynuią koło głádkie bez pálcow, (szalone pospolićie od Młynárzow názwáne,) ná tymże wále, ktory nośi dyszel: y ieszcze záwieszáią ná spodźie odwodu iego cztery álbo sześć ćiężarow kámiennych, wyrobionych ná figurę Dzwonkow, álbo Vryantowek. SolArch 95
  • - W młynach bydlęcych koła poruszane są albo ciągiem, albo deptaniem. PopisSzk 21
młyn wodny (sz. zm.)
»urządzenie wykorzystujące pęd wody do mielenia«
patrz: WODNY
  • - Z Pisi Tartak przy jeziorze, Kędy się łowią Węgorze A zwyż jadąc przez bor Pupy Gdzie na gorze dwie chałupy A w dole wodny młyn miele, Zkąd do Szczytna tor się ściele. NaborWierWir I 325
  • - Niewielka rzecz, miła pani, że trznę W łóżku, że stół opluję. Nie dbaj ty o wietrzne, Gdy pytlowi wodny młyn dogodzi, gospodze! PotFrasz4Kuk I 347
  • - [...] w Ekonomiy Generalney te dwie maxymy concatenatim et correlative obserwowane bydź powinny, sprowadzenie Rzemieśnika, y obmyślenie mu konsumencyi iego roboty, bo nas edocet, prywátna experyencya, wodnego młyna, ktoremu dobry Gospodarz nie tylko ductum wod sprowádza ná koła, ále y zá kołami áby owe zbierane przed młynem wody, suum miały descensum, wszelkie obstacula amovet Rzeczypospolitey Polskiey. GarczAnat 125
  • - Młyny wodne, wietrzne, machiny, do wod na gorę prowadzenia, do miast aquaeductus przez gory y skały: o mil kilka starych to nie nowych wiekow dzieło. ChmielAteny III 30
  • - Młyn [...] młyn wodny, korzecznik. Wasser-Mühle. moulin à eau. T III 848
  • - Przykładaliśmy tę machinę do ucha: tak wielki huk nieustannie czyniła, iak młyn wodny. SwiftGul I 42
urzędnik krzesłowy
»urzędnik mający zagwarantowane miejsce na krześle w senacie«
patrz: KRZESŁOWY
  • - PO odpráwionej Solenney Wotywie [...] ná ktorey [był] Naiáśnieyszy Krol I. M. in assistentia I. I. W. IchMćiow PP. Senátorow, y Vrzędnikow W. Koronnych Krzesłowych [...] poszedł Krol [...] ná Zamek [...]. AwAct 1
pisarz prowentowy
»urzędnik zajmujący się spisywaniem dochodów«
patrz: PROWENTOWY
  • - [...] przepráwiwszy sie pisarzá prowentowego księstwa Siewierskiego sámoczwártego przepátruiącego położenie obozu y woyská poimáli. BielDiar Aiijj
  • - Otoż odpráwiwszy potrzebę w iedney pásiece, co nie długo zábáwi, dáć tego świdrá y piłey do drugiey: á kiedy się wszędey po odpráwuią; ma to bydz zchowano v stárszego pásiecznika. A pisarz Prowentowy ma to wszystko mieć w Regestrze w Inwentarzowym. OstrorNauka Bij
pisarz skarbowy
»urzędnik zajmujący się sprawami skarbowymi przy królu i podskarbim«
patrz: PISARZ
  • - Skoro tedy przyszły piniądze z ktoregos tam Prowentu zaraz mi daie assygnacyią do Pisarza Skarbowego. PasPam 180
podskarbi koronny
»urzędnik zarządzający skarbem w Koronie«
patrz: PODSKARBI
  • - Były przenosiny Pana krasinskiego Syna Podskarbiego koronnego ktory się ozęnił z Chotkiewiczową, do Pałacu Pana koniuszego koronnego Lubomirskiego. PasPam 201v
podskarbi Wielkiego Księstwa Litewskiego
»urzędnik zarządzający skarbem w Litwie«
patrz: KSIĘSTWO
  • - Waruięmy y Assekuruiemy [...] nikogo nieexcipuią[c] wyiąwszy iednak tych [ktorzy] [...] Wielmoznego niegdy Gosiewskiego Podskarbiego w XLgo y Hetmana Polnego Smierci y zabicia Complices są. PasPam 211
podskarbi litewski
»urzędnik zarządzający skarbem w Litwie«
patrz: LITEWSKI
  • - Podskarbiego Litewskiego kazawszy mu się dysponować deliberatissime [świadomie] rozstrzelali z iednego tylko małego podobieństwa y fałszywego udania. PasPam 185
mięszać coś między coś
»ustawiać coś pomiędzy czymś«
patrz: MIESZAĆ, MIESZAĆ, MIĘSZAĆ
  • - Który [koń] zle pływał to go między dwoch dobrych mięszano. PasPam 62
myć głowę (sz. zm.)
»usuwać brud lub nacierać jakimś roztworem w celach leczniczych«
patrz: GŁOWA
  • - WEźmi wierzchołkow Centuriey, kobylego szczawiu z korzeniem, Bożego drzewká, skory dębowey, káżdego po garśći, Alóésu prostego utártego, Háłunu, ileć się zda, warz w ługu z głąbow kápustnych zrobionym, tym myi głowę, á po zmyćiu smáruy oleykiem z orzechow Włoskich. PromMed 111
  • - WEźmi Bożego drzewká, korzenia Złotogłowu, oboygá ileć się zda, warz w ługu, przecedź, przyday miodu prásnego, y Oliwy mniey niżeli miodu, myi tym głowę często. PromMed 159
  • - TE rodzáie strupow rożne są. Dźiećiom pospolite, y rośleyszym przydáią się, osobliwie párchy. Ná to służą naprzod purgánse, krwie pusczenie, (ieżeli wiek pozwoli) Bánki, Łáznia, etc. przytym weś ługu z lesczynowego popiołu zrobionego, ieżeli iest mocny, przyley trochę wody, myi niem głowę co dźień, zá káżdym rázem smáruy oleykiem z żołtkow iáiowych zrobionym, iest ná to dobry osobliwie Oleum Suiphuris Rulandi. CompMed 87
ścisnąć kogoś za ramiona
»uścisnąć kogoś«
patrz: RAMIĘ
  • - Woiewoda mowi [...] A ia we drzwi dopieroz radość Owoz iest. Obeyrzy się woiewoda [...] scisnął mię za ramiona. PasPam 158v
sądzić kogoś być jakimś
»uważać, że ktoś jest jakiś, uważać kogoś za jakiegoś«
patrz: BYĆ, BYĆ, BYDŹ
  • - Tęz iednak co y IoMSC Pan Pod kanclerzy MMPan y Brat maiąc prae oculis konsyderacyie bardziey go winnym bydz sądzę. PasPam 136v
  • - Iam tez sobie Sobie folgował a on tez się temu nie przeciwił Sądząc mię bydz bardzo piianym. PasPam 163
wolnym /kogoś/ uczynić (sz. zm.)
»uwolnić kogoś od zarzutów«
patrz: UCZYNIĆ
  • - Pozwanogo beło [Abramowicza] ze na Pospolitym Ruszeniu A[nno] 1622 niebeł. On na terminie uchodząc poen Confiscatiey rzekł zemia Niesliachcic fassus est non negavit, zaczym uczynionogo wolnym [...]. TrepNekLib 17
  • - Potakowym pod przisięgą wydanym swiadectwie, sąd Lettowa wolnym ab actione spolii uczynił [...]. VorLetSkarb 72-73
zwątpić o kimś
»uznać kogoś za straconego«
patrz: ZWĄTPIĆ
  • - W kilka dni potym zachorowałęm niebezpiecznie iuz byli o mnie zwątpili kompania. PasPam 78v
najdalej tygodnia
»w ciągu tygodnia«
patrz: DALEKO
  • - Posłałęm do Burmistrza [...] Mandat naydaley tygodnia będzie miał z Całym Miastem iezeli mi nie będzie wygoda y z konmi. PasPam 167v
w momencie
»w jednej chwili, w okamgnieniu; natychmiast«
patrz: MOMENT
  • - Upadł pod ławę. Wtym że zaraz momencie dali ognia dway z pistoletow do nas z wachmistrzem. PasPam 155v-156
  • - Zadnego niebyło podobienstwa aby Bog miał zemną takie dziwy uczynić w momencie prawie, Iakie uczynił. PasPam 279v
po trochę
»w niedużej ilości, niewiele«
patrz: TROCHĘ
  • - Wody w niey teráz niemasz, tylko wiele kámieni od swáwoli nárzucanych, y trzciny potrochę. ChmielAteny II 540
za granicą
»w obcym kraju, na obczyźnie«
patrz: ZA
  • - Cięszka była rzecz od Stąpic delicyiey, domowych zbiorow y Maiętnosci a cudze zagranicą pocierać kąty. PasPam 138v
  • - Ktoz to sprawił? Pewnie nie ten ktory zahranicą siedząc pytał co się tam w Polszcze dzieie. PasPam 139
  • - Beneficio Amnestyi tym, ktorzy ze Stanisławem trzymaiąc, za granicą się bawili, ieżeli we trzech Miesiącach od daty podpisu traktatowego in casu non resipiscentiae salva executio paenarum, przeciwko nim in legibus expressarum, reservatur. KonSRoz 12
pod chorągwią
»w oddziale wojska«
patrz: CHORĄGIEW
  • - Ia zem się w krakowskiem ozęnił iuzem tez tam z niemi był pod Chorągwią krakowskiego Powiatu. PasPam 230
  • - Roziechali się tedy do Domu Nobilitas [szlachta], iuz nie pod Chorągwiami ale sparsim [w rozsypce]. PasPam 234
  • - Była to w tęn dzien Crysis [sytuacja] tak zła że z piętnascie poiedynkow odprawowało się pod roznemi Chorągwiami. PasPam 89
gwałtem wziąć (sz. zm.)
»w odniesieniu do kobiety: zmusić siłą do odbycia stosunku seksualnego«
patrz: WZIĄĆ
  • - Pacholik też ieden Boiarzynowi i dącemu z łazni z Zoną i Córką wzioł mu Córkę gwałtem [...]. MasDiar 57
  • - [...] czytamy w księgách krolewskich/ że Dawid zpłodził był z cudzołostwá syná/ żonę Uryaszową gwałtem sobie zá żonę wziąwszy. StarKaz II, 385
  • - [...] tedy mu Zonę Megarę Creontowę Corkę chciał wziąć, a ze niechciała, gwałtem zamyslał [Licus]. PotPrzyp 5
gwałt uczynić (sz. zm.)
»w odniesieniu do kobiety: zmusić siłą do odbycia stosunku seksualnego«
patrz: UCZYNIĆ
  • - Ktoby gwałt jakiejkolwiek białej głowie uczynił, a o to pozwany był, gardłem ma być karany. DembPrzew 78
  • - A ktoryby Pan uczynił gwałt poddáney/ ábo ie o klątwę zá swoy vczynek przypráwił/ od tego wszytká wieś wystáć mogłá/ y do inszego Páná się przeprowádzić [...]. StarPopr 115
  • - Lecz on niechciał usłucháć głosu jey/ ále zmogszy ją/ uczynił jey gwałt/ y leżał z nią. BG 2Sm XIII, 14
  • - Tám Tytius. Ten był Olbrzymem ták wielkim, że dziewięcioro stay ciáłem swoim, vkładszy się, zástępował. Chcial [!] czásu iednego gwałt vczynić Dyánie; ále zá to strzałámi Apolliná do piekłá wpędzony: y ná tákie karánie zdany iest, że Sępowie nigdy nie przestawáią wyiadáć sercá iego, ktorego záwsze przecie przyrasta. OvOtwWPrzem 161
  • - Ioseph Pátryárchá/ kiedy był zpotwarzony od Pániey swoiey/ iákoby iey gwałt chciał uczynić/ był wrzucon do więzienia/ y siedział tám czás niemáły. StarKaz II, 578
gwałt czynić
»w odniesieniu do kobiety: zmuszać siłą do odbycia stosunku seksualnego«
patrz: GWAŁT
  • - Ale nie chcieli oni mężowie słucháć głosu jego: przetoż wziąwszy [t]en mąż założnicę swoję wywiodł ją do nich ná dwor: y poználi ją/ á czynili jey gwałt przez cáłą noc/ áż do záránku: á potym puścili ją gdy wschodziłá zorza. BG Sdz XIX, 25-26
gwałtem brać (sz. zm.)
»w odniesieniu do kobiety: zmuszać siłą do odbycia stosunku seksualnego«
patrz: BRAĆ
  • - [...] Pan Poniatowski Ludwik z Stadnicko się ozenił w Łancucie wrzkomo ią gwałtem brał [...]. MasDiar 121
  • - [...] żona albo curka brali ią gwałtem [...]. MasDiar 55
  • - I często, kiedy ust swych przed mymi umyka, Z tymiż się za szczęśliwym obrotem potyka; I kiedy się swą siłą z rąk moich wydziera, Tym się potężniej wikle i pode mnie wdziera, Białogłowskim folgując zwyczajom w tej mierze, Które wolą dać, kto im gwałtem bierze. MorszAUtwKuk 327
gwałt uczyniony (sz. zm.)
»w odniesieniu do kobiety: zmuszenie siłą do odbycia stosunku seksualnego«
patrz: UCZYNIONY
  • - Gwałt białeygłowié vczyniony/ Stuprum [...] Stuprum reginae intulit [...] Stuprum per vim oblatum volunmtaria morte luit Lucretia. Vis [...] Afferre vim matribus familias [...] Per vim stuprata [...] vide Zgwałcić. Kn 218
  • - A gdy staneła y ona bezecnica niewstydliwa namowiona przed vrzędem nárzekáiąc o gwałt sobie vczyniony stánął y ś. Athánazy [...]. WisCzar 52
  • - Młode Biało głowy do kupy pozganiano a po uczynionym gwałcie rozsiekano [...]. IntrHist 104-105
  • - Gwałt. [...] 2) Schändung der Weiber; Nothzucht [...] 2) violement d'une femme; viol [...] § [...] 2) gwałt białeygłowie uczyniony [...]. T III 438
na potym
»w przyszłości, na później«
patrz: NA
  • - Iesli ktore kolwiek z pomięnionych [dóbr] [...] były przywrocone [...] kassuięmy y Annihiluięmy azeby zadna na potym mniędzy Stąnami Narodami y Prywatnemi osobami [nie została] Iskierka do wnętrznych rozruchow y niechęci. PasPam 211
  • - Nietylko pro tunc przez Ninieyszą Amnestyą Rzptą uspokoic ale y na potym od podanych konfederacey y Zwiąskow mieć chciemy bespieczną. PasPam 212v
po trzeźwości
»w stanie przytomności, nie będąc pijanym«
patrz: TRZEŹWOŚĆ
  • - Nieposzedłęm na Zamek bałęm się przecie a zwłaszcza po trzezwosci insza iuz w człowiekowi [człowieku] rekollekcyia. PasPam 175v
hercyński gaj
»w starożytości lesiste góry dzielące Europę na część południową i północną«
patrz: GAJ
  • - Poydę iey szukać/ By mi w Káledony Przepádłá sáme/ y Hercyńskie gáie. TwarSDaf 97
po niemiecku chodzić
»w stroju niemieckim«
patrz: NIEMIECKI
  • - Pokaz że mi ktory to krol boc ia go ieszcze nieznąm. wiem ze po Niemiecku chodzi ale to tu kilka Niemcow niewięm ktory. PasPam 198v
w sekondzie
»w sukurs, na pomoc«
patrz: SEKONDA
  • - Slepa Fortuna [...] nie uwaza kto mocnieyszy ale temu Słuzy do Czyiey Niewinnosci Bog ią wSekąndzie Ordynuie. PasPam 192v
dom białogłowski
»w Turcji: dom nałożnic, harem«
patrz: DOM
  • - Ale Márdocheusz ná káżdy dzień przechadzał się/ przed sienią domu białogłowskiego/ chcąc się dowiedzieć/ jákoby się miáłá Ester/ y coby się z nią działo? BG Est 2, 11
  • - Zátym [?] Pánná wchodziłá do Krolá/ á ocokolwiek rzekłá/ to jey dano/ áby z tym poszłá z domu białogłowskiego/ áż do Pokoju Krolewskiego. Wieczor wchadzáłá/ á ráno się záś wracáłá do drugiego domu białogłowskiego/ pod straż Sáásgázy/ komorniká krolewskiego/ strożá założnic: Nie wchadzáłá więcey do Krola: ále jesli się upodobáłá Krolowi/ przyzywano jey z imienia. BG Est 2, 13-14
odźwierny białogłowski
»w Turcji: jedna z funkcji w haremie«
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
  • - URZĘDNICY z EUNUCHOW CZARNYCH służących Białogłowom w Saráiu. [...] 8. Baszy Kapi oglany, Náystarszy Odźwierny Białogłowski. ChmielAteny II 487
w tej mierze
»w tym wypadku,w tej sprawie«
patrz: MIARA
  • - Kontent Mars że ma Syna Godnego wtey mierze ktory Męstwa Dzielności znaczny assumpt bierze. PasPam 271v
  • - A Rzucił ze tez Marsa? obłatawszy zdrowie Nie [...] Perseweruie w Szarzey przyznać mu wtey mierze: Piłka, A Męstwo bite większy Impet bierze. PasPam 274v
szkorbut ustny
»w ustach i gardle, krwawieniem dziąseł i wypadaniem zębów; gnilec«
patrz: SZKORBUT, SZKORBUT, SKORBUT
  • - Szkorbut/ szorboch/ Schorbuk/ [...] scorbutus [...] dwoiáki iést/ [szkorbut] Vstny iéden/ Gniléc [...] Stomacace [...] Oscedo [...]. Drugi wnętrzny nożny/ co w nogách bywa [...] Sceletyrbe [...] Scelotyrbe. Kn 1116
  • - [...] szkorbut ustny; gnilec. die Mundfäule. pouriture des gencives. T III 2260
w słusznej swojej porze
»w wieku dojrzałym«
patrz: SŁUSZNY
  • - Pomnię go [Gofreda] ná Fráncuskim dworze: Kiedy w Páryżu goniwał z kopią/ A nie beł ieszcze w słuszney swoiey porze. TasKochGoff 72
  • - Barzo młodo y iescze nie w słuszney swey porze [Ariodant] Przyiechał tu był z bratem y potym na dworze Urozszy był tak z niego Rycerz doskonały Ze męznieyszego naden te kraie nie miały [...]. ArKochOrl 43
nowotna towarzyszka
»w zakonie: kandydatka odbywająca nowicjat, nowicjuszka«
patrz: TOWARZYSZKA
  • - WMMPannom y Całemu tutecznemu Zgromadzeniu [...] Społkompanki y Duchowney winszuię Siostry ktorą przezemnie [...] Rodzicy [...] oddaiąc WMMPannom A osobliwie WSCi MM Pannie [...] oddaią [...] Bogu Wiktymę [...] Upraszaią wielce Abys WMM Panna iako Nowotney Towarzyszcze Instytucyiey y Łaskawey nie denegowała Protekcyiey. PasPam 282
za daleko
»w zbyt dużej odleglości«
patrz: ZA
  • - Lassy od tego Mieysca za daleko. PasPam 103
żadną miarą
»w żaden sposób«
patrz: ŻADEN
  • - Powieda, na ostatku zes my się dusznie starali o ięzyka ale dostać zadną miarą nie mogli bo iuz były zaciekłe Czambuły do kosza poschodziły. PasPam 240
  • - Mysię tu ruszamy prosięmy wyzey. Zona mowi daręmna turbacyia bo tego zadną miarą nieuczyni y poiedzie. PasPam 83v
bitwę staczać
»walczyć, zmagać się«
patrz: BITWA
  • - Scena III Elzeariusza grzechy naiezdzaią Elze: Bitwe staczamy [z grzechami]. KodKon 148
w mocy swej zostawować
»warować sobie, zastrzegać sobie«
patrz: MOC
  • - Tam pacifice zostawać ma co sobie iako y inne dobroczynnosci do dalszego wyswiadczenia temuz Urodzonemu Lubomirskiemu IkM w mocy swey zostawuie. PasPam 209v
dobra do czasu powierzone
»wartości materialne, tu: rozkosze świeckie«
patrz: DOBRO
  • - Są to prawda [...] dobra do czasu Człowiekowi powierzone ale onych według samego trzeba zazywać dawce. PasPam 281v
bot.
kocanki włoskie
»wawrzynek wilczełyko, Daphne mezereum«
patrz: KOCANKI, KOCANKI, KOCENKI
  • - kocenki włoskie. (mezereum) Seidel-Bast, Lorber-Kraut, Keller-Haus. mezereon. T III 577
sam a sam
»we dwóch, w cztery oczy, bez świadków«
patrz: SAM
  • - Woiewoda [...] Posłał tedy do niego Skoraszowskiego Porucznika krayczego koronego Leszczynskiegowyzywaiąc go na parol sąm a Sąm że by Woyska nieturbować. PasPam 71
bot.
gajowa miedunka
»wężownik, rdest wężownik; Polygonum bistorta«
patrz: GAJOWY
  • - Wężownik/ álbo gáiowa Miedunká/ Rozdział 5. Bistorta, Colubrina, Serpentaria. SyrZiel 1254
podobnie ku wierzeniu
»wiarygodnie«
patrz: PODOBNO, PODOBNO, PODOWNO, PODOMNO, PODOBNIE, PODOBNIE, BODOBNO
  • - Podobnié ku wiérzeniu/ Probabiliter dicere, defendere. Credibiliter aliquid confingere [...] Verisimiliter [...]. Kn 742-743
  • - podobnie ku wierzeniu/ Probabiliter, verisimiliter, rationabiliter. Tikierinay. SzyrDict 310
  • - Podobnie [...] 2) nie rzekł podobnie ku wierzeniu [...]. T III 1451
wietrzny młynek
»wiatrak, młyn wykorzystujący siłę wiatru do poruszania mechanizmu mielenia«
patrz: WIETRZNY
  • - Buduią tesz na wałach wietrzne młynki lekkie, ale y zarn kilkanascie ma bydz dla Mełcia Mąki. NarArch 147
powietrzny młyn
»wiatrak, urządzenie wykorzystujące siłę wiatru do mielenia«
patrz: MŁYN
  • - windmühle powietrzny młyń[!] mola ventosa KusWeg N5v
młyn wietrzny (sz. zm.)
»wiatrak, urządzenie wykorzystujące siłę wiatru do mielenia«
patrz: MŁYN
  • - Piły/ folusze/ Stępy/ od káżdego kołá po złotych dwá: á od wietrznych młynow zákupnych/ ták nowych iáko y stárych/ y ktore są ná Spi/ po złotemu y groszy dźieśiąći: á od dorocznych/ po groszy dwudźiestu. KonstSejm1626 19
  • - Robił i wietrzne młyny, które nie tylko mełły, ale i cepami zboża młóciły, tylko było nawozić. NowSakBad 332
  • - Młyny wodne, wietrzne, machiny, do wod na gorę prowadzenia, do miast aquaeductus przez gory y skały: o mil kilka starych to nie nowych wiekow dzieło. ChmielAteny III 30
  • - A młyny wietrzne, czyli wiatraki, tudzież do tarcia drzewa, chędożenia lub młocenia zboża, y inne podobne machiny, które od wiatrow zawisły, czyliż nie są ludzkiemu Narodowi pożyteczne? y rożnych mu nie czynią wygod? ChróśSFizyka 185
  • - Zrażony tak przykremi zadatki, iużem był wziął rezolucyą nie zastawiać grobli y Młyn wietrzny postawić. Nie przyszło do tego, poznałem, że się bez stawu obeyść trudno, a młyn wietrzny tam tylko dobry, gdzie wodnego mieć nie można. KrasicPan 173
tragiczne spectaculum, widowisko (sz. zm.)
»widowisko takie, jak w tragedii, przejmujące grozą, wstrząsające«
patrz: TRAGICZNY
  • - Rozni roznie daią Sentencyie ten tego ten zas inszego chwaląc [...] kiedy to poczęto Exorty prawic z draycy wytnięmy was [...] Tak ci skonczyła się owa Sessyia Tragicznym widowiskiem. PasPam 230v-231
  • - Kilka razy się tedy za nosiło narozlanie krwie y postaremu przyszło. bo w kilka dni potym ztało się Spactaculum Tragiczne. PasPam 243v-244
  • - Tam było własnie tragiczne Spectaculum kiedy to czy by się ogniowi czy nieprzyiacielowi bronic. PasPam 69
widzieć nie żart
»widzieć, że sprawa jest poważna«
patrz: WIDZIEĆ
  • - Widząc tedy nieżárt wodzowie czuli/ narodu oboygá żołnieystwo wyborne/ do broni sie y koni swych porwáli. PasŻoł Bij
  • - Wśiada ná okręt lubo przyrodzoną naturze ludzkiey ćiekáwośćią lubo nienásyconym sławy nabyćia prágnieniem uwiedźiony Passagier/ odbiia się/ co tylko od brzegu podnoszą márynarze żagle/ dant carbasa ventris: biedźić się dopiero z-myslą nieborak poczyna/ widząc nie żart/ ckliwo na żołądku/ chwyta zazdrościwymi oczymá ubiegaiące lądy/ radby powroćił/ álbo ptakiem pod niebo wylećiał/ álbo rybą w głębokośći upłynął. PisMów II 20
miasto Wiedeńskie
»Wiedeń«
patrz: WIEDEŃSKI
  • - Rozwęseliła [wiktoria] całą rzeczą Niemiecką a osobliwie Incolas Miasta Wiedenskiego. PasPam 261v
po wielekroć
»wiele razy«
patrz: WIELOKROĆ, WIELEKROĆ
  • - Iádąc tedy w tę drogę/ przypłynęli do miástá iednego Metellino, ktore położone iest nád morzem AEgeum. tám opátrzywszy się w potrzeby/ ná początku Mieśiącá Listopadá/ zápuszczáli się po wielekroć z Portu w drogę: ále záwsze muśieli się wroćić/ dla wielkiey burze y náwáłnośći morskiey. OpisGal A2v
po stokroć razy
»wiele razy«
patrz: STOKROĆ
  • - O! iak za mało poczytuiesz to, co mię po stokroć razy wystawia przyiście niebespieczenstwa! CerOkol 26
po tysiąckroć razów ,
po tysiąckroć razy
»wiele razy«
patrz: TYSIĄCKROĆ
  • - O zárobiłeś potyśiąckroć rázy/ Ná wiekuiste dusze swoiey skázy: Tkniy sie w sumnienie/ á obáczysz snádnie/ Ześ iuż był nie raz głębiey piekła ná dnie. TwarKPoch C4
  • - Więc twe serce ku sobie tą pokrzywką sparzam I po tysiąckroć razy uprzejmie powtarzam, Że w tym pasie, którym Bóg związał serca nasze. Póki nas późna starość z niego nie rozpasze, Nowe co raz miłości będę pletła paski, Żebym miłość i twoje pozyskała łaski. PotFrasz4Kuk I 394
  • - Że tak często, tak srodze, po tysiąckroć razów, Żydom Stary, nam i ten, i Nowy obrazów Testament zakazuje, dopieroż bałwanów, Nie mogłem ich u Żydów znaleźć i poganów (I chybaby na świata trzeba jechać końce, Kędy jeszcze nie doszło prawdy bożej słońce), Aż tu, gdzie go prawdziwi wyznawamy chwalcy. PotFrasz3Kuk II 517
  • - Za co dziękowac po tysiąc kroc razy Powinien byś mi, y bydz pokornieyszym A nie winowac mego Konsulatu Musiałoli się stac co dla Senatu [...]. ChrośKon 75
  • - Jeżeli zaś za poświęceniem i charakterem osobliwsza łaska Boska w ciebie nie wnidzie, aby tylko pod faworem przywileju najpierwszej strasznej ofiary Pańskiej na moment zajrzy, a ty jej w sobie nie utrzymasz, zginąłeś na wieki, nieszczęśliwy po tysiąckroć razy kapłanie Boga swojego, duszę i tak wiele inszych tyrańsko zawiodłeś. MałpaCzłow 226
po wielokroć
»wiele razy«
patrz: WIELOKROĆ
  • - A że Rodźic nie pozwaláł/ mowiłá: Záprawdęć to powiádam/ iż Cesarz nie będźie przećiw temu: á gdy przy tym po wielokroć vśiłowáła v Krolá/ pozwolił. OkolNiebo 104
po tysiąckroć
»wiele razy«
patrz: TYSIĄCKROĆ
  • - Ow tám nárzeka przećiwko Swiátu/ skarżąć się ná iegołakoći[!]/ przeklináiąc iego przynęty: y názywáiąc go potyśiąckroć zdraycą/ Co zá száleństwo! á zá to nie iest zdrádzáć śiebie sámego; mieć społeczność z iednym zdráycą? wszák świát nie nośił nigdy ińszego ná sobie imienia/ y inszego tytułu: ná coż się kármić iego słodkośćią/ kiedy gorzkość iey widomie truie Dusze? SerreGosiewZwier 7
  • - Kto się/ mowię/ w-ten czás nie zádźiwi? kto po tyśiąckroć tego sobie powtarzáć nie będźie: Hic peccatores recipit, et manducat cum illis. On to Bog/ z-ktorym się człowiek ták ládáiáko obchodźił/ ktorego zá nic sobie nie miał: on/ mowię/ Bog z-tym człowiekiem ták się łáskáwie obchodźi. KaczyńKaz 274
  • - O, po tysiąckroć gorszy niżeli Judasze! Dowiecie się, gdy będzie koło tego kweres, Coście mieli w dzisiejszej zbrodni za interes! PotZacKuk I 570
  • - Niemász/ y po tyśiąckroć/ niemász wątpliwośći/ Aby kiedy miáłá bydź cnotá bez zazdrośći. CiekAbryz C2v
  • - Vpádam przed Boskim obliczem twym Boże moy/ a raczey potyśiąckroć umrzeć/ niżeli te grzechy powtorzyć y w iawne ich okazie wdawać się wolę, etc. etc. BujnDroga 45
  • - W czym uważ iáka to iest krzywdá Boska, i że to iest báłwochwálstwo w rzeczy sámey. Reflektuy się tedy, czy nie ták záżywasz stworzenia. Jeżeli ták: Záwstydź się żałuy, przeproś Stworcę twego, postánow popráwę: Vznawam Boże moy, i potyśiąckroć chwalę nieskończoną twoię dobroć, hoyność i miłość, żeś mi dał wszystkie do używánia rzeczy stworzone, ktore dla pożytku mego záchowuiesz, i w nich, i z niemi dla mnie robisz, i nieiáko mi służysz z niemi [...]. MorawAmb 15
  • - Iáka to wielka śiłá, áledwie te dźiwy Skroćiłá y sprżątnełá śmierdzące pokrzywy, Więc że się Akt odpráwił dobrze ná tey Scenie Nie Lutnia lecz Kośćioły niechay nocą Pienie Stworcy swemu: I ráźem wybijáią dzwony, Niech będźie po tyśiąckroć Bog nász pochwalony. ŻuchOgłos P2v
  • - Dokończyłá ták wielkiey rzeczy, długa rozmowá Xiążęćiá z Pirrusem, pod czás małey ugody; ktora byłá zászłá, po znieśieniu Turkow przy bramie mostowey. Tám álbowiem, oświádczywszy mu po tyśiąc kroć uprzeymość swoie, y stáránie, ktore miał około fortuny, y iego prawdźiwego szczęśćia: powiedźiał mu tyle, y ták przenikáiących rzeczy: y umiał ták dobrze skłonić serce iego, przez słowá, prośby, y obietnice swoie [...]. MaimUstHist 53
  • - My, twoi poddani, Na nędzę skazani Za grzech Jadama, Ciebie, Pana mościwego i dziedzica nasego, witamy, Tobie pokłon nas poddanski jako Panu oddając, rzucamy Się pod twe nózecki Święte, w pielusecki Te uwinione. Dziękujemyć po tysiąckroć za tak wielkie dobrodziejstwo twoje, Ześ ty sobie będąc Panem, Bogiem, Stworcą, na wsechmocność swoje Nic nie respektował, Aleś się darował Nam mizerakom. RozPasOkoń 314
  • - Mam ja sam oryginał projektu z plenipotentami księcia kanclerza ułożonego do dekretu kondyktowego, na którego oryginału rzetelność jako ręką moją własną i ręką Floriana Łyszczyńskiego, ze mną w Nowogródku będącego, pisanego po tysiąckroć gotów jestem przysiąc, że ten, a nie inny projekt do tego dekretu kondyktowego był ułożony i napisany. MatDiar 810
przen.
po stokroć tysięcy
»wiele razy«
patrz: STOKROĆ
  • - Niechże tedy tak chwalebne akcye po stokroć tysięcy dla BOGA sypiące niech tym czasem przed świętych Páńskich chwałą, zostaią tym chwalebniey w obłoczku świętey modestyi, zpochwałámi Wielkiego Arcykápłána Eccli 50 quasi Arcus inter nebulas gloriae. GzowKor Dv
tysiąckroć razy
»wiele razy«
patrz: TYSIĄCKROĆ
  • - Bo ieśli nas potrzebá visitowáć/ tedy Tysiąckroć razy więcey Starszych co nád námi. OpalKSat1650 128
  • - O szcześliwy y niewymowny Boskiey dobroći wynalazku! Ten sąm był beśpieczny sposob utrzymánia ná wieki żywotá wiecznego, ażeby był Bog w ludzkim ćiele; gdyby álbowiem naturá ludzká z Bostwem złączona przez iedność, nie miáła była fundamentu w Niebie, iuż ná źiemi stokroć, y tyśiąckroć rázy, złość nászá pożytek tákiego zbawienia, znowu y znowu zgubiłaby była. LubSMom 16
  • - Jáko i sámemu náwet Páwłowi S. śmieią niektorzy przygániáć, że trochę zbytnią, (iáko to człowiek) gorączką, Piotrá S nápominał, i to nie o naymnieyszy uszczerbek wiáry (bo w tey, ieżeli samże Páweł S, i káżdy nayostátnieyszy Apostoł, po potwierdzeniu Duchá S, pobłądźić nie mogł; dopieroż bárźiey tyśiąc kroć rázy Piotr S.) ále o iákąś nieszczerość, i nieodwagę. SczanPrawda 97
  • - W sam czas, kędyby musiał bić Jzraelity, Abszyt bierze od Krola z dobrey służby kwity. Dziękuie BOGU nie raz, lecz tysiąckroć razy, Za uchowanie od tak szpetney grzechu skazy. DrużZbiór 68
stokroć razy
»wiele razy«
patrz: STOKROĆ
  • - Pod czas gorączki ogniom ognia gorącemi trunkami przydawać zachoway Boże; lepiey stokroć razy pić wodę w pragnieniu, grzankę chleba wniey zamoczywszy: albo wodę gotowaną z owsem; lub ięczmieniem y korzeniem skorzonera, ktory także z perzem pić możesz. BeimJelMed 130
po stokroć
»wiele razy; ogromnie«
patrz: STOKROĆ
  • - A gdy długo ná haku żeláznym wisiał/ gręmplámi był drápany y pochodniámi v bokow był palony/ w świętym wyznaniu trwáiąc mowił do sędźiego. Ieśli po sto kroć więcey przyczynisz tych mąk nádemną/ Chrystusa mi z vst áni z sercá/ nie będźiesz mogł odiąć. ZwierPrzykład 117
  • - Czego wszytkiego Adam wysłucháwszy/ iuz skruszony/ y vpokorzony/ wielkie dźięki oddáie mowiąc: Moy námilszy IANIE/ dźiękuięć po stokroć za ten bankiet prawdźiwy/ bo wieczny: Zaprawdę więceieś mię vczestował teraz bez żádnego porownaniá/ á niż ia ćiebie wczorá y dźiśiay. BanHist 194
  • - [...] Śmierć się w żywot obraca; połowicę bólu Tracą rany przy swoim otrzymane królu, Więc proszą i po stokroć, aby w tym teatrze Wiecznej swej sławy stanął, nim poganin natrze; Nim Mahomet niewdzięcznym hałła zabrzmi echem Po ziemi, która świeżo kwitnęła pod Lechem. PotWoj1924 100
  • - [...] przy śmierći płákáłem nie zá grzechy, ále żem ták młody umierał, trácąc wszystkie doczesne poćiechy: wiedz o tym iz głupi y po stokroć głupi ten, ktory się záwczasu nie gotuie ná śmierć, lecż nie raz upomniany od Bogá odmianę żyćiá, do śmierći odkłádá. DowNiebo 94
  • - ZACNY moy przyiacielu, nie wiem, czym się dzieie, Ze człek mędrkiem się czyni im bardziey szaleie: Ze lubo sam po stokroć godnieyszym iest, aby Klektał w szpitalu miedzy swarliwemi baby; Rad potrząsa sąsiadem, i żali się na to, Ze ieszcze z szalonemi nie siedzi za kratą. NaruszASat 116
  • - Ten list dobrze mi znany i te twe wyrazy, Po stokroć ię całuię; czytam po sto razy. BykNoc 85
korona cierniowa
»wieniec z ciernia«
patrz: CIERNIOWY
  • - Niewinny Jezu tak sromotnej grozy: Tram na ramieniu na szyjej powrozy Dźwigasz znamiona swojej śmierci bliskiej Między bezbożnych katow pośmiewiski. Krwiąś wszytek spłynął od stopy do głowy, Od biczow i od korony cierniowej. PotFraszBrück II 381
na bark koń bije
»wierzga«
patrz: BIĆ
  • - Na bark koń biie [...] Calcitro est equus his. Kn 441
  • - koń ten na bark biie. dieses Pferd schlägt mit den Vorder-Füssen. ce cheval régimbe, rüe des piez de devant. T III 24
bot.
jary mlecz (sz. zm.)
»wilczomlecz ogrodowy; Euphorbia peplus«
patrz: MLECZ
  • - Mlecz iáry/ Rozdział 186. Peplus, Espula rotunda. Rundwolffsmilch. SyrZiel 1496
  • - MLecz Járy/ ziołko nie wielkie iest/ pełny soku Mlécznego, SyrZiel 1496
  • - MLecz Járy/ ziołko nie wielkie iest/ pełny soku Mlécznego. SyrZiel 1496
  • - Mlecz Járy inni zowią Okrągłą Sosnką. SyrZiel 1497
  • - TAk się z nim [sporyszem mlecznym] spráwuią/ iáko z Mleczem Járym/ dla tychże potrzeb. SyrZiel 1497
  • - JAry Mlécz poziemny/ rozpuszcza po ziémi obłe rósczki/ ná dłoń wzdłuż krzewiste. Liścia soczowicznemu podobnego/ małe/ kształtu Mléczá iárego/ cienkie/ ná ziemi rozesłáne y leżące. SyrZiel 1498
  • - Járy mlecz ziéle/ Peplus [...] Chamaelyce [...]. Syce [...]. Meconium aphrodes. Kn 235
bot.
jary mlecz poziemny
»wilczomlecz plamisty; Euphorbia maculata, Chamaesyce maculata«
patrz: POZIOMNY, POZIOMNY, POZIEMNY
  • - Járy Mlecz poziemny Rozdział 188. Chamaesyce. Kriechende/ Kleinehundsmilch. SyrZiel 1497-1498
  • - JAry Mlécz poziemny/ rozpuscza po ziémi obłe rósczki/ ná dłoń wzdłuż krzewiste. Liścia soczowicznemu podobnego/ małe/ kształtu Mléczá iárego/ cienkie/ ná ziemi rozesłáne y leżące. SyrZiel 1498
bykowa wina
»WINA«
patrz: BYKOWY
wino antymonijackie
»WINO«
patrz: ANTYMONIACKI
wino anyżowe
»WINO«
patrz: ANYŻOWY, ANYŻOWY, HANYŻOWY
wino szumne
»wino musujące«
patrz: SZUMNY
  • - Przyniesiono ieść pięknie zkuchnie krolewskiey wina szumnego co sam piiał. PasPam 150v
dwór madrycki (sz. zm.)
»władza Hiszpanii«
patrz: MADRYCKI, MADRYCKI, MADRYTSKI
  • - Interes Giebleytarum i Machum odłożono do kongresu [...] orosznickiego; jest nadzwyczaj wynalezienie (trudne) mediorum na ukontentowanie angielczyka i madryckiego dworu, interim aby ten ostatni dwór skłonniejszy był do pokoju pod Fontarabią, 20 tysięcy francuzów idzie i inne wojsko francuzkie ku granicom hiszpańskim accelerat, ad interim Regens francuzki kazał upewnić holendrów, że i flota francuzkiego państwa in parte ziemi łączy się z niemi na pogrążenie pogaństwa, aż nazbyt exorbitującego rozbijaniem okrętów chrześciańskich. ZawiszaPam 433
  • - Hiszpański Minister Xiąże de Masserano tak dobrze sprawuie urząd sobie zlecony, iż Dwór Madrycki ledwoby znaleść mógł do tey funkcyi zgodnieyszeygo męża. GazWil 1771 48 7 nlb
  • - Ministeryum Angielskie ściśle się związawszy z Francuzkim, które za Ludwika XIV. żadnych nieopuściło śrzodkow do utrzymania Filipa V. na Tronie Hiszpańskim, zostało mu przeciwne, wszystko się wspak obróciło, tak dalece że Dwór Madrycki, udał się pod obronę Dworu Wiedeńskiego przez tyle mu lat przeciwiącego się i zastarzałą nieprzyjaźnią szkodzącego dzierżawom Hiszpańskim według możności. JodHist 42
  • - Xiążęta Sabaudzcy po trosze wzmagali się i rozszerzali swe granice od niemałego czasu, już pomoc swoię przedaiąc Cesarzom, już łącząc się z ich przeciwnikami. I teraz Karol Emmanuel chciał Medyolanu, co mu też było przyrzeczono od Wersalskiego i Madryckiego Dworu. JodHist 60
  • - Czytamy w gazetach Włoskich, że Rząd Francuzki domagał się od dworu Madryckiego 25.000. woysk posiłkowych, lecz Krol Hiszpański miał użyć wdania się pewnego neutralnego dworu, dla nakłonienia Francuzow, do odstąpienia tey propozycyi. GazKor 1800 30 356
marsa zabawy
»wojna«
patrz: ZABAWA
  • - Krwawey-mi marsa na Syciwszy się zaba[...]wami iuz tez potrzebnieyszą ku Starosci rad bym odmięnił sarzą. PasPam 222v
mieczem i ogniem
»wojną i pożogą«
patrz: MIECZ
  • - Ten Iaszczurczy Narod Trzy częsci Oyczyzny naszey mieczem y ogniem z plądrował. PasPam 118
polska szabla
»wojsko polskie; oręż polski«
patrz: POLSKI
  • - Owi tedy co niechcieli szable Polskiey czekać na Lądzie a uderzyli się w Donay iedni tonęli drudzy napływawszy się wracali nazad do Lądu. PasPam 265v
  • - Tamtę Prowincyią nie szpada Niemiecka ale Polska zawoiowała Szabla. PasPam 71v
wolny z rodu
»wolno urodzony«
patrz: RÓD
  • - Wolny z-rodu/ Ingennus [...] v. Swobodny. Kn 1281
kozia para
»wódka«
patrz: PARA
  • - Ale nie wiem, czemu jej [wódce] imię insze dali? A słyszę, pijanice różnie ją nazwali. Mydlarze dymem, krawcy bachową ofiarą, Drudzy miodem, kusznierze kozią jakąś parą. WodGorzBad 17
  • - Widziałem babę jednę, ośmdziesiąt lat miała, Która się od kilku lat była nie zagrzała. Potem się obwinąwszy w surową łoktuszę Wlała na się gorzałki i tak zimną duszę Zapaliwszy rozgrzała. Tak to kozia para Pożyteczna, kiedy jej będzie brana miara. WodGorzBad 23
wódka anyżowa, hanyżowa
»WÓDKA«
patrz: ANYŻOWY, ANYŻOWY, HANYŻOWY
wódka bernadynkowa
»WÓDKA.«
patrz: BERNADYNKOWY, BARNADYNKOWY, BERNADYNKOWY
hetman koronny
»wódz naczelny«
patrz: KORONNY
  • - Nie będą Powinni Wiel: Hetmani koronni Chorągwi zadnych zwiiać w Słuzbie Rzpty zostaiących. PasPam 210
  • - Drugi Pasza Halepu iako Gołąb siwy temusz Hetmanowi koronnemu Iabłonowskiemu przyprowadzony swoię w Niewolą zabraną opłakiwał SęDziwość. PasPam 267
nieprzyjaciel duszny
»wróg duszy«
patrz: NIEPRZYJACIEL
  • - Iezeli Chrystus Pan dnia dzisieyszego zburzył Regnum Nieprzyiacioł Dusznych toc y nam trzeba Starać się że bysmy burzyli Regna Nieprzyiacioł Cielesnych. PasPam 67v
Azjatyckie Morze
»wschodnia część Morza Śródziemnego«
patrz: MORZE
  • - Nie ták na Morzu ARCHIPELAGU, iako ná bliskim zaráz, ktore się zowie Azyatyckim Morzem, są dwie sławne Insuły: CYPRUS y RHODUS. ChmielAteny II 442
czynić wzmiankę (sz. zm.)
»wspominać«
patrz: WZMIANKA
  • - Wzmiankę czynię/ v. Wspominam 2. Dotykam krótko. Kn 1348
  • - Tym czasem do mnie Marszałek przysyła Towarzysza Inwituiąc mię do Siebie [...] a O mieszczanach naymnieyszey w liście nie czyni wzmianki. PasPam 170v
czopowy towarzysz
»współuczestnik pijaństwa«
patrz: TOWARZYSZ
  • - Niektora Zoná miáłá Mężá srogiego Pijánicę ktory co dzień ná dobrey myśli rad bywał. Czásu jednego poszłá do kárczmy/ gdzie Mężá swego przy czopowych towárzyszách ktorzy ná się szklenicámi strzeláli y kosterowáli/ tráfiłá. GdacKon 26
kompan czopowy
»współuczestnik pijaństwa«
patrz: KOMPAN
  • - Uczynili to ci/ ktorzy w szynkownym domu siedzą/ piją y gráją. On Mąż bogoboyny bez odwłoki zárázem się do onego domu udał/ zgánił to onym Kompánom czopowym mowiąc y pytájąc ich: Czemuby onego ubogiego Mężá/ ktory ná Ulicy leżał/ ták okrutnie zránili? GdacKon 15
zakonny obierać żywot
»wstępowac do klasztoru«
patrz: OBIERAĆ
  • - Zakonny Obieraiąc zywot Swoie Bogu konsekruie Panienstwo. PasPam 282
wolno obierający
»wybierający króla w wolnej elekcji«
patrz: OBIERAJĄCY
  • - [...] iáko tam ktoś szczęśliwość wolno obieraiącego Krolestwa nad cięszką przenosząc sukcessyą, rzekł: Conferre ad securitatem Imperantium & obtemperantium constantiam, Regem per omnes eligi, bonos namq; malosvè elegerint, non aliis, sed sibi imputari, et sine murmure quemq; laturi. DanOstSwada 13
wolnie obrany
»wybrany w wolnej elekcji«
patrz: OBRANY
  • - KROL PAN, iáko wolnie obrány, iáko obowiązány Práwy, iáko ná tychże Praw dotrzymánie obligowany przysięgą, bez czego y Pánemby bydź nie mogł; ták przestrzegáć powinien, áby wniczym tymże nie vbliżył Práwom [...]. LubJMan 1
gęba delikacka
»wybredne, delikatne podniebienie«
patrz: DELIKACKI
  • - Gębá délikacká/ páńska/ Palatum doctum et eruditum. Kn 187
  • - gęba delikacka, pańska. delicates Maul. une langue fine; goût délicat, excellent. T III 369
gęba pańska
»wybredne, delikatne podniebienie«
patrz: PAŃSKI
  • - Gębá délikacká/ páńska/ Palatum doctum et eruditum. Kn 187
  • - gęba delikacka, pańska. delicates Maul. une langue fine; goût délicat, excellent. T III 369
placu ustąpić
»wycofać się z pola walki«
patrz: PLAC
  • - Y tego Nie trzeba Lekce warzyc ktory choc trochę placu ustąpi a znowu wraca się y biie. PasPam 268
z placu ustępować
»wycofać się z pola walki«
patrz: USTĘPOWAĆ, USTĘPYWAĆ
  • - Strona stronie z placu ustępowała. PasPam 189
przeciw prawu występek
»wykroczenie przeciw prawu, przekroczenie prawa«
patrz: PRZECIW
  • - Waruiemy im [...] obozow Stawanie y inne tym podobne przeciw Prawu nad Iurisdikcyią swoię [...] występki. PasPam 211v
ś. (świętej) pamięci
»wyrażenie określające osobę zmarłą«
patrz: PAMIĘĆ
  • - Wspomniawszy na Cnotę y pocciwosc y przeciwko Oyczyzniewielkie merita, Xcia S. Pamieci Heremiego Wisniowskiego [Wiśniowieckiego] słuszna by rzecz zawdzięczyć to iego posteritati. PasPam 232v
wielkiej pamięci
»wyrażenie określające osobę zmarłą«
patrz: PAMIĘĆ
  • - Alleguiesz WMMPan wielkiey Pamięci Xiędza Zadzika aczemu go WMM Pan nienasladuiesz. PasPam 194v
biada stokroć ,
po stokroć biada (sz. zm.)
»wyrażenie rozpaczy«
patrz: STOKROĆ
  • - Głoszą go na powietrzu jego anjołowie, A grześnikom wesele oznajmują nowe. Biada, biada po stokroć, jużci się narodził, Dlatego, by z niewolej nasz łup wyswobodził! DialDzieńOkoń 122
  • - Ach, niestetyż, biada, biada nam nędznikom, Biada, po stokroć biada, a rozkosz grześnikom! DialDzieńOkoń 124
  • - BIádá stokroć nád biádámi/ Biádá czásu wiecznego! Ktośtukolwiek mándatámi/ Tworce gárdźił swoiego! RaderBrudOst E12
rok pański
»wyrażenie tradycyjne: określony, wymieniony rok po narodzeniu Chrystusa«
patrz: PAŃSKI
  • - Rok Panski 1667. Przyiechałęm do Rodzicow na całą zimę do Węgrzynowic. PasPam 215
  • - Roku Panskiego 1657. Mielismy woynę Węgierską. PasPam 52
wychodzić /coś/ robić
»wyruszać, stawać, stawiać się do jakiejś pracy«
patrz: ROBIĆ
  • - Niemiał wszystkiey Substancyiey tylko iednę wies ale 300 pługow zniey orać wychodziło. PasPam 141
wychodzić do /czegoś/
»wyruszać, stawać, stawiać się do jakiejś pracy«
patrz: WYCHODZIĆ
  • - Kazałęm włodarza wołac y roskazuię mu żeby chłopi zaraz wychodzili do ładowania. PasPam 280v
wystąpić przeciw komu
»wyruszyć, wyprawić się«
patrz: PRZECIW
  • - Przeciw takowym Gwałtownikom Praw Pokoiu Pospolitego wszystkiemi Siłami naszemi y Rzpty wostatku gdy by tego potrzeba było y pospolitym Ruszeniem w[y]stąpiemy. PasPam 213
góra namorska
»wysoki przylądek, cypel«
patrz: NAMORSKI
  • - Gorá nádmorska/ ábo námorska. Promontorium [...]. Acroterium [...]. Kn 202
  • - gora nad morzem, gora nadmorska. Vor-Gebürge. un promontoire, cap. T III 400
góra nad morzem
»wysoki przylądek, cypel«
patrz: MORZE
  • - gora nad morzem, gora nadmorska. Vor-Gebürge. un promontoire, cap. T III 400
góra nadmorska
»wysoki przylądek, cypel«
patrz: GÓRA
  • - Gorá nádmorska/ ábo námorska. Promontorium [...]. Acroterium [...]. Kn 202
strażnik koronny
»wysoki urzędnik wojskowy polski (koronny), w odróżnieniu od litewskiego«
patrz: STRAŻNIK
  • - Regiment Zupełny Straznika koronnego Bidzienskiego wycięto w pien. PasPam 264
pod obłokami
»wysoko pod niebem«
patrz: OBŁOK
  • - Iak ich wziął impet to tak lecieli do gory [...] ze ich okięm pod obłokami nie mogł doyrzec. PasPam 60v
zakrzywić palec na kogo, komu (sz. zm.)
»Wyśmiewać kogo, szydzić z kogo«
patrz: PALEC
  • - Nałajasz mu, abo więc zakrzywisz nań palec, A on tobie i z lichwą utnie go kawalec. ZimBLisBad 216
  • - Gniewliwy. Iák osá iádowity. Rozgniewa się by mu páléc zákrzywił: by mu ná nos muchá pádłá. Rozgniewáł się. KnAd 260
  • - Palec ná kogo zákrzywić. KnAd 807
  • - Palec na kogo zakrzywić. hinter einem krumme Finger machen; einen verspotten. T III 1314
honor dać komuś
»wyświadzczyć grzeczność«
patrz: HONOR, CHONOR, HONOR
  • - Iaki taki do siebie prosi Pułkownik przysłał aby mu ten honor dac aby nagodzinę. PasPam 170
dać o sobie rationem
»wytłumaczyć się, usprawiedliwić się«
patrz: DAĆ
  • - Hukną tedy iedni bii drudzy niech da o sobie rationem. PasPam 184
akcją złożyć na kogo
»wytoczyć komu proces«
patrz: ZŁOŻYĆ
  • - Chciał bel pozywać o to y Aktia na sliachtę te[g]o swe[g]o bobicia [pobicia] złozyć. TrepNekLib 209 [208v]
palcem pokazować ,
palcem ukazywać ,
skazywać palcem
»wytykać kogoś, wskazywać«
patrz: PALEC
  • - Niechay mię woysko widzi/ niech tę liczy Iednę miedzy twą sławą y ozdobą: ześ swą fortelną oszukał złośnicę/ Skázuiąc pálcem podłą niewolnicę. TasKochGoff 410
  • - Tak jedzie przez bezestan, a gmin gruby sobie palcy go ukazuje: on li w tej ozdobie i do tak wysokiego łąski przyszedł stopnia, co za więźnia niedawno był już i potopnia? TwarSLegK 208
  • - Między ludzi wyiechawszy to zaraz iako wroble na Sowę Dziw, dziw, Zaraz Palcem pokazuią zaraz mowią że ten Stroy pamieta potop. PasPam 79v
z choroby powstać
»wyzdrowieć«
patrz: POWSTAĆ
  • - Zasiadszy wkole siedzą iakoby z choroby powstali nic niemowiąc Zaden do zadnego. PasPam 232
naród chrześcijański
»wyznawcy religii chrześcijańskiej, chrześcijanie«
patrz: NARÓD
  • - Z wielką tedy ten Rok odprawił się szczęsliwoscią y wszystkim Narodom Chrzescianskim z pociechą oprocz samych Luteranow. PasPam 277
żywcem wziąć
»wziąć do niewoli«
patrz: WZIĄĆ
  • - Zywcem wzięto Paszę Alepu, y Paszę Sylistryiskiego naywyszszego nad nimi Regimentarza. PasPam 226v
  • - Więzniow zywcem wziętych tam zastano. PasPam 266
  • - Skrzetuski czy zywcem wzięty? PasPam 90
  • - Sam [orzeł] był tak zmordowany, że się jednemu baurowi dał żywcem wziąść. JemPam 168
ująć się o coś ,
ująć się za coś
»wziąć odwet«
patrz: UJĄĆ SIĘ
  • - Za niewinność moię uymie się Bog Woysko y moia uboga Parentella. PasPam 137
  • - Ex pedit [należy] aby się KROL IMSC uiął o swoię y o naszę obelgę. PasPam 140
  • - Wyglądamy czy nąm tez da iaki Sukurs ta Pani cos my się za iey krzywdę uięli. PasPam 156-156v
  • - Kto kolwiek to uczynił ma od Pana Boga od Pust za to że się uiął o takie srogie Scandala. PasPam 190
pojąć kogoś
»wziąć za żonę, ożenić się«
patrz: POJĄĆ
  • - Ozęnił się prędko potym poiął w dowę Panią Brzezinską. PasPam 226
  • - Straciłęm wiele a z tąd y insze rodziły się okazyie zmoią szkodą. To to tak poiąc wdowę z Dzieckiem y z kłopotami. PasPam 283
karpiowa łuska
»wzór graficzny, układ czego odwzorowujący łuski karpia«
patrz: ŁUSKA, ŁUSKA, ŁOSKA
  • - Kopulá ábo dách tey Káplice w kárpiową łuskę z miedźi złotniczą robotą pozłocony [...]. PruszczKlejn 10
  • - Lampart na różnych pasach axamitnych przyszyty, sznurek po pasach w karpiową łuskę przyszywany, złoty y srebrny, korony złotem hawtowane, po rogach przyszywane [...]. InwWilan 84
  • - [...] Zołnierzom piechoczym kazał nad głowami swoiemi tarcze zelazne na kształt łuski karpiowey scisle ziednaczaiąc iedną z drugą poskładac [...] SzołHist 20
ścisnąć ramionami
»wzruszyć ramionami (gest oznaczający zaprzeczenie czegoś, zgorszenie itp.)«
patrz: RAMIĘ
  • - Ieden Niemiec [...] scisnie ramionami wywroci oczy w Niebo y obeyrzy się na mnie. PasPam 262v
spod chorągwie
»z chorągwi«
patrz: CHORĄGIEW
  • - Tak Bog dał ze z pod tych Chorągwi y iedna dusza nie zginęła. PasPam 58v
  • - Potym wyprawiono Skrzetaskiego [Skrzetuskiego] na podiazd zkommedorowanemi ludzmi po dwoch Towarzyszow z pod Chorągwie. PasPam 89v
  • - Wolski z pod krolewskiey Chorągwie począł się obruszac. PasPam 92
z młodości
»z młodu, za młodu«
patrz: MŁODOŚĆ
  • - Przypatrzywszy się in parte iego skromnym y poczciwym obyczaiom zaraz z młodosci tudziesz y Statkowi konkludowac bespiecznie mogę że to iest niewinna potwarz. PasPam 141
  • - Niesiono na Noszach Chorego Towarzysza ktory, mie był dobry przyiaciel z młodosci znaiomy. PasPam 78
na czyjeś imię
»z powodu czyjejś dobrej sławy«
patrz: IMIĘ
  • - Stryi moy [...] kommissarzem do nich bywał [...] nawet kiedy powiedałęm im o Swoim nieszczęsciu [...] mowili ze byś był miał wstolicy wszelakie poszanowanie y na iego Imię y Zasługi Narodowi Naszemu wdzięczne pewnie wyszedł bys był bez okupu. PasPam 165
w czole
»z przodu«
patrz: CZOŁO
  • - Skoczemy tedy natych co nąm w czole. PasPam 59v
prawie co
»(z rzeczownikiem) niemal każdy«
patrz: PRAWIE
  • - Ktoz to iest Generał Frangiel [Wrangel] Oberszter Bryon, kapitan Grandi, y inszych takich wiele nomina prawie co Officer, ktorzy na posmiech Narodu Naszego Palam mowią. Dobrzy Zołnierze Polacy kiedy Francuzow Officerem maią. PasPam 195
na imię czyjeś
»z woli, z nakazu czyjegoś«
patrz: NA
  • - Wowych zdesperowanych okazyiach na Imię krola Pana Swego wmałey garzci Woyska pokazał się nieprzyiacielowi na oko. PasPam 296v
wyjąwszy te
»z wyjątkiem tych«
patrz: WYJĄĆ
  • - Praesidia Wyiąwszy to [te] ktorych mieysca same potrzebować będą (:Na ktorych osiadłą Szlachtę osadzac obiecuie) z Fortec z prowadzi. PasPam 208v
w tyle
»za frontem, na tyłach (czego)«
patrz: TYŁ, TYŁ, TEŁ
  • - Owe szance wtyle zostawiwszy z armat biią. PasPam 106
  • - Liczemy piniądze zawarszy się zemną w Sklepiku iednym bardzo cięmnym, o iednym tylko okięnku na Zamku wtyle S. Kazimirza. PasPam 180
  • - Mielismy ieszcze na przeszkodzie Insulę ALTEN [Alsen] ktora że nąm wtele zostawala dlatego tez nąm nawielkiey była przeszkodzie. PasPam 61v
za bezcenek
»za pół darmo, nadzwyczaj tanio«
patrz: BEZCENEK
  • - Poprzedawał za Bescenek kurygęsyIndyki. SapADiar 61
  • - Te dobra [...] dissi denci za bez cenek trzymaią. SapADiar 61
  • - Z Afryki y z inszych odległych Kráiow zboża zkupowáć y zprowadzáć wielkim bardzo kostem kazał, ktore potym zá bezcenek zá Ordynansem Iego przedawáno ná porátowanie zgłodniáłego ludu. DanOstSwada V, 18
  • - Są w nim [zebraniu słów] niektore przystarżałe, ale nie cale z zwyczaiu wyszłe słowa, aczey mogą znowu być zażywane, y do ięzyka przywrocone. Baczność. Badacz. Badanie. Bezbożnik. Bezbramne Miasto. Za bezcenek przedać. Bezcienny widok. Bezdenny. Bezdroże. Bezeceństwo. Bezgłowna Rzeczpospolita. Bezludny Kray. Bezkrolewie. Bezprawie. Bezrżądny. Bezwodny. Bezżenny. RzewWKras 202
bitwę wypowiedzieć
»zaatakować«
patrz: BITWA
  • - To sprawię z grzechy ogromne[mi] Gdy ie wniwecz obrocę siłami moiemi [...] więc bitwę wypowie grzech zasię zostawię Niezbrodzone im nurty na zgubę postawię. KodKon 136
zacząć z kim
»zaatakować kogoś, zadrzeć z kim«
patrz: ZACZĄĆ
  • - Kto z nami zacznie przecię się bronięmy. PasPam 110v
położyć trupem
»zabić«
patrz: TRUP
  • - Jednych doganiając, trupem położono, Drugich żywcem do Krymu w arkanach wiedziono. SzlachRokLub 178
  • - Połozył trupem przed oczyma naszymi kilka Tysięcy dobrey kawaleryiey. PasPam 264v
  • - Czwarta nader Szczęsliwa pod Warką Wiktoryia kiedysmy z Czarneckiem Samego wyboru Szwedzkiego kilka Tysięcy trupem połozyli. PasPam 51v
  • - Przerzeczony w Persyi Enszef kommenduiący Turecki Seraskier Abdulach Pasza, dwoch z przednieyszych, [...] między ktoremi y Zięć Sułtana [...] znaydował się, ná placu trupem położeni [...]. GazPol 1735 59 9 nlb
w chorobę powpadać
»zachorować«
patrz: POWPADAĆ
  • - Drudzy tez y prawdziwie w chorobę powpadali z przelęknienia. PasPam 231v-232
pod chorągiew podjechać
»zaciągnąć się do chorągwi«
patrz: CHORĄGIEW
  • - Woiewoda kazał Męzynskiemu Porucznikowi swemu traktować zęmną że bym pod iego chorągiew podiechał. PasPam 115v
spytać się z pismem (sz. zm.)
»zadać pytanie z Pisma świętego«
patrz: PISMO
  • - Z pismem tedy zpytać się muszę Si veritatem loqor Cur me Ceadis? PasPam 136v
  • - Iezeli tą Okazyią Iugulatur virtus Iezeli nie to spytam się z pismem Quid Mali feci. PasPam 147v
przejechać komuś
»zajechać komuś drogę, przeciąć«
patrz: PRZEJECHAĆ
  • - Ucieka na płowym bachmacie [...] iakis Młokos [...] Sunę do Niego Przeiadę Mu. PasPam 95v
radzić o kimś, o sobie
»zajmować się czyimiś lub swoimi sprawami, troszczyć się o kogoś, o siebie«
patrz: RADZIĆ
  • - Odpowiedzielismy [...] ze my mamy swoich Senatorów Ruszamy się doszopy y będziemy osobie radzić. PasPam 231v
  • - Rzecze Wezer Radz o mnie. Han odpowiedział Radz ty sąm osobie A ia tez osobie. PasPam 260
gmeranie w ziemi
»zajmowanie się pracą na roli, bycie rolnikiem«
patrz: GMERANIE
  • - FOUILLE, subst. foem. (L'action de fouiller.) Terrae fossio, onis, f. Colum. KOPANIE rycie grzebanie szukanie gmeranie w ziemi [...]. DanKolaDyk II, 54
profes jakiegoś zakonu (sz. zm.)
»zakonnik, który złożył śluby w tym zakonie«
patrz: ZAKON
  • - Tegoz Roku Die 11 Juny Sławetna Katarzyna Foxowiczowna a Adama Pawluskowicza Miesczanina [?] y Kupcza Zywieczkiego, Małzonka, przyszedszy w Nawiedziny do Xiedza Pawła Stefana Brzuchanskiego, Prof[e]sa Zakonu Bernardynskiego [...] spadła na doł. KomonDziej 218
  • - z tey [Ludwiki Leszczyńskiej] był syn Michał Koronowski Profess zakonu Cystercyeńskiego, y corka Angela Zakonnica. NiesKor II 180
  • - Co się tycze tego, czy był ten Paweł Zakonu S. Dominika Profess, zda mi się bydź nie pewna Długosza relacya. NiesKor II 335
  • - Długosz [...] powiada, że Henryk Kietlicz zakonu Minorytow, klasztoru S. Jakuba w Wrocławiu profess [...] wstąpił na Arcybikupstwo Gnieźnieńskie. NiesKor II 514
epilog sceny
»zakończenie fragmentu utworu dramatycznego«
patrz: EPILOG, EPILOGUS
  • - Epilog Sceny. Hesperus wieczorna gwiazdá, wżywa gości do wczásu. TwarSDaf 129
mało co
»zaledwie trochę, prawie nic«
patrz: MAŁO
  • - Mało co za biiali naszych chcąc iako nay więcey na brać Niewolnika. PasPam 112v
  • - Niebyło w tym Roku zadnego albo mało co z zyta pozytku. PasPam 178v
  • - Szczęsliwie dogąniłem y owych co byli przedęmną pułtorą Dniami poodkładali lubom w ten dzien mało co uszedł a prawie iak nic. PasPam 281
ludzie okrętni
»załoga statku«
patrz: LUDZIE
  • - Ludzie okrętni umieją pływać bardzo. PasPam 70
kogoś na cel upadku wysadzić
»zamierzyć czyjąś klęskę«
patrz: UPADEK
  • - Cesarz nie mysli z Polakiem się wadzic Lecz niewdzięczniki [Krzyżaków] na cel upadku wysadzic. DrobOpow 91
stanął ordynans
»zapadła decyzja«
patrz: ORDYNANS
  • - Naznaczono Piaseczynskiego z Pułtoru Tysięcy ludzi iak tęn Stanął Ordynans zaraz tez Consilium [rada] mego Pana Rylskiego odmięniło się. Bo co mię przed tym odwodził zeby nie zostawać tak in Contrarium [przeciwnie] przywodził zeby zostac. PasPam 75v
żywokost skalny (sz. zm.)
»zapewne głowienka pospolita, roślina z rodziny jasnotowatych, Prunella vulgaris«
patrz: ŻYWOKOST, ŻYWOKOST, ZYWOKOST
  • - Zywokost skalny. Rozdźiał 75. Symphytum petreum. Consolida petrea. Alum. Plin. Steingënsel. SKálny Zywokost iest czworáki: SyrZiel 255
  • - żywokost skalny; żywiec skalny. (symphytum petraeum) die letzte Art dieses Krauts. la derniére espèce de simphitum. T III 3075
bot.
złoty trank
»zapewne płesznik (Pulicaria) lub oman szlachtawa (Inula conyza)«
patrz: ZŁOTY
  • - Zowią go iedni Sláchtáwą. drudzj [!] Chlástáwą/ ini Chlástáną/ niektorzy Pleśnikiem/ Czechowie/ y nami niektorzy Złotym Trankiem. SyrZiel 746
  • - Szláchtáwá/ Chlástáwá/ Płésznik mniéyszy/ Chmiélik/ Złoty tránk. Conyza, Cunilago, [...] Conilago, Psyllium, [...] vulgò Pulicaria minor. Kn 1117
bot.
świętej Kunegundy trank
»zapewne starzec (Senecio)«
patrz: TRANK
  • - Dwoy rodzay Sadźcu znáyduiemy/ ktore też Stárcámi y s. Kunegundy Tánkiem/ ábo zielem miánuiemy. SyrZiel 281
omyć się łzami
»zapłakać«
patrz: OMYĆ SIĘ
  • - wyszedszy z dworu [Piotr] gorzko płákał. áza od ládá wiátrzyku od niewiásty nie záchwiáł? nie znam człowieká. áza nie był wybieláł y nie omył się łzámi? Pánie ty wiesz że ćię miłuię. BaranMiara 47
zabiera się na /coś/
»zapowiada się, szykuje się co«
patrz: ZABIERAĆ SIĘ, ZABIERAĆ SIĘ, ZABIRAĆ SIĘ
  • - Miłosciwy Panie zabira się tu w tey okazyiey na wielki Tumult in Ordine Equestri. PasPam 286
opowiedzieć się z czym
»zapowiedzieć, oznajmić coś«
patrz: OPOWIEDZIEĆ SIĘ
  • - Zaraz zpoczątku wnaypierwszym kole opowiedziałęm się ztym że ia przysięgać niemyslę. PasPam 121v
odezwać się z czym
»zaproponować coś, wystąpić z projektem«
patrz: ODEZWAĆ SIĘ
  • - Wszystko top utrzymał [zam. otrzymał] snadno. Bo Cesarz tego sobie zyczył y Sąm się z tym odezwał. PasPam 234
wnieść modę
»zaprowadzić, upowszechnić gdzieś modę«
patrz: MODA
  • - Ta tedy moda weszła [u] wszystkich w zwyczay ktorą my w Nieslismy z Daniey ex necessitate. PasPam 79v
poczwórny cug
»zaprzęg składający się z czterech koni«
patrz: POCZWÓRNY
  • - Spalił górny promień ziemię i powarzył rolne siemię, gdzie je jedno oracz pługiem za poczwórnym zawarł cugiem. MiasKZbiór 325
  • - Poczworny cug koni/ poczworne konié. Quadrigae […]. Kn 729
  • - Dáy wozkiem po powietrzu voźicsię oyczystym, Dáy cugle oycze, pozwol mi lecem ognistym, Tchnące ogniem poczworne moderowáć cugi. SenBardzTrag 72
  • - Poczworny cug koni; poczworne konie. ein Zug von vier Pferden. un atelage; quatre chevaux atelez. T III 1428
pod juramentem
»zaprzysiężony«
patrz: POD
  • - Tak deklaruię że te wszystkie Cyrkumstacyie na ktore Woysko przysięga to strictius [ściślej] obsorwować [obserwować] będę anizeli kto pod Iuramentem. PasPam 122-122v
bachusowe święto
»zapusty«
patrz: ŚWIĘTO
  • - Bachusowego Swięta niedali spokoynie uccic na konsystęncyiey. PasPam 78
  • - Nie wielickim bachmistrzem, lecz przezwiskiem nowym, bezpiecznie zwać cię mogę mistrzem Bachusowym. Zawsze siła dobra, ile człek pamięta, najwięcej wina dajesz w Bachusowe święta, Skąd nie wyszumawszy się Helikońska dama Oddajeć to, starosto zacny, anagramma. PotFraszBrück II 298
po chwili
»zaraz potem«
patrz: CHWILA
  • - I dwiema palcami związać go było snadno ale pochwili nieda się rozwiązać y zębami. PasPam 139
  • - Iuz pochwili poiedziemy y do Rzymu. PasPam 159v
  • - Pomałey chwili idzie Turczyn. PasPam 268v-269
  • - Czarniecki powiedział że nąm pochwili y kopiie niepomogą nie trudno w Litwie o Chmielową Tyczkę. PasPam 99v

»zarzucają komuś nieprzyzwoite zachowanie«
patrz: POWIADAĆ, POWIEDAĆ, POWIADAĆ
zadać bękarstwo
»zarzucić komu złe pochodzenie«
patrz: ZADAĆ
  • - A ktoby zadał bękarstwo albo ktora czarostwo, kurestwo etc., a nie dowiodłaby tego [...] takowa podpada winy szpitalowi zł. 2. OrdPoznKutrz 271
  • - Karol IV. Cesarz w dyskursie zadał Królowi Węgierskiemu bękarstwo. ŁubHist 44
dojść palmy
»zasłużyć na pochwałę, zdobyć nagrodę«
patrz: PALMA
  • - Moim zdaniem, doszedł palmy Kantor, jeśli nabożnie Bogu śpiewa psalmy. PotFraszBrück I 586
marszałek nadworny
»zastępca marszałka wielkiego«
patrz: MARSZAŁEK
  • - Goszkowski Towarzysz Marszałka Nadwornego Branickiego Intentował Mi Akcyią do Sądu Woyskowego o zabicie Brata Rodzonego. PasPam 102
hetman polny
»zastępca wodza naczelnego«
patrz: HETMAN
  • - Woysko [...] z Lubomirskiem Hetmanęm polnym powracało. PasPam 78
odmieniać kogoś
»zastępować kimś innym«
patrz: ODMIENIAĆ
  • - Io MSCi Pana Paska WMMPana tak powaznego znaku Towarzysza za Przystawa przydanego Nietylko że bym miał odmięniać ale y owszem w tym WMMPana akkomoduię się woli. PasPam 172v
morze Akwitańskie
»Zatoka Biskajska (?)«
patrz: MORZE
Ocean Akwitański
»Zatoka Biskajska (?)«
patrz: OCEAN
  • - Od południa Morzem środkoziemnym, od Záchodu Gorámi Pyreneyskiemi y Oceanem Akwitańskim, od pułnocy Brytańskim zásłania się. ChmielAteny II 45
ocean Akwitański
»Zatoka Biskajska (?)«
patrz: AKWITAŃSKI
Gadytańskie Morze (sz. zm.)
»Zatoka Kadyksu (Golfo de Cádiz)«
patrz: MORZE
  • - Mądrym y prostakom to iest pospolita, niewiedzieć co iest za Gadytáńskim morzem. BystrzInfGeogr B4
  • - Na morzu Gaditańskim upatrzył Plinius ryby formą drzewa pływaiące, znać drzewa porosły na wielorybach. ChmielAteny III 304
dech zatrzymać
»zatrzymać«
patrz: ZATRZYMAĆ
  • - dech zatrzymać, den Athem an fich halten. retenir son vent, son haleine. T III 214
wiadomo czynić
»zawiadamiać«
patrz: CZYNIĆ
  • - Administratorom dobr naszych krolewskich [...] wiadomo czyniemy iz w pewnych naszych Interessach posyłamy do Woyska na Białey Rusi [...] Iana Paska. PasPam 151
marsowa szkoła
»zawód żołnierza, rzemiosło wojenne«
patrz: MARSÓW, MARSOWY
  • - Cny Lanckoronski [...] pioro konkurruie do Herbow Domu twego. Bez ktorych to zgoła Sama się Marsowa nie obeydzie szkoła. PasPam 270
wziąć szlub
»zawrzeć związek małżeński«
patrz: WZIĄĆ
  • - Poszlismy tedy do Ołtarza Zagrano Veni Creator wzięlismy potym Szlub. PasPam 225
ilekroć razy
»zawsze gdy«
patrz: ILEKROĆ
  • - Dobrze wspomina przedemną o tobie, Ilekroć razy rozmawiamy sobie. SzlichWierszeWir I 184
  • - Pospolita to Turkom, wszytkich lekko ważyć, sámi się máiąc zá Pány świátá wszytkiego. Był tu kiedyś Gońcem do nas, záczym to sobie árrogował: że y Polski dobrze wiádom. Ták się był zá ten Trybut viął, że ile kroć rázy konferował z Kśiążęćiem: lubo y przez tłumáczá, nigdy go nie przepomniał: áż dopiro gdy mu Kśiążę vkazał Choćimskie Páktá, spem deposuit. TwarSLeg 93-94
  • - Pomágáć będźie, ilekroć razy przytráfiłoby śię upaść, cokolwiek ćięszszego sobie przekłádáć. MazarInstr 3
  • - Trwała nieco iednak w boiaźni dla melancholii ktorey w niey coraz przybywało, ztąd; iż się słyszała przez ten ciężar bydź otoczoną nieukontentowaniem, słabością, y bolami niepraktykowanymi, wpodobnych okazyach; dla czego przeciw swemu zwyczaiowi, przyciśniona była siedźieć, podczas słuchania Mszy S. ale ile kroć razy Kapłan zaczynał Kanon, bywały tak głośne ięczenia, y rzucania się w żywocie, iż dla tego musiała uklęknąc; co gdy uczyniła, owe ięczenia y rzucania się ustawały; iednak gdy po Elewacyi chciała dla słabości wstać, słyszywała cięszkie ięczenia y rzucania się [...]. GentŻycie 2
tylekroć razy... ilekroć
»zawsze... gdy«
patrz: ILEKROĆ
  • - Jeszcze cię nie było ná świećie, co mowię y świátá nie było, kiedy dobrotliwy Bog w przedwiecznych dekretách swoich dáć káżdemu łáskę swoię dostáteczną obiecáł, y tę tylekroć rázy, ile kroć naywiększy grzesznik o nię konkurowáć będźie. GruszCel 53
agitacją sobie zrobić
»zażyć ruchu«
patrz: ZROBIĆ
  • - Z tego konfektu [...] trzy razy na dzień, na koniec noża raz albo dwa wziąwszy [...] dawać możesz, po ktorym niechay sobie dobrą agitacyą zrobi. BeimJelMed 164
bawić się agitacją
»zażywać ruchu«
patrz: AGITACJA
  • - Rzecz pewna; Weś Pulpae Thamarindorum unc. 1. albo mniej, przydaj stali subtelno piłowanej scrup. 1. Sal. Tamarisei gr. 8. zmieszaj wraz, niech tego chory co dzień zażywa, a przytym po zażyciu, niech się bawi agitacją. CompMed 312
agitacja konna (sz. zm.)
»zażywanie ruchu poprzez jazdę konną«
patrz: AGITACJA
  • - Agitacya konna lub wozkowa [...] wielu suchotnikom podziwienia godną zdrowia melioracyą uczyniła. BeimJelMed 191
  • - Przy zażywaniu tych Pigułek konna agitacya koniecznie potrzebna przez godzinę iednę y drugą. BeimJelMed 619
agitacja wózkowa
»zażywanie ruchu poprzez jazdę zaprzęgiem«
patrz: AGITACJA
  • - Agitacya konna lub wozkowa [...] wielu suchotnikom podziwienia godną zdrowia melioracyą uczyniła. BeimJelMed 191
królestwo wiekuiste
»zbawienie«
patrz: WIEKUISTY
  • - Pyta zołnierz Theologa/ mogąli dziwowiska/ iako to Psiegłowcy [...] krolestwo wiekuiste odziedziczyć? Prawi mu Theolog/ iż mogą/ y tamże zaraz daie affirmatiey swoiey ratią z S Augustyna. KalCuda 304
przen.
wyłatać kogo
»zbić kogo mocno, pobić kogo, pokonać«
patrz: WYŁATAĆ
  • - Woyny niesłuszney z nikim niezaczniemy kto znami zacznie przecię się bronięmy kto do nas przyidzie togo wyłatamy A potym mu zas bassarunek damy. PasPam 110v
barwę zmienić
»zblednąć«
patrz: BARWA
  • - Nie zmienił barwy [Rynald]/ nie westchnął y razu/ Lzy nie vpuścił/ podobny żelazu. TasKochGoff 413
barwę odmienić
»zblednąć«
patrz: BARWA
  • - Nie wylękłá się [...] Wprawdzie swą własną bárwę odmieniłá/ Y to nie bládą/ ále białą bełá [Zofronia]. TasKochGoff 34
barwę stracić
»zblednąć«
patrz: BARWA
  • - On wspoł z głosem y barwę Stracił z tey przestrogi. OvOtwWPrzem 105
wyjechać przeciwko /czemuś/
»zbliżyć się do czegoś jadąc z przeciwnej strony, podjechać do czegoś«
patrz: WYJECHAĆ
  • - Musielismy wyiechac przeciwko Chorągwi, ktora nadchodziła że by ią wprowadzic. PasPam 81v
wyjechać do kogoś
»zbliżyć się do kogoś jadąc z przeciwnej strony, podjechać do kogoś«
patrz: WYJECHAĆ
  • - Wynidę na podworze co czynic. Wyiechac do nich czyli nie. PasPam 156
  • - W tym Szlachcic wyiechał do nas z lassa. PasPam 237v
wyjechać przeciwko komuś
»zbliżyć się do kogoś jadąc z przeciwnej strony, podjechać do kogoś«
patrz: WYJECHAĆ
żelazna blacha (sz. zm.)
»zbroja żelazna«
patrz: ŻELAZNY, ŻELAZNY, ŻELAŻNY
  • - Po nich idą Pancerni, po Pancernych wSworze Z dragony wSwietney Łosi RaitaryaSkorze ToszPiechota, zelazną głowy kryta blachą. PotWoj 88
  • - Zelaznymi się blachy męznie uzbroiwszy [Jagiełło] Dosiądzie pod Rumelskim siodłem cisawego konioa. DrobOpow 108
  • - Oboyczyk szyię wscięga, gdzie czołdary były Perłowe, a zas blachy zelazne zakryły Tył y przod piersi. DrobOpow 43
opanować fortecę
»zdobyc twierdzę«
patrz: FORTECA
  • - Turkow po dwa kroć potęznie bili, Obozy z dostatkami pobrali y fortec kilka potęznych Opanowali. PasPam 282v
wziąć szturmem co (sz. zm.)
»zdobyć«
patrz: WZIĄĆ
  • - Panowie Hetmani nasi probowali sczęscia szturmem wziąć [obóz], omal maiąc armaty, nic nie sprawiwszy poniechac musieli. VorLetSkarb 267
  • - Wziął Szturmem Toruń Szwed, [...] wały mieyskie popsuł in parte, i Baszty około Miasta mocne i misterne. OtwFDzieje 107
wziąć fortecę
»zdobyć twierdzę«
patrz: FORTECA
  • - Bez Armaty y piechoty wzioł fortecę. PasPam 61v
tak z bliska, jak i z daleka
»ze wszystkich stron; gdziekolwiek; gdziekolwiek; skądkolwiek«
patrz: DALEKI
z daleka i z bliska
»ze wszystkich stron; gdziekolwiek; gdziekolwiek; skądkolwiek«
patrz: Z BLISKA
respektem czegoś
»ze względu na co«
patrz: RESPEKT
  • - Musiałęm iechać respektem owych Artykułow ktore na Seymikach kilku Stanęły. PasPam 283v
  • - Wysyłaią tam tedy mnie na Deputacyią a nay bardziey respektem Ięzyka Łacińskiego. PasPam 62v-63
gęsto czynić
»zgęszczać, zagęszczać«
patrz: GĘSTO
  • - Gęsto czynię/. vide Zgęszczam. Kn 189
  • - gęsto czynię, zgęszczam. dick machen. épaissir, figer, rendre épais; condenser, coaguler. T III 371
na miejscu paść
»zginąć, umrzeć natychmiast«
patrz: MIEJSCE, MIEJSCE, MIEŚCE
  • - Gdy by byli y wszyscy na mieysc[u] padli to bym się tego nie lękał. PasPam 182
podawać kogoś
»zgłaszać, przedstawiać«
patrz: PODAWAĆ
  • - Wielmozni Hetmani koronni [...] Rotmistrzow [...] Szlachtę osiadłą w Woiewodztwie y zięm[iach] podawac będą IokMSCi za rekommendacyią Woiewodztwu [zam. województw] swoich. PasPam 209
odzywać się z czym
»zgłaszać się z czymś, proponować coś«
patrz: ODZYWAĆ SIĘ
  • - Dawniey bym w tey uczynnosci WMMPana affektował abym się zonym widzieć mogł y Legacyią zktorą się do mnie sąm odzywa że ma in Commissis [w poruczeniu] Cara Io MSCi wysłuchał. PasPam 170v
na /czyjąś/ intencją
»zgodnie z czyimś życzeniem«
patrz: INTENCYJA
  • - Niechcesz na moię zyczliwą uczynic Intencyią obaczysz zeć iutro więcey wyperswaduią kilka set Obuszkow kiedyć ie w kole pokazą. PasPam 120v
żurawi kamień
»zgodnie z przesądem starożytnych, kamień trzymany przez żurawia w podkulonej nodze, który w razie uśnięcia ptaka miał uderzyć w drugą nogę i go obudzić«
patrz: ŻURAWI, ŻÓRAWI, ZÓRAWI, ŻURAWI
  • - żoráwi kámięń/ ábo żorawnik Kn 1449
z umysłu
»zgodnie z zamiarem«
patrz: UMYSŁ
  • - Tak tedy rzeczy akkommodował że by to znaczyło się że ich przyimował n[i]e zumysłu ale z Trafunku Potkawszy się z Niemi w drodze. PasPam 161
  • - Szwedzi naszym Polakom tak wyrządzili w Sandomierzu zasadziwszy miny że zdradziecko w zamku. A tu Sami nasię to zbudowali samołowkę. Bo im to nasi nie zumysłu uczynili poniewaz y samych ten że przypadek pozarł zedwunastu. PasPam 60v-61
bot.
żmijowiec mniejszy
»ziele; Draculus minor«
patrz: ŻMIJOWIEC, ŻMIJOWIEC, ZMIJOWIEC
  • - DIablik ábo Zieiec ábo Zmiiowiec mnieyszy listu iest Winne<go>/ ábo Bluszczowe<go>/ káżdy porozdźierány ná dźiesięć częśći spoionych/ biało skropionych; głąb ma prosty miąższy iáko kiy/ wzwysz ná dwá łokćiá rozmáitemi bárwami nákrapiány/ promienie czarne á bronatne máiąc iáko v wężá [...]. SyrZiel 627
bot.
krew wróbla
»ziele lecznicze«
patrz: WRÓBLI
  • - krew wrobla na to dobra, ktorey názbierawszy y ususzywszy, utrzeć na proszek przydawszy Cynamonu. VadeMed 224
uczynić profesyją
»złożyć śłuby zakonne«
patrz: PROFESYJA
  • - [...] jeżeliby śię z Klasztorze nie znalazł Szlachccic, tedy nakazano, żeby z inszego Klasztoru wźiąć teyże reguły Professa lub świeckiego Xiędza z kondycyą żeby uczynił Professyą. ŁubHist 191
pasierb ojczyzny
»zły obywatel«
patrz: PASIERB
  • - Pro Patria zem zawsze czynił quantum potui [ile mogłem] w tym się czuię Contra Patriam zas ani przed tym ani teraz, y dla tego mianować się bespiecznie mogę Synęm iey Nie Pasierbem. PasPam 138
  • - Raz się iey [ojczyzny] pokaze Synęm drugi raz Pasierbem. PasPam 138
  • - Ia zas zem nigdy niebył Pasierbem ale Synem Oyczyzny Matki moiey y bydz nie mogę chocbym chciał. PasPam 139v
odmiana fortuny
»zmiana losu«
patrz: FORTUNA
  • - Sami więzniowie Szwedzcy przyznawali to że cale odmianę fortuny widzą. PasPam 73
cel wziąć
»zmierzyć«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - To się záchowuie [...] áby z wáłu nieprzyiaciel nie obaczył Pik w szańcách, y celu niewziął. FredPiech C3v
  • - Zenienarowninie niemogli Celu wziąc dob[rze]. PoczOdlPam 30
umiarkować cel
»zmierzyć«
patrz: CEL, CEL, CZEL, CYL
  • - Skoczył do działa, y tak umiarkował Cel, aby krzywdy Swoiey powetował. OblJasGór 84v
impet stracić
»zmniejszyć szybkość«
patrz: IMPET
  • - Lecieli do góry przewalaiąc się tylko między dymem [...] dopiero zas impet straciwszy widać ich było lepiey kiedy na zad powracali a w Morze iako zaby wpadali. PasPam 60v
zadawać sobie gwałtu
»zmuszać się siłą do czegoś«
patrz: ZADAWAĆ
  • - Gwałt. 1) Gewalt; Gewaltthätigkeit [...] 1) infraction, violement, violence, violation, force [...] zadawać sobie gwałtu. sich Gewalt anthun. se faire violence. T III 438
zadawanie /czemuś/ gwałtu
»zmuszanie czegoś siłą do czegoś«
patrz: ZADAWANIE
  • - Dla tego rozumiem: że ciężar wody rościągnioney w gorę ná łokci 18 álbo ná 12. w rurách, wyciąga z wody powietrze, y nim rurkę nápełniáiąc, rozrywa płynienie wody: Nieiáko obieráiąc raczey przemiánę w powietrze, ániżeli zádawánie sobie gwałtu w przemágániu cięszkością swoią inszą lżeyszą. SolArch 132-133
wymyślić /coś/ /komuś/
»zmyślić, nagadać coś komuś«
patrz: WYMYŚLIĆ
  • - A iam tez iuz umyslnie przymawiał com komu mogł wymyslić bo[m] w Niewinność Swoię ufał. PasPam 141
wymyślić /coś/ na /kogoś/
»zmyślić, nagadać coś na kogoś«
patrz: WYMYŚLIĆ
  • - Idzie Dworzanin krolewski y mowi wola k.IoMSCi że bys się tu WSMSC troszkę zatrzymał. Myslę sobie czy tam znowu wymyslili na mnie co nowego. PasPam 150
jęz.
akcent dachowaty
»znak diakrytyczny, cyrkumfleks, tzw. daszek«
patrz: AKCENT, AKCENTUS
  • - Przedłuża się w mowie, będąc náznáczoné ákcęntęm dáchowátym, náp. qu' il donnât, by dał, nous donnâmes dáliźmy. MalGram 13
chorągiew biała
»znak poddania się«
patrz: CHORĄGIEW
  • - Obaszywszy nas w dziedzincu dopiero poczęli [Szwedzi] trąbić y chorągwią białą wywiiać co iest Signum proszenia o miłosierdzie odmięniwszy w krotkim czasie zwyczay narodu swego swinskiego co powiedali że naprosięmy kwateru. PasPam 59v
dostać kompaniej
»znaleźć towarzystwo«
patrz: KOMPANIA
  • - Przy Warszawie prędko dostanie kompaniey y znaiomosci. PasPam 174
podpaść pod cenzurę
»zostać krytycznie ocenionym«
patrz: CENZURA
  • - Nie rozumiem tedy żebym podpadł pod tę censurę; Nolite tangere Christos meos, ponieważ to wszystko, czego życzę, swiadczy, że w daleko większymby respekcie y obserwancyi był ten swięty charakter, niżeli dotąd iest. LeszczStGłos 24
wziąć dyscypliną
»zostać obitym, otrzymać chłostę, tu: zostać pobitym, ponieść klęskę«
patrz: WZIĄĆ
  • - I Moskwa wzięli dyscypliną y Kozacy uciekli. PasPam 109
odebrać cenzurę
»zostać skrytykowanym«
patrz: CENZURA
  • - GERMANI starożytni [...] Odebráli censurę od Tacita: że są w nápoiu immoderati. ChmielAteny II 692
stanąć elektem na marszałkostwo
»zostać wybranym na marszałka«
patrz: ELEKT
  • - Iak tedy stanął szczęsliwie Elektem na Marszałkostwo Czarniecki, Zaraz przy tym Conclusum [uchwalono] [...] ze by kołowanie odprawiało się z Powiatow. PasPam 241v
na śmierć zginąć
»zostać zabitym«
patrz: ZGINĄĆ
  • - Niewiele ich przecię na Smierć zgineło. PasPam 200
wyniść z pamięci
»zostać zapomnianym«
patrz: PAMIĘĆ
  • - Miałęm tez raz w zyciu moim [...] kalumnią ktora [...] iuz podobno do Smierci nie wynidzie z pamięci. PasPam 141
dać respirium
»zostawić w spokoju«
patrz: DAĆ
  • - Fortece przecię ktorey iuz tak długo dobywali że by nie przestawali attakować że by iey nie dali respirium. PasPam 92v
na parol co zrobić
»Zrobić coś uwierzywszy wcześniej na słowo«
patrz: PAROL
  • - Zamoyski [...] Maxymiliana z Zamku osadził pod Wartą [...] Adherentów zaś na parol puścił. ŁubHist 71
z gruntu
»zupełnie, do szczętu, do cna«
patrz: GRUNT
  • - Wszystek Ludzi wybor temi czasy Z gruntu wyginął że ich bardzo mało Celnieyszych Ludzi do Boiu zostało. PasPam 110v
aliancja hanzeatycka
»związek miast w Europie w XIII-XVII w., którego celem było prowadzenie handlu i uzyskiwanie w nim przywilejów«
patrz: ALIANCJA, ALIANCJA, ALIANSJA
  • - O Alliancyi Hanseatyckiey [tytuł]. IntrHist 215
bestyjka dzika
»zwierzę nieudomowione, nieoswojone, żyjące niezależnie od człowieka«
patrz: BESTYJKA
  • - BELETTE [...] (Petit animal sauvage qui mange les fruits et les pigeons)Mustela [...] ŁASICA, mała bestyika dzika, ktora ziada owoce, y gołębie. DanKolaDyk I, 188
bestia dzika (sz. zm.)
»zwierzę nieudomowione, nieoswojone, żyjące niezależnie od człowieka«
patrz: DZIKI
  • - Bestyią dziką łátwiey iest uśmierzyć niżeli ięzyk wielomowny. StarKaz II, 419 marg
  • - Ludzieć […] Okrutniejszy nad tury i dziki bestyje, Zjadliwszy nad jaszczórki, padalce i żmije. ZimBSiel 152
  • - Potym byliśmy gdzie dzikie bestyje. Lwy ktorych 5. Tygrys barzo piękny. WojszDiar 70
  • - Był ten, co Cyrulikom z brzytwą nie dowierza, Brodę wąglem opala, sam miasto bálwierzá. Był, ktory Zenie, Synom, od dzikiey bestyie Okrutnieyszy, niewinie poucinał szyie. PotPocz 55
  • - BESTE Sauvage […] BESTYA dzika zwierz, co nie iest domowe. *przeciwna iest Bestya ogłaskana, chowana przy domu. DanKolaDyk I, 192
kot cybetowy
»zwierzę podobne do kota żyjące w Afryce, cyweta (cybeta), Civettictis «
patrz: CYBETOWY
  • - kot cybetowy. Zibet-Katze. civette un animal. T III 168
chciej
»zwrot grzecznościowy: bądź łaskaw«
patrz: CHCIEĆ
  • - WSmość chciey do swoiey odeść Stancyiey. PasPam 142v
abyś chciał
»zwrot grzecznościowy: bądź łaskaw«
patrz: CHCIEĆ
  • - Tym chętniey go do Uprzeymosci Waszey odSyłamy. Zalecaiąc go abys chciał iako Człowieka w Dziale Rycerskim toties [tylekroć] doswiadczonego y wteraznieyszych cięszkich okazyiach do nas się garnącego ochotą swoią Amplecti [przyjąć]. PasPam 151v-152
wasza kmść
»zwrot grzecznościowy do króla«
patrz: KMŚĆ
  • - Wsza K MSC widzisz ze się weryfikuią moie Słowa. PasPam 143v
  • - Panskiey iednak Waszey KMSCi Pana M. Młgo przeciwko poddanym swoim Niepowinno by irrytowac powagi. PasPam 148v
  • - Wasza KMSC Pan M. Młwy [...] Poddanym swoim Swiadczyc raczysz clementiam. PasPam 149v
  • - Powiem Waszey KMSCi iednę Historyią. PasPam 188
uprzejmość wasza
»zwrot grzecznościowy stosowany przez króla wobec senatorów«
patrz: UPRZEJMOŚĆ
  • - Do Uprzeymosci Waszey odSyłamy. Zalecaiąc go abys chciał iako Człowieka w Dziele Rycerskim toties [tylekroć] doswiadczonego y wteraznieyszych cięszkich okazyiach do nas się garnącego ochotą swoią Amplecti [objąć]. PasPam 151v
  • - Wywiodł się że do Uprzeymosci Waszey prostą kierował drogę. PasPam 151v
  • - Nąm [...] Iuz są wiadome y Iawne iego Actiones [czyny] [...] Więc expedit [wypada] że by to y insi wiedzieli iaką się nagradza wdzięcznoscią. Tym ktorzy są bonarum Partium [po słusznej stronie]. Dobrego zatym uprzeymosci waszey zyczemy od Pana Boga Zdrowia et felices successus [i powodzenia][...] Ian Kazimerz krol. PasPam 152
  • - Ten ktorego wprzeszłych wszystkich okazyiach Wiadome są uprzeymosci Waszey znaczne odwagi y Męstwo. PasPam 152v
zwrotnik Kozła
»zwrotnik półkuli południowej«
patrz: KOZIOŁ
  • - Zwrotnik ku północnemu biegunowi leżący zwrotnikiem Raka, Tropicus cancri, ku południowemu zwrotnikiem Kozła, Tropicus Capricorni, iest zwany, bo w te znaki niebieskie słońce wstępuie, gdy obrot swóy do rzeczonych kół zbliża. SiarczGeog 52
zwrotnik Koziorożca
»zwrotnik półkuli południowej«
patrz: ZWROTNIK
  • - Gdyż to zbáczanié pod zwrotnikiém raka w czásie naszégo lata iest mnieyszé, niż w zimie, pod zwrotnikiém zaś koziorożca większé. HubeKocWstęp 181
tropik Koziorożca
»zwrotnik półkuli południowej; zwrotnik Koziorożca«
patrz: KOZIOROŻEC, KOZOROŻEC
  • - TROPIKI są Cyrkuły mnieysze, ieden Raka, tak nazwany, bo przez ten znak przechodzi; r. s. a drugi Tropik Koziorożca, bo przez znak Koziorożca ciągnie się: obydwa od Equatora oddalaią się na 23 gradusow y 29 minut [...]. SzybAtlas 259
zwrotnik Raka
»zwrotnik półkuli północnej«
patrz: RAK
  • - Gdyż to zbáczanié pod zwrotnikiém raka w czásie naszégo lata iest mnieyszé, niż w zimie, pod zwrotnikiém zaś koziorożca większé. HubeKocWstęp 181
  • - Zwrotnik ku północnemu biegunowi leżący zwrotnikiem Raka, Tropicus cancri, ku południowemu zwrotnikiem Kozła, Tropicus Capricorni, iest zwany, bo w te znaki niebieskie słońce wstępuie, gdy obrot swóy do rzeczonych kół zbliża. SiarczGeog 52
tropik Raka
»zwrotnik półkuli północnej; zwrotnik Raka«
patrz: RAK
  • - Drugą rzeczą nie mniey należystą przechodźi násze niebo onych/ iż słońce v nas świeći (iáko to pokázuią AEquinoctia y Solstitia) przez śiedm dni w roku (á podobno ieszcze y więcey) będąc ku Tropikowi Ráká/ więcey/ á niż ku Tropikowi Capricornu. BotŁęczRel I 268
babka wodna (sz. zm.)
»żabieniec babka wodna«
patrz: BABKA
  • - Babká wodna [...] Plantago aquatica. Barba Syluana, Plantago Syluestris, Cochlearia palustris. Wasserwegrych. SyrZiel 1133
  • - ZLe rozumieią/ y nie bez nágány/ chocia ludzie uczeni/ ktorzy wodną Bábkę/ Angelskim trankiem zowią/ gdyż w niczym nie są sobie podobne/ á iescze mniey skutkámi. SyrZiel 826
palające modlitwy
»żarliwe modlitwy«
patrz: PAŁAJĄCY
  • - Pałające modlitwy nasze Pana Boga kontentować muszą. MałpaCzłow 246
palające modlitwy
»żarliwe modlitwy«
patrz: PAŁAĆ
  • - Pałające modlitwy nasze Pana Boga kontentować muszą. MałpaCzłow 246
młyn ręczny (sz. zm.)
»żarna, prosty mechanizm wyrabiania mąki napędzany rękami«
patrz: RĘCZNY
  • - handmühle ręcźny młyn mola trusalitis KusWeg E4v
  • - W Magazynie trzeba mieć rozmaite zboża, młyny ręczne, wietrzne, wodne y konne, suchary, sol, sadło [...]. KhevBrodArsMil 94
  • - Młyny są wodne, są wietrzne, są końskie, bardzo iednak wygadzaią przy domu ręczne żarnami zwane, do ktorych dla własney wygody i pytelek przyprawić można. Wszakże ciężkości, roboty ulżyć można, przyprawiwszy koło, kolbę etc. lub inny wynalazek z przepisow Mechaniki. KlukRośl 274
kot dziki
»żbik«
patrz: KOT
  • - Kot dziki/ vide Żbik. Kn 310
miejsce tajemne białogłowskie
»żeński zewnętrzny narząd płciowy, srom«
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
  • - Vulva. Frawenscham. Mieyscie táiemne białogłowskie. GuldOn 75
łono białogłowskie
»żeński zewnętrzny narząd płciowy, srom«
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
  • - Zápsowánie otworu łona białogłowskiego goi, częstokroć toż czyniąc. SyrZiel 371
  • - Mácicę záplugáwioną/ y boleiącą wychędaża y leczy/ czopek z Kosacowego korzenia vczyniwszy/ w otwor łona białogłowskiego włożyć. SyrZiel 8
członek białogłowski wstydliwy (sz. zm.)
»żeński zewnętrzny narząd płciowy, srom«
patrz: WSTYDLIWY
  • - Tákże kile y wrzodom fráncowátym/ ná członkách/ białogłowskich wstydliwych iest niewymownym lekárstwem [kmin]. SyrZiel 418
  • - Ná członkách wstydliwych/ ták mężczyńskich/ iáko y białogłowskich/ złe wrzody iádowite/ y te ktore kiłámi zowią goi [wódka]. SyrZiel 606
  • - Członek wstydliwy białogłowski/ Natura [...] muliebris nam de matrona loquens hoc verbo vtitur. Natura, qua mulieres sunt [...] Feminal: interfeminium: virginal. Kn 104
  • - Krok w cielé [...] Interfeminium [...] vide Członék wstydliwy białogłowski. Kn 318
  • - HONTEUX [...] WSTYD zowią się członki przyrodzone ludzkie u Męszczyzny y białogłowy ktore obnażać sromota. Członek męski, członek białogłowski wstydliwy. DanKolaDyk II, 129
członki naturalne białogłowskie
»żeńskie narządy płciowe«
patrz: BIAŁOGŁOWSKI
  • - Przez członki naturalne biáłogłowskie uważáć się máią części przyrodzone [...] y macica. [marg.]: Partes genitales muliebres KirchFac 65
  • - Części do rozmnożeniá národu ludzkiego należące . [...] iáko są: czło[n]ki naturálne męskie [...] y Biáłogłowskie. [marg.:] Partes genitales KirchFac 8
ludzie służebni
»żołnierze najemni albo służba«
patrz: SŁUŻEBNY
  • - Albo my to kwarciani? Albo my to Wołosza? Albo Ludzie Słuzebni mamy my Woysko kwarciane, ktoremu płacięmy że by się za nas biło. PasPam 237v
ludzie wojskowi
»żołnierze, rycerze«
patrz: LUDZIE
  • - Tam kiedysmy wychodzili było medytacyi bardzo wiele y roznych w ludziach Woyskowych, Alterowało to nieiednego ze to iść za morze. PasPam 53
ludzie wyborni
»żołnierze wybrani spośród innych; wyborowi«
patrz: WYBORNY
  • - Posłał tedy Naszczokina Drugiego Hetmana kilka Mil przed soba z pięciu tysięcy Ludzi wybornych. PasPam 92v
ten świat (sz. zm.)
»życie doczesne«
patrz: TEN
  • - Rok nastał Tysiąc Sześćset Pierwszy y Dwudziesty Jako naten swiat zaszły Niebieskie Aresty Ktory iusz Szatan prawem odbierał dziedzicznem. PotWoj 37
  • - Nienowina to krolom tego Swiata W pomyslnym szczęsciu przepędziwszy Lata Stracic koronę orac wołęm w pługu Albo karetę ciągnąc z Szkapą w cugu. PasPam 110
  • - Coz tedy na tym Swiecie Ludziom Chwałę rodzi Do wiekopomney Sławy co wielu przywodzi? Fortitudo [dzielność]. PasPam 275
  • - Wszystkie Swiata tego dobrowolnie rzuca Ozdoby. PasPam 282